Badania czytelnictwa są ważnym elementem działania każdej biblioteki. Dzię-ki nim można bowiem próbować nie tylko ukazać aktualny stan czytelnictwa i kultury czytelniczej w społeczeństwie, w różnych jego grupach, lecz także zaj-rzeć w przyszłość i prognozować znaczenie bibliotek [1, s. 198]. Oprócz badań ogólnopolskich, które przeprowadzane są systematycznie, m.in. przez Instytut Książki i Czytelnictwa Biblioteki Narodowej, niezmiernie ważne są badania lo-kalne, podejmowane zarówno przez bibliotekarzy, jak i pracowników naukowych czy studentów bibliotekoznawstwa. Regionalne i lokalne badania nie mają szer-szego zasięgu czy ambicji do uogólnień, ale pozwalają uchwycić specyfikę i po-trzeby czytelnicze w danym regionie [4, s. 70-71].
Zauważyć należy, iż biblioteki kaliskie nie doczekały się, jak dotąd, obszer-niejszych opracowań poświęconych czytelnictwu. Autorki podjęły więc pierw-szą próbę zbadania lokalnego czytelnictwa ograniczając się do grupy studentów.
Swoje badania oparły na analizie ankiety przeprowadzonej wśród studentów – czytelników Książnicy Pedagogicznej – w 2010 i 2013 r. oraz analizie danych statystycznych za lata 2010-2013. Zakres tematyczny przeprowadzonych badań obejmował głównie analizę zainteresowań czytelniczych studentów oraz
proble-matykę czytelnictwa książek na tle innych form spędzania czasu wolnego. Ce-lem badań było także znalezienie odpowiedzi na pytania na temat roli Książnicy w życiu naukowym i w kształtowaniu oraz zaspokajaniu potrzeb czytelniczych studentów.
Książnica Pedagogiczna im. Alfonsa Parczewskiego w Kaliszu udostępnia swo-je zbiory wszystkim zainteresowanym, w wypożyczalni i czytelni. Z wypożyczalni korzystać mogą, po uprzednim zapisaniu się, wszyscy studenci studiujący w Ka-liszu bądź osoby mieszkające lub pracujące na terenie województwa wielkopol-skiego. Czytelnikiem Książnicy może zostać osoba pełnoletnia, zainteresowana korzystaniem ze zbiorów biblioteki. Wcześniej dominującą grupą użytkowników biblioteki, ze względu na jej charakter, byli nauczyciele. W ostatnich kilkunastu latach nastąpiła zmiana i obecnie najczęściej korzystającymi z usług placówki są studenci. Kalisz staje się miastem akademickim – inicjowane są nowe, różnorod-ne kierunki studiów, głównie na dwóch uczelniach, tj. Uniwersytecie im. Adama Mickiewicza (Wydział Pedagogiczno-Artystyczny w Kaliszu) i Państwowej Wyż-szej Szkole Zawodowej im. Prezydenta Stanisława Wojciechowskiego. Wymienić należy również pozostałe uczelnie działające na terenie miasta Kalisza: Wyższe Seminarium Duchowne Diecezji Kaliskiej, Wyższą Szkołę Finansów i Informa-tyki w Łodzi, Wydział Zamiejscowy w Kaliszu, Politechnikę Poznańską, Punkt Konsultacyjny w Kaliszu, Nauczycielskie Kolegium Języków Obcych, Studium Doskonalenia Menadżerów Oświaty pozostające w strukturze Gnieźnieńskiej Wyższej Szkoły Humanistyczno-Pedagogicznej „Millenium”.
Zbiory Książnicy, cieszą się powodzeniem wśród czytelników, a przede wszyst-kim studentów, stanowiąc istotny księgozbiór naukowy miasta Kalisza. Swymi bogatymi zbiorami Książnica wspomaga znacząco biblioteki wspomnianych uczelni. Dane statystyczne wskazują jednoznacznie na ważną rolę tej placówki wśród bibliotek kaliskich, a nawet – wielkopolskich bibliotek pedagogicznych (Tab. 1).
Księgozbiór biblioteki wciąż jest rozbudowywany z myślą o użytkowniku.
Książnica stara się zaspokajać potrzeby czytelnicze studentów wynikające z pro-cesu dydaktycznego i specyfiki różnych uczelni na terenie Kalisza oraz studentów zamieszkujących województwo wielkopolskie, a studiujących na terenie kraju.
Przeprowadzenie badań czytelniczych w bibliotece oparto na metodzie son-dażu diagnostycznego, z wykorzystaniem kwestionariusza anonimowej ankiety, skierowanej do wybranej grupy respondentów, tj. studentów. Badania ankietowe przeprowadzone zostały w styczniu 2010 r. oraz w grudniu 2013 r. Ankieta skła-dała się z dwóch części. Pierwsza związana była z czytelnictwem (aktywnością czytelniczą, źródłami dostępu do książki, preferencjami lekturowymi), a druga dotyczyła danych osobowych respondenta. Pytania miały w większości
charak-Tabela 1 Liczba wypożyczeń i udostępnień w wielkopolskich bibliotekach pedagogicznych
w ciągu roku sprawozdawczego 2013
Źródło: Archiwum PBP. Książnica Pedagogiczna im. A. Parczewskiego w Kaliszu.
