Skuteczność zaproponowanej metody identyfikacji i oceny aspektów

Jak wspomniano wcześniej, zaproponowana w rozdz. 5 metoda identyfikacji i oceny aspektów ekologicznych weszła na stałe do praktyki systemu zarządzania środowiskowego,

funkcjonującego w omawianym przedsiębiorstwie energetycznym. Z uwagi na specyfikę sektora elektroenergetycznego i rodzaj prowadzonej działalności przedsiębiorstwo to jest zobowiązane do składania rocznych raportów opisujących oddziaływanie na środowisko.

Raporty te stanowią zestawienie głównych wartości charakteryzujących przedsiębiorstwo energetyczne w zakresie wielkości produkcji oraz generowanych obciążeń środowiskowych.

Odnoszą również poziom oddziaływań środowiskowych w ostatnim roku do analogicznych poziomów z lat ubiegłych. W konsekwencji w raportach środowiskowych można znaleźć informacje na temat praktycznej realizacji zobowiązań wynikających z przyjętego i funkcjonującego w zakładzie systemu zarządzania środowiskowego, a w szczególności – dążenia do ciągłego zmniejszania poziomu obciążeń środowiskowych wynikających z prowadzonej działalności. To zaś bezpośrednio wiąże się z identyfikacją, oceną i monitorowaniem aspektów ekologicznych (zwłaszcza znaczących) w działalności przedsiębiorstwa, gdyż stanowią one przejaw jego głównych interakcji ze środowiskiem.

W przypadku omawianego przedsiębiorstwa ostatnim dokumentem dostępnym w momencie redakcji pracy jest raport środowiskowy za rok 2014. Obejmuje on informacje na temat polityki środowiskowej przedsiębiorstwa, elementy bilansu środowiskowego (wartości wchodzące, odpady), opłaty środowiskowe, zestawienie wielkości emisji, przydzielone limity uprawnień, informacje o produkcji energii, wskaźniki produkcyjne, ocenę zgodności z wymaganiami. Ponadto w raporcie ujęto również zadania inwestycyjne związane z dbałością o środowisko.

Główne aspekty ekologiczne określone jako znaczące w toku realizacji metody identyfikacji i oceny aspektów ekologicznych w przedsiębiorstwie energetycznym służącym jako przykład jej wykorzystania, zostały podane w rozdz. 6.1. Zgodnie z założeniami metodycznymi działalność organizacyjna oraz inwestycyjna przedsiębiorstwa w zakresie ochrony środowiska jest nakierowana na sukcesywne obniżanie poziomu uciążliwości środowiskowej zidentyfikowanych obszarów. Głównym przejawem tego typu działań są projekty i inwestycje, których celem jest poszukiwanie sposobów zminimalizowania ingerencji w środowisko. Ich proekologiczne znaczenie jest nakierowane na:

 zmniejszanie emisji głównych zanieczyszczeń (CO2, SO2, NOx, pyłów i innych) przez rozwój technologii i zwiększenie wykorzystania odnawialnych źródeł energii, poprawę sprawności konwencjonalnych aktywów wytwórczych, stosowanie rozwiązań technicznych minimalizujących wpływ na powietrze,

 stymulację gospodarki odpadami w celu bardziej efektywnego wykorzystania paliw kopalnych oraz ograniczenia ich zużycia,

 sukcesywne zmniejszanie zużycia surowców naturalnych.

Wprawdzie można zauważyć, że podstawowym paliwem spalanym jest paliwo konwencjonalne – węgiel kamienny, jednak dodatkowo w elektrociepłowni omawianego zakładu jest spalane paliwo niekonwencjonalne (odnawialne) – biomasa (blok 1 z kotłem fluidalnym BFB). Ponadto przedsiębiorstwo wytwarza energię elektryczną i ciepło w skojarzeniu (kogeneracji), co przynosi istotne korzyści ekonomiczne, ekologiczne oraz operacyjne, w formie zwiększonej elastyczności procesu wytwarzania. Z założeń eksploatacyjnych wynika, że efektywność energetyczna systemu skojarzonego jest nawet o 30% wyższa niż w przypadku oddzielnego wytwarzania energii elektrycznej w elektrowni kondensacyjnej i ciepła w kotłowni. Technologia kogeneracyjna jest postrzegana jako jeden z najistotniejszych sposobów wypełnienia przez Polskę założeń polityki energetycznej Unii Europejskiej, w której przez przyjęcie pakietu „3 x 20” oczekuje się znaczącego ograniczenia emisji ditlenku węgla oraz zwiększenia efektywności wykorzystania energii.

