2. OKAZJA A RYZYKO
2.3. Ryzyko związane z krótkim cyklem życia okazji
Ryzyko jest związane z cyklem życia okazji. W przypadku krótkiego cyklu ryzyko jest więk-sze w fazie przedembrionalnej i embrionalnej niż ma to miejsce podczas narodzin, trwania i schyłku okazji. Wynika to z konieczności skonfigurowania zasobów bez gwarancji ich wykorzy-stania. Wraz z wydłużeniem cyklu życia wzrasta możliwość pozyskania zasobów umożliwiają-cych wykorzystanie okazji, jednak jej intratność maleje. Skala dotycząca ryzyka związanego z cyklem życia okazji została przedstawiona przy pomocy trzech wielkości:
35 Szczupłe zarządzanie (lean management) – jest zestawem metod i technik przyczyniających się do redukcji siedmiu strat (nadprodukcji, nadmiernych zapasów, transportu, zbędnych ruchów, zbędnych procesów, bezczynności / oczekiwania, wad). Lean management za-kłada zwiększenie elastyczności działania organizacji poprzez eliminacje marnotrawstwa (Wilson, 2010, str. 9). Wykaz metod i technik charakterystycznych dla lean management znajduje się w pozycji: Królas P., (2014), Waste reduction as the main issue of the lean ma-nufacturing, w: S. Trzcieliński, T. Zaborowski, (red.), GIOCONDA ZARZĄDZANIA, Wydawca: KZiSI, WIZ, PP; KNOiZ PAN, Oddział w Pozna-niu, IBEN Gorzów Wlkp.
74
małe ryzyko – przedsiębiorstwo w głównym stopniu posiada własne zasoby nie-zbędne do wykorzystania okazji,
umiarkowane ryzyko –przedsiębiorstwo nie może zrealizować przedsięwzięcia, wyko-rzystując zasoby własne i tym samym konfiguruje zasoby cudze. Zależność pomiędzy zasobami własnymi a cudzymi jest zbliżona,
duże ryzyko – organizacja w głównym stopniu korzysta z cudzych zasobów koniecz-nych do wykorzystania okazji.
Niezależnie od sposobu dostrzegania okazji czynnikiem determinującym jej wykorzysta-nie jest czas wykorzysta-niezbędny na konfigurację potrzebnych zasobów. Skat-Rørdam (2001, s. 150) uważa, że innym sposobem różnicowania okazji jest odniesienie do przestrzeni okazji (rys. 17).
Rysunek 17. Przestrzeń okazji Źródło: Skat-Rørdam, (2001, s. 150).
Skat-Rørdam (2001, s. 150) rozróżnia okazje o charakterze taktycznym i strategicznym.
Okazje o znaczeniu strategicznym są związane z radykalną zmianą sposobu, w jakim przedsię-biorstwo bierze udział w grze konkurencyjnej. Może to również zapewnić znaczącą część ob-rotów przedsiębiorstwa w perspektywie długofalowej. Pozostałe zidentyfikowane okazje mają
„znaczenie taktyczne”. Innego jeszcze dokonuje Skat-Rørdam. Są to: gotowa i kształtująca się okazja (2001, s. 153).
Przedstawiony podział okazji dokonany przez Skata-Rørdama (2001, s. 150) wydaje się być niekompletny i mało precyzyjny. Nie uwzględniono w tym ujęciu cyklu trwania okazji, ry-zyka i dostępności zasobów. Również „taktyczne znaczenie okazji” ma charakter zbyt ogólni-kowy. W mało przejrzysty sposób został przedstawiony zakres wchodzący w skład okazji o
75
znaczeniu taktycznym. W dokonanym podziale nie uwzględniono także okazji o charakterze operacyjnym.
Celowe wydaje się odwołanie do poziomów zarządzania w organizacji, szczególnie w perspektywie szczebla hierarchii organizacyjnej oraz cyklu życia okazji. Tym samym, można określić ryzyko i możliwe skutki związane z charakterem poszczególnych okazji.
