Prawo zobowiązań : materiały dydaktyczne

PRAWO

ZOBOWIĄZAŃ

PRAWO

ZOBOWIĄZAŃ

REDAKCJA NAUKOW A

Janusz Szwaja

Recenzja:

prof. dr hab. Maksymilian Pazdan Projekt okładki: Joanna Sroka Redaktor prowadzący: Halina Baszak-Jaroń Redakcja: Magdalena Polek Korekta: Zespól

Copyright© by Krakowska Akademia im. Andrzeja Frycza Modrzewskiego, Kraków 2010

ISBN 978-83-7571-116-5

Żadna część tej publikacji nie może być powielana ani magazynowana w sposób umożliwiający ponowne wykorzystanie, ani też rozpowszechniana w jakiejkolwiek formie za pomocą środków elektronicznych, mechanicznych, kopiujących, nagrywających i innych, bez uprzedniej pisemnej zgody właściciela praw autorskich.

Na zlecenie

Krakowskiej Akademii im. Andrzeja Frycza Modrzewskiego www.ka.edu.pl

Wydawca:

Krakowskie Towarzystwo Edukacyjne sp. z o.o. - Oficyna Wydawnicza AFM Kraków 2010

Sprzedaż prowadzi Księgarnia u Frycza

Kampus Krakowskiej Akademii im. Andrzeja Frycza Modrzewskiego ul. Gustawa Herlinga-Grudzińskiego 1

30-705 Kraków, tel./fax: (12) 252 45 93 e-mail: ksiegarnia@kte.pl

Projekt typograficzny, łamanie: Joanna Sroka

Druk i oprawa:

Do Czytelników ... 7 Wprowadzenie: cel i założenia p r z e d m io tu ...9

JANUSZ SZWAJA

CZĘŚĆ

O G Ó L N A PRAWA ZO B O W IĄ ZA Ń

Informacja w s tę p n a ... 11

PROGRAM WYKŁADÓW

I. Zagadnienia o g ó l n e ... 12

II. Istota zobowiązania ... . 1 3 III. Świadczenie i jego tre ść ... 14 IV. Świadczenie pieniężne... 15

V. O d se tk i... 18

VI. Naprawienie szkody...2 3 VII. Wpływ zmiany stosunków faktycznych i okoliczności prawnych

na przedmiot świadczenia. Nadzwyczajna zmiana stosunków

(klauzula rebus sic stantibus) - art. 3 5 7 ' k.c... 2 4 VIII. Wpływ zmiany stosunków faktycznych i okoliczności prawnych na

zobowiązanie. Waloryzacja świadczeń pieniężnych - art. 3 5 8 ' k.c... 2 7 IX. Wielość dłożników albo wierzycieli... 3 0 X. Powstanie zobowiązań z um ów (obligationes e x co n tra ctu )...3 4

XI. Wzorce um ów i umowy konsumenckie ... 3 7

XII. Powstanie zobowiązań z bezpodstawnego w zbogacenia... 3 9 XIII. Pojęcie, funkcje i podstawy odpowiedzialności cywilnej z tytułu czynów

niedozwolonych... 4 3

XIV. Odpowiedzialność za czyny niedozwolone na zasadzie winy ... 4 4 XV. Odpowiedzialność na zasadzie ryzyka oraz na zasadzie słuszności...4 6 XVI. Szkoda na osobie i sposoby jej naprawienia Krzywda i zadośćuczynienie... 4 8 XVII. Odpowiedzialność Skarbu Państwa i organów władzy publicznej

za wyrządzoną s z k o d ę ...52 XVIII. Odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną przez produkt

niebezpieczny... 55 XIX. Wykonanie zobowiązania ...5 7 XX. Skutki niewykonania lub nienależytego wykonania zobow iązania...6 3 XXI. Naprawienie szkody spowodowanej niewykonaniem lub nienależytym

XXII Wygaśnięcie zobow iązania... 72

XXIII Zmiana wierzyciela lub dłużnika... 7 7 XXIV O chrona wierzyciela w razie niewypłacalności dłużnika... 81

BŁAŻEJ BUGAJSKI, AGNIESZKA DAMASIEWICZ, ALEKSANDRA NOWAK-GRUCA, JOLANTA STADNIK-JĘDRUCH, BEATA WIĘZOWSKA-CZEPIEL

CZĘŚĆ SZCZEGÓŁOWA PRAWA ZOBOWIĄZAŃ

VI. Najem lokali mieszkalnych...106

VII. Użyczenie...109

VIII. VIII. Umowa o dzieło... 111

IX. Z le ce n ie... ... ... 115

X. Prowadzenie cudzych spraw bez zlec en ia... 118

XI. U mowa komisu... 120

XII. Zabezpieczenie wierzytelności... 125

XIII. Pożyczka. Depozyt nieprawidłowy.Kredyt konsum encki... 128

XIV. U mowa rachunku bankowego i gwarancje ... 13 0 XV. Spółka cy w iln a...132

XVI. U goda...13 7 XVII. U mowa przechowania... 14 0 XVIII. U mowa o podróż (o usługi tu ry sty c z n e ) ... 142

XIX. Odpowiedzialność, praw o zastawu i przedawnienie roszczeń utrzymujących hotele i p o d obne zakłady... 145

XX. Przyrzeczenie publiczne...148

O ddaw ane w ręce C zytelników m ateriały dydaktyczne przygotow ane zostały z m yślą o stu d en tach praw a. Praw o cyw ilne jest bo w iem p rz e d m io te m , którego opanow anie spraw ia im zazwyczaj sp o ro tru d n o śc i. C zęsto p ro g ra m y studiów przeznaczają n a nie więcej god zin zajęć dydaktycznych aniżeli n a in n e w aż­ ne przedm ioty. W ynika to p o części z o b szerności m ate ria łu norm atyw nego, orzecznictw a i literatury, a p o części z m iejsca, jakie praw o cyw ilne, a zwłaszcza jego część ogólna i praw o zobow iązań, zajm ują w k ształcen iu praw ników .

Skłania to do p o d ejm o w an ia starań zm ierzających do ułatw ienia stu d e n to m przygotow ania się do w ykładów i ćw iczeń o raz zaliczeń i egzam inów . N a ry n k u znajduje się obecnie sporo publikacji, z k tó ry ch m o ż n a korzystać, w ty m kilka dobrych, m ających szereg w ydań p o d ręczn ik ó w o raz k o m en tarze do k o d e k ­ sów. Jednakże, ja k pokazuje dośw iadczenie, nie wszyscy stu d en ci sięgają p o nie dostatecznie chętnie. N iektórych o d strasza sam a ich objętość. Z espół p raco w ­ ników K atedry Praw a Cyw ilnego K rakow skiej A kadem ii im . A n d rzeja Frycza M odrzew skiego przystąpił w ięc do p rzygotow ania p ro g ra m u z tego p rz e d m io tu i w ypróbow ał go w ciągu p a ru lat.

A utorzy podzielają opinię, że stu d e n t p o w in ien się przygotow ać do w ysłu­ chania w k ł a d u , poniew aż w ówczas łatwiej zrozum ie om aw iane w jego trakcie zagadnienia oraz więcej z niego zapam ięta, co przy d a się podczas ćw iczeń, zali­ czeń i egzaminów. N iew ielu stu d en tó w jest gotow ych czytać w tym celu ro zd zia­ ły podręczników . D latego w pierw szej części p ro g ra m u p o d a n o plany w ykładów n a poszczególne tem aty, k tóre p o w in n y ułatw ić orientację, a pró cz tego p rz e ­ pisy praw a, k tóre zaleca się przeczytać jeszcze p rz e d w ykładem . Z am ieszczo­ no też tezy w ybranych orzeczeń, poniew aż stud iu jący nie zawsze zadaje sobie tru d w yszukania i przeczytania orzeczeń pow ołanych w p o d ręczn ik ach . Tu m a je zebrane i u łożone tem atycznie. W reszcie p rz y p o m n ia n o niek tó re sentencje łacińskie.

A utorzy publikacji przyw iązują b ard zo d u żą wagę d o ćw iczeń. O dbyw ane w g rupach i obow iązkow e, m ają w drożyć do stu d io w an ia przez cały sem estr,

co p o w in n o elim inow ać n o c n e „zakuw anie” w p rzeddzień egzam inu. Podobnie jak w części pierw szej, w części szczegółowej p o ra d n ik a p rzy poszczególnych tem atach w skazano p iśm ien n ictw o i przy to czo n o w ybrane tezy orzeczeń. N ad ­ to, co w ażne, zam ieszczono kazusy w raz z p y taniam i, m ające służyć nabyw aniu u m iejętn o ści analizow ania stan ó w faktycznych i poszukiw ania praw idłow ych ich rozw iązań. Posługując się publikacją, m o żn a spraw dzić p oprzez udzielanie o dpow iedzi n a p y tan ia dotyczące zagadnień w ym ienionych w p oradniku, sto­ p ień o p an o w an ia p rzedstaw ionego m ateriału.

Z n ajo m o ść naszej książki oczyw iście n ie zastąpi korzystania z podręczników i innych m ateriałó w pod czas przygotow yw ania się do egzam inu. M oże jed n ak ułatw ić po w tarzan ie m ate ria łu i kontro lo w an ie jego opanow ania.

Praw o zobow iązań jest je d n ą z zasadniczych części p raw a cywilnego, a w konsekw encji je d n ą z najw ażniejszych i m ających najszersze zastosow anie praktyczne dziedzin praw a. Jego znajom ość jest n ie z b ę d n a d o stu d io w an ia in ­ nych działów praw a cywilnego, p raw a rzeczow ego, ro d zin n eg o i p raw a w łasn o ­ ści intelektualnej oraz w ielu dyscyplin praw niczych, m .in. p raw a gospodarczego pryw atnego (handlow ego), p raw a pry w atn eg o m iędzynarodow ego, p raw a p ra ­ cy, praw a finansow ego oraz licznych działów szczegółow ych, np. praw a b a n k o ­ wego, lokalowego, ubezpieczeń, spółek handlow ych i p raw a papierów w a rto ­ ściowych (weksle, czeki, akcje, obligacje).