Polityka ta jest skuteczna, zapewnia bowiem autonomię i pozwala na produkowanie energii elektrycznej w sposób zmniejszający efekt cieplarniany (poprzez redukcję emisji CO2).

Na kotłach węglowych są eksploatowane elektrofiltry o skuteczności odpylania ponad 99,5%. Zbierany w nich popiół stanowi jeden z głównych odpadów paleniskowych, podlega magazynowaniu w specjalnych zbiornikach i jest w całości zagospodarowywany przez współpracującą z przedsiębiorstwem spółkę zajmującą się gromadzeniem i utylizacją tego typu odpadów. Emisje tlenków azotu są ograniczane przez instalacje palników niskoemisyjnych. Emisja tlenków siarki jest redukowana za pomocą instalacji odsiarczania spalin dla kotłów 3K (zmodernizowana w 2014 r.) oraz 2K i 3K (wybudowana w III kwartale 2015 r.).

Prowadzona przez przedsiębiorstwo sukcesywna modernizacja gospodarki wodno-ściekowej przyczynia się do ograniczenia emisji do środowiska wodno-gruntowego. Zmiana sposobu odpopielania i odżużlania trzech kotłów węglowych-pyłowych typu OP ogranicza emisję ścieków, zaś odpady paleniskowe z tych kotłów są bezpośrednio przekazywane uprawnionemu odbiorcy do zagospodarowania. Przedsiębiorstwo prowadzi także ciągły monitoring emisji do atmosfery. W 2014 r. wykonano kontrolę sprawności systemu monitorowania emisji spalin zgodnie z normą PN-EN 14181:2010, celem potwierdzenia czy uzyskiwane stężenia gazów i pyłów realizowane są poprawnie. W tabeli 6.1 i 6.2

przedstawiono odpowiednio wskaźniki emisji zanieczyszczeń przeliczone na 1 GJ energii chemicznej oraz emisję zanieczyszczeń w Mg/rok.

Tab. 6.1. Wskaźniki emisji zanieczyszczeń przeliczone na 1 GJ energii chemicznej (opracowanie własne na podstawie [93])

Energia chemiczna w paliwie (GJ) 13486731

Tab. 6.2. Roczna emisja zanieczyszczeń (opracowanie własne na podstawie [93])

Lp. Rodzaj emisji Wartość Mg/rok

2010 2011 2012 2013 2014

1Podana wartość uwzględnia wielkość emisji CO2 ze spalania wszystkich paliw

Zawarte w tabeli 6.2 dane wskazują na sukcesywne obniżanie się rocznych emisji kluczowych zanieczyszczeń do powietrza atmosferycznego (wyjątek stanowi emisja tlenku węgla, której wartości rosną – ma to związek ze zmianą technologii spalania).

Wartości te znajdują odzwierciedlenie w bilansie środowiskowym przedsiębiorstwa, który za rok 2014 został przedstawiony w tabeli 6.3.

Tabela 6.3. Bilans środowiskowy przedsiębiorstwa za rok 2014 (opracowanie własne na podstawie [93]) WARTOŚCIWCHODZĄCE CZĘŚĆ 1

ZUŻYCIEPALIWIWÓDDOPRODUKCJI

Lp. Rodzaj surowca/emisji/odpadu j.m. Wartość/rok

1. Węgiel Mg 503111

10. Emisja dopuszczalna pyłu Mg/rok 1654

11. Emisja SO2 Mg/rok 2148

12. Emisja dopuszczalna SO2 Mg/rok 13196

13. Emisja NO2 Mg/rok 1818

14. Emisja dopuszczalna NO2 Mg/rok 4192

ODPADY STAŁE I CIEKŁE

15. Popioły (w tym popioły z BFB) i żużle wytworzone Mg 115540 16. Ilość zagospodarowanych popiołów i żużli Mg/rok 115540

17. Odpady po odsiarczeniu Mg 11925

18. Zrzut ścieków do wód tys. m³/rok 839

19. Dopuszczalny zrzut ścieków tys. m³/rok 1825

Z dokumentów raportowych przedsiębiorstwa wynika, że m.in. na skutek stosowania opracowanej przez autora pracy metody identyfikacji i oceny aspektów ekologicznych związanych z prowadzoną działalnością negatywny wpływ na środowisko ulega sukcesywnemu zmniejszeniu. Przykładem może być fakt, że w roku 2014 wypełniono zobowiązania wynikające z pozwolenia zintegrowanego w zakresie standardów emisyjnych.

