Wykonanie zobowiązania

1. M iejsce przepisów regulujące w ykonanie zobow iązań w kodeksie cywilnym:

♦ art. 354-357, w tyt. I - Przepisy ogólne o zobow iązaniach; ♦ art. 4 4 5-470, w tyt. VII, dziale I - W ykonanie zobow iązań;

♦ art. 4 8 7-490, w tyt. VII, dziale III - W ykonanie i skutki niew y k o n an ia zobow iązań z um ó w w zajem nych.

2. Zakres stosow ania przepisów o w y k o n an iu zobow iązań:

♦ w zasadzie o d n o szą się o n e do w szystkich zobow iązań, chyba że o d m ie n n ie postanaw iają przepisy szczególne lub ich stosow anie byłoby n iezgodne z n a tu rą zobow iązania;

3. C h arak ter n o rm praw nych regulujących w ykonanie zobow iązań: w w iększości p rzepisy w zględnie obow iązujące. Strony m ogą odstąpić o d tych n o rm , u m o w n ie regulując zasady w ykonania zobow iązania (zobow iązań) w łączących je sto su n k ach praw nych.

4. C h a ra k te r praw n y w y k o n an ia zobow iązania (trzy koncepcje): ♦ w yk o n an ie zobow iązania zawsze jest czynnością praw ną;

♦ w yk o n an ie zobow iązania jest czynnością praw n ą lub czynnością faktyczną, ale z zasady p o d ejm o w an iu czynności faktycznej tow arzyszy zam iar w yk o n an ia zobow iązania (zob. W. Czachórski); ♦ w yk o n an ie zobow iązania nie p o d d aje się jednolitej klasyfikacji

praw nej (zob. Z. R adw ański i in n i autorzy). 5. Sposób w yk o n an ia zobow iązania:

♦ zasada ogólna - art. 354 k.c., o desłanie do art. 353 i 353' k.c.; działanie d łu żn ik a p o w in n o być p o d jęte w interesie wierzyciela;

♦ sposób w y k o n an ia p o w in ien odp o w iad ać (zob. art. 354 § 1 k.c.): - treści zobow iązania,

- celowi sp o łeczn o -g o sp o d arczem u zobow iązania, - zasadom w spółżycia społecznego,

- u stalo n y m zw yczajom , jeśli takie istnieją,

- reg u ło m określonym przez sam e strony, jeżeli je zgodnie ustaliły; ♦ d łu ż n ik p o w in ien w ykonać zobow iązanie z w ym aganą starannością:

- należyta staran n o ść - staran n o ść ogólnie w ym agana w stosunkach danego ro d zaju (art. 355 § 1 k.c.),

- staran n o ść zaw odow a (staran n o ść profesjonalna) - staranność w ym agana o d d łu żn ik a w zakresie prow adzonej przez niego działalności gospodarczej, k tó rą określa się przy uw zględnianiu zaw odow ego c h arak teru tej czynności (art. 355 § 2 k.c.), - najwyższa staranność - wymagają jej niektóre przepisy szczególne

dotyczące wykonywania określonych zawodów lub ze względu na charakter dóbr, również strony mogą w umowie nałożyć na dłużnika obowiązek działania z najwyższą starannością (por. art. 472 i 473 § 1 kc.). 6. P o d m io ty u czestniczące w w y konaniu zobow iązania:

♦ d łu ż n ik m oże zawsze w ykonać zobow iązanie osobiście, chyba że stro n y u m ó w iły się, że św iadczenie spełni o so b a trzecia;

♦ dłużnik w zasadzie nie musi osobiście spełniać świadczenia (art. 356 § 2 kc.); ♦ d łu ż n ik obow iązany jest spełnić św iadczenie osobiście (art. 356

§ 1 k.c.), jeżeli w y n ik a to z:

- treści czynności p raw nej (zazwyczaj um ow y), np. zastępstw o stro n y w p rocesie przez k o n k retn eg o adw okata lub w ykonanie operacji w pryw atnej klinice przez k o n k retn eg o lekarza,

- przepisu ustawy,

- właściw ości św iadczenia (np. nam alo w an ie p o rtre tu , w ystęp znanego śpiewaka);

♦ wierzyciel p o w in ien w spółdziałać p rzy w y k o n an iu zobow iązania (art. 354 § 2 k.c.), np. uczeń b io rący korepetycje; stu d en t, k tó ry zaw arł z uczelnią w yższą um ow ę o naukę (o studia);

♦ W ierzyciel jest up o w ażn io n y do o d b io ru św iadczenia: - wierzyciel m oże od eb rać św iadczenie osobiście,

- wierzyciel m oże upow ażnić in n ą osobę do o d b io ru św iadczenia (zob. art. 98 i 464 k.c.),