Praw o zobow iązań m a zastosow anie do u m ó w zaw ieranych przez osoby fi­ zyczne (konsumentów^) w spraw ach życia cod zien n eg o o soby praw n e i p rz e d ­ siębiorców w spraw ach gospodarczych, a także do ich w ykonyw ania. Reguluje też odpow iedzialność Skarbu Państw a. Praktyczne znaczenie p raw a zobow ią­ zań w ym aga o rientacji w jego stosow aniu przez sądy i in n e o rgany o raz nabycia podstaw ow ych w iadom ości potrzeb n y ch p rzy zaw ieraniu um ów , redagow aniu ich p ostanow ień (klauzul) oraz zasad w ykonyw ania um ów . U zyskaniu tych w ia­ dom ości służą przede w szystkim ćw iczenia.

Część ogólna praw a zobow iązań zostanie p rzed staw io n a wr fo rm ie w ykładów ze zw róceniem uw agi n a d o ro b ek o rzecznictw a sądów i jego znaczenie d la p ra k ­ tyki. Część szczegółowa, p o św ięcona u m o w o m , będzie om aw ian a n a obow iąz­ kowych ćw iczeniach z w ykorzystaniem m e to d y rozw iązyw ana tzw. kazusów.

Informacja wstępna

Literatura podstaw ow a

C zachórski W., Zobow iązania. Zarys w ykładu, oprać. A. Brzozowski, M. Safjan, E. Skow rońska-B ocian, wyd. 11, LexisNexis, W arszaw a 2009 (rozdz. I-X II).

Radwański Z., O lejniczak A., Zobow iązania - część ogólna, wyd. 8, C.H. Beck, Warszawa 2008.

Literatura uzupełniająca

Bieniek G., Ciepła H., D m ow ski S., R udnicki S„ G udow ski J., Kołakowski K., Sychowicz M„ W iśniew ski T., Żuław ska C., K om entarz do kodeksu cywilnego.

Księga trzecia. Zobowiązania, red. G. Bieniek, t. 1, wyd. 9, LexisNexis, Warszawa 2009 (tzw. K om entarz Sędziów SN).

B urian B., Lisek A., D ubis W , G niew ek E., G o ła c z y ń sk i}., K rem is J., M ich ­ nikowski R, N adler J., Strzebińczyk }., Z agrobelny K., Kodeks cywilny. K o m en ­

tarz, red. E. Gniew ek, wyd. 3, C.H. Beck, W arszaw a 2008 (objaśnienia d o art.

353-534).

System prawa prywatnego, t. 5, Prawo zobow iązań - część ogólna, red. E. Łę-

towska, C.H. Beck - IN P PAN, W arszawa 2006.

System prawa prywatnego, t. 6, Prawo zobow iązań - część ogólna, red. A. O lej­

niczak, C.H. Beck - IN P PAN, W arszawa 2009.

1 W Krakowskiej A kadem ii zajęcia dia stu d en tó w stu d ió w stac jo n a rn y c h (d zien n y ch ) w w ym iarze: 60 godzin w ykładów i 30 godzin ćw iczeń w sem estrze ora z dla stu d en tó w stu d ió w n ie stacjo n arn y ch (zaocznych) w w ym iarze 30 g o dzin w ykładów i 30 g o d zin ćw iczeń o dbyw ają się w dn ia c h i g o d z in a ch p o d a n y ch w h a rm o ­ nog ram ie zajęć. W ażniejsze tem aty w ykładów , o d n o szą c a się d o n ic h lite ra tu ra (p o d staw o w a i u zu p ełniająca) o raz orzecznictw o są p o d a n e p rz y poszczególnych tem atach .

Literatura dodatkow a

B urczak K., D ębiński A., Jońca M „ Łacińskie sentencje i pow iedzenia praw ni­

cze, C .H . Beck, W arszaw a 2007.

K uryiow icz M „ Słow nik terminów, zw rotów i sentencji prawniczych łacińskich

oraz pochodzenia łacińskiego, Zakam ycze, K raków 1998.

PROGRAM WYKŁADÓW

I. Zagadnienia ogólne

1. Pojęcie p raw a zobow iązań i jego znaczenie dla przedsiębiorców i konsum entów .

2. H istoryczny rozwój praw a zobow iązań i ob ecn e m iejsce zobow iązań w system ie praw a. W pływ p raw a w spólnotow ego (europejskiego) na praw o polskie zobow iązań.

3. Ź ró d ła praw a zobow iązań:

♦ znaczenie K onstytucji RP dla p raw a zobow iązań, ♦ kodeks cywilny,

♦ ustaw y o d rę b n e i szczegółowe,

♦ praw o zwyczajowe, zwyczaj, d o b re obyczaje, zasady w spółżycia społecznego,

♦ orzecznictw o i p iśm iennictw o.

Literatura podstaw ow a

C zachórski W ., Zobow iązania. Zarys w ykładu, oprać. A. Brzozowski, M. Sa- fjan, E. S kow rońska-B ocian, wyd. 11, LexisNexis, W arszawa 2009 (rozdz. I).

Radw ański Z., O lejniczak A., Zobowiązania - część ogólna, wyd. 8, C.H. Beck, W arszawa 2008 (rozdz. I).

Literatura uzupełniająca

Ł ętow ska E., [w:] System praw a pryw atnego, t. 5, Prawo zobow iązań - część

ogólna, red. E. Łętowska, C .H . Beck - IN P PAN, W arszawa 2006 (rozdz. I, s. 1

II. Istota zobowiązania

1. Pojęcie zobow iązania i jego cel. 2. P rzed m io t zobow iązania.

3. Strony sto su n k u zobow iązaniow ego.

4. U praw nienia w ierzyciela i obow iązki dłużnika. Z obow iązania je d n o stro n n ie i d w u stro n n ie zobow iązujące.

5. D ług i odpow iedzialność. 6. Pow stanie (źródła) zobow iązań:

♦ czynności praw n e (dw u stro n n e, je d n o stro n n e , w ielostronne), ♦ akty a dm inistracyjne,

♦ konstytutyw ne orzeczenia sądów,

♦ in n e zdarzenia praw ne (np. czyny niedozw olone, b ezp o d staw n e w zbogacenie, in n e zd arzen ia p raw ne, z k tó ry m i u stan ie wiąże pow stanie zobow iązania).

7. Z obow iązania niezupełne.

Literatura podstawowa

C zachórski W., Zobow iązania. Z arys w y k ła d u , oprać. A. Brzozowski, M. Safjan, E. S kow rońska-B ocian, wyd. 11, LexisNexis, W arszaw a 2009 (rozdz. II, § 5-9).

Radwański Z., O lejniczak A., Zobowiązania - część ogólna, wyd. 8, C.H. Beck, Warszawa 2008 (rozdz. I, § 2).

Sentencje

Obligatio est iuris vinculum ąuo necessitate adstringim ur alicuius solvendae rei secundum nostrae civitatis iura (Z obow iązanie jest w ęzłem praw nym , k tó ry

zm usza nas do św iadczenia czegoś zgodnie z praw am i naszego państw a). (Instytucje Justyniana)

Obligamur a u t re a u t verbis a u t sim ul utroque a u t consensu a u t lege a u t iure honorario a u t necessitate a u t ex peccato (Z obow iązujem y się przez rzecz, słowo

lub oba jednocześnie, albo przez p o ro zu m ien ie, praw o pretorskie, konieczność lub czyn niedozw olony).

(D igesta)

Una res est in obligatione, duae sunt in solutione (Jedna rzecz w zobow iąza­

III. Świadczenie i jego treść

1. Pojęcie. P rzed m io t a treść św iadczenia. 2. S pełnienie św iadczenia (kw alifikacja praw na). 3. Treść św iadczenia.

4. O znaczenie św iadczenia.

5. M ożliw ość sp ełn ien ia św iadczenia. 6. Z asad a realnego w y k o n an ia zobow iązań. 7. R odzaje św iadczeń:

♦ jednorazow e, okresow e, ciągle, ♦ term in o w e i bezterm inow e, ♦ podzieln e i n iepodzielne,

♦ ozn aczo n e co d o tożsam ości lub co do gatunku; konkretyzacja św iadczenia,

♦ polegające n a d ziałan iu lub zaniechaniu (też n a zaprzestaniu lub znoszeniu),

♦ św iadczenia pieniężne i niepieniężne.

Literatura podstaw ow a

C zachórski W., Zobow iązania. Zarys w yk ła d u , oprać. A. Brzozowski, M. Safian, E. Skow rońska-B ocian, wyd. 11, LexisNexis, W arszawa 2009 (rozdz. III, § 10-11 i 17).

Radw ański Z., O lejniczak A., Zobowiązania - część ogólna, wyd. 8, C.H. Beck, W arszawa 2008 (rozdz. II, § 4 -5 ).

Literatura uzupełniająca

D ybow ski T., P yrzyńska A., [w:] System praw a pryw atnego, t. 5, Prawo zobo­

w iązań - część ogólna, red. E. Łętowska, C.H . Beck - IN P PAN, Warszawa 2006

(rozdz. III, § 10-12). Sentencja

Impossibilium nulla obligatio est(N ikt nie jest zobow iązany do rzeczy/czy­ n ów n iem ożliw ych).

Orzecznictwo CYTAT:

W art. 12 ustawy - Prawo bankowe (DZ. U. z 1992 r. N r 72, poz. 359) istnieje luka, polegająca na braku zobowiązania banków do określania w reguloami- nach kryteriów zmiany stopy oprocentowania kredytów. Trybunał Konstytu­ cyjny podczas rozpoznawania sprawy sygn. akt K. 6/92 [... j dostrzegł pewną lukę w prawie bankowym. Banki na podstawie art. 12 ust. 1 ustawy - Prawo bankowe wydają regulaminy, w których zastrzegają zm ienną stawkę procen­ tową. Nie określają jednak, wykorzystując lukę w prawie, przesłanek, od zaist­ nienia których zależy skorzystanie z uprawnienia dokonania takiej zmiany, ani nie podają maksymalnej wysokości jej oprocentowania. Brak takich przesłanek powoduje przerzucenie całości ryzyka związanego z zagrożeniem inflacyjnym na kredytobiorcę oraz prowadzi do zupełnej dowolności w kształtowaniu treści stosunku prawnego przez jedną ze stron. Jest to szczególnie niekorzystne w sy­ tuacji kredytobiorcy, który nawet w w ypadku odstąpienia od um owy nie jest w stanie niezwłocznie zwrócić bez poniesienia istotnych strat wykorzystanego już kredytu. Zważywszy, że szereg działań gospodarczych (m.in. w zakresie p ro ­ dukcji rolnej) musi opierać się na umowach kredytowych, zaś instytucje b an ­ kowe są niemal jedynym podm iotem udzielającym kredytów, um ow a o kredyt bankowy pow inna podlegać szczególnie dokładnej kontroli z p unktu widzenia zasad sprawiedliwości społecznej. Zastrzeżenie w umowie kredytowej zmiennej stawki oprocentowania bez podania przesłanek zm iany tego oprocentowania ani maksymalnej jego wysokości uznać należy za sprzeczne z zasadami sprawiedli­ wości społecznej.

