X V III. Odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną przez produkt niebezpieczny
XX. Skutki niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania
1. Pojęcie i zakres o d p o w iedzialności ex contractu: ♦ zasada realnego w yk o n an ia zobow iązania;
♦ p rzem iana roszczenia o w yk o n an ie zobow iązania w roszczenie odszkodow aw cze, jeśli uzyskanie św iadczenia o d d łu ż n ik a nie jest możliwe;
♦ reżim o d p o w iedzialności ex contractu i jego zakres w praw ie polskim ; system atyka k o d ek su cywilnego.
2. Przesłanki odpow iedzialności dłużnika: ♦ istnienie w ażnego zobow iązania;
♦ niew ykonanie zobow iązania (niesp ełn ien ie należnego św iadczenia); ♦ nienależyte wykonanie zobowiązania (np. tylko częściowe wykonanie,
wadliwość przedm iotu świadczenia, niedochow anie term in u wykonania); ♦ w yrządzenie szkody m ajątkow ej (w yjątkow o rów nież szkody
niem ajątkow ej) wierzycielowi;
♦ zw iązek przyczynow y (zob. art. 361 § 1 k.c.) m ięd zy n iew y k o n an iem lub nienależytym w y k o n an iem zobow iązania przez d łu ż n ik a o szkodę pon iesio n ą przez wierzyciela;
♦ „zaw inienie” dłużnika.
3. W ina d łu żn ik a w reżim ie o dpow iedzialności ex contractu:
♦ podobieństw o i różnice m ięd zy o dpow iedzialnością ex delicto (art. 415 1 nast. k.c.) a ex contractu (art. 471 k.c. i nast.);
♦ bezpraw ność (tzw. bezp raw n o ść w zględna) - polega n a n aru szen iu obow iązków d łu żn ik a w ynikających za sto su n k u zobow iązaniow ego (np. um ow y) z w ierzycielem ; do w ó d b rak u bezpraw ności, a w ięc dow ód należytego w yk o n an ia zobow iązania obciąża dłużnika; ♦ d łu żn ik o bow iązany jest przy w ykonyw aniu zobow iązania dołożyć
należytej staranności, chyba że z przepisu ustaw y lub treści czynności praw nej w ynika co innego (art. 472 k.c.); u d o w o d n ien ie tej
♦ d łu ż n ik n ie p o n o si odpow iedzialności, jeśli niew ykonanie (nienależyte w ykonanie) zobow iązania jest n astępstw em okoliczności, za które d łu ż n ik nie odpow iada; u d o w o d n ien ie, że zobow iązanie nie zostało w ykonane z p o w o d u okoliczności, za które d łu ż n ik nie odpow iada, o bciąża d łu żn ik a (art. 471 k.c.);
♦ d łu ż n ik m oże przyjąć odpow iedzialność w szerszym lub węższym zakresie w sto su n k u d o zasady ustawowej (art. 471 k.c.), um ow nie ograniczając odpow ied zialn o ść za n iew ykonanie lub nienależyte w yk o n an ie zo bow iązania z p o w o d u oznaczonych okoliczności lub rozszerzyć ją n a okoliczności, za k tó re - w myśl art. 471 i 472 k.c. - nie o d p o w iad a (art. 473 § 1 k.c.);
♦ strony n ie m ogą, naw et działając zgodnie, postanow ić w ażnie
i skutecznie, że d łu ż n ik nie będzie o d p o w iad ał za szkodę w yrządzoną w ierzycielow i rozm yślnie (art. 473 § 2 k.c.);
♦ d łu ż n ik m oże odp o w iad ać za d ziałania lub zaniechanie innych osób ja k za w łasne (art. 474 k.c.)
♦ sto p n io w an ie w iny d łużnika:
- w in ą jest w adliw ość p o stęp o w an ia w znaczeniu subiektyw nym (naganność, zarzucalność),
- w ina um yślna (dolus):
dolus directus,
- w ina n ieu m y śln a - niedbalstw o (culpa):
rażące niedbalstw o (culpa lata), niedbalstw o (zwykłe),
lekkie n iedbalstw o (culpa levis),
culpa levissima;
♦ m ie rn ik staran n o ści - należy stosow ać m ie rn ik obiektyw ny - należytej lub zaw odow ej staran n o ści (art. 355 k.c.).
