Tomasz Demidowicz
(Biała Podlaska)Sport lubelski w piśmiennictwie
Dorobek historiografii Polski ciągle ulega wzbogacaniu, stale przybywa prac z różnych obszarów badawczych. Pewną jego część stanowią badania re-gionalne, które często mają charakter interdyscyplinarny. Z drugiej strony, od lat zaobserwować można stałe zmniejszanie się liczby prac opartych na mate-riałach źródłowych. Zjawisku temu towarzyszy obniżanie się poziomu prac historycznych, tak od strony merytorycznej, jak i metodologicznej. Ponadto, charakterystyczny jest dla badań naukowych, w tym historycznych z ostatnich 20-30 lat, niczym nieuzasadniony pośpiech i powierzchowność.
Recenzowana tutaj Bibliografia historii lubelskiego sportu, autorstwa Dariusza Słapka i Ewy Zielińskiej, jest pierwszą próbę zebrania dotychczaso-wego dorobku piśmienniczego z zakresu kultury fizycznej oraz różnych dys-cyplin sportu, jakie zaistniały na Lubelszczyźnie. Bibliografia rejestruje wy-dawnictwa zwarte, opracowania publikowane w wywy-dawnictwach zbiorowych i czasopiśmienniczych, a także prace niepublikowane. Posiada ona charakter bibliografii adnotowanej. Opisy bibliograficzne autorzy oparli na metodyce stosowanej w Bibliografii Historii Polskiej.
Zasadniczą treść Bibliografii historii lubelskiego sportu poprzedzają dwa teksty. Pierwszym jest artykuł D. Słapka, zatytułowany O kondycji i po-trzebie badań nad dziejami lubelskiego sportu (zamiast wprowadzenia), drugi, to Wstęp autorstwa E. Zielińskiej. Refleksje autora o kondycji historiografii sportu lubelskiego, zaprezentowane w obszernym artykule (s. 9-40), nie są ani zadowalające, ani budujące, czy nawet rokujące w najbliższym czasie pewną poprawę. Recenzent podziela natomiast stanowisko autora, że dorobek histo-riografii sportu lubelskiego jest niewspółmierny do możliwości istniejących na tym terenie ośrodków akademickich, jak też istniejącej bazy źródłowej.
Przyczyn tego jest bardzo dużo, a i mają one dość różnorodny charakter. W pier-wszym rzędzie wynikają ze słabości humanistyki na polskich Akademiach Wychowania Fizycznego (AWF). Charakterystyczne przy tym, jest to, że po 1989 r. zjawisko „wycinania” przedmiotów humanistycznych uległo znacz-nemu nasileniu. Bogate dzieje sportu polskiego, wkład Polaków w rozwój sze-regu dyscyplin sportowych, m.in. piłki siatkowej czy łucznictwa, nie interesu-je władz statutowych wyższych uczelni. Stąd zauważam błędny pogląd autora o wiodącym charakterze AWF w badaniach nad dziejami polskiego sportu
oraz kultury fizycznej. Wybitny redaktor Bogdan Tuszyński, komentator spor-towy i badacz dziejów sportu polskiego, w sposób widoczny po dzień dzisiej-szy zawstydza skalą swojego dorobku wdzisiej-szystkie AWF. Trudno też jest mówić o istnieniu środowiska historyków sportu, czy kultury fizycznej w Polsce. W sto-łecznej AWF, wraz z jej filią w Białej Podlaskiej, nie ma już od kilku lat sa-modzielnego pracownika specjalisty - historyka kultury fizycznej, czy też sportu.
Lublin i województwo lubelskie nie powinny tutaj czuć się odosobnione. Jeśli chodzi o badania nad dziejami kultury fizycznej i sportu, to w Bibliografii hi-storii lubelskiego jest bardzo widoczne, że konieczna jest zmiana myślenia władz administracyjnych i uczelnianych, niezbędne ubogacanie własnych tra-dycji, podjęcie istotnych kroków naprawczych.