Z uzasadnienia postanowienia TK z 15 grudnia 1992 r., S 2/92, OTK1992, nr 2, poz. 39.

IV .

Świadczenie pieniężne

1. Pieniądz:

♦ histo ria pieniądza (w szczególności w Polsce), ♦ funkcje pieniądza,

♦ jed n o stk a pieniężna, zn ak pieniężny, gotów ka, ♦ p ieniądz bankowy,

♦ p ieniądz elektroniczny.

2. W artość pieniądza: ♦ w artość n o m in aln a,

♦ w artość w ew n ętrzn a (w artość kruszcu), ♦ w artość realna (siła nabyw cza),

3. Św iadczenie p ien iężn e jako:

♦ św iadczenie podstaw ow e (sam oistne), św iadczenie zastępcze (np. odszkodow anie),

♦ św iadczenie dod atk o w e (uboczne, np. odsetki). 4. S pełnienie św iadczenia pieniężnego:

♦ zasada w alutow ości,

♦ zapłata gotów ką, zapłata bezgotów kow a, zapłata pieniądzem elektronicznym ,

♦ efektyw ność zapłaty p ieniądzem . 5. Z asad a nom in alizm u :

♦ św iadczenie ściśle pieniężne,

♦ zobow iązania ze św iadczeniem pieniężnym . 6. W aloryzacja:

♦ pojęcie w aloryzacji, jej u zasad n ien ie i funkcje, ♦ zakres stosow ania,

♦ w aloryzacja um o w n a, ♦ w aloryzacja sądow a, ♦ w aloryzacja ustaw ow a, ♦ w yłączenie w aloryzacji.

Ź ró d ła prawa

K onstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z d n ia 2 kw ietnia 1997 r. (Dz,U. N r 78, poz. 483, art. 227).

U staw a z d n ia 23 k w ietn ia 1964 r. K odeks cyw ilny (Dz.U. N r 16, poz. 93 ze zm „ art. 358 i 3581).

Ustawa z dnia 7 lipca 1994 r. o denom inacji złotego (Dz.U. N r 84, poz. 386 ze zm.). U staw a z d n ia 29 sierp n ia 1997 r. o N aro d o w y m B anku Polskim (tekst jedn. Dz.U. z 2005 r. N r 1, poz. 2 ze zm .).

Ustawa z dnia 27 lipca 2002 r. - Prawo dewizowe (Dz.U. N r 141, poz. 1178 ze zm.). U staw a z d n ia 12 w rześnia 2002 r. o elektronicznych in stru m en tach płatniczych (Dz.U. N r 169, poz. 1385 ze zm.).

Literatura podstaw ow a

Czachórski W., Zobowiązania. Zarys wykładu, oprać. A. Brzozowski, M. Saljan, E. Skowrońska-Bocian, wyd. 11, LexisNexis, Warszawa 2009 (rozdz. III, § 12).

M achnikow ski P., [w:] Kodeks cywilny. K om entarz, wyd. 3, red. E. Gniewek, C .H . Beck, W arszaw a 2008 (objaśnienia d o art. 358 i 3581).

R adw ański Z., O lejniczak A., Zobow iązania - część szczegółowa, wyd. 8, C .H . Beck, W arszaw a 2008 (rozdz. II, § 6 ust. I—VI).

Literatura uzupełniająca

D ybow ski T„ Pyrzyńska A., [w:] System praw a pryw atnego, t. 5, Prawo zobo­

w iązań - część ogólna, red. E. Łętowska, C .H . Beck - IN P PAN, W arszaw a 2006

(rozdz. III, § 13 ust. 1-5).

Orzecznictwo 1. TEZA:

Świadczenie odszkodowawcze pow inno być wyrażone w pieniądzu polskim także wówczas, gdy w zobowiązaniu podstaw owym przedm iotem świadczenia była waluta obca (art. 358 k.c.).

Wyrok SN z 30 października 1990 r., I CR 371/90, OSNC 1991, nr 11 - 1 2 , poz. 133.

Uwaga. Teza wyroku budzi wątpliwości, zob. niżej tezy 5 i 6.

2. TEZA:

W sprawach z zakresu praw a pracy, których przedm iotem jest żądanie wy­ konania zobowiązania pieniężnego wyrażonego w walucie obcej, m oże być zastosowany przepis art. 3581 § 3 k.c. [dotyczący tzw. waloryzacji świadczenia - przyp. J.S.], w związku z art. 300 kodeksu pracy.

Uchwała SN z 13 marca 1992 r., I PZP 14/92, OSNC 1992, nr 9, poz. 160.

3. TEZA:

Jeżeli zobowiązanie pieniężne na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej wyrażone jest od chwili jego pow stania określoną sum ą polskich pieniędzy, której wyso­ kość ulega następnie zm ianie dokonanej na podstaw ie art. 3581 § 1 k.c. przez sąd stosujący klauzulę dewizową (kurs waluty obcej), to taka waloryzacja jest ustawowo dopuszczalnym odstępstw em od zasady nom inalizm u (art. 3581 § 1 k.c.) i nie narusza zasady walutowości.

Postanowienie SN z 5 grudnia 1997 r., I CKN 558/97, OSN 1999, nr 7-8, poz. 112.

4. TEZA:

Jeżeli zgodnie z przepisam i praw a przedm iotem zobowiązania jest sum a pie­ niężna w yrażona w walucie obcej, to spełnienie świadczenia następuje przez zapłatę sumy nom inalnej w walucie obcej określonej w umowie, nie zaś w zło­ tych polskich, stanowiących przelicznik tej sumy.

Wyrok SN z 12 grudnia 1997 r., II CKN 512/97, OSN 1998, nr 6, poz. 105; OSP 1999, nr 4, poz. 81 z glosą aprobującą K. Zagrobelnego; PPH 1998, nr 10, s. 45.

5. TEZA :

Zasądzenie na rzecz powoda kwoty wyrażonej w innej walucie niż określona w żą­ daniu pozwu stanowi naruszenie art. 321 § 1 kodeksu postępowania cywilnego. Wyrok SN z 28 kwietnia 1998 r„ II CKN 712/97, OSN 1998, nr 11, poz. 187; MoP 1998, nr 9, s. 7; MoP 1998 nr 11, s. 430; Pr.Gosp. 1998, nr 12, s. 7; „Wo­ kanda" 1998, nr 7, s. 5.

6. TEZA :

Zobowiązanie, którego świadczeniem jest sum a pieniężna wyrażona w walu­ cie obcej może, być wykonane przez świadczenie w złotych polskich.

Wyrok SN z 18 stycznia 2001 r„ V CKN 1840/00, OSN 2001, nr 7 - 8 , poz. 114; MoP 2001, nr 10, s. 548; MoP 2002, nr 15, s. 710, częściowo krytyczna glosa M. Łemkowskiego; Pr.Gosp. 2001, nr 10, s. 16; OSP 2003, nr 4, poz. 50 z krytyczną glosą K. Zagrobelnego.

Uwaga. Teza wyroku budzi wątpliwości.

V . Odsetki

1. O d setk i a lichwa. Stanow iska religii w obec odsetek. 2. Pojęcie, u zasad n ien ie ek o nom iczne, funkcja odsetek. 3. Ź ró d ła o bow iązku zapłaty odsetek:

♦ czynność p raw n a (zazwyczaj um ow a),

♦ o rzeczenie sąd u lu b decyzja o rg an u adm inistracji, ♦ ustaw a.

4. W ysokość odsetek:

♦ określenie w ysokości odsetek, ♦ o d setk i m aksym alne,

♦ o d setk i ustaw ow e, ♦ zakaz anatocyzm u. 5. T erm iny p łatn o ści odsetek. 6. P rzedaw nienie odsetek.

Ź ró d ła prawa

U staw a z d n ia 23 k w ietnia 1964 r. K odeks cyw ilny (Dz. U. N r 16, poz. 93 ze zm., art. 359 i 360 o raz art. 481 i 482).

R o zporządzenie R ady M in istró w z 13 paźd ziern ik a 2005 r. w sprawie określenia w ysokości o d setek ustaw ow ych (Dz. U. N r 201, poz. 1662).

Literatura podstaw ow a

C zachórski W., Zobow iązania. Zarys w ykładu, oprać. A. Brzozow ski, M. Sa­ fian, E. Skow rońska-B ocian, wyd. 11, LexisNexis, W arszaw a 2009 (rozdz. III, § 13).

Radwański Z., O lejniczak A., Zobow iązania - część ogólna, wyd. 8, C.H. Beck, W arszawa 2008 (rozdz. II, § 6, ust. VII).

Literatura uzupełniająca

D ybow ski T., Pyrzyńska A., [w:] System praw a pryw atnego, t. 5, Prawo zobo­

w iązań - część ogólna, red. E. Łętow ska, C.H . Beck - IN P PAN, W arszaw a 2006

(rozdz. III, § 14). Sentencje

Usura non naturapervenit, sed iurepercipitur (O d setk i n ie w ynikają z natury,

ale nabyw a się je z m o cy praw a).

(D igesta)

Usurae solutae non repetuntur (N ie w ym aga się p o n o w n ie zapłaconych już

odsetek).

(D igesta)

Orzecznictwo 1. TEZA:

Odsetki za opóźnienie w płatności sum y pieniężnej wyrażonej w walucie ob ­ cej przysługują wierzycielowi w tej samej walucie, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej.