- d łu ż n ik jest zw olniony ze zobow iązania, naw et jeśli sp ełn ił św iadczenie do rą k o soby nieu p raw n io n ej d o jego odeb ran ia, jeżeli wierzyciel skorzystał ze św iadczenia (art. 452 k.c.). 7. P rzed m io t w yk o n an ia zobow iązania - sp ełn ien ie św iadczenia:

♦ jakość p rz e d m io tu św iadczenia (art. 357 k.c.); w ym agania co do jakości św iadczenia m o g ą w ynikać z:

- treści czynności praw nej (gdy stro n y określiły je w um ow ie), - w łaściw ych przepisów (np. n o rm technicznych, w ym agań

bezpieczeństw a p ro d u k tu , o c h ro n y środow iska),

- okoliczności (np. dotychczasow ej p rak ty k i stro n , znanego im przeznaczenia rzeczy),

- jeśli nie w chodzi w grę żad en z wyżej w ym ien io n y ch przypadków , d łu ż n ik p o w in ien świadczyć rzeczy średniej jakości (art. 357 k.c.); zasadę tę należy stosow ać o d p o w ied n io p rzy św iadczeniach niebędących rzeczam i.

♦ częściowe spełnienie św iadczenia (art. 450 k.c.):

- wierzyciel nie m oże o d m ó w ić przyjęcia św iadczenia częściowego, chyba że przyjęcie takiego św iadczenie n aru sza jego u zasad n io n y interes,

- znaczenie p rz e d m io tu św iadczenia:

świadczenia n iepodzielne - np. rzeczy oznaczone co do tożsam ości (indyw idualnie) należy świadczyć w całości, św iadczenia p o d zieln e (zw łaszcza p ieniądze) - d łu ż n ik m oże świadczyć częściam i, w ierzyciel m oże o dm ów ić przyjęcia, jeśli naru szało b y to jego interes; okoliczność tę p o w in ien u d o w o d n ić wierzyciel,

jeśli wierzyciel m iał praw o odm ów ić i o d m ó w ił przyjęcia świadczenia częściowego, d łu żn ik p o p ad a w zwłokę;

♦ zarachow anie spełnienia św iadczenia w sytuacji istnienia kilku długów ; przepis szczególny zawiera szczegółowe reguły (art. 451 § 1-3 k.c.).

8. M iejsce sp ełn ien ia św iadczenia (art. 454 k.c.);

♦ d łu g oddaw czy i d ług odb io rczy - o ch arakterze d łu g u decydują treść czynności praw nej (np. u m ow a stro n ), właściw ość zobow iązania (np. w ydanie n ieru ch o m o ści), przepisy prawa;

♦ d łu g oddaw czy - św iadczenie p o w in n o być sp ełn io n e w m iejscu zam ieszkania lub siedziby wierzyciela (zob. art. 454 § 1 zd. 2 i § 2 k.c.); św iadczenie pieniężne zawsze jest dłu g iem oddaw czym ;

♦ dług odbiorczy - św iadczenie p o w in n o być spełnione tam , gdzie w chwili pow stania zobow iązania d łu żn ik m iał siedzibę lub miejsce zam ieszkania (art. 454 § 1 zd. 1 k.c.).

9. T erm in sp ełn ien ia św iadczenia (art. 455 k.c.): ♦ te rm in sp ełn ien ia św iadczenia określać może:

- treść czynności praw nej (np. u m o w a stron), - w łaściw ość zobow iązania,

- treść o rzeczenia sąd u (np. w y ro k zarządzający alimenty, p o stan o w ien ie o zniesieniu w spółw łasności nieruchom ości przyznające n iek tó ry m w spółw łaścicielom dopłaty pieniężne), - przepisy praw a;

♦ jeśli te rm in spełnienia św iadczenia nie został oznaczony, po w in n o być o n o sp ełn io n e niezw łocznie p o w ezw aniu d łu żn ik a przez wierzyciela do w y k o n an ia zobow iązania;

♦ niezw łoczność św iadczenia oznacza, że należy uw zględnić czas p o trzeb n y d łu żn ik o w i d o przygotow ania św iadczenia; nie m ożna w ięc tego te rm in u oznaczać in abstracto, lecz należy uw zględnić okoliczność danego przy p ad k u ; jed n ak że jeżeli d łu żn ik stał się niew ypłacalny lub w skutek o koliczności, za k tóre odpow iada, zabezpieczenie w ierzytelności uległo zn aczn em u zm niejszeniu, w ierzyciel m oże żądać niezw łocznego spełnienia św iadczenia (art. 458 k.c.);

♦ w ezw anie d łu żn ik a przez w ierzyciela - jest ośw iadczeniem woli n iew ym agającym szczególnej form y; m usi być w yraźne (np. nie jest n im sam o w ystaw ienie fak tu ry bez p o d a n ia term in u , do którego należność p o w in n a być uregulow ana).