We Wstępie do Bibliografii historii lubelskiego sportu (s.41-47), wy- żej wspomnianej E. Zielińskiej, współautorki recenzowanego opracowania, czytelnik informowany jest o przyjętych przez autorów zasadach. W zamiarze autorów bibliografia opracowana została z wykorzystaniem najlepszych do-świadczeń nabytych na polu bibliografii sportowych. Utrwala ona dorobek piśmienniczy na temat historii sportu na Lubelszczyźnie od II połowy XIX w.
po początek bieżącego stulecia. Autorzy prezentują bibliografię z jednej stro-ny jako dziedzinową, z drugiej zaś, jako regionalną. We Wstępie zastrzegają, że rejestrują opracowania z zakresu teorii i metodologii sportu, obiektów sportowych, przepisów sportowych, teorii i metodyki treningu oraz statystyki sportowej. Włączone zostały do niej także materiały wspomnieniowe, pamięt-nikarskie oraz reportaże. Autorzy zapewniają, że materiały do bibliografii ze-brali w dużej mierze z autopsji, znaczną też część przejęli z innych opracowań bibliograficznych. Podstawą gromadzenia materiału bibliograficznego była też zawartość czasopism naukowych, sportowych oraz katalogi bibliotek. Recen-zent zadaje jednak pytanie: czy rzeczywiście wykorzystano informacje oraz dane, jakie przechowywane są m.in. w Bibliotece Filii AWF w Białej Podla-skiej? Czy kwerenda została rzetelnie przeprowadzona, jak zapowiedziano to we Wstępie? Zawartość treściowa poszczególnych działów Bibliografii histo-rii sportu lubelskiego w żaden sposób tego nie potwierdza. Postaram się to w dal-szej części recenzji udowodnić.
Zasadnicza treść Bibliografii historii lubelskiego sportu (s. 51-104) za-warta została we wspomnianych sześciu działach. Rejestrowany jest w nich dotychczasowy dorobek piśmienniczy z zakresu sportu lubelskiego, lub w in-nym miejscu, jak to zostało stwierdzone, Ziemi Lubelskiej. Tę część publika-cji otwiera Dział ogólny (s. 51-57), złożony z trzech poddziałów: pierwszego - Bibliografia i katalogi (z podaniem 22 pozycji), drugiego - Czasopisma spor-towe, dodatki sportowe do czasopism i inne wydawnictwa ciągłe (34 pozycje), i trzeciego - Słowniki biograficzne (23 pozycje).
Łącznie w Dziale ogólnym, otwierającym Bibliografię historii lubel-skiego sportu, zarejestrowanych zostało 80 pozycji. O wiele większa wiedza
na temat sportu lubelskiego znajduje się jednak w różnego typu informatorach o charakterze ogólnopolskim. Z szeregiem sylwetek sportowców, pochodzą-cych z woj. Lubelskiego, spotykamy się w pierwszym rzędzie w opracowa-niach wspomnianego B. Tuszyńskiego, w tym w publikacji zatytułowanej Polscy Olimpijczycy XX wieku 1924-2002 t. I-II (Warszawa 2004, Wydawnic-two „Europa”). Zweryfikowane informacje w tej dziedzinie spotykamy w opra-cowaniu B. Tuszyńskiego i H. Kurzyńskiego pt. Leksykon Olimpijczyków Pol-skich 2004-2006 (Warszawa 2008, Wyd. Fundacja Dobrej Książki). Bardzo dużo informacji o sporcie lubelskim znajduje się także w encyklopediach, w tym dwutomowej Małej Encyklopedii Sportu (Warszawa 1984-1987, Wyd. Sport i Turystyka). Jakkolwiek informacje są krótkie, to odnoszą się do sylwetek sportowców oraz działaczy sportowych, jak też do historii klubów sportowych istniejących w różnych okresach na obszarze woj. lubelskiego.
Ujęta powinna być w Bibliografii historii lubelskiego sportu również encyklopedia autorstwa dziennikarza i publicysty sportowego Witolda Duń-skiego pt. Od Paryża 1924 do Sydney 2000: Polscy Medaliści Olimpijscy i Para-olimpijczycy. Encyklopedia Ilustrowana [Warszawa 2000, Wyd. Polski Zwi ą-zek Sportu Niepełnosprawnych „Start”]. Spotykamy w tej encyklopedii 20 szeroko przedstawionych sylwetek sportu lubelskiego, w tym tak dobrze zna-nych olimpijczyków, jak Tomasz Wójtowicz, Lech Łasko, Elżbieta Porzec-Nowak, Maria Śliwka-Serkiz-Panek, medalistów olimpijskich reprezentujący świat polskiej siatkówki. Przypomniana jest w niej dość duża grupa sportow-ców-paraolimpijczyków, w tym wielokrotnych medalistów, w osobach: Piotra Czopa, Andrzeja Iwaniuka, Stanisława Palucha oraz Krystyny Owczarczyk – największej gwiazdy polskiego sportu paraolimpijskiego. Notabene, jeśli mówimy o sporcie lubelskim, to problematyka sportu paraolimpijskiego po-winna być także odnotowana w Bibliografii historii lubelskiego sportu.