Uchwała połączonych izb SN z 12 czerwca 1981 r., V PZP 3/81, OSN 1982, nr 7, poz. 92.

2. TEZA:

Roszczenie o zapłatę odsetek za opóźnienie w spełnieniu świadczenia pie­ niężnego po pow staniu uzyskuje byt niezależny od długu głównego i ulega przedaw nieniu według własnych reguł.

Wyrok SN z 19 stycznia 1990 r„ IV CR 294/89, OSN 1991, nr 2 - 3 , poz. 33; OSP 1991, nr 6, poz. 146 z glosą L. Steckiego.

3. TEZA:

Jeżeli w um ow ie zawartej w trybie przepisów ustaw y z dnia 6 lipca 1982 r. o zasadach prowadzenia na terytorium Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej działalności gospodarczej w zakresie drobnej wytwórczości przez zagraniczne osoby praw ne i fizyczne (tekst jedn. Dz.U. z 1989 r. N r 27, poz. 148) ustalono

świadczenie w walucie obcej bez określenia stopy odsetek, za opóźnienie speł­ nienia tego świadczenia przeliczonego następnie przez strony na złote polskie przysługują odsetki ustawowe od sum y pieniężnej wyrażonej w pieniądzu pol­ skim, chyba że strony postanow iły inaczej.

Uchwała SN z 2 stycznia 1991 r„ lii CZP 66/90, OSP 1991, nr 7, poz. 183.

4. TEZY:

(1) T erm in p rze d aw n ie n ia roszczenia o zapłatę o dsetek za opóźnienie w sp e łn ie n iu św iadczenia pieniężnego, zw iązanego z prow adzeniem dzia­ łalności gospodarczej, w ynosi od czasu wejścia w życie ustaw y z d n ia 28 lipca 1990 r. o zm ian ie ustaw y - Kodeks cyw ilny (Dz.U. N r 55, poz. 321) trzy lata.

(2) Roszczenie o odsetki za opóźnienie w spełnieniu świadczenia pieniężnego staje się wymagalne osobno w każdym dniu opóźnienia i w związku z tym przedawnia się osobno za każdy dzień opóźnienia.

Uchwała SN z 5 kwietnia 1991 r„ III CZP 20/91, OSNCP 1991, nr 1 0-12, poz. 120; OSP 1992, nr 1, poz. 3 z giosą L. Steckiego.

5. TEZA :

Z astrzeżenie w regulam inie bankow ym - stanow iącym o treści umowy za­ w ieranej z bankiem o udzielenie kredytu bądź pożyczki albo o treści um owy o prow adzenie rac h u n k u bankow ego (oszczędnościowego bądź lokat te rm i­ now ych) - u praw nienia do zm iany przez b an k w czasie trw ania um ow y wy­ sokości stopy o procentow ania bez w ypow iedzenia um ow y wymaga dla swej skuteczności określenia konkretnych okoliczności, od jakich zm iana ta jest uzależniona.

Uchwała składu 7 sędziów SN z 6 marca 1992 r., III CZP 141/91, OSNC 1992, nr 6, poz. 90.

6. CYTAT:

W art. 12 ustaw y - Prawo bankow e (DZ. U. z 1992 r. N r 72, poz. 359) ist­ nieje luka, polegająca na braku zobow iązania banków do określania w re- g u loam inach kryteriów zm iany stopy oprocentow ania kredytów. Trybunał K onstytucyjny podczas rozpoznaw ania sprawy sygn. akt K. 6/92 [...] d o ­ strzegł p ew ną lukę w praw ie bankow ym . Banki na podstaw ie art. 2 ust. 1 ustaw y - Prawo bankow e wydają regulam iny, w których zastrzegają zm ienną stawkę procentow ą. N ie określają jednak, wykorzystując lukę w prawie, prze­ słanek, o d zaistnienia których zależy skorzystanie z upraw nienia dokonania takiej zmiany, ani nie podają m aksym alnej wysokości jej oprocentowania. B rak takich przesłanek pow oduje przerzucenie całości ryzyka związanego z zagrożeniem inflacyjnym n a kredytobiorcę oraz prow adzi do zupełnej d o ­

wolności w kształtow aniu treści stosunku praw nego przez je d n ą ze stron. Jest to szczególnie niekorzystne w sytuacji kredytobiorcy, k tó ry naw et w w y­ p adku odstąpienia o d um ow y nie jest w stanie niezw łocznie zwrócić bez p o ­ niesienia istotnych strat w ykorzystanego ju ż kredytu. Zważywszy, że szereg działań gospodarczych (m .in. w zakresie produkcji rolnej) m usi opierać się na um ow ach kredytow ych, zaś instytucje bankow e są niem al jedynym p o d ­ m iotem udzielającym kredytów, um ow a o kredyt bankow y p o w in n a p o d le ­ gać szczególnie dokładnej kontroli z p u n k tu w idzenia zasad sprawiedliwości społecznej. Zastrzeżenie w um ow ie kredytowej zm iennej stawki o p ro ce n to ­ wania bez p o d an ia przesłanek zm iany tego o procentow ania ani m aksym al­ nej jego wysokości uznać należy za sprzeczne z zasadam i sprawiedliwości społecznej.

Z uzasadnienia postanowienia TK z 15 grudnia 1992 r., S. 2/92, OTK 1992, poz. 39.

7. TEZA:

Jeżeli dłużnik podniesie uzasadniony zarzut przedaw nienia dochodzonego od niego roszczenia, odsetki za opóźnienie m ogą być naliczone tylko za czas do chwili przedaw nienia roszczenia.

Uchwała SN z 10 listopada 1995 r„ III CZP 156/95, OSN 1996, nr 3, poz. 31.

8. TEZA:

Roszczenie o odsetki ulega przedaw nieniu w term inie przewidzianym dla świadczeń, niezależnie o d charakteru długu głównego.

Uchwała SN z 9 listopada 1994 r., III CZP 141/94, MoP 1999, nr 10, s. 26 z glo­ są ).P. Naworskiego.

9. TEZY:

(1) Z astrzeganie w um ow ie pożyczki m iędzy osobam i fizycznymi odsetek w wysokości n adm iernej, niem ającej u zasadnienia ani w wysokości infla­ cji, ani w zyskach osiąganych w ram ach norm alnej, rzetelnie prow adzonej działalności gospodarczej, m oże być sprzeczne z zasadam i współżycia sp o ­ łecznego.

(2) O cena zgodności tak ich u m ów z zasad am i w spółżycia społecznego została p ozostaw iona sądom do k o n u ją cy m jej n a p o d sta w ie znajom ości zjawisk ekonom icznych i społecznych w yprow adzonej z dośw iadczenia życiowego.

Wyrok SN z 27 lipca 2000 r„ IV CKN 85/00, OSP 2001, nr 3, poz. 48 z glosą aprobującą A. Stelmachowskiego.

10. TEZA:

Ustawowe odsetki za opóźnienie w spełnieniu świadczenia pieniężnego, które­ go term in był oznaczony, stają się zaległą należnością uboczną w rozum ieniu

art. 451 § 1 zdanie drugie k.c. bez potrzeby uprzedniego wezwania dłużnika do zapłaty tych odsetek.

Uchwała SN z 8 marca 2002 r., III CKN 548/00, OSN 2003, nr 5, poz. 60; MoP 2003, nr 4, s. 173, aprobująca glosa M. Łemkowskiego, MoP 2003, nr 22, s. 1045 i nast.

11. TEZA:

Roszczenie o odsetki za opóźnienie w zapłacie ceny wynikającej z u m o ­ wy sprzedaży zawartej w zakresie działalności przedsiębiorstwa sprzedawcy przedaw nia się z upływem lat dw óch (art. 554 k.c.).

Uchwała składu 7 sędziów SN z 17 czerwca 2003 r., III CZP 37/03, OSN 2004, nr 5, poz. 70; OSP 2004, nr 5, poz. 57; MoP 2004, nr 6, s. 274.

12. TEZA:

Choć, co do zasady, do odsetek za zwłokę należy stosować trzyletni term in przedaw nienia, to w sytuacji, gdy przepis szczególny przewiduje inne rozwią­ zanie, należy stosować term in przewidziany w przepisie szczególnym. W tej sytuacji, gdy art. 554 k,c. dla należności przysługujących przedsiębiorcy za sprzedaż tow aru przewiduje term in dwóch lat, odsetki za zwłokę jako należ­ ność uboczna przedaw niają się również w tym term inie.

Wyrok SN z 28 kwietnia 2004 r„ V CK 399/03, MoP 2004, nr 11, s. 487.

13. TEZA:

Brak w ugodzie sądowej, znoszącej współwłasność nieruchom ości, postano­ wienia o odsetkach za opóźnienie w spełnieniu świadczenia (art. 481 § 1 k.c.) kwoty spłaty należnej współwłaścicielowi nie wyłącza możliwości dochodze­ nia ich w odrębnym procesie.

Uchwala SN 13 października 2004 r„ III CZP 55/04, OSN 2005, nr 10, poz. 169; MoP 2004, nr 22, s. 1016.

14. TEZA:

O dsetki od należności wynikających z art. 554 k.c. ulegają przedawnieniu zgodnie z art. 118 k.c. po upływie trzech lat.

Wyrok SN z 23 listopada 2004 r., II CK 175/04, MoP 2004, nr 14, s. 1112.

15. TEZA:

Ustanowiony w art. 118 k.c. term in przedaw nienia roszczeń o świadczenia okresowe stosuje się do roszczeń o odsetki za opóźnienie także wtedy, gdy roszczenie główne ulega przedaw nieniu w term inie określonym w art. 554 k.c. Roszczenie o odsetki za opóźnienie przedaw nia się jednak najpóźniej z chwilą przedaw nienia się roszczenia głównego.

Uchwala składu 7 sędziów SN z 26 stycznia 2005 r., III CZP 42/04, OSN 2005, nr 9, poz. 149; OSP 2006, nr 1, poz. 1 z glosą A. Pyrzyńskiej; MoP 2005, nr 13, s. 647.