10. Z łożenie św iadczenia do d ep o zy tu sądow ego (art. 4 6 7 -4 7 0 k.c.): ♦ p o d staw y złożenia p rz e d m io tu św iadczenia do depozytu sądowego

(art. 467 k.c.);

♦ zaw iadom ienie w ierzyciela przez d łu żn ik a (art. 468 k.c.); ♦ skutki w ażnego złożenia p rz e d m io tu św iadczenia do depozytu

Ź ródła prawa

Ustawa z d n ia 23 kw ietnia 1964 r. K odeks cyw ilny (Dz.U. N r 16, poz. 93 ze zm „ art. 354-357, 4 5 0 -4 7 0 ,4 8 7 -4 9 0 ).

Literatura podstawowa

C zachórski W., Zobow iązania. Z arys w y k ła d u , oprać. A. Brzozow ski, M. Sa- fjan, E. Skow rońska-B ocian, wyd. 11, LexisNexis, W arszaw a 2009 (rozdz. IX, § 44-50).

Radwański Z., O lejniczak A., Zobow iązania - część ogólna,wyd. 8, C.H. Beck, Warszawa 2008 (rozdz. VII, § 26).

Literatura uzupełniająca

M achnikow ski R, Z agrobelny K., [w:] Kodeks cywilny. K om entarz, red. E. Gniew ek, wyd. 3, C.H. Beck, W arszaw a 2008 (objaśnienia d o art. 3 5 4 -3 5 7 oraz do art. 450-470).

Wiśniewski T., Wykonanie zobowiązań i skutki ich niewykonania. Wykonanie

zobowiązań, [w:] G. Bieniek, H. Ciepła, S. Dmowski, S. Rudnicki, J. Gudowski, K. Kołakowski, M. Sychowicz, C. Żuławska, Komentarz do kodeksu cywilnego. Księ­

ga trzecia. Zobowiązania,red. G. Bieniek, 1 .1, wyd. 9, LexisNexis, Warszawa 2009. Sentencje

Contractus ex conventione legem accipere d inoscuntur(U m ow y uzyskują m oc dzięki zgo d n em u p o ro zu m ien iu ).

(D igesta)

Contractus ab initio voluntatis est, ex p o st fa c to necessitatis(Zaw arcie um o w y jest dobrow olne, lecz w ykonanie przym usow a).

(K odeks Justyniana)

Statim debetur, ąuod sine die debetur (Św iadczenie bez oznaczenia jego te r­ m inu należne jest natychm iast).

(D igesta)

Nulla mora sine petitione(N ie m a zw łoki bez w ym agalności).

(D igesta)

N ihil dolo creditor facit, ąui su u m recipit (W ierzyciel nie działa pod stęp n ie, gdy przyjm uje to, co m u się należy).

Partem solvendo in parte obligationis liberatur (Po sp ełnieniu części św iad­

czenia w ygasa część zobow iązania).

(Digesta)

Solvendo esse nem o intellegitur, nisi ąui solidum potest solvere (N ie uw aża się,

że ktoś sp ełn ił św iadczenie, jeśli n ie m oże go spełnić w całości).

(Digesta)

Apocha non alias liberatio contingit, q uam sipecunia soluta sit (Pokw itow anie

zw alnia d łu ż n ik a tylko wtedy, gdy s u m a d łu ż n a została zapłacona).

(Digesta)

Bona fides exigit, u t quod c o n v en itfia t (D o b ra w iara w ym aga, aby stało się to,

co zostało u zgodnione).

(Digesta)

Pacta su n t servanda (U m ów należy dotrzym yw ać)

(Digesta)

Orzecznictw o 1. TEZA:

Jeśli strony um ów ił)' się, że zapłata zostanie zrealizowana w formie rozliczeń bezgotówkowych, to przyjm uje się, że miejscem spełnienia świadczenia pie­ niężnego nie jest miejsce zam ieszkania (siedziby) wierzyciela, lecz m iejsco­ wość rachunku bankowego wierzyciela.

Wyrok SN z 8 listopada 1989 r., III CRN 345/89, „Palestra" 1992, nr 1-2, s. 88.

2. TEZA:

Faktura, w której określony został term in jej płatności, jest wezwaniem do za­ płaty w rozum ieniu art. 455 k.c., jeżeli została sporządzona przez pracownika wierzyciela, w którego zakresie obowiązków było dokonywanie takich czynno­ ści. Z atrudnienie pracow nika na stanowisku, z którym wiąże się wystawianie faktur zawierających wezwanie ich płatników do zapłaty w określonym term i­ nie, jest bow iem rów noznaczne z udzieleniem przez pracodawcę stałego peł­ nom ocnictw a do dokonyw ania tych czynności.

3. TEZA:

0 ważnym złożeniu do depozytu m ożna mówić, jeżeli odpow iadało ono za­ równo w ym aganiom ustawy, jak i treści zobowiązania, przy czym decydująca jest chwila złożenia.

Orzeczenie SN z 17 marca 1970 r„ II CR 159/70, OSNCP 1970, nr 11, poz. 209.

XX. Skutki niewykonania lub nienależytego wykonania