Autor uważa, że w odniesieniu do poziomów zarządzania można wyróżnić trzy rodzaje okazji:
okazje o charakterze strategicznym – są związane ze znaczącą zmianą funkcjonowania przedsiębiorstwa. W ujęciu rynkowym wykorzystanie okazji oznacza umocnienie pozy-cji przedsiębiorstwa na rynku świadczonych usług, zapewnienie szybszego wzrostu przedsiębiorstwa niż przeciętny w branży, wzmocnienie reputacji organizacji wobec klientów, diametralną poprawę technologii wytwarzanych produktów/usług (Thom-son, Strickland, 1993 s. 5). W ujęciu finansowym oznacza to osiągnięcie niższych kosz-tów całkowitych, wzrost przychodu/dochodu dla przedsiębiorstwa, poprawę płynności finansowej. W praktyce taka okazja może być związana z akwizycją przedsiębiorstwa, dywersyfikacją dotychczasowej działalności, wejściem do wyższego segmentu rynku.
W dotychczasowej działalności Stanowi to skok jakościowy.
okazje o charakterze taktycznym – dotyczą realizacji przedsięwzięć, które wynikają z dekompozycji celów strategicznych na plany przedmiotowe (Kałkowska i inni, 2010, s.12). Okazję tego typu to możliwości inwestycji w technologię i urządzenia, czy nawią-zania partnerstwa.
okazje o charakterze operacyjnym – wiążą się z realizacją przedsięwzięć, które mają wpływ na bieżącą działalność operacyjną organizacji.
Okazje o charakterze strategicznym występują bardzo rzadko. Wykorzystanie okazji jest związane ze znajomością rynku i preferencji klientów, a także z szerokim kapitałem relacyjnym menedżerów organizacji. Horyzont czasowy, związany ze skutkami wykorzystania okazji, obej-muje okres od kilku do kilkunastu lat. W przypadku zmaterializowani się ryzyka, skutki dla przedsiębiorstwa są duże. Okazje o charakterze taktycznym występują okresowo, są możliwe do przewidzenia. Skutki związane z wykorzystaniem okazji mają zazwyczaj krótki bądź nieco dłuższy horyzont czasowy. Wystąpienie ryzyka może wpływać na działalność przedsiębior-stwa. Ilość dostępnych okazji o charakterze operacyjnym jest relatywnie najwyższa. Rezultaty
76
wykorzystana okazji o charakterze operacyjnym są wiążą się w głównym stopniu z działalno-ścią bieżącą przedsiębiorstwa, a ryzyko z nim związane może mieć czasowy wpływ na działal-ność przedsiębiorstwa (rys. 18).
Rysunek 18. Charakter okazji a ryzyko Źródło: Opracowanie własne.
Zarówno w przypadku małych i średnich przedsiębiorstw, jak i dużych, kluczowy jest czas reakcji na zachodzące zmiany w otoczeniu konkurencyjnym i makrootoczneniu przez zapew-nienie początkowego finansowania w celu wykorzystania okazji. Wykorzystanie okazji i odnie-sienie sukcesu często wymaga działania nieszablonowego, opartego na intuicji. Podejście for-malne, bazujące na procedurach, wydłuża proces decyzyjny niezbędny do wykorzystania oka-zji. Skat-Rørdam (2001, s. 120) zauważa, że zarządzanie cyklem życia okazji jest związane z mniejszym panowaniem nad początkowym rozwojem zdarzeń, który przechodzi w bardziej uporządkowaną formę podczas fazy dojrzałości wykorzystanej okazji. Nadzór nad realizacją nowego przedsięwzięcia jest trudny, gdyż pewnych rzeczy nie da się przewidzieć. Wymaga to ciągłego monitorowania i porównywania z założeniami przedsięwzięcia36.
Mając na uwadze jeden z celów rozprawy, dotyczący wskazania ryzyk związanych z cy-klem życia okazji, autor przyjął trzy podstawowe zmienne oddziałujące na siebie: charakter okazji, krótki cykl życia okazji, ryzyko związane z wykorzystaniem okazji (rys. 19).