V I. Naprawienie szkody

1. N apraw ienie szkody (kom pensata, o d szkodow anie) jak o szczególny rodzaj św iadczenia.

2. Rodzaje odszkodow ania:

♦ przyw rócenie stan u p o p rzed n ieg o (tzw. restytucja w n atu rze), ♦ odszkodow anie pieniężne (rekom pensata)

3. Przesłanki: ♦ szkoda:

- pojęcie szkody (m ajątkow ej),

— d a m n u m emergens o raz lucrum cessans,

- szkoda ew entualna (prejudice eventuel), — m o m e n t decydujący o w ysokości szkody,

- m ie rn ik w artości (p retiu m com m une, pretium singulare, p retium

affectionis),

- szkoda a o d szkodow anie (przypadki, w k tó ry ch ich w ysokość nie

jest jednakow a); ♦ zw iązek przyczynow y:

— n o rm aln y (adekw atny) zw iązek przyczynow y, — wyjątki;

♦ podstaw y o dpow iedzialności - za w inę w łasną, za w inę cudzą, bezpraw ność, ryzyko, słuszność, tzw. ex lege (om ów ione w dalszych w ykładach).

Źródła prawa

Ustawa z d n ia 23 k w ietnia 1964 r. K odeks cyw ilny (Dz.U. N r 16, poz. 93, art. 361-363 oraz art. 3 5 7 ,4 0 6 ,4 4 0 , 4 8 3 -485).

Literatura podstawowa

C zachórski W , Zobow iązania. Zarys w ykła d u , oprać. A. Brzozowski, M. Sa- fjan, E. Skow rońska-B ocian, wyd. 11, LexisNexis, W arszaw a 2009 (rozdz. III, § 14).

Radwański Z., O lejniczak A., Zobow iązania - część ogólna, wyd. 8, C.H. Beck, Warszawa 2008 (rozdz. II, § 7).

Literatura uzupełniająca

Zagrobelny K„ [w:] Kodeks cywilny. K om entarz, red. E. G niew ek, wyd. 3, C.H. Beck, W arszaw a 2008 (objaśnienia do art. 3 6 1 -3 6 3 k.c.).

Sentencje

Actio non datur non damnificatio(Nieposzkodowanemu nie przysługuje skarga).

D am num sine iniuria essepotest(Szkoda może powstać też bez naruszenia prawa).

D a m n u m a u t casu f i t au t culpa (Szkoda pow staje albo ze zdarzenia p rzy p ad ­ kowego, albo w skutek zaw inienia/niedbalstw a).

(CIC)

D a m n u m ąuod quis sua culpa sentit, sibi debet, non aliis imputare (Szkodę pow stałą z w łasnej w iny należy przypisać sobie, nie innym )

(Digesta)

D a m n u m infectum est d a m n u m n o n d u m fa c tu m , ąuod fu tu r u m veremur

(„Szkoda grożąca” to szkoda, k tó ra jeszcze nie pow stała, a której w ystąpienia w p rzyszłości się obaw iam y).

(Digesta)

Lucrum radicatum est quasi d a m n u m (U tracony zysk jest rodzajem szkody). (CIC)

Ibi sitp o en a , ubi et noxa (N iech będzie k ara tam , gdzie szkoda).

(K odeks Justyniana)

V II.

W pływ zmiany stosunków faktycznych i okoliczności

prawnych na przedmiot świadczenia

Nadzwyczajna zmiana stosunków (klauzula

rebus sic stantibus)

~

art. 3 5 7 1 k.c.

1. Z m ia n a okoliczności (stosunków ) faktycznych lub praw nych po pow staniu zobow iązania.

2. N adzw yczajna zm ian a okoliczności (stosunków ): ♦ nieprzew idyw alność,

♦ sp ełn ien ie św iadczenia p o łączo n e z nadzw yczajnym i tru d n o ściam i lub rażącą stratą jed n ej ze stron.

3. Z asad a pacta sunt servanda a k lauzula rebus sic stantibus. 4. O rzeczenie sądu:

♦ sąd orzeka n a żąd an ie strony (a nie z urzęd u ), ♦ ch arak ter o rzeczenia - praw okształtujące,

♦ treść orzeczenia:

- oznaczenie (now e) sp o so b u w yk o n an ia zobow iązania, - oznaczenie (now e) w ysokości św iadczenia,

- rozw iązanie umowy.

Ź ródła prawa

Ustawa z d n ia 23 kw ietn ia 1964 r. K odeks cyw ilny (Dz.U. N r 16, poz. 93 ze zm., art. 3571).

Literatura podstawowa

Czachórski W., Zobowiązania. Zarys wykładu, oprać. A. Brzozowski, M. Safjan, E. Skowrońska-Bocian, wyd. 11, LexisNexis, W arszawa 2009 (rozdz. IX, § 48).

Radw ański Z., O lejniczak A., Zobow iązania - część ogólna, wyd. 8, C.H. Beck, W arszawa 2008 [rozdz. VII, § 26, ust. I-II).

Literatura uzupełniająca

Smyk M., K lauzula rebus sic stan tib u s a tzw. gospodarcza niem ożliwość

świadczenia, M oP 2001, N r 14, s. 735 i nast.

Sentencje

C o m en tio om nis intellegitur rebus sic stantibus (U m ow ę trak tu je się jako o b o ­

wiązującą tylko w niezm ien io n y ch okolicznościach).

Extinguitur obligatio, si in eum casum inciderit, a quo incipere non potest

(Z obow iązanie wygasa, jeśli nastąpi sytuacja, w której nie m o g ło b y pow stać). (D igesta)

Orzecznictwo 1. TEZA:

Artykuł 3571 k.c. nie upraw nia kredytobiorcy do żądania nakazania udzielenia m u nowego kredytu.

Wyrok SN z 10 października 1997 r„ II! CKN 202/97, OSNC 1998, nr 3, poz. 42.

2. TEZA:

Pozwany nie może bronić się zarzutem opartym n a przesłankach uzasadniają­ cych zastosowanie przepisu art. 3571 § 1 k.c.

3. TEZA:

Żądanie, o którym m ow a w art. 3571 k.c., pozwany może zgłosić jedynie w p o ­ zwie wzajemnym.

Uchwala SN z 27 marca 2001 r„ III CZP 54/00, OSNC 2001, nr 10, poz. 145; MoP 2001, nr 15, s. 786; Orzecz. w Spr. Gosp. 2000, nr 3, poz. 28.

4. TEZA :

Nadzwyczajną zm ianą stosunków (art. 3571 k.c.) może być taka zm iana legisla­ cyjna, której zakres, kształt i stopień, były wcześniej niemożliwe w szczegółach do przewidzenia i wpłynęły w istotny sposób na sytuację majątkową co naj­ m niej jednej strony umowy.

Wyrok SN z 21 kwietnia 2005 r„ III CK 645/04, PUC 2006, nr 2, s. 30.

5. TEZA :

Jeżeli z konwersją um ow y dokonyw aną na podstawie art. 3571 k.c. łączy się konieczność poniesienia dodatkowych kosztów, to podejm ując decyzję o ich rozłożeniu m iędzy stronam i, sąd pow inien uwzględniać przede wszystkim, w interesie której strony dochodzi do zm iany umowy.

Wyrok SN z 22 kwietnia 2005 r., II CK 5 94/04, OSP 2006, nr 12, poz. 143 z glo­ są W. Robaczyńskiego, OSC 2005, nr 11, poz. 31; OSC 2006, nr 1, poz. 1.

6. TEZY:

(1) Klauzula zezwalająca na modyfikację powstałego stosunku prawnego p o ­ w inna je d n ak dotyczyć tylko wyjątkowych i nadzwyczajnych sytuacji. Określe­ nie „nadzwyczajne zm iany”, tak samo jak i „nadzwyczajne wypadki”, zakłada, że chodzi tu o wyjątkowe zdarzenia (strajki, nieurodzaj, długotrwała susza, pożar, powódź), nagłe i zaskakujące, których nie m ożna przewidzieć.

(2) Przy zm ianie VAT korekta um ow y jest dopuszczalna w dwóch sytuacjach: - gdy istnieje konieczność wprow adzenia zm iany wynikającej z okoliczności,

których nie m ożna było przewidzieć w dniu zawarcia umowy, - gdy zm iana um ow y jest korzystna dla zamawiającego.

Wyrok SA w Poznaniu z dnia 9 sierpnia 2006 r., I ACa 178/06, Orzecz. w Spr, Cosp. 2007, nr 9, s. 32.

V III. W pływ zmiany stosunków faktycznych i okoliczności

prawnych na zobowiązanie.

Waloryzacja świadczeń pieniężnych - art. 3 5 8 ’ k.c.

Ź ró dło prawa

Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz.U. Nr 16, poz. 93 ze zm., art. 3581).

Literatura podstaw ow a

Czachórski W., Z obow iązania. Zarys w ykładu, oprać. A. Brzozowski, M. Sa- ijan, E. Skowrońska-Bocian, wyd. 11, LexisNexis, Warszawa 2009 (rozdz. III, § 12 ust. III).

Radwański Z., Olejniczak A., Zobow iązania - część ogólna, wyd. 8, C.H. Beck, Warszawa 2008 (rozdz. II, § 6, ust. III i VI).

Literatura uzupełniająca

Dybowski T„ Pyrzyńska A., [w:] System praw a pryw atnego, t. 5, Prawo zobo­

w iązań - część ogólna, red. E. Łętowska, C.H. Beck - INP PAN, Warszawa 2006

(rozdz. III, § 13 ust. VI).

Gorczyński G„ Kilka uw ag na tem a t waloryzacji św iadczeń pieniężnych na

podstawie art. 358‘ $ 3 K C , cz. I, MoP 2004, nr 21, s. 893 i nast., cz. II, MoP 2004,

Nr 22, s. 1037 i nast.

Orzecznictwo 1. TEZA:

Spadek siły nabywczej pieniądza sam przez się nie m oże prowadzić do auto­ matycznego znacznego podw yższenia świadczeń odszkodowawczych. Wyrok SN z 23 maja 1983 r., IV CR 152/83, OSNC 1984, nr 1, poz. 6; glosa A. Oleszko, PiP 1986, nr 9, s. 142.