Na rysunku 6.3 przedstawiono średnie ważone stężeń pyłu i gazów do powietrza oraz wartości dopuszczalne dla emitora E1. Niższa emisja podstawowych substancji zanieczyszczających wynikała z wymuszonej m.in. identyfikacją emisji zanieczyszczeń do powietrza atmosferycznego modernizacją instalacji odsiarczania spalin na kotle 3K oraz z prowadzenia zarządzania gospodarką paliwami umożliwiającą dotrzymanie standardów emisyjnych dla poszczególnych źródeł. Dzięki przeprowadzonej modernizacji instalacji odsiarczania spalin na 3K osiągnięto średnie wartości stężenia siarki poniżej 200 mg/nm³, natomiast dla pyłu osiągnięto stężenie poniżej 20 mg/nm³.

Jednym z istotniejszych zidentyfikowanych znaczących aspektów ekologicznych w działalności przedsiębiorstwa był pobór wód powierzchniowych na potrzeby technologiczne.

Zgodnie z wnioskami powstałymi w związku z wykorzystaniem zaproponowanej metody identyfikacji i oceny aspektów ekologicznych wdrożono szereg działań minimalizujących znaczenie tego aspektu. Zestawienie bilansowe dotyczące poboru wody z różnych źródeł zostało ujęte w tabeli 6.4.

Rys. 6.3. Rzeczywiste stężenia podstawowych substancji emitowanych do powietrza

w stosunku do standardów emisyjnych (mg/m³) w roku 2014 (opracowanie własne na podstawie [93])

Osiągnięcie celu środowiskowego w postaci zmniejszonego zużycia surowców naturalnych – wody podziemnej było możliwe dzięki prowadzeniu bieżącego monitoringu i analizy poboru wody pitnej. Wykonywanie powyższych czynności skutkowało możliwością szybkiej lokalizacji nieprawidłowości i natychmiastowej interwencji. Zmniejszenie zużycia było również efektem podnoszenia świadomości ekologicznej pracowników przedsiębiorstwa oraz pracowników firm zewnętrznych przez cykle szkoleń oraz dzięki systematycznym kontrolom firm zewnętrznych w w/w zakresie.

Tabela 6.4. Zestawienie ilości pobieranej wody podziemnej, powierzchniowej oraz ilości odprowadzanych ścieków (opracowanie własne na podstawie [93])

Rok Woda podziemna

[m³]

Woda powierzchniowa [m³]

Ilość ścieków [m³]

2010 53593 1893700 1253500

2011 59936 2012541 1213556

2012 51050 1843700 1035700

2013 42574 1558500 889400

2014 33000 1574000 839000

Przyczyny większego poboru wody z rzeki są związane z wyższym zużyciem wody zmiękczonej na uzupełnienie układu chłodzącego (układu kondensacyjnego). Ponadto w 2014 roku rozpoczęto prace związane z budową Instalacji Odsiarczania Spalin na 2K i 1K2,

monitorowane i analizowane. Mniejsza ilość odprowadzonych ścieków związana jest ze zmniejszonym poborem wody podziemnej oraz z czasem pracy bloku nr 3. W omawianym okresie nie odnotowano przekroczenia norm jakościowych ścieków.

Jednym z najbardziej widocznych pozytywnych skutków skuteczności działania zaproponowanej metody identyfikacji i oceny aspektów ekologicznych oraz wynikających z wyników jej stosowania działań zmierzających do sukcesywnego obniżania poziomu generowanych obciążeń środowiskowych jest zmniejszająca się wysokość opłat środowiskowych. Z dokumentów raportowych wynika, iż omawiane przedsiębiorstwo wywiązywało się z obowiązku wnoszenia opłat za gospodarcze korzystanie ze środowiska (pobór wody z rzeki i studni głębinowych, odprowadzanie ścieków, emisje pyłów i gazów odprowadzanych do powietrza) w wymaganych terminach. Zestawienie kosztów związanych z opłatami środowiskowymi w perspektywie dziesięciu ostatnich lat raportowych zostało przedstawione w tabeli 6.5.

Tabela 6.5. Zestawienie kosztów związanych z ochroną środowiska (tys. zł) (opracowanie własne na podstawie [93])

Rok Całkowita wysokość opłat [tys. zł]

2005 5158

2006 4807

2007 4150

2008 3690

2009 3662

2010 3401

2011 3103

2012 3363

2013 3350

2014 3145

Niższe opłaty środowiskowe w stosunku do roku 2013 wynikają z niższych emisji substancji zanieczyszczających do powietrza, mniejszego zużycia paliw oraz obniżonego poboru wód podziemnych. Ponadto w 2014 roku dzięki prowadzeniu ciągłego monitoringu parametrów popiołu lotnego (monitoring on-line części palnych) oraz dzięki prowadzeniu okresowej, regularnej kontroli jakości przemiału zespołów młynowych dokonano poprawy jakości popiołu (zmniejszono ilość popiołu odbieranego w trybie awaryjnym). W 2014 roku, w stosunku do lat poprzednich, dzięki zarządzaniu procesem przez odpowiednie podawanie paliwa, modernizację instalacji odsiarczania spalin, bieżące monitorowanie ilości zużywanego piasku w kotle biomasowym BFB osiągnięto również inny pozytywny efekt w postaci zmniejszenia ilości generowanych odpadów poprodukcyjnych (rysunek 6.4).