36 W praktyce gospodarczej, przedsiębiorstwa wydzielają m.in. w postaci spółek celowych przedsięwzięcia, tak aby zapewnić większą kontrolę nad kosztami i szybszy zwrot z inwestycji (Skat-Rørdam,2001, s. 123).
77 Rysunek 19: Ryzyko a krótki cykl życia okazji
Źródło: Opracowanie własne.
Na tej podstawie w ujęciu tabelarycznym wyodrębniono czterdzieści pięć ryzyk związanych z krótkim cyklem życia okazji (tab. 13).
Tabela 13: Zależność pomiędzy charakterem okazji, ryzykiem a krótkim cyklem życia okazji
Źródło: Opracowanie własne
78
Przedstawione możliwości konfiguracji różnych wariantów charakteru okazji, ryzyka i krótkiego cyklu życia okazji zostały opisane w tabeli 14.
Tabela 14: Ryzyko związane z krótkim cyklem życia okazji
Lp.
Cykl życia okazji (fazy cyklu)
1. SPM Strategiczny Przedembrionalna Małe Ryzyko jest związane z czasem ocze-kiwania na wystąpienie okazji 2. SEM Strategiczny Embrionalna Małe Ryzyko jest związane z czasem
ocze-kiwania na wystąpienie okazji. Wy-stępują zdarzenia, które przedsię-biorstwo może uznać za sprzyjające
3. SNM Strategiczny Narodzin Małe Ryzyko jest związane czasem
rozpo-znania zdarzeń tworzących sytuację sprzyjającą, która może być uznana za kompletną
4. STM Strategiczny Trwania Małe Ryzyko jest związane czasem
uchwycenia okazji
5. SSM Strategiczny Schyłku Małe Ryzyko jest związane ze zmianą
od-działywania sytuacyjnego, realności celu, adekwatności zasobów 6. SPU Strategiczny Przedembrionalna Umiarkowane Ryzyko jest związane z czasem
ocze-kiwania na wystąpienie okazji jak również z koniecznością skonfiguro-wania zasobów (własnych i cu-dzych)
7. SEU Strategiczny Embrionalna Umiarkowane Ryzyko jest związane z czasem ocze-kiwania na wystąpienie okazji. Wy-stępują zdarzenia, które przedsię-biorstwo może uznać za sprzyjające.
Ryzyko również dotyczy konieczno-ści skonfigurowania zasobów (wła-snych i cudzych)
8. SNU Strategiczny Narodzin Umiarkowane Ryzyko jest związane czasem rozpo-znania zdarzeń tworzących sytuację sprzyjającą, która może być uznana za kompletną jak również koniecz-nością skonfigurowania zasobów (własnych i cudzych)
9. STU Strategiczny Trwania Umiarkowane Ryzyko jest związane czasem uchwycenia okazji oraz możliwością skonfigurowania zasobów (własne / cudze)
10. SSU Strategiczny Schyłku Umiarkowane Ryzyko jest związane ze zmianą od-działywania sytuacyjnego, realności celu, adekwatności zasobów. Ry-zyko związane z zasobami dotyczy cudzych zasobów i ich możliwości dalszego wykorzystania
11. SPD Strategiczny Przedembrionalna Duże Ryzyko jest związane z czasem ocze-kiwania na wystąpienie okazji jak również z koniecznością wykorzy-stania w dużym stopniu cudzych za-sobów
79
Cykl życia okazji (fazy cyklu)
12. SED Strategiczny Embrionalna Duże Ryzyko jest związane z czasem ocze-kiwania na zdarzenia, które przed-siębiorstwo może uznać za sprzyja-jące. Ryzyko dotyczy również wyko-rzystania w dużym stopniu cudzych zasobów
13. SND Strategiczny Narodzin Duże Ryzyko jest związane czasem
rozpo-znania zdarzeń tworzących sytuację sprzyjającą, która może być uznana za kompletną jak również koniecz-nością skonfigurowania cudzych za-sobów
14. STD Strategiczny Trwania Duże Ryzyko jest związane czasem
uchwycenia okazji oraz możliwością skonfigurowania głównie cudzych zasobów