Autorzy nie docenili dorobku historiografii sportu polskiego, nie wyko-rzystując informacji na temat sportu lubelskiego z wielu innych encyklope-diach, w tym publikacji Zofii Radwańskiej-Paryskiej i Witolda Henryka Pa-ryskiego Wielka Encyklopedia Tatrzańska (Poronin 1995, Wyd. Górskie) oraz Wielkiej Encyklopedii Gór i Alpinizmu pod red. M.J. Kiełkowskich t. I-VI, (Katowice 2013, Wyd. Stapis). Obecność przedstawicieli lubelskiego sportu w dyscyplinach wysokogórskich, żeglarstwie, czy wioślarstwie również po-winna być odnotowana, chociażby ze względu na wielką i piękną sylwetkę Je-rzego Skolimowskiego, urodzonego w Łukowie dwukrotnego medalisty ig-rzysk olimpijskich w wioślarstwie, światowej sławy plakacisty-grafika, arty-styilustratora, legendarnego wyższego dowódcy Polskich Sił Zbrojnych Na Zachodzie w latach II Wojny Światowej.
W Bibliografii historii lubelskiego sportu w niewielkim stopniu uwy-puklona została piękna karta sportów lotniczych. Autorzy bibliografii nie ujęli wydawnictw i czasopism lotniczych, jakie ukazywały się w Polsce. Nie
do-strzegli informacji na temat lubelskich sportów lotniczych, zamieszczonych m.in. w dwutomowym almanachu Polskie Lotnictwo Sportowe (Kraków 1986, Wyd. KAW). Spotykamy w tym opracowaniu bardzo dużo ciekawych infor-macji o Lubelsko-Podlaskich Zawodach Lotniczych (zimowych) - organizo-wanych w okresie międzywojennym oraz po wojnie, na temat lotniczych klu-bów działających w Białej Podlaskiej, Lublinie oraz Świdniku.
Sport lubelski zaznaczył piękne karty na mapie sportowej Polski w sze-regu innych dyscyplinach, w tym w koszykówce, siatkówce i piłce ręcznej.
W Bibliografii historii lubelskiego sportu nie spotykamy stosownego „odbi-cia” tych osiągnięć. Recenzent nie rozumie dlaczego nie odnotowane zostały m.in. takie opracowania, jak K. Mecnera 80 lat polskiej siatkówki (Olsztyn 2001, Wyd. „Hakus”) oraz W. Zieleśkiewicza 90 lat polskiej piłki ręcznej (Warszawa 2008)
Poważne zastrzeżenia należy także zgłosić do działu II-go recenzowa-nej bibliografii - Sport w regionie lubelskim (s. 57-74). Szereg wykazanych pozycji nie dotyczy tematyki sportowej, w tym pozycja 97 (s. 58-59). Nie po-winny się też znaleźć w dziale III bibliografii - Dyscypliny Sportowe (s.74-79) - prace zarejestrowane pod pozycjami 312 i 313, gdyż nie odnoszą się one do problematyki sportowej. Natomiast do poddziału Jeździectwo należałoby zgłosić pozycję Lesława Kukawskiego pt. Konne Mistrzostwa Wojska Pol-skiego w II Rzeczypospolitej (Grajewo 2006, Wyd. „Eko-Dom”), bowiem omówione zostały w nim zawody konne w Hrubieszowie, z czynnym udzia-łem generała brygady Wojska Polskiego Władysława Andersa.
Głębsza kwerenda pozwoliłaby także na wzbogacenie działu V-ego bi-bliografii – Osoby (s. 94-98). Dokładniejsze zapoznanie się z pracą R. Wryka pt. Sport olimpijski w Polsce 1918-1939: biogramy olimpijczyków (Poznań 2006, Wyd. Poznańskie) pozwoliłoby odnotować większą liczbę sportowców pochodzących z woj. lubelskiego.
