II. Zagadnienie wizerunku prasowego kraju. Czynniki wpływające
3. Selekcja informacji, koncepcja „uramowienia” i agenda setting w strukturze
Selekcja informacji zagranicznych powoduje, że tylko niektóre wiadomości o tych krajach są uwzględnione, przez co powstaje pewien wykreowany obraz rzeczywistości w świadomości odbiorców. Informacje z zagranicy są dla więk-szości społeczeństwa wiadomościami już raz lub dwukrotnie przetworzony-mi, a wiarygodnymi w takim stopniu, w jakim wiarygodne jest źródło. Dlatego Michael Kunczik pisze, że nie może być to lustrzany obraz świata, tylko jego konstrukcja. „Ten świat jest skonstruowany dla odbiorców niedysponujących bezpośrednim dostępem do większości problemów, o których jest mowa w re-lacjach. Jest on dla nich »faktyczną« realnością, choć tylko realnością z drugiej ręki”25.
Koncepcja „selekcjonera informacji” została przedstawiona w 1947 roku przez psychologa społecznego Kurta Lewina, który wyobrażał sobie wiado-mości jako kanał zawierający bramki kontrolowane przez gatekeepers, czyli selek-cjonerów informacji26. Na podstawie badań Lewina jego asystent Carol Allen z Uniwersytetu Iowa w Stanach Zjednoczonych zastosował tę teorię do analizy zawartości prasy z uwzględnieniem osoby redaktora depeszowego w małej ga-zecie i jego decyzji na kształt informacji27.
Z kolei badaczka komunikacji publicznej Pamela Shoemaker i wykładowca dziennikarstwa Stephen D. Reese z Uniwersytetu Texas w Austin (USA) wska-zali na kilka poziomów w selekcji informacji, począwszy od kwestii warszta-towych pracy dziennikarza, kwestii ekonomicznych funkcjonowania mediów na rynku aż po najwyższy poziom makro, który oznacza już działania różnych grup w ramach określonego kręgu kulturowego:
23 M. Kunczik, Jak powstają informacje [w:] Wprowadzenie do nauki o dziennikarstwie, Warszawa 2000, s. 112.
24 Ibidem, s. 116.
25 Ibidem, s. 129.
26 Journal of broadcasting and electronic media [dostęp: 21.06.2010].
27 C. Allen, Foreign news coverage in selected U.S. newspapers 1927–1997 (etd.lsu.edu/docs/available/
etd-07082005-164140/.../Allen_dis.pdf), [dostęp: 21.06.2010].
1. ustalony porządek, który ułatwia przetwarzanie dużej ilości informacji i wpływa na selekcję, taką jak terminy, zasada odwróconej piramidy, inne techniki mediów, […].
2. organizacyjne wzory narzucane przez właścicieli mediów, rutynowe pro-cedury powszechne w mediach.
3. inne media lub poziom społeczno-instytucjonalny: obszary poza media-mi, które mogą mieć na to wpływ, co jest wybrane lub odrzucone w se-lekcji, włączając rząd, reklamy, grupy interesu.
4. społeczny poziom: ideologia i kultura28.
Z koncepcją „gatekeepingu” wiąże się rola zawodowa tzw. dziennikarza na-głaśniającego, którego jedni teoretycy uważają za stronniczego, a inni za prze-kaźnik informacji o działaniach władzy29. Michael Kunczik stwierdza, że ten pierwszy etap selekcji jest być może najważniejszy, ponieważ upublicznienie pewnych informacji wpływa ostatecznie na światopogląd społeczeństwa. „Se-lekcjonerzy informacji decydują o tym, które wydarzenia staną się publicznie znanymi, a które nie, i przyczyniają się w ten sposób do formowania obrazu społeczeństwa i świata u odbiorców”30.
Badacz, defi niując strukturę informacji, podkreślił, że musi mieć ona war-tość (tzw. news value), co oznacza, iż dana wiadomość spotka się z zaintereso-waniem odbiorców. Czynniki, które jego zdaniem mogą mieć wpływ na za-interesowanie, to zaskoczenie, geografi czna bliskość, osobiste zaangażowanie w wydarzenie lub konfl ikty31. A zatem bardzo istotne pytanie, które musi posta-wić sobie redakcja działu zagranicznego, brzmi – jaką wartość ma ta informa-cja? Odpowiedź nie wydaje się prosta, gdyż selekcja wynika z licznych uwarun-kowań, które znalazły się w centrum uwagi różnych badaczy komunikowania społecznego. Dzisiaj największe znaczenie dla badań nad selekcją informacji w mediach ma praca norweskiego socjologa Johana Galtunga i badaczki Marie Ruge, którzy wskazali na istnienie 12 czynników wpływających na uznanie in-formacji za wartościową32:
– częstotliwość, – etnocentryzm, – intensywność, – jednoznaczność, – ważność, – zgodność,
28 Ibidem.
29 B. Dobek-Ostrowska, Media masowe i aktorzy polityczni w świetle studiów nad komunikowaniem politycz-nym, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 2004.