15. SSD Strategiczny Schyłku Duże Ryzyko jest związane ze zmianą
od-działywania sytuacyjnego, realności celu, adekwatności zasobów. Ry-zyko związane z zasobami dotyczy cudzych zasobów na potrzeby obec-nie realizowanego przedsięwzięcia lub nowych okazji
16. TPM Taktyczny Przedembrionalna Małe Ryzyko jest związane z czasem ocze-kiwania na wystąpienie okazji 17. TEM Taktyczny Embrionalna Małe Ryzyko jest związane z czasem
ocze-kiwania na wystąpienie okazji. Wy-stępują zdarzenia, które przedsię-biorstwo może uznać za sprzyjające
18. TNM Taktyczny Narodzin Małe Ryzyko jest związane czasem
rozpo-znania zdarzeń tworzących sytuację sprzyjającą, która może być uznana za kompletną
19. TTM Taktyczny Trwania Małe Ryzyko jest związane czasem
uchwycenia okazji
20. TSM Taktyczny Schyłku Małe Ryzyko jest związane ze zmianą
od-działywania sytuacyjnego, realności celu, adekwatności zasobów 21. TPU Taktyczny Przedembrionalna Umiarkowane Ryzyko jest związane z czasem
ocze-kiwania na wystąpienie okazji jak również z koniecznością skonfiguro-wania zasobów (własnych i cu-dzych)
22. TEU Taktyczny Embrionalna Umiarkowane Ryzyko jest związane z czasem ocze-kiwania na wystąpienie okazji. Wy-stępują zdarzenia, które przedsię-biorstwo może uznać za sprzyjające.
Ryzyko również dotyczy konieczno-ści skonfigurowania zasobów (wła-snych i cudzych)
23. TNU Taktyczny Narodzin Umiarkowane Ryzyko jest związane czasem rozpo-znania zdarzeń tworzących sytuację sprzyjającą, która może być uznana za kompletną jak również koniecz-nością skonfigurowania zasobów (własnych i cudzych)
80
Cykl życia okazji (fazy cyklu)
24. TTU Taktyczny Trwania Umiarkowane Ryzyko jest związane czasem
uchwycenia okazji oraz możliwością skonfigurowania zasobów (własne / cudze)
25. TSU Taktyczny Schyłku Umiarkowane Ryzyko jest związane ze zmianą od-działywania sytuacyjnego, realności celu, adekwatności zasobów. Ry-zyko związane z zasobami dotyczy cudzych zasobów i możliwości ich dalszego wykorzystania
26. TPD Taktyczny Przedembrionalna Duże Ryzyko jest związane z czasem ocze-kiwania na wystąpienie okazji jak również z koniecznością wykorzy-stania w dużym stopniu cudzych za-sobów
27. TED Taktyczny Embrionalna Duże Ryzyko jest związane z czasem ocze-kiwania na zdarzenia, które przed-siębiorstwo może uznać za sprzyja-jące. Ryzyko dotyczy również wyko-rzystania w dużym stopniu cudzych zasobów
28. TND Taktyczny Narodzin Duże Ryzyko jest związane czasem
rozpo-znania zdarzeń tworzących sytuację sprzyjającą, która może być uznana za kompletną a także koniecznością skonfigurowania cudzych zasobów
29. TTD Taktyczny Trwania Duże Ryzyko jest związane czasem
uchwycenia okazji oraz możliwością skonfigurowania głównie cudzych zasobów
30. TSD Taktyczny Schyłku Duże Ryzyko jest związane ze zmianą
od-działywania sytuacyjnego, realności celu, adekwatności zasobów. Ry-zyko związane z zasobami dotyczy wykorzystania cudzych zasobów na potrzeby obecnie realizowanego przedsięwzięcia lub nowych okazji 31. OPM Operacyjny Przedembrionalna Małe Ryzyko jest związane z czasem
ocze-kiwania na wystąpienie okazji 32. OEM Operacyjny Embrionalna Małe Ryzyko jest związane z czasem
ocze-kiwania na wystąpienie okazji. Wy-stępują zdarzenia, które przedsię-biorstwo może uznać za sprzyjające.
