Stado a tłum – podsumowanie

Już w XIX wieku myśli filozoficzne porównywały zachowania tłumu do działań podejmowanych przez stado. Krytykowano czasowo formowane zbiorowości ludzkie za instynkt stada i takąż moralność, czy raczej jej brak, jak również wytykano postępowanie samolubne [146, 191].

obserwowane zarówno w ludzkim tłumie, jak też w stadach zwierząt. Są one dowodem na podobne oddziaływanie doboru naturalnego u różnych gatunków żywych organizmów, funkcjonujących w zbiorowościach.

Tabela 2.1: Przykłady typowych zachowań, obserwowanych w stadzie i tłumie.

Mechanizm Stado Tłum

Przyczyny formowania Wzajemna ochrona i bezpieczeństwo, względy reprodukcyjne, łatwiejsza opieka nad potomstwem, ułatwiony ruch i eksploracja oraz rozproszenie ryzyka. Identyfikowanie się ze zbiorowością. Izolowanie od stada wywołuje stres i potrzebę ponownego zespolenia się ze stadem.

Powstaje z luźnej zbiorowości. Ma charakter psychologiczny. Poczucie bezpieczeństwa. Identyfikowanie się ze zbiorowością. Izolowanie od stada wywołuje stres i potrzebę ponownego zespolenia się z tłumem.

Trwałość Niektóre gatunki istnieją od 0,5 miliarda lat. Zwierzęta w stadach funkcjonują nieustannie i przez całe życie.

Statystycznie człowiek jest

uczestnikiem tłumu raz na jakiś czas, okresowo, co najwyżej przez kilka godzin (demonstracje, koncerty). Skala zjawiska Nawet do kilkuset milionów

osobników w stadzie (ławice śledzi). Przeciętnie kilkaset-kilkadziesiąt tysięcy jednostek (ławice ryb, roje pszczół, kolonie mrówek, stada kopytnych).

Do kilkuset tysięcy uczestników (koncerty, obrzędy religijne). Typowy, codzienny tłum uliczny to kilkaset osób.

Dobór naturalny i

adaptacje ^{Liczne, w efekcie działania doboru} stadnego na osobnika w zbiorowym środowisku. Satysfakcjonujące (pozwalające przeżyć), niekoniecznie optymalne. Kształtują się szybciej, aniżeli u człowieka (krótszy czas trwania pokolenia). Efekt opóźnienia.

Duża część podobna do zwierzęcych, jednak są sztucznie zaszczepiane za sprawą rozwiązań technicznych, nawyków i przyzwyczajeń (efekt Baldwina). Satysfakcjonujące (pozwalające przeżyć), niekoniecznie optymalne. Kształtują się wolniej, aniżeli u zwierząt (dłuższy czas trwania pokolenia). Efekt opóźnienia. Współpraca Oparta na efekcie synergii. Jej

konsekwencją jest naśladownictwo. Samolubny osobnik Występuje wszędzie tam, gdzie

korzyści z interesownego postępowania zalety współpracy. Oportunizm.

Występuje wszędzie tam, gdzie korzyści z interesownego postępowania zalety współpracy. Oportunizm. Przejawy altruizmu w stanie paniki.

Homogenizacja struktury Instynktowna, na podstawie cech fizjologicznych. Stymulacja cech pospolitych. Dusza stada.

Psychologiczna. Dezindywiduacja. Ujednolicanie myśli i uczuć.

Zachowania instynktowne. Stymulacja cech pospolitych. Dusza tłumu. Naśladownictwo Wzmożone. Rola neuronów

lustrzanych. Brak scentralizowanej kontroli. Miewa charakter fanatyczny. Impulsy naśladowcze podtrzymywane okresowo.

Wzmożone. Rola neuronów lustrzanych. Brak scentralizowanej kontroli. Miewa charakter fanatyczny. Impulsy naśladowcze podtrzymywane okresowo.

Wielkość i gęstość Większe stado przyciąga osobnika bardziej. Gęstość progowa wymagana do wystąpienia naśladownictwa. Wysoka gęstość sprzyja panice.

Większy tłum przyciąga człowieka bardziej. Gęstość progowa wymagana do wystąpienia naśladownictwa. Wysoka gęstość sprzyja panice. Instynkt Naturalne, odruchowe zachowania. Naturalne, odruchowe zachowania.