2. TEZA:

Artykuł 3581 § 3 k.c. w brzm ieniu ustawy z dnia 28 lipca 1990 r. o zm ianie ustawy - Kodeks cywilny (Dz.U. N r 55, poz. 321) m a zastosowanie również do nieuiszczonych jeszcze spłat zasądzonych przed wejściem w życie tej ustawy praw om ocnym orzeczeniem na rzecz trw ale niezdolnego do pracy współw ła­ ściciela nieruchom ości rolnej, jeżeli okoliczności uzasadniające zastosowanie powołanego przepisu nastąpiły po wydaniu tego orzeczenia.

3. TEZA:

W sprawach z zakresu prawa pracy, których przedm iotem jest żądanie wykona­ nia zobowiązania pieniężnego wyrażonego w walucie obcej, może być zastoso­ wany przepis art. 3581 § 3 kodeksu cywilnego w zw. z art. 300 kodeksu pracy. Uchwala SN z 13 marca 1992 r„ I PZP 14/92, OSNC 1992, nr 9, poz. 160.

4. TEZA:

Świadczenie spełnione p o w ytoczeniu pow ództw a na podstawie art. 3581 § 3 k.c. m oże być zrewaloryzowane.

Uchwala SN z 20 marca 1992 r„ III CZP 14/92, OSNC 1992, nr 9, poz. 161.

5. TEZA:

Wysokość nominalnej renty miesięcznej, określonej w umowie ubezpieczenia ren­ ty odroczonej oraz natychmiast płatnej, a także wysokość nominalnej sumy ubez­ pieczenia zaopatrzenia dzieci mogą być zmienione na podstawie art. 3581 § 3 k.c. Uchwała 7 sędziów SN z 10 kwietnia 1992 r., III CZP 126/91, OSNC 1992, nr 7 - 8 , poz. 121; „Wokanda" 1992, nr 7, s. 2.

6. TEZY:

(1) W kład zgrom adzony na mieszkaniowej książeczce oszczędnościowej, jak i prem ia gw arancyjna należna posiadaczowi książeczki nie podlegają walory­ zacji na podstaw ie art. 3581 § 3 k.c.

(2) D o wypłaty prem ii gwarancyjnej posiadaczowi mieszkaniowej książeczki oszczędnościowej zobowiązania jest Powszechna Kasa Oszczędności - Bank Państwowy.

Uchwala składu 7 sędziów SN z 29 lipca 1993 r., III CZP 58/93, OSNC 1993, nr 12, poz. 208.

7. TEZY:

(1) D o zobowiązań już wykonanych art. 358‘ § 3 k.c., przewidujący waloryza­ cję świadczeń pieniężnych, nie m a zastosowania.

(2) Spełnienie świadczenia pieniężnego w nom inalnej wysokości nie zawsze stanowi właściwe w ykonanie zobowiązania (art. 354 k.c.), a zatem nie zawsze pow oduje wygaśnięcie zobowiązania.

(3) Zobow iązanie zapłaty dopłaty zasądzonej orzeczeniem o podziale majątku wspólnego powstaje - w rozum ieniu art. 358' § 3 k.c. - z dniem upraw om oc­ nienia się orzeczenia, a nie z oznaczonym przez sąd dniem określającym ter­ m in płatności dopłaty.

8. TEZA:

Istotny spadek siły nabywczej pieniądza, o którym m ow a w art. 358' § 3 k.c., może uzasadnić zm ianę wysokości renty odszkodowawczej wyłącznie na p o d ­ stawie przepisu art, 907 § 2 k.c.

Uchwała SN z 20 kwietnia 1994 r., Hl CZP 58/94, OSNC 1994, nr 11, poz. 207; OSP 1994, nr 11, poz. 206.

9. TEZA:

Deprecjacja składki określonej um ow ą ubezpieczenia zaopatrzenia dzieci może wpłynąć na wysokość waloryzowanego świadczenia należnego upraw ­ nionem u, jeżeli zakład ubezpieczeń wykaże, że podjął starania o podwyższenie składki w okresie, gdy istniał obowiązek jej zapłaty przez ubezpieczającego. Uchwała SN z 4 marca 2005 r., III CZP 91/04, OSNC 2006, nr 2, poz. 23; MoP 2006, nr 10.

10. TEZY:

(1) Przepis art. 5 k.c. reguluje tzw. nadużycie praw a podm iotow ego i nie może być stosowany w sytuacji, w której doszło do wzbogacenia z jednej strony i zu­ bożenia z drugiej - bez podstaw y prawnej. W tego rodzaju okolicznościach znajdują zastosowanie art. 405 i nast. k.c., a nie art. 5.

(2) Zgodnie z art. 3581 § 2 k.c. strony m ogą zastrzec w umowie, że wysokość świadczenia pieniężnego zostanie ustalona w edług innego niż pieniądz m ier­ nika wartości. Oznacza to dopuszczalność um ieszczenia w um ow ie tzw. klau­ zul waloryzacyjnych (walutowej, zlotowej, indeksowej); um ieszczenie takiej klauzuli wyłącza możliwość dokonania waloryzacji sądowej. U jem ne skutki zm iany siły nabywczej pieniądza zostają bowiem przez same strony uwzględ­ nione i, przynajmniej w założeniu, wyeliminowane.

Wyrok SN z 22 kwietnia 2005 r., II CK 599/04, MoP 2005, nr 10, s. 478,

11. TEZA:

Zastosowanie (art. 3581 § 3 k.c.) do świadczenia, które zostało wcześniej okre­ ślone umową, nie pow inno podw ażać istoty zobowiązania (relacji m iędzy świadczeniami obu stron), z którego w ynika to świadczenie.

Wyrok SN z 30 listopada 2005 r„ II PK 303/04, OSNAPiUS 2006, nr 1 9 -2 0 , poz. 302.

12. TEZY:

(1) W razie zastrzeżenia przez strony, że pożyczona sum a stanowi rów now ar­ tość określonej kwoty w innej walucie (art. 3581 § 2 k.c.), kwotę podlegającą zwrotowi ustala się w edług kursu walutowego z dnia wym agalności roszczenia o zwrot pożyczki.

(2) A rtykuł 481 § 2 zdanie drugie k.c. stosuje się, gdy ustalona w umowie stopa oprocentow ania wierzytelności jest wyższa od stopy ustawowej obowiązującej w chwili pow stania opóźnienia.

Wyrok SN z 19 kwietnia 2007 r„ I CSK 4/07, OSNC 2008, nr 3, poz. 40.

IX. Wielość dłużników albo wierzycieli

1. Z obow iązania podzieln e i niepodzielne. 2. Z obow iązania solidarne.

3. Z obow iązania in solidum.

Ź ró d ła prawa

U staw a z d n ia 23 k w ietn ia 1964 r. K odeks cyw ilny (Dz.U. N r 16, poz. 93 ze zm., art. 3 6 6 -3 8 3 o raz art. 554, art. 441, art. 4495, art. 4496 i art. 614).

Literatura podstaw ow a

C zachórski W., Zobowiązania. Zarys w ykładu, oprać. A. Brzozowski, M. Sa- fjan, E. Skow rońska-Bocian, wyd. 11, LexisNexis, Warszawa 2009 (rozdz. IV).

Radw ański Z., O lejniczak A., Zobow iązania - część ogólna, wyd. 8, C.H. Beck, W arszawa 2008 (rozdz. III, § 8 -9 ).

Literatura uzupełniająca

Pyziak-Szafnicka M „ [w:] System prawa prywatnego, t. 5, Prawo zobowiązań -

część ogólna, red. E. Łętowska, C.H. Beck - IN P PAN, Warszawa 2006 (rozdz. IV).

Sentencja

Si unus so h a t, om nes liberantur (Jeśli jed e n spełni św iadczenie, wszyscy są

uw olnieni).

(Digesta)

Orzecznictw o

A. Z ob ow iązan ia p o d zieln e

1. TEZA :

Zgodnie z postanow ieniem art. 369 k.c. zobowiązanie jest solidarne wówczas jedynie, gdy to w ynika z ustawy lub z czynności prawnej. Regułą jest

nato-miast, że w przypadku, gdy jest kilku wierzycieli, a świadczenie jest podzielne, wierzytelność dzieli się na tyle niezależnych od siebie części, ilu jest wierzycieli (art. 379 § 1 k.c.).

Wyrok SA w Poznaniu z 25 sierpnia 1999 r., I ACa 318/99.

B. Z obow iązania solidarne 2. TEZA:

Istotą każdej solidarności, a solidarności biernej w szczególności, jest um o cn ie­ nie pozycji wierzyciela. Solidarność bierna stwarza dla wierzyciela dodatkowe gwarancje w ykonania zobowiązania. W prawie polskim o istnieniu solidar­ ności bądź o jej braku przesądza ustawa lub wola stron w yrażona w umowie, a nie cechy zobowiązania (zob. 369 k.c.). Solidarności nie dom niem yw a się, ale skoro została ona ustanow iona w ustawie lub w umowie, to racje dłużników dotyczące charakteru zobowiązania i wzajemnych relacji dłużników m iędzy sobą nie m ogą zwolnić żadnego z nich od odpow iedzialności względem w ie­ rzyciela, gdyż prawo w yboru dłużnika przy solidarności biernej należy wyłącz­ nie do wierzyciela (art. 366 § 1 k.c.).

Wyrok SA w Katowicach z 28 lutego 1992 r., I ACr 42/92, OSA 1993, nr 4, poz. 23, s. 2.

