Wybrane polskie przepisy prawne

Ogólne odniesienia do kwestii środowiskowych znajdują się w Konstytucji Rzeczpospolitej Polskiej z 2 kwietnia 1997 r. [67]. W art. 5 ustawie zasadniczej znajduje się zapis mówiący o tym, że Rzeczpospolita – oprócz strzeżenia niepodległości i nienaruszalności swojego terytorium, zapewniania wolności, praw i bezpieczeństwa obywateli, a także strzeżenia dziedzictwa narodowego – zapewnia również ochronę środowiska, z uwzględnieniem i wykorzystaniem zasady zrównoważonego rozwoju. Zapis ten bezpośrednio implikuje wdrożenie w funkcjonowanie państwa polityki opierającej się na zasadach pozwalających na zaspokajanie potrzeb obecnego pokolenia bez umniejszania szans przyszłych pokoleń na ich zaspokojenie.

Jednym z nadrzędnych polskich aktów prawnych regulujących kwestie związane z organizacją systemu energetycznego jest ustawa „Prawo energetyczne” [109]. W akcie tym także zapisano zbieżność z koncepcją zrównoważonego rozwoju. Jego celem jest tworzenie warunków do zrównoważonego rozwoju kraju, zapewnienie bezpieczeństwa energetycznego, nakierowanie na oszczędne i racjonalne użytkowanie paliw i energii, wspomaganie rozwoju konkurencji, przeciwdziałanie negatywnym skutkom naturalnych monopoli, uwzględnianie zobowiązań wynikających z umów międzynarodowych oraz równoważenia interesów przedsiębiorstw energetycznych i odbiorców paliw i energii a także – co szczególnie istotne dla celu pracy – uwzględnianie wymogów ochrony środowiska.

Ustawa „Prawo ochrony środowiska” [117, 118] jest jednym z najważniejszych polskich aktów prawnych odnoszących się do środowiska, gospodarowania nim i jego ochrony.

Stanowi praktyczne wdrożenie do polskiego prawodawstwa szeregu europejskich przepisów prawnych, m.in. dyrektywy „siedliskowej” [37], dyrektywy o SWE (pojazdach wycofanych z eksploatacji) [22], dyrektywy w sprawie jakości powietrza i czystszego powietrza dla Europy [30] i innych.

Ustawa w szczegółowy sposób definiuje i reguluje kwestie związane z polityką oraz programami ochrony środowiska, w tym również przy realizacji inwestycji, badaniami z zakresu ochrony środowiska, a także ochroną poszczególnych zasobów środowiskowych (powietrza, wód, powierzchni ziemi, kopalin, organosfery) oraz ochroną przed hałasem i polami elektromagnetycznymi. W ustawie zdefiniowano również ograniczenia związane z ochroną zasobów środowiskowych, obszary ograniczonego użytkowania i strefy przemysłowe. Osobna część ustawy jest poświęcona przeciwdziałaniu zanieczyszczeniom

substancji. Określono w niej także ogólne zasady niezbędne do wdrożenia przy wytwarzaniu produktów, związane z wymogami środowiskowymi. W kolejnej części ustawy ujęto kwestie związane z ochroną zasobów środowiskowych przed szkodliwym oddziaływaniem różnych form transportu.

Następne działy ustawy obejmują kwestie związane z ubieganiem się, udzielaniem i uzyskiwaniem pozwoleń na wprowadzanie do środowiska substancji lub energii, razem z trybami ich wygaszania, cofania i ograniczania (w tym również pozwoleń zintegrowanych na prowadzenie różnych form działalności).

W ustawie zdefiniowano również utworzenie i utrzymywanie Krajowego Rejestru Uwalniania i Transferu Zanieczyszczeń, a także prowadzenie przeglądów ekologicznych, wykonywanych przez podmioty korzystające ze środowiska na wniosek organów ochrony środowiska w razie stwierdzenia okoliczności wskazujących na możliwość negatywnego oddziaływania instalacji na środowisko. Zdefiniowano pojęcie „poważnej awarii” oraz podano instrumenty prawne służące przeciwdziałaniu poważnej awarii przemysłowej, jak również wskazano obowiązki prowadzącego zakład stwarzający zagrożenie wystąpienia awarii przemysłowej i obowiązki organów administracji związane z awarią przemysłową.