Ujawnianie się atawizmów. Znajomość reguł

funkcjonowania ^{Nauka i ćwiczenia w młodym wieku. Wiedza, szkolenia i nabywanie} doświadczenia w praktyce. Zachowania emergentne Z reguły wartościowe (eksploracja,

zdobywanie pożywienia). ^{Przeważnie destrukcyjne, ewentualnie} neutralne (przemieszczanie się). Percepcja u osobnika Lokalna. Najbliższe sąsiedztwo, model

topologiczny, pola widzenia i cechy biometryczne.

Lokalna. Najbliższe sąsiedztwo, model topologiczny, pola widzenia i cechy biometryczne.

Kształt Parabola lub hiperbola (zależnie od biometrycznego rozstawienia gałek ocznych u gatunku). Ułatwiona kontrola kierunku ruchu stada lub utrzymanie jego prędkości.

Parabola (wynik frontalnego rozstawienia gałek ocznych). Ułatwione utrzymanie prędkości tłumu.

Reguły ruchu Warunek kohezji. Warunek

uśredniania kierunku ruchu. ^{Warunek kohezji. Warunek} uśredniania kierunku ruchu. Zachowanie jednostki w

sytuacji zagrożenia ^{Samolubne. Minimalizacja stref} zagrożenia. Zmniejszenie odległości między osobnikami.

Samolubne. Minimalizacja stref zagrożenia. Zmniejszenie odległości między osobnikami.

Przekaz emocji Ma charakter instynktowny.

Wzrastające podniecenie odbywa się na zasadzie pętli dodatniego sprzężenia zwrotnego.

Ma charakter psychologiczno-instynktowny. Osmoza psychologiczna. Zarażenie emocjonalne. Efekt zamkniętych kręgów wzrastającego podniecenia. Wybuch paniki Wywołany niespodziewanym

zdarzeniem lub jako progowa sygnalizacja alarmowa. Dodatnie sprzężenie zwrotne (poziom emocji i liczba panikujących osobników).

Wywołany niespodziewanym zdarzeniem lub jako progowa sygnalizacja alarmowa. Dodatnie sprzężenie zwrotne (poziom emocji i liczba panikujących osobników). Zapobieganie i profilaktyka

paniki ^{Zmniejszona gęstość zbiorowości oraz} czynniki uspokajające (muzyka) działają prewencyjnie.

Zmniejszona gęstość zbiorowości oraz czynniki uspokajające (muzyka) działają prewencyjnie.

Zjawiska w stanie paniki Paniczna ucieczka (rzadziej

zobojętnienie na niebezpieczeństwo). Zaraźliwość. Zerwanie więzi

społecznych. Zachowania irracjonalne. Przymglenie świadomości. Efekt kaskady informacyjnej.

Paniczna ucieczka lub zobojętnienie na niebezpieczeństwo. Zaraźliwość. Zerwanie więzi społecznych.

Zachowania irracjonalne. Przymglenie świadomości. Efekt kaskady

informacyjnej. Emergentne podejmowanie

decyzji ^{Wnioskowanie demokratyczne.} W stanie zagrożenia i paniki prowadzi do błędnych wniosków.

Wnioskowanie demokratyczne. W stanie zagrożenia i paniki prowadzi do błędnych wniosków.

Kontrolowanie Z pomocą co najmniej 5% liderów, zlokalizowanych na brzegu stada/tłumu w zwartej grupie.

Z pomocą co najmniej 5% liderów, zlokalizowanych na brzegu stada/tłumu w zwartej grupie. Źródło: Opracowanie własne.

Stanowią one jednocześnie podstawą do równoległej analizy porównawczej i wykorzystania wniosków z zachowań stadnych zwierząt do sterowania tłumem. Wszak istnieje potrzeba zapanowania nad nim, gdyż często zdarza się, że powszechnie znane mechanizmy kontroli społecznej okazują się w sytuacjach kryzysowych nieskuteczne. Przedstawione w kolejnych rozdziałach modele, symulacje i wnioski są praktycznym wyrazem tej potrzeby i krokiem ku lepszemu zrozumieniu zasad funkcjonowania tłumu.

Rozdział 3