3. TEZA:

Cytat z uzasadnienia wyroku: D o małżonków, którzy zaciągnęli wspólnie zo­ bowiązanie dotyczące ich majątku wspólnego, m a zastosowanie przepis art. 370 k.c., przewidujący odpowiedzialność solidarną każdej z osób, a więc i każ­ dego z małżonków. Nie m a żadnych podstaw do przyjęcia, że przepis art. 370 k.c. odnoszący się do wspólnego m ienia m a zastosowanie do współwłaścicieli m a ­ jących prawo do ułamkowych części majątku wspólnego, a nie m a natom iast zastosowania do współwłasności łącznej i do zobowiązań zaciągniętych przez małżonków odnośnie do ich majątku wspólnego, do którego stosuje się przepisy 0 współwłasności łącznej. Przyjmując solidarną odpowiedzialność małżonków za zobowiązanie zaciągnięte wspólnie i dotyczące ich wspólnego majątku, należy uznać, że dopuszczalne jest dochodzenie roszczenia tylko do jednego z m ałżon­ ków. W takiej sytuacji niepozwanie drugiego z nich nie stanowi uchybienia p ro ­ cesowego, które mogłoby mieć wpływ na treść rozstrzygnięcia, a tym bardziej nie powoduje nieważności postępowania. Pozwanie tylko jednego z m ałżonków pociąga za sobą ujem ne skutki, i to tylko m aterialnoprawne, ale nie w stosunku do pozwanego małżonka, lecz do powoda. W takim bowiem wypadku wyrok nie będzie dotyczył małżonka, który nie brał udziału w sprawie, a w konsekwencji powód jako wierzyciel nie będzie m ógł prowadzić egzekucji do majątku odręb­ nego tego małżonka, lecz jedynie do majątku odrębnego m ałżonka pozwanego 1 na podstawie art. 41 § 1 k.r.o. do majątku wspólnego.

4. TEZA :

Zniesienie przez sąd wspólności spółdzielczego prawa do lokalu pozostaje bez wpływu na określoną w art. 30 § 1 k.r.o, odpowiedzialność solidarną obojga m ałżonków za zapłatę opłat związanych z używaniem spółdzielczego lokalu mieszkalnego.

Cytat z uzasadnienia wyroku: Korzystanie z lokalu mieszkalnego może opie­ rać się na tytule praw norodzinnym . Takie uregulowanie pozostaje jednak bez wpływu na odpow iedzialność solidarną m ałżonków określoną w art. 30 § 1 k.r.o. Przepisy kodeksu rodzinnego i opiekuńczego nie przewidują możliwo­ ści um ow nego wyłączenia przez m ałżonków tej odpowiedzialności solidarnej. Służy ona ochronie interesów wierzycieli. W doktrynie i orzecznictwie przyj­ m uje się, że m ałżonkow ie odpow iadają za zobowiązania na podstawie art. 30 k.r.o. zarówno m ajątkiem wspólnym, jak i przedm iotam i majątkowymi nale­ żącymi do ich majątków odrębnych. Sformułowanie art. 30 § 1 k.r.o. wskazuje na możliwość bezpośredniego stosowania do m ałżonków przepisów traktują­ cych o zobowiązaniach solidarnych (art. 366 i nast. k.c.).

Uchwała SN z 11 października 1995 r., III CZP 137/95, OSN 1991, nr 1, poz. 16.

5. TEZA :

D łużnik solidarny, w stosunku do którego upraw om ocniło się orzeczenie uwzględniające powództwo, m oże żądać um orzenia egzekucji prowadzonej z tego orzeczenia na tej podstawie, że następnie zostało praw om ocnie o d d a­ lone pow ództw o wierzyciela w stosunku do innego dłużnika solidarnego na skutek uw zględnienia zarzutu wspólnego dłużnikom solidarnym.

Uchwala SN z 26 sierpnia 1965 r., III CO 9/65, OSPiKA 1968, nr 6, poz. 114 z aprobującą glosą E. Wengerka.

6. TEZA :

Roszczenie przewidziane w art. 376 § 1 zdanie drugie k.c. powstaje z chwilą spełnienia przez dłużnika świadczenia w zakresie przenoszącym tę część, która ciąży na nim zgodnie z treścią stosunku wew nętrznego między wspólnikami. Wyrok SN z 12 października 2001 r., V CKN 500/00, OSN 2002, nr 7 - 8 , poz. 90; PS 2002, nr 10, s. 117 z glosą P. Drapały.

C. O d p o w ie d z ia ln o ś ć in so lid u m 7. TEZA :

Odpowiedzialność in solidum (solidarność nieprawidłowa) występuje wów­ czas, gdy wierzyciel m oże dochodzić swego roszczenia od kilku osób, lecz na podstaw ie odrębnych stosunków prawnych, jakie go łączą z poszczególnymi podm iotam i.

D o przypadków odpow iedzialności in solidum stosuje się w drodze analogii przepisy o zobowiązaniach solidarnych. W takich sytuacjach wierzyciel może jednym pozw em wystąpić przeciwko niektórym lub wszystkim dłużnikom

odpowiedzialnym in solidum, a w razie spełnienia świadczenia przez jednego z dłużników zobowiązanie wygasa w stosunku do pozostałych dłużników. W ym ieniona zasada odpowiedzialności dłużników m usi bezwzględnie wy­ nikać z treści sentencji wyroku. W przeciw nym w ypadku wierzyciel mógłby egzekwować całą zasądzoną kwotę od każdego dłużnika z osobna.

Wyrok SN z 14 sierpnia 1997 r., II CKU 78/97, Prok.iPr., dodatek, 1998, nr 2, poz. 30.

8. T E Z A :

Jeżeli w ypadek funkcjonariusza Policji, pozostający w związku z pełnieniem służby, był jednocześnie wypadkiem pow odującym szkodę wynikłą z ruchu pojazdu mechanicznego, Skarbowi Państwa, który wypłacił tem u funkcjona­ riuszowi odszkodowanie za zniszczoną odzież na podstaw ie art. 10 ustawy z dnia 16 grudnia 1972 r. o odszkodow aniach przysługujących w razie w y­ padków i chorób pozostających w związku ze służbą w Milicji Obywatelskiej (Dz.U. 1972 r. N r 53, poz. 345) oraz uposażenie należne w razie choroby na podstawie art. 121 ust. 1 ustawy z dnia 6 kw ietnia 1990 r. o Policji (Dz.U. 1990 r. N r 30, poz. 179), przysługuje do sprawcy w ypadku roszczenie o zwrot równowartości tych świadczeń.

Cytat z uzasadnienia: Brak ustawowego uregulow ania kwestii wielości osób zo­ bowiązanych wobec tego samego wierzyciela, który może uzyskać tylko jedno odszkodowanie, gdy tytuły odpow iedzialności są różne, nie stoi n a przeszko­ dzie uznaniu - przy uw zględnieniu n atu ry konkretnych stosunków prawnych - że pom iędzy zobowiązanymi powstaje więź praw na, będąca źródłem upraw ­ nień i obowiązków w tym stosunku w ewnętrznym . Za dopuszczoną przez n a ­ ukę prawa i orzecznictwo Sądu Najwyższego form ułę charakteryzującą opisa­ ny stan rzeczy przyjąć m ożna odpow iedzialność in solidum. Jako dominujący, przy istnieniu odm iennych stanowisk, m ożna ocenić pogląd o dopuszczalności stosowania do tej odpowiedzialności w drodze analogii niektórych przepisów o solidarności, w tym przepisów regulujących roszczenia regresowe pom ię­ dzy zobowiązanymi, powstałe w wyniku spełnienia świadczenia przez jednego z nich. Jeżeli więc możliwe okaże się takie właśnie zakwalifikowanie k o n k ret­ nego stosunku pom iędzy zobowiązanymi, z których jeden spełnił świadczenie, zwalniając tym samym drugiego z zobowiązania wobec wierzyciela, dopuścić należy rozliczenie w tym stosunku w ew nętrznym pom iędzy dłużnikam i; roz­ liczenie to przybierze formę roszczenia regresowego - zw rotu tego, co zosta­ ło świadczone. W obec braku n orm y dającej podstawę takiego świadczenia wprost, należy jej poszukiwać w drodze analogii. G dy świadczenie spełnione zostało przez odpowiedzialnego na podstaw ie ustawy szczególnej, szkoda zaś została spowodowana przez sprawcę w wyniku jego czynu niedozwolonego, analogię tę m ożna odnaleźć w art. 441 § 3 k.c. Przeniesienie tej ogólnej tezy na kanwę niniejszej sprawy uzasadnia stwierdzenie, że gdy funkcjonariusz Policji uległ pozostającem u w związku ze służbą wypadkowi pow odującem u szkodę wynikłą z ruchu pojazdu mechanicznego, Skarbowi Państwa, który W7płacił tem u funkcjonariuszowi odszkodowanie za zniszczoną odzież na podstawie

art. 10 ustawy z dnia 16 g rudnia 1972 r, o odszkodowaniach przysługujących w razie w ypadków i chorób pozostających w związku ze służbą w Milicji Oby­ watelskiej (Dz.U. 1972 r. N r 53, poz. 345 ze zm.) oraz uposażenie należne w ra­ zie choroby na podstaw ie art. 121 ust. 1 ustawy z dnia 6 kwietnia 1990 r. o Po­ licji (Dz.U. 1990 r. N r 30, poz. 179 ze zin.), przysługuje do sprawcy wypadku roszczenie o zwrot równow artości tych świadczeń.

Wyrok składu 7 sędziów SN z 21 października 1997 r., III CZP 34/97, OSNC 1998, nr 2, poz. 19.

X. Powstanie zobowiązań z umów

(obligationes ex contractu)

1. R odzaje um ów.

2. Z asad a sw obody um ów :

♦ au to n o m ia w oli a sw o b o d a um ów, ♦ kon sty tu cy jn e p o d staw y sw obody um ów,

♦ m iejsce n o rm y z art. 3531 k.c. w system ie p raw a polskiego, ♦ p ro b lem sw obody jed n o stro n n y c h czynności praw nych, ♦ zakres sw obody w ynikający z art. 3551 k.c.

3. O g ran iczen ia sw obody um ów : ♦ treść i cel um owy,

♦ ustaw a; „ustaw a” w ro z u m ie n iu art. 3531 k.c., ♦ zasady w spółżycia społecznego,

♦ o c h ro n a k o n su m en tó w (praw o konsum enckie), ♦ o c h ro n a k o n k u ren cji (praw o antym onopolow e). 4. Wyzysk.

Ź ró d ła prawa

Ustawa z d n ia 23 kw ietn ia 1964 r. K odeks cyw ilny (Dz.U. N r 16, poz. 93 ze zm., art. 3531, 3 5 3-357, 384-3B 52, 3854, 388).

Literatura podstaw ow a

Czachórski W., Zobowiązania. Zarys w ykładu,oprać. A. Brzozowski, M. Satjan, E. Skow rońska-Bocian, wyd. 11, LexisNexis, W arszawa 2009 (§ 21 -2 4 i 26-28).