Ustawa określa również dostępne do wykorzystania środki finansowo-prawne, w tym opłaty za korzystanie ze środowiska wraz ze stawkami, warunkami podwyższeń, przepisami szczególnymi, a także kary (odpowiedzialność cywilną, karną i administracyjną).

Ostatnia merytoryczna część ustawy precyzuje funkcjonowanie instytucji ochrony środowiska, w tym Państwowej Rady Ochrony Środowiska i Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej.

W ustawie o ochronie przyrody [114] określono cele, zasady i formy ochrony przyrody żywej i nieożywionej oraz krajobrazu. Zdefiniowano rolę ochrony przyrody jako systemu działań polegającego na zachowaniu, zrównoważonym użytkowaniu oraz odnawianiu wymienionych w ustawie zasobów, tworów i składników przyrody. Określono cele ochrony przyrody i sposoby ich realizacji. Ustanowiono możliwe do stosowania formy ochrony przyrody oraz organy i służby ochrony przyrody. W ustawie ujęto też zasady i sposoby gospodarowania zasobami i składnikami przyrody oraz skutki prawne objęcia ochroną i przepisy karne.

Jednym z kluczowych aktów prawnych odnoszących się bezpośrednio do aspektów środowiskowych występujących w produkcji ciepła jest ustawa o handlu uprawnieniami do emisji do powietrza gazów cieplarnianych i innych substancji [116]. Określa on zasady

funkcjonowania systemu handlu uprawnieniami do emisji do powietrza gazów cieplarnianych i innych substancji, którego celem jest ograniczenie tych emisji w sposób ekonomicznie efektywny. W ustawie zdefiniowano pojęcie i kształt systemu handlu uprawnieniami do emisji oraz funkcjonowanie Krajowego Rejestru Uprawnień do Emisji.

Podano również założenia krajowego planu rozdziału uprawnień do emisji oraz sposób przyznawania i wykorzystywania uprawnień do emisji, a także zasady uzyskiwania zezwoleń dla podmiotów prowadzących instalacje objęte systemem. W ustawie podano również obowiązki podmiotów w zakresie monitorowania wielkości emisji i rozliczania uprawnień oraz zasady nakładania kar.

Ustawa z dnia 13 kwietnia 2007 roku określa zasady odpowiedzialności za zapobieganie szkodom w środowisku i naprawę szkód w środowisku [110]. Definiuje działania zapobiegawcze i naprawcze w przypadku wystąpienia bezpośredniego zagrożenia szkodą w środowisku oraz wystąpienia szkody w środowisku. Kategoryzuje koszty przeprowadzenia działań zapobiegawczych i naprawczych, a także podaje sposób zgłaszania bezpośrednich zagrożeń szkodą w środowisku i szkód w środowisku oraz zakończenia działań zapobiegawczych lub naprawczych.

Ustawa o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko [119], określa między innymi zasady i tryb postępowania w sprawach ocen oddziaływania na środowisko oraz zasady udziału społeczeństwa w ochronie środowiska. W art. 49 podniesiono przydatność ocen oddziaływania na środowisko (w tym strategicznych ocen oddziaływania na środowisko) przy uwzględnieniu aspektów środowiskowych, w szczególności w celu wspierania zrównoważonego rozwoju, oraz we wdrażaniu prawa wspólnotowego w dziedzinie ochrony środowiska.

Ustawa z dnia 17 lipca 2009 r. określa zasady zarządzania emisjami gazów cieplarnianych i innych substancji [115]. Definiuje również zadania Krajowego ośrodka bilansowania i zarządzania emisjami oraz Krajowego systemu bilansowania i prognozowania emisji. Podaje również wykaz gazów cieplarnianych i innych substancji wprowadzanych do powietrza, objętych systemem zarządzania emisjami gazów cieplarnianych i innych substancji. Powołuje również Krajowy system zielonych inwestycji, z którego środki są przeznaczone na dofinansowanie programów lub projektów związanych z ochroną środowiska, działań adaptacyjnych do zmian klimatycznych i innych działań