Biblioteki Książki
na zewnątrz na miejscu łączna liczba
PBP Kalisz 52728 2431 55159
PBP Konin 40652 5151 45803
PBP Leszno 11999 2367 14366
PBP Piła 37864 10802 48666
PBP Poznań 47042 7469 54511
ter zamknięty. Jedno z pytań było pytaniem otwartym i wymagało od studenta przedstawienia swojego stanowiska na poruszany temat. Ankietę z 2013 r. uzu-pełniono o pytania dotyczące e-czytelnictwa studentów, czyli korzystania z do-kumentów na nośnikach elektronicznych. W niektórych pytaniach o charakterze zamkniętym studenci udzielali więcej niż jednej odpowiedzi.
Kwestionariusze rozdawane były studentom odwiedzającym bibliotekę (wypo-życzalnię i czytelnię) w godzinach urzędowania placówki (sześć dni w tygodniu).
Autorki, opracowując odpowiedzi na poszczególne pytania, dokonały zestawie-nia danych z 2010 i 2013 r. Szczegółowymi celami badań ankietowych były:
•
poznanie badanej grupy czytelników;•
poznanie zainteresowań czytelniczych studentów;•
ustalenie ilościowego oraz jakościowego charakteru czytelnictwa wśród stu-dentów – użytkowników Książnicy;•
ustalenie kanałów dostępu do książek.W badaniach wzięli udział studenci różnych roczników (od I do V roku). Na pytanie, na której uczelni studiujesz, respondenci najczęściej odpowiadali: Wy-dział Pedagogiczno-Artystyczny – UAM Kalisz, Państwowa Wyższa Szkoła Zawo-dowa w Kaliszu. Spośród innych kaliskich oddziałów uczelni wyższych, studenci najczęściej wskazywali Wyższą Szkołę Finansów i Informatyki oraz Politechnikę Poznańską. Znaczący odsetek stanowili studenci uczelni znajdujących się poza Kaliszem i będący czytelnikami Książnicy Pedagogicznej. Jako miejsce studiowa-nia najczęściej wskazywali oni Wrocław, Poznań, Opatówek, Ostrów Wielkopol-ski, Łódź, Bydgoszcz. Szczegółowe dane o badanej zbiorowości zawiera tabela 2.
Informacje uzyskane z metryczek ankiet przeprowadzonych zarówno w 2010, jak i w 2013 r., wskazują, iż w badaniach udział wzięło zdecydowanie więcej ko-biet. Jeżeli chodzi o wiek ankietowanych, najliczniejszą grupę stanowiły osoby z przedziału 18-25 lat. W 2013 r. w stosunku do 2010 r. nieznacznie spadł odsetek
Tabela 2 Charakterystyka badanej grupy w roku 2010 i 2013
Tabela 3 Sposób spędzania czasu wolnego przez studentów w roku 2010 i 2013
Źródło: opracowanie własne.
Miejsce zamieszkania wieś 47,5% 55,5%
miasto 52,5% 44,5%
studentów z przedziału wiekowego 26-30 i 31-40 lat. Powyżej tego wieku znala-zły się osoby studiujące najczęściej niestacjonarnie. Pytanie następne dotyczyło stałego miejsca zamieszkania respondenta. Biorąc pod uwagę rozbicie na wieś i miasto, podział był prawie równomierny. W 2013 r. odsetek studentów korzy-stających z biblioteki i pochodzących ze wsi wzrósł o kilka procent. Wynik ten w pozytywnym świetle ukazuje studiującą młodzież pochodzącą ze środowiska wiejskiego.
Pytania zawarte w ankiecie dotyczyły między innymi form spędzania czasu wolnego, liczby czytanych książek, czytania prasy, sposobu zdobywania niezbęd-nych książek, korzystania z katalogu online biblioteki, oceny księgozbioru Książ-nicy Pedagogicznej, a także stosunku do książki elektronicznej.
We wstępnej części badań poruszono problem aktywności czytelniczej studen-tów. Pierwsze pytanie ankiety odnosiło się do sposobu spędzania przez nich cza-su wolnego. Respondenci mogli zakreślić maksymalnie trzy odpowiedzi. Zebrane dane ilustruje tabela 3.
Sposób spędzania czasu wolnego 2010 (liczba wskazań) 2013 (liczba wskazań)
Sport 49 50
Muzyka, radio 106 96
Teatr, kino 45 46
Telewizja 49 45
Internet, komputer 103 109
Czytanie książek, prasy 111 107
Kawiarnia, spotkania z przyjaciółmi 97 96
Inne (jakie?) 9 5
Badania wykazały, że studenci najchętniej poświęcają czas wolny na czytanie książek i prasy. Do wyboru ankietowani mieli aż siedem możliwości oraz dopisa-nie innej, dopisa-nie uwzględnionej w pytaniu. Sporą popularnością w tym środowisku cieszy się również: słuchanie muzyki i radia, korzystanie z Internetu oraz kawiar-nia i spotkakawiar-nia z przyjaciółmi. Są to najwyższe wskazakawiar-nia, o zbliżonej liczbie.
Niemal równorzędne znaczenie mają: sport i telewizja oraz teatr i kino. Z moż-liwości dopisania własnej opcji spędzania czasu wolnego skorzystało zaledwie kilka osób, wpisując m.in. wędkarstwo. Wyniki dowodzą pozytywnego stosunku studentów do książek. Jak zatem wygląda wypożyczanie książek z biblioteki? Do eksploracji zagadnienia posłużyło kolejne pytanie w ankiecie.
Tabela 4 Deklaracje studentów dotyczące korzystania z wypożyczalni biblioteki.
Zestawienie badań za rok 2010 i 2013
Źródło: opracowanie własne.
2010 2013
Częstotliwość odwiedzin w wypożyczalni
Raz w miesiącu 