Radw ański Z., O lejniczak A., Zobowiązania - część ogólna,wyd. 8, C.H. Beck, W arszawa 2008 (§ 10-12 i 15).

Stelm achow ski A., Zarys teorii praw a cywilnego, Wyd. Praw nicze PW N , W arszaw a 1998, (rozdział 6: Z asad a au to n o m iczn o ści stron).

Literatura uzupełniająca

Brzozowski A., M achnikow ski P., [w:] System praw a pryw atnego, t. 5, Prawo

zobow iązań - część ogólna, red. E. Łętow ska, C .H . Beck - IN P PAN, W arszaw a

2006 (rozdz. V oraz rozdz. V I, § 32).

Sentencja

Les conventions legalem entform ees tiennent lieu de loi a ceux ąui les on tfa ites

(U m ow y praw nie zaw arte m ają m o c ustaw y /p raw a d la tych, któ rzy je zawarli). (K odeks N apoleona)

Pac ta darit legem contractui (U stalenia n ad ają um o w ie m o c ustaw y).

(D igesta)

Pacta clara, boni am ici (Jasne u m o w y to d o b rzy przyjaciele).

Ex pacto illicito non oritur actio (Z um ow y niedozwolonej nie powstaje skarga). E x turpi causa non oritur actio (Z niem oralnej przyczyny nie powstaje skarga).

(K odeks Justyniana)

Orzecznictwo 1. TEZA:

W ram ach art. 3531 k.c. strony m ają do w yboru trzy możliwości: przyjęcie bez jakichkolwiek modyfikacji określonego typu um ow y uregulowanej n o rm a ­ tywnie, zawarcie um ow y nazwanej z jednoczesnym w prow adzeniem do niej pewnych odm ienności, w tym również połączenie cech kilku um ów nazw a­ nych (tzw. um ow y mieszane) lub zawarcie um ow y nienazwanej, której treść ukształtują one całkowicie według swego uznania (oczywiście z zachowaniem ograniczeń wynikających z art. 353' in fine).

Wyrok SA w Lublinie z 26 czerwca 1999 r., ! ACa 201/98, Apel.-Lub. 1998, nr 14, poz. 18.

Uwaga: O becnie obowiązuje tekst jednolity ustawy o prawie autorskim i p ra ­ wach pokrewnych (DZ.U. z 2006 r. N r 90, poz. 631 ze zm.).

2. TEZA:

W ram ach art. 3531 k.c. strony mają do w yboru trzy możliwości: przyjęcie bez jakichkolwiek modyfikacji określonego typu umowny uregulowanej n o rm a ­ tywnie, zawarcie um ow y nazwanej z jednoczesnym w prow adzeniem do niej pewnych odm ienności, w tym również połączenie cech kilku um ów

nazwa-nych (tzw. um ow y mieszane) lub zawarcie um owy nienazwanej, której treść ukształtują według swego uznania (oczywiście z zachowaniem ograniczeń wy­ nikających z art. 3531 k.c.).

Wyrok SN z 6 listopada 2002 r., I CKN 1144/00, Lex 74505.

3. TEZA :

Polskie prawo nie zakazuje zawierania um ów niekorzystnych, dlatego dyspro­ porcja m iędzy w artością określonych w um owie wzajemnych świadczeń stron, np. sprzedaż rzeczy po znacznie zaniżonej cenie, nie jest wystarczającym p o ­ w odem do uznania um ow y za sprzeczną z zasadami współżycia społecznego, jeżeli sprawca w konkretnej sytuacji m iał w arunki do swobodnego podejm o­ wania decyzji zgodnie ze swoją wolą. Dopiero stwierdzenie, że przy zawiera­ niu um ow y strona nie m iała w arunków do zachowania niczym niezachwianej autonom ii woli, daje pole do rozważań, czy obiektywnie niesprawiedliwe wy­ rażenie wzajem nych interesów w um ow ie nie narusza zasad współżycia spo­ łecznego.

Wyrok SA w Rzeszowie z 18 czerwca 1998 r., I ACa 178/98, OSA 1998, nr 1 1 -1 2 , poz. 51.

4. TEZA :

Obowiązek kontraktow ania nałożony na organizację zbiorowego zarządzania praw am i autorskim i lub praw am i pokrew nym i przez art. 106 ust. 2 ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (jedn. tekst: Dz.U. z 2000 r. N r 80, poz. 904 ze zm.) oznacza pow inność akceptacji, jeżeli nie sprzeciwiają się tem u ważne powody, oferty zawarcia um owy licencyjnej upoważniającej do korzystania z repertuaru organizacji na określonych przez nią, jednakow ych dla wszystkich kontrahentów warunkach, w szczególności wynikających z zatwierdzonej przez Komisję Prawa Autorskiego tabeli wyna­ grodzeń.

Wyrok SN z 26 czerwca 2003 r., V CKN 411/01, MoP 2004, nr 22, s. 1050.

Uwaga: O becnie obowiązuje tekst jednolity ustawy o prawie autorskim i p ra­ wach pokrew nych (Dz.U. z 2006 r. N r 90, poz. 631 ze zm.).

5. TEZA :

W ykonanie um ownego prawa odstąpienia polega na złożeniu drugiej stronie stosownej treści oświadczenia (art. 395 § 1 kc.),w obec czego, zgodnie z art. 395 § 2 zd. 1 k.c., um ow a zamiany musi być uważana za niezawartą.

6. T E Z A :

Odstąpienie od umowy sprzedaży rzeczy ruchomej na podstawie art. 491 § 1 oraz art. 560 § 2 k.c. powoduje przejście własności tej rzeczy z powrotem na nabywcę. Uchwała składu 7 sędziów SN z 27 lutego 2003 r., III CZP 80/02, OSP 2003, poz. 140.

B. Januszewska, Skutki odstąpienia od um ow y sprzedaży ruchomości, PPH 2004,

nr 11, s. 4 9 - 5 3 (w istocie jest to glosa).

XI. Wzorce umów i umowy konsumenckie

1. W zorce um ów :

♦ pojęcie w zorca, term in o lo g ia, ♦ um o w y adhezyjne,

♦ ew olucja uregulow ania,

♦ ch arakter praw ny w zorców u m ó w (w zorów um ów , w a ru n k ó w um ów, regulam inów ), ♦ k o n tro la w zorów um ów : - k o n tro la in concreto, - k o n tro la in abstracto. 2. O ch ro n a k onsum entów : ♦ podstaw a konstytucyjna, ♦ pojęcie: - k o n su m en ta,

- przedsiębiorcy (profesjonalisty, k o n tra h e n ta k o n su m en ta), ♦ regulacje w spólnotow e (unijne) i regulacje krajow e,

♦ n o rm y sem iim peratyw ne, ♦ abuzyw ne klauzule um ow ne,

♦ rejestr klauzul um ow nych u zn an y ch za abuzyw ne.

Źródła prawa

Ustawa z d n ia 23 kw ietnia 1964 r. K odeks cyw ilny (Dz.U. N r 16, poz. 93 ze zm „ art. 221, 4 3 1 i art. 3 8 5 -3 8 5 3).

Literatura podstawowa

C zachórski W., Zobow iązania. Zarys w ykładu, oprać. A. Brzozowski, M. Sa- fjan, E. Skow rońska-B ocian, wyd. 11, LexisNexis, W arszaw a 2009 (§ 25).

Radwański Z., O lejniczak A., Zobowiązania - część ogólna, wyd. 8, C.H. Beck, W arszawa 2008 (§ 13-14).

Literatura uzupełniająca

Żuławska C , Ogólne przepisy o zobow iązaniach um ow nych, [w:] G. Bieniek, H. Ciepła, S. Dm owski, J. Gudowski, K. Kołakowski, M. Sychowicz, T. W iśniew­ ski, C. Żuławska, K om entarz do kodeksu cywilnego. Księga trzecia. Z obow iąza­

nia, red. G. Bieniek, t. I, Warszawa 2005 (tzw. komentarz sędziów SN).

O rzecznictw o 1. TEZA:

Zastrzeżenie w regulaminie bankowym - stanowiącym o treści umowy zawie­ ranej z bankiem o udzielenie kredytu bądź pożyczki albo o treści umowy o pro­ wadzenie rachunku bankowego (oszczędnościowego bądź lokat terminowych) - uprawnienia do zm iany przez bank w czasie trw ania umowy wysokości sto­ py oprocentowania bez wypowiedzenia umowy wymaga dla swej skuteczności określenia konkretnych okoliczności, od jakich zm iana ta jest uzależniona. Uchwala składu 7 sędziów SN z 6 marca 1992 r., III CZP 141/91, OSN 1992, nr 6, poz. 90.

2. TEZA:

Cytat z uzasadnienia postanowienia: N orm y zawarte w regulam inach banko­ wych nie m ogą być zaliczone do n o rm powszechnie obowiązującego prawa, które zawarte jest w przepisach aktów norm atywnych, a którego tworzenie leży w wyłącznej kom petencji konstytucyjnych organów państw a (kom peten­ cje prawodawcze). Regulaminy te natom iast zawierają norm y indywidualne i konkretne, tw orzone „prywatnie”, które swoją m oc wiążącą uzyskują jedynie na podstaw ie zgodnej woli obydwu stron.

Postanowienie składu 7 sędziów SN z 24 września 1993 r., III CZP 77/93, OSN 1994, nr 3, poz. 52.

3. TEZA:

Cytat z uzasadnienia wyroku: Przepis art. 3853 k.c. wymienia tylko przykła­ dowo niedozw olone postanow ienia umowne. Niezależnie od wymienionych w tym przepisie, każde postanow ienie um ow ne sprzeczne z dobrym i oby­ czajami jest niedozwolone. Nie ulega wątpliwości, że niedozwolone są także postanow ienia um ow ne uszczuplające ustawowe upraw nienia konsumenta; nałożenie we w zorcu um ow y na konsum enta obowiązku zapłaty kwoty pie­ niężnej i to w znacznej wysokości, w razie skorzystania przez niego z prawa przyznanego m u w ustawie, jest sprzeczne zarówno z ustawą, jak i dobrymi obyczajami, gdyż zm ierza do ograniczenia ustawowego prawa konsumenta, czyniąc ekonom icznie nieopłacalnym korzystanie z tego prawa.