30 M. Kunczik, op.cit., s. 117.
31 Ibidem, s. 117.
32 Ibidem, s. 119.
– zaskoczenie, – ciągłość,
– komplementarność,
– odniesienia do narodów elitarnych, – personifi kacja,
– negatywizm.
Chociaż początkowo uznano, że są to dosyć wątpliwe dowody naukowe, sprawdzono je empirycznie, m.in. badając publikacje amerykańskiego dzienni-ka „New York Times”, co ostatecznie potwierdziło iż większość z tych czynni-ków to uniwersalne cechy, którymi kierują się gazety na całym świecie33. Podob-nie badania komunikowania masowego Denisa McQuaila wykazały w dużym stopniu zbieżność z koncepcją selekcji informacji Galtunga i Ruge i w rezul-tacie potwierdziły istnienie pewnych tendencji charakterystycznych dla infor-macji zagranicznych. „W mediach informacyjnych nadreprezentowane są elity społeczne i wiadomości ofi cjalne, wiadomości zagraniczne koncentrują się na bliższych, bogatszych lub silniejszych narodach, w wiadomościach dominują poglądy nacjonalistyczne (patriotyczne) i etnocentryczne”34.
W strukturze wiadomości zagranicznej równie ważną rolę odgrywa tzw. ura-mowienie (framing). Polega ono na wyeksponowaniu pewnych aspektów postrze-ganej rzeczywistości w tekście komunikacyjnym w celu podkreślenia konkret-nych problemów. Takie stanowisko zajmuje również angielski socjolog Erving Goffman, mówiąc, że „ramy czynią jednostki zdolnymi do posługiwania się informacjami do lokalizowania swojego miejsca w świecie, postrzegania świata itd.”35. Angielski medioznawca John Street uważa, że pojęcie ramy odnosi się do wiadomości „jako opowieści z narracją i bohaterami, którym przypisuje się siłę sprawczą i obarcza odpowiedzialnością”36. Z kolei amerykański badacz mediów i spraw publicznych Robert Entman z Uniwersytetu George’a Washingtona stwierdza, że: „Rama działa przez selekcję i podkreślenie pewnych cech rzeczy-wistości, przy jednoczesnym maskowaniu innych, tak, aby opowiedzieć spójną historię o problemach, ich przyczynach, moralnych implikacjach oraz środkach zaradczych”37. Tych kilka stanowisk naukowych pokazuje, że rama będąca od-powiednikiem kontekstu nadającego pozytywne lub negatywne zabarwienie jest również elementem perswazji lub manipulacji informacją.
Ostatnim istotnym pojęciem z punktu widzenia struktury wiadomości za-granicznej jest agenda setting odnoszące się do hierarchizowania informacji w środkach masowego przekazu. To zjawisko opisał Maxwell E. McCombs
33 R. Smith, On the structure of foreign news, „Journal of Peace Research” 1969, t. 6, nr 1, s. 23–35.
34 T. Goban-Klas, op.cit., s. 45.
35 M. Kunczik, op.cit., s. 125.
36 J. Street, op.cit., s. 33.
37 Ibidem, s. 33.
i David Show w 1972 roku w studium rozpatrującym rolę mediów w prezyden-ckiej kampanii wyborczej w Stanach Zjednoczonych w 1968 roku. Agenda setting to porządkowanie, stawianie w centrum zainteresowania pewnych tematów:
(...) sposób, w jaki środki masowego przekazu operują poszczególnymi tematami w kampa-niach politycznych, ma wpływ na zachowania wyborców38.
Istnieje również druga hipoteza, która mówi, że media mogą mieć jedynie wpływ na to, co jest przedmiotem dyskusji w polityce, ale nie narzucają odbiorcom sposobu widzenia rzeczy-wistości39.
Z kolei amerykański badacz David Waever, pisząc o zjawisku agendy, wysu-nął dwie koncepcje:
– media nie pokazują prawdziwej rzeczywistości w sposób lustrzany, ale ją kształtują, przez co ludzie postrzegają pewne zjawiska jako ważniejsze od innych spraw.
– informacja częściej relacjonowana w mediach to informacja ważniejsza40.