Rys. 6.4. Struktura gospodarki odpadami paleniskowymi w latach 2011-2014 (opracowanie własne na podstawie [93])

Jednym z ważniejszych zidentyfikowanych znaczących aspektów ekologicznych jest zużycie paliw kopalnych do produkcji energii. Z dokumentów raportowych wynika, że na skutek działań prowadzonych w związku ze zmniejszeniem uciążliwości środowiskowej przedsiębiorstwa w roku 2014 zużycie węgla kamiennego wyniosło 503111 Mg i było mniejsze o 8,2% w stosunku do roku 2013. Wynika to głównie z niższego zapotrzebowania na ciepło oraz wydłużonej pracy kotła biomasowego. Zużycie biomasy wyniosło 218043 Mg i było większe o 2,5% w stosunku do roku 2013. Przedsiębiorstwo wypełniło w ten sposób wymagania prawne w zakresie 20% wagowego udziału biomasy pochodzącej z przemysłu rolnego, przemysłu przetwarzającego produkty rolne i upraw energetycznych. W roku 2014 spalono 1823 Mg mazutu, czyli o 27% mniej niż w roku poprzednim.

Jak wspomniano w rozdz. 5, na podstawie wyników identyfikacji i oceny stopnia ważności aspektów ekologicznych tworzona jest baza najpoważniejszych interakcji ze środowiskiem występujących w działalności omawianego przedsiębiorstwa energetycznego.

Aspekty ekologiczne zidentyfikowane jako znaczące determinują również sformułowanie tzw. „programu środowiskowego”, w ramach którego określa się kierunki działań przedsiębiorstwa, zmierzające do poprawienia (zmniejszenia) szkodliwego wpływu na środowisko. W programie środowiskowym zawarte są przede wszystkim cele środowiskowe do osiągnięcia w kolejnym roku, wśród których w odniesieniu do omawianego

 ochronę powietrza atmosferycznego przez zmniejszenie emisji gazów i pyłów do atmosfery oraz zwiększenie możliwości monitorowania stanu jakości powietrza,

 minimalizację ryzyka wystąpienia awarii środowiskowej,

 zapewnienie odbioru odpadów produkcyjnych i ich właściwe zagospodarowanie,

 zwiększenie udziału odpadów segregowanych w strumieniu wytworzonych odpadów komunalnych,

 podniesienie poziomu zagospodarowania ubocznych produktów spalania,

 zmniejszenie zużycia surowców naturalnych przez zmniejszenie zużycia wody z różnych źródeł,

 minimalizację poziomu emisji hałasu,

 rekultywację części terenów tymczasowego magazynowania odpadów paleniskowych.

W programie środowiskowym określa się ponadto planowane wyniki osiągnięcia celów, definiowane najczęściej jako praktyczne efekty docelowe związane z ich realizacją (np.

podpisanie stosownych umów, wdrożenie systemu monitoringu, brak występowania szkód środowiskowych w określonym zakresie itp.) i wartości liczbowe charakteryzujące poszczególne cele (np. osiągnięcie stężenia pyłów dla określonych kotłów na poziomie nie przekraczającym 20 mg/m³ itp.). Dla poszczególnych działań formułuje się również:

 jasno sprecyzowany zakres (podział na zadania główne i szczegółowe),

 delegację odpowiedzialności (osoby koordynujące realizację poszczególnych celów oraz odpowiedzialne za realizację zadań głównych i szczegółowych),

 wytyczne w zakresie zapewnienia środków na realizację celów i zadań,

 kluczowe terminy realizacji celów i zadań.

Niektóre z zadań zaplanowanych do realizacji w ramach programu środowiskowego są zadaniami inwestycyjnymi (np. budowa lub modernizacja instalacji, tworzenie i rozwój systemów monitoringu, wytworzenie lub zakup wyposażenia pomiarowo-analitycznego itp.).