N iew ykonanie zo bow iązania w term inie:
♦ o p ó źn ien ie - zachodzi o n o w razie n iew ykonania lub nieterm inow ego w yk o n an ia zobow iązania z p o w o d u okoliczności, za k tóre d łu żn ik nie p o n o si odpo w ied zialn o ści (art. 476 zd. 2 k.c.);
♦ skutki opóźnienia:
- d łu g (cały) staje się wym agalny,
- w ierzyciel m oże d o ch o d zić p rz e d sądem w y konania zobow iązania przez dłużnika,
- w ierzyciel m oże p o trącić sw ą w ierzytelność z w ierzytelności d łu ż n ik a (art. 498 k.c.) o raz zaw iadom ić poręczyciela o o p ó źn ien iu d łu ż n ik a (art. 880 k.c.),
- jeśli p rzed m io tem św iadczenia są pieniądze, w ierzyciel m oże żądać odsetek za czas o p ó źn ien ia (art. 481 k.c.);
♦ zwłoka: - zachodzi ona w razie niewykonania zobowiązania z pow odu okoliczności, za które dłużnik ponosi odpowiedzialność (art. 476 zd. 1 kc.); ♦ skutki zw łoki (najw ażniejsze):
- wierzyciel m oże dom agać się w y k o n an ia zobow iązania oraz napraw ienia szkody w ynikającej ze zw łoki (art. 477 § 1 k.c.), - wierzyciel m oże w pew nych p rzy p ad k ach doprow adzić do
zastępczego w yk o n an ia zobow iązania (art. 479, art. 480 § 1-3 k.c.), zachow ując roszczenie o odszkodow anie,
- dłużnik staje się odpow iedzialny za tzw. casus m ixtus (art. 478 k.c.), - wierzyciel, jeśli w skutek n iew y k o n an ia zobow iązania w term in ie
utraciło o n o znaczenie dla w ierzyciela, m oże o d m ó w ić przyjęcia św iadczenia, zachow ując roszczenie o n ap raw ien ie szkody wynikającej ze zw łoki d łu ż n ik a (art. 477 § 2 k.c.),
- jeśli niew ykonane zobow iązania było zobow iązaniem w zajem nym (art. 487 § 2 k.c.), je d n a stro n a (wierzyciel) m oże drugiej stronie (dłużnikow i, k tó ry p ozostaje w zw łoce) w yznaczyć o d p o w ied n i d o datkow y te rm in w yk o n an ia zobow iązania z zagrożeniem , że po jego bezskutecznym upływ ie o d stąp i o d u m o w y (art. 491 § 1 k.c.). 5. Zw łoka wierzyciela:
♦ wierzyciel p o w in ien w spółdziałać p rzy w ykonyw aniu zobow iązania przez d łu żn ik a (art. 354 § 2 k.c.); p o w in n o ść w spółdziałania nie czyni z wierzyciela d łu żn ik a zobow iązania (w zajem nego);
♦ pojęcie i przyczyny zw7łoki w ierzyciela (zob. art. 486 § 2 k.c.) -
wierzyciel dopuszcza się zwłoki, gdy bez u zasad n io n eg o p o w o d u bąd ź uchyla się o d przyjęcia zaoferow anego św iadczenia, b ąd ź o d m aw ia d o k o n an ia czynności, b ez której św iadczenie nie m oże być spełnione, bąd ź ośw iadcza dłużnikow i, że św iadczenia nie przyjm uje;
♦ skutki zw łoki wierzyciela (art. 486 § 1 k.c.):
- d łu żn ik m oże złożyć p rz e d m io t św iadczenia do dep o zy tu sądowego,
- d łu żn ik m oże żądać nap raw ien ia szkody spow odow anej zw łoką wierzyciela,
- d łu żn ik przestaje być odpow ied zialn y za szkodę w ynikającą dla wierzyciela z p o w o d u jego zwłoki,
- w um ow ach w zajem nych (art. 487 § 2 k.c.) zw łoka jednej strony (wierzyciel) u p raw n ia d ru g ą stro n ę (dłu żn ik ) d o pow strzym ania się o d św iadczenia w zajem nego (art. 488 § 2 k.c.).
Literatura podstaw ow a
C zachórski W., Zobow iązania. Zarys w ykładu, oprać. A. Brzozowski, M. Safjan, E. S kow rońska-B ocian, wyd. 11, LexisNexis, W arszawa 2009 (rozdz. X, § 5 1 -5 4 , 56-57).
Radwański Z., O lejniczak A., Zobow iązania - część ogólna, wyd. 8, C.H. Beck, W arszawa 2008 (rozdz. VIII, § 27).
Literatura uzupełniająca
K rajewski M., Z obow iązania rezultatu i starannego działania, PiP 2000, n r 8, s. 42 -5 2 .
P okrzyw niak )., W okół sporu w sprawie zobow iązań rezultatu i zobowiązań
starannego działania, P U G 2004, n r 4, s. 9 i nast.
R om anow ski M., Zobow iązania rezultatu i starannego działania, P PH 1997, n r 2, s. 20 -2 6 .