Uwagi należy zgłosić do pozycji 553. Jerzy Cordee (1909-1983) nie był pilotem, a sierżantem mechanikiem 301 Dywizjonu Bombowego w Wielkiej Brytanii. Odnotowany pod pozycją 559 Jan Gosselin nie był dyrektorem Stad-niny Rządowej w Janowie Podlaskim, a jedynie podinspektorem Wydziału Stad i Stacji Stadnych oraz kierownikiem Szkoły Weterynarii i Jeżdżenia na Koniu (od 1827 r.).
Lista sportowców, a szerzej ludzi sportu, powinna być o wiele szersza niż 39 odnotowanych nazwisk. Jak wcześniej wspomniałem, dokładna kwe-renda zawartości czasopism o sporcie polskim pozwoliłaby na co najmniej po-trojenie tej liczby.
Bibliografię historii lubelskie-go sportu zamyka dział VI - Prace niepublikowane (s. 98-104). Auto-rzy opracowania wyszczególnili czte-ry prace doktorskie, 88 prac magi-sterskich, 10 licencjackich oraz 9 innych. Zdaniem recenzenta najle-piej byłoby z tego działu zrezygno-wać, gdyż odnosi się on do prac nie ogłoszonych drukiem. Po drugie, licz-ba prac magisterskich i licencjac-kich traktujących o historii sportu lubelskiego jest co najmniej sied-miokrotnie większa. Nie spotykamy więc w bibliografii wszystkich pro-motorów prac magisterskich oraz licencjackich, jeśli chodzi o bialski ośrodek AWF. Wymieniany jest ja-ko promotor m.in. prof. Henryk Mie-rzwiński - w dwóch pozycjach, kiedy w rzeczywistości był promotorem po-nad trzystu magistrów. Podobną uwagę może recenzent odnieść także do swo-jego nazwiska. W bibliografii wymieniona została jedna praca magisterska, kiedy w praktyce był promotorem od 150 do 200 prac z historii sportu. Po-ważna i pogłębiona kwerenda w tej dziedzinie pozwoliłaby m.in. odkryć do-robek promotorski prof. zw. UMCS Albina Koprukowniaka, związanego z bia-lską AWF - jako wykładowca - w latach 1988-1994. Ten wybitny przedstawi-ciel humanistyki lubelskiej, twórca lubelskiej szkoły nauk politycznych, zmar-ły w 2014 r. historyk i politolog, wypromował 56 prac magisterskich, z czego 23 odnosiły się do historii sportu lubelskiego. Trwały ślad w funkcjonowaniu bialskiej AWF, także jako promotor, pozostawił humanista lubelski prof. zw.
UMCS Zdzisław Czarnecki.
W funkcjonującej od 1970 r. bialskiej uczelni, jako filii warszawskiej AWF, uczelni otwartej, zajęcia z historii kultury fizycznej prowadzili tak zna-ni wykładowcy, jak doc. dr Kajetan Hądzelek, czy doc. dr Czesław Borejsza (1911-1985) - jeden z twórców wielkości „polskiej sztangi” oraz członek Za-rządu Międzynarodowej Federacji Podnoszenia Ciężarów (FJHC). Trudno jest czynić zarzut, że bialska AWF była przysłowiowym „zaściankiem”.
Bibliografia historii lubelskiego sportu, tak jak każda inna bibliografia, powinna być próbą docenienia i rejestracji dorobku piśmienniczego minio-nych pokoleń. Niestety, w tej pierwszej edycji nie wypadła ona obiecująco.
Ukazała natomiast jak wiele w dziedzinie rozpoznania historii sporu lubel-skiego trzeba jeszcze uczynić. Recenzent wyraża nadzieję, że kolejne tego
ty-pu opracowanie będzie o wiele lepsze, skruty-pulatniejsze, poprzedzone głęboką i poszerzoną kwerendą. Piśmiennictwo w dziedzinie historii sportu lubelskie-go jest nie tylko ciekawe, ale i dość zasobne. Nie odbiega też tak bardzo od innych regionów Polski. Współpraca wszystkich ośrodków uczelnianych z obszaru woj. lubelskiego powinna w przyszłości zaowocować dziełem o wiele dojrzal-szym i pełniejdojrzal-szym.
Dariusz Słapek, Ewa Zielińska, Bibliografia historii lubelskiego sportu, Lublin 2013, Wydawca Lubelskie Centrum Dokumentacji Historii Sportu, ss.132
k r o n i k a k u l t u r a l n a
Laureatka konkursuMarianna Pawłowska z Niemojek
XXI Ogólnopolski Konkurs Literacki im. Romualda III Mikoszewskiego ph. „Ziemia Najbliższa”