33. ONM Operacyjny Narodzin Małe Ryzyko jest związane z czasem
roz-poznania zdarzeń tworzących sytua-cję sprzyjającą, która może być uznana za kompletną.
34. OTM Operacyjny Trwania Małe Ryzyko jest związane z czasem
uchwycenia okazji.
35. OSM Operacyjny Schyłku Małe Ryzyko jest związane ze zmianą
od-działywania sytuacyjnego, realności celu, adekwatności zasobów 36. OPU Operacyjny Przedembrionalna Umiarkowane Ryzyko jest związane z czasem
ocze-kiwania na wystąpienie okazji jak również z koniecznością skonfiguro-wania zasobów (własnych i cu-dzych)
81
Cykl życia okazji (fazy cyklu)
37. OEU Operacyjny Embrionalna Umiarkowane Ryzyko jest związane z czasem ocze-kiwania na wystąpienie okazji. Wy-stępują zdarzenia, które przedsię-biorstwo może uznać za sprzyjające.
Ryzyko również dotyczy konieczno-ści skonfigurowania zasobów (wła-snych i cudzych)
38. ONU Operacyjny Narodzin Umiarkowane Ryzyko jest związane czasem rozpo-znania zdarzeń tworzących sytuację sprzyjającą, która może być uznana za kompletną jak również koniecz-nością skonfigurowania zasobów (własnych i cudzych)
39. OTU Operacyjny Trwania Umiarkowane Ryzyko jest związane czasem
uchwycenia okazji oraz możliwością skonfigurowania zasobów (własne / cudze)
40. OSU Operacyjny Schyłku Umiarkowane Ryzyko jest związane ze zmianą od-działywania sytuacyjnego, realności celu, adekwatności zasobów. Ry-zyko związane z zasobami dotyczy cudzych zasobów i możliwości ich dalszego wykorzystania
41. OPD Operacyjny Przedembrionalna Duże Ryzyko jest związane z czasem ocze-kiwania na wystąpienie okazji jak również z koniecznością wykorzy-stania w dużym stopniu cudzych za-sobów
42. OED Operacyjny Embrionalna Duże Ryzyko jest związane z czasem ocze-kiwania na zdarzenia, które przed-siębiorstwo może uznać za sprzyja-jące. Ryzyko dotyczy również wyko-rzystania w dużym stopniu cudzych zasobów
43. OND Operacyjny Narodzin Duże Ryzyko jest związane czasem
rozpo-znania zdarzeń tworzących sytuację sprzyjającą, która może być uznana za kompletną jak również koniecz-nością skonfigurowania cudzych za-sobów
44. OTD Operacyjny Trwania Duże Ryzyko jest związane czasem
uchwycenia okazji oraz możliwością skonfigurowania głównie cudzych zasobów
45. OSD Operacyjny Schyłku Duże Ryzyko jest związane ze zmianą
od-działywania sytuacyjnego, realności celu, adekwatności zasobów. Ry-zyko związane z zasobami dotyczy cudzych zasobów na potrzeby obec-nie realizowanego przedsięwzięcia lub nowych okazji
Źródło: Opracowanie własne.
82
Przedstawione ryzyka stanowią punkt odniesienia do postawionego celu szczegóło-wego dotyczącego wskazania ryzyk związanych z krótkim cyklem życia okazji. Opisane ryzyka stanowią pewien punkt odniesienia dotyczący znaczenia zasobów i czasu potrzebnego na ich konfiguracje. Mając na uwadze powyższą tabelę, można zauważyć, że niezależnie od charak-teru okazji, kluczowe dla określenia wielkości ryzyka jest dostępność posiadanych zasobów przez przedsiębiorstwo. Tym samym dobór metod i technik zarządzania ryzykiem jest kwestią indywidualną i zależy od rodzaju okazji (np. zakup maszyny, akwizycja przedsiębiorstwa).
83
3. METODYKA ZARZĄDZANIA RYZYKIEM