Sentencje
Solutionem adseveranti probationis onus incum bit (N a spełniającym św iad
czenie spoczyw a ciężar dow odu).
(K odeks Justyniana)
Casus est m aior vis cui h u m a n a infirm itas resistere n o n p o test (Siłą wyższą jest
zdarzenie, k tó re m u słabość lu d zk a nie m oże się oprzeć)
(Digesta)
Orzecznictw o 1. TEZA:
Przechowywanie rzeczy w norm alnie zam kniętym m ieszkaniu jest w zasadzie wystarczającym sposobem jej zabezpieczenia przed kradzieżą. Ze względu na nagm inność w łam ań nie m ożna jed n ak tego w pełni odnieść do rzeczy cu dzych, o dużej wartości. O należytej staranności przechowawcy takich rzeczy m ożna m ianow icie m ówić wówczas, gdy mieszkanie jest odpow iednio zabez pieczone bądź przez stałą obecność osób w nim zamieszkałych, bądź przez zastosowanie chroniących przed w łam aniem środków technicznych.
Wyrok SN z 7 listopada 1990 r„ I CR 605/90; OSP 1991, nr 7, poz. 189 z kry tyczną glosą A. Szpunara, PiP 1992, nr 1, s. 161 -1 2 0 .
2. TEZA:
Bank ponosi odpow iedzialność za szkodę wynikłą z nieterm inowego doręcze nia przez pocztę dokum entów dotyczących w ykonania dyspozycji posiada cza rachunku w przedm iocie jego zam knięcia i przekazania do innego banku
zgrom adzonych w nim środków pieniężnych, chyba że strony um ow y rac h u n ku bankowego postanow iły inaczej.
Uchwała SN z 20 listopada 1992 r., III CZP 138/92, OSNC 1993, nr 6, poz. 96 z krytyczną glosą A. Szpunara, PPH 1993, nr 13, s. 2 6 -2 9 .
3. TEZA:
Sama zwłoka w spełnieniu świadczenia nie daje podstaw do odstąpienia od um ow y w świetle art. 491 § 1 k.c., który w arunkuje jego skuteczność od w y znaczenia drugiej stronie odpow iedniego, dodatkowego term inu. Ó w term in powinien umożliwić drugiej stronie realizację świadczenia, w spełnieniu k tó rego pozostaje w zwłoce. Aby uchronić dłużnika przez wyznaczeniem m u te r m inów nierealnych, w których nawet przy dołożeniu należytej, usilnej staran ności nie mógłby wywiązać się ze swego obowiązku, ustawodawca stanowi, że chodzi tu o term in odpow iedni, realny w sensie obiektywnym.
Wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z 5 stycznia 2000 r., I ACa 817/99, Pr.Cosp. 2001, nr 1, poz. (s.) 53.
4. TEZA:
Bank, który nie sprawdził, czy podany przez klienta n um er rachunku dotyczy wierzyciela oznaczonego w poleceniu przelewu, działa bez zachow ania należy tej staranności wymaganej od profesjonalisty, do którego jego k o n trah en t m a szczególne zaufanie.
Wyrok SN z 19 marca 2004 r„ IV CK 158/03, MoP 2005, nr 1, s. 40.
5. TEZA:
Adwokat i radca praw ny odpow iadają za szkody w yrządzone m ocodaw cy wskutek własnych zaniedbań i błędów prowadzących do przegrania sprawy, której wynik byłby korzystny dla tej strony, gdyby pełn o m o cn ik zachował n a leżytą staranność. M ocodawca m oże żądać odszkodowania, a sąd orzekający w sprawie pow inien ocenić należytą staranność wym aganą od adw okata i ra d cy przy uwzględnianiu profesjonalnego charakteru ich działalności.
Wyrok SN z 2 grudnia 2004 r., V CK 297/04, MoP 2005, nr 1, s. 9.
6. TEZA:
W przypadku kradzieży sam ochodu ze strzeżonego parkingu dla zakresu o d powiedzialności prowadzącego parking i ubezpieczyciela decydujące znacze nie mają okoliczności, w jakich doszło do zdarzenia.
Wyrok SN z 13 maja 2005 r„ I CK 675/04, MoP 2005, nr 12, s. 572.
7. TEZA:
W razie niewykonania zobowiązania wierzyciel, który nie odstąpił od u m o wy, m oże dochodzić napraw ienia szkody na zasadach ogólnych, a należne m u
odszkodowanie nie jest ograniczone do w artości zadatku lub jego podwójnej wysokości.
Uchwala SN z 25 czerwca 2009 r., I!l CZP 39/09, MoP 2009, nr 15, s. 802.