Dla takich działań sporządza się analizę oddziaływania na środowisko, obejmującą:

 wyszczególnienie poszczególnych zadań wraz z ich szczegółowym opisem,

 określenie aspektu ekologicznego powstałego wskutek realizacji planowanego zadania inwestycyjnego,

 określenie sposobu eliminacji lub ograniczenia negatywnego oddziaływania środowiskowego,

 pozytywne i negatywne efekty ekologiczne realizacji zadania inwestycyjnego.

Zidentyfikowane w ten sposób aspekty ekologiczne (nowe w działalności przedsiębiorstwa lub identyfikowane wcześniej w związku z innym aspektami jego działalności) podlegają okresowej ocenie w aspekcie ich ważności, wrażliwości oraz prawdopodobieństwa wystąpienia, zgodnie z zasadami realizacji metody opisanej w rozdz.

5.

Po zaplanowanym okresie realizacji programu środowiskowego następuje obligatoryjna weryfikacja jego wykonania, w ramach której określa się stopień, kompletność i terminowość wykonania poszczególnych zadań, istotność osiągniętych rezultatów i w konsekwencji – stopień realizacji poszczególnych celów środowiskowych. W przypadku stwierdzenia jakichkolwiek niezgodności zrealizowanych działań z wcześniej określonym planem określa się ich przyczyny oraz determinuje zestaw środków zaradczych.

Przykładem zadania inwestycyjnego zmierzającego do zmniejszenia uciążliwości środowiskowej, którego realizacja wynikała bezpośrednio z analizy znaczących aspektów ekologicznych w działalności omawianego przedsiębiorstwa energetycznego, była konwersja kotła OP-140 na kocioł fluidalny opalany biomasą BFB (kocioł 1K1). Kocioł ten został uruchomiony w grudniu 2011 r., zaś na początku 2016 r. Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Poznaniu przedstawił analizę techniczną uzyskanego efektu ekologicznego dotyczącego dotrzymywania standardów emisji w wyniku tej realizacji [94]. W podsumowaniu stwierdzono, iż inwestycja będąca przedmiotem analizy przyczyniła się do uzyskania wymiernego efektu ekologicznego w postaci obniżenia emisji do atmosfery podstawowych zanieczyszczeń (SO2, NO2, pył).

Jak wynika z informacji przedstawionych w rozdz. 6, zaproponowana autorska metoda identyfikacji i oceny aspektów ekologicznych została wdrożona do działań praktycznych w ramach systemu zarządzania środowiskowego w omawianym przedsiębiorstwie energetycznym. Jej skuteczność jest okresowo weryfikowana podczas planowych działań monitorujących w zakresie ochrony środowiska i oceny zgodności zidentyfikowanych aspektów ekologicznych ze stosownymi wymaganiami. Z informacji przedstawianych w rocznych raportach środowiskowych wynika, iż uciążliwość środowiskowa związana z działalnością omawianego przedsiębiorstwa energetycznego sukcesywnie maleje.

Do mocnych stron zaproponowanej metody identyfikacji i oceny aspektów ekologicznych można zaliczyć przede wszystkim:

 kompleksowość – oparcie procedur identyfikacyjnych na doświadczeniu wielu pracowników przedsiębiorstwa, pracujących w różnych jednostkach organizacyjnych, co pozwala na tworzenie kompletnej listy interakcji ze środowiskiem,

 wymierność – stosowanie skali punktowej do oceny znaczenia zidentyfikowanych aspektów ekologicznych,

 prostotę oceny – każdy zidentyfikowany aspekt ekologiczny jest oceniany w ramach trzech głównych kryteriów,

 wszechstronność wykorzystania – choć metoda została stworzona na potrzeby identyfikacji i oceny aspektów ekologicznych w działalności przedsiębiorstwa energetycznego, zaproponowany zestaw kryteriów jest uniwersalny i może być stosowany w procedurach systemu zarządzania środowiskowego w dowolnej organizacji, po dokonaniu odpowiedniej adaptacji (np. dostosowaniu progów punktowych).

Jako potencjalną słabą stronę zaproponowanego rozwiązania metodycznego można traktować relatywną subiektywność oceny znaczenia poszczególnych aspektów ekologicznych. Ocena jest dokonywana w skali punktowej od 1 (najniższa waga) do 4 (najwyższa waga) w ramach trzech podstawowych kryteriów: ważności, wrażliwości, prawdopodobieństwa wystąpienia (sposób przydziału odpowiednich wartości punktowych do aspektów ekologicznych został podany w tabelach 5.5÷5.7). Niektóre opisy aspektów ekologicznych wymagają doprecyzowania w dokumentacji dodatkowej (np. stwierdzenie:

„odpady produkcyjne wytwarzane w znaczących ilościach…” wymaga uszczegółowienia rozumienia terminu „znaczący” itp.).