Osoby starsze w obliczu nowoczesnych technologii Problemy, z jakimi mogą spotkać się osoby starsze podczas

korzysta-nia z nowoczesnych technologii, mogą wynikać co najmniej z dwóch przyczyn – emocjonalnych albo intelektualnych. Te pierwsze odno-szą się do sfery odczuć, samopoczucia czy myślenia o sobie w okreś-lony sposób. Mogą one doprowadzić do sytuacji, w której osoba star-sza nie będzie chciała (wolicjonalnie) przyswajać nowych rozwiązań, gdyż przykładowo będzie wykazywała w stosunku do nich niechęć, strach, lęk³⁸ itp., lub będzie się jej wydawało, że nie jest w stanie zrozu-mieć zastosowania nowoczesnych technologii. Natomiast przyczyny o charakterze intelektualnym polegają na braku zdolności adaptacyj-nych osób starszych z uwagi na brak umiejętności czy zrozumienia zautomatyzowanych oraz zrobotyzowanych rozwiązań. Przyczyny emocjonalne mają charakter subiektywny, gdyż w dużej mierze za-leżą od samej osoby generującej trudności, podczas gdy przyczyny intelektualne mają charakter obiektywny, powstają niezależnie od podmiotu. Oprócz wspomnianych istnieją jeszcze inne powody, które skazują wprowadzenie nowych technologii na niepowodzenie, takie jak brak środków finansowych (odpowiedni sprzęt oraz koszt dostę-pu do sieci teleinformatycznych) czy brak możliwości podłączenia się

38 Por . K . Kędziora-Kornatowska, A . Grzanka-Tykwińska, Osoby starsze w społeczeń-stwie informacyjnym, „Gerontologia Polska” 2011, t . 19, nr 2, s . 108 .

Telemedycyna jako wyzwanie dla osób starszych w XXI wieku

197 do sieci teleinformatycznej (np. mieszkańcy peryferyjnych miejsco-wości). Na potrzeby niniejszego opracowania można je nazwać przy-czynami niezależnymi.

Ważne jest właściwe zrozumienie uwarunkowań braku zdolności adaptacyjnych osób starszych w kontekście zastosowania nowocze-snych technologii do użytku praktycznego, od tego bowiem zależy skuteczne określenie metody przeciwdziałania temu zjawisku³⁹. Okazuje się, że łatwiejsze w zwalczaniu są przyczyny intelektualne oraz niezależne, gdyż mają charakter obiektywny, a źródło trudności jest zewnętrzne. Przykładowo jeżeli osoba starsza nie posiada do-statecznych informacji czy umiejętności, to wystarczające jest prze-prowadzenie szkoleń, które przyczynią się do zwiększenia jej wiedzy w tym zakresie. Jeśli nie ma możliwości podłączenia sieci teleinfor-matycznych, to wystarczające jest wybudowanie odpowiedniej infra-struktury, a jeżeli trudności polegają na braku sprzętu niezbędnego do obsługi sieci teleinformatycznych, to zasadne jest jego dostarczenie⁴⁰. Jak można zauważyć, powyższe przykłady prezentują stosunkowo niski poziom trudności w określeniu skutecznego sposobu przeciw-działania. Sytuacja jest zupełnie inna w przypadku występowania przyczyn emocjonalnych. Mają one charakter subiektywny, a źródło problemu jest wewnętrzne. Osoba starsza jest nastawiona negatywnie do nowych rozwiązań, nie ufa im, odczuwa wobec nich strach lub lęk.

Sfera emocjonalna jest niezwykle trudna do interpretacji i wymaga zindywidualizowanego podejścia. Zasadne jest zatem postulowanie wprowadzenia państwowego systemu poradnictwa psychologicz-nego, ukierunkowanego na zwalczanie przyczyn braku zdolności

39 Por . S . Czopko, Przeciwdziałanie wykluczeniu cyfrowemu osób starszych, „Studia Politicae Universitatis Silesiensis” 2012, nr 9, s . 274–283 .

40 Por . A . Zalewska-Bochenko, Przeciwdziałanie wykluczeniu cyfrowemu na przy-kładzie miasta i gminy Choroszcz, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego”

2015, nr 37, s . 167–175 .

Bartłomiej Oręziak

adaptacyjnych osób starszych wobec zastosowania nowocze-snych technologii do użytku praktycznego. Ze względu jednak na duże koszty finansowe uzasadnione wydaje się sprofilowanie tych wszystkich działań na zmiany konieczne o dużej doniosłości spo-łecznej. Dlatego można postulować nastawienie poradnictwa psy-chologicznego na zastosowanie telemedycyny w  państwowym systemie ochrony zdrowia w celu optymalizacji wydawanych środków finansowych.

Wśród przedstawionych powyżej przeszkód w rozpowszechnie-niu nowych technologii wśród osób starszych kluczowy jest brak dostępu do sieci teleinformatycznych. Osoby starsze pozostają w rze-czywistości bez elementu koniecznego do korzystania z nowocze-snych technologii, w tym telemedycyny. Potwierdza to opracowanie Wykluczenie cyfrowe w Polsce z 2015 r., zgodnie z którym odsetek internautów w wieku 65 lat i więcej wynosi zaledwie 15%⁴¹. Oznacza to, że na 100 osób w wieku 65 lat i więcej dostęp do sieci teleinforma-tycznych w Polsce ma zaledwie 15 osób. Dane te są alarmujące. Przy wdrażaniu telemedycyny w ramach państwowego systemu ochrony zdrowia kluczową kwestią jest zatem przeciwdziałanie przyczynom braku zdolności adaptacyjnych osób starszych, gdyż w przeciwnym przypadku jakakolwiek implementacja nowoczesnych technologii do użytku praktycznego w państwowej medycynie będzie niezgodna z art. 68 Konstytucji RP i mogłaby skutkować pozbawieniem osób starszych rzeczywistego dostępu do świadczeń medycznych. Nie wolno nam zapominać, że osoby starsze są naturalnie tą grupą spo-łeczną, która jest najbardziej zainteresowana dostępem do opieki medycznej.

41 Por . Kancelaria Senatu, Wykluczenie cyfrowe w Polsce, Warszawa 2015,  https://

www .senat .gov .pl/gfx/senat/pl/senatopracowania/133/plik/ot-637_internet .pdf .

Telemedycyna jako wyzwanie dla osób starszych w XXI wieku

199

5. Podsumowanie

Zastosowanie nowoczesnych technologii do użytku praktycznego w medycynie nie jest już kwestią przyszłości, a teraźniejszości⁴². Ana-liza tego aktualnego zagadnienia jest uzasadniona zarówno z teore-tycznego, jak i praktycznego punktu widzenia. Na koniec warto przy-pomnieć kilka poruszonych powyżej kluczowych kwestii.

Po pierwsze zmiany w państwowym systemie ochrony zdrowia są konieczne z punktu widzenia jego sprawności, obniżenia kosztów, dostępności, równości, jakości oraz bezpieczeństwa.

Po drugie mamy do czynienia z koniecznością zastosowania nowoczesnych technologii o zasięgu globalnym z ograniczoną do-stępnością (trudności adaptacyjne osób starszych) i permanentną zastępowalnością.

Po trzecie z definicji telemedycyny wynika warunek konieczny uczestnictwa w świadczeniach telemedycznych. Warunkiem tym jest dostęp do sieci teleinformatycznych.

Po czwarte konstytucyjne prawo do zdrowia przewidziane w art.

68 Konstytucji RP wymaga rzeczywistej i powszechnej dostępności świadczeń medycznych.

Po piąte osoby starsze są najbardziej zainteresowane dostępem do świadczeń medycznych. Sytuację tę należy uznać za naturalną i logicznie uwarunkowaną przez kryterium wieku.

Po szóste osoby starsze wykazują duże problemy adaptacyjne w stosunku do zastosowania nowoczesnych technologii do użytku praktycznego, co również koreluje z ich wiekiem.

Mądre społeczeństwo dba o starsze pokolenia, bo to im zawdzięcza swoje aktualne położenie. Mając to na uwadze, de lege ferenda polski

42 https://www .kardiolo .pl/pierwsza_w_polsce_teleoperacja_z_uzyciem_robota . htm .

Bartłomiej Oręziak

ustawodawca powinien wprowadzić do systemu prawnego przepisy identyfikujące specyfikę świadczeń telemedycznych i w ramach nich zadbać o osoby starsze. Wysoce pożądane jest normatywne określe-nie i zaplanowaokreśle-nie budowy określe-niezbędnej infrastruktury na terenach pozbawionych dostępu do sieci teleinformatycznych, szkoleń oraz do-starczenie osobom potrzebującym urządzeń końcowych. Dodatkowo de lege ferenda polski legislator powinien przewidzieć stworzenie krajowej sieci poradnictwa psychologicznego z zastosowania teleme-dycyny w państwowym systemie ochrony zdrowia w celu ogranicze-nia przyczyn braku zdolności adaptacyjnych osób starszych w sferze emocjonalnej.

Bibliografia

Äärimaa M., Telemedicine contribution of ICT to health, w: E-health current situation and examples of implemented and beneficial e-health aplications, ed. I. Lakovidis, P. Wil-son, J. Healy, Amesterdam–Berlin–Oxford–Tokyo–Washington DC 2004, s. 111–116.

Adamczyk M., Starzenie się społeczeństwa polskiego wyzwaniem dla zrównoważonego rozwoju, https://www.polsl.pl/Wydzialy/ROZ/ZN/Document s/z%20106/09%20 Adamczyk.pdf.

Alferes J., Bertossi L., Governatori G., Fodor P., Roman D., Rule technologies. Research, tools and applications, New York 2016.

Banaszak B., Ogólne wiadomości o prawach człowieka, w: Prawa i wolności obywatelskie w Konstytucji RP, red. B. Banaszak, A. Preisner, Warszawa 2002, s. 14–29.

Barlow J., Singh D., Bayer S., Curry R., A systematic review of the benefits of home tele-care for frail elderly people and those with long-term conditions, „Journal of Teleme-dicine and Telecare” 2007, Vol. 13, No. 4, s. 172–179.

Blicharz G., Kisielewicz T., Prawne aspekty zarządzania commons wobec technicznych wyzwań rozwoju Smart City, „Forum Prawnicze” 2017, nr 1, s. 34–54.

Bowrey K., Ethical boundaries and Internet cultures, w: Intellectual property and ethics, ed. L. Bently, S. Maniatis, London 1998, s. 3–36.

Brenner S., Schwerha J., Introduction-cyber crime: a note on international issues, „Infor-mation Systems Frontiers” 2004, Vol. 6, Iss. 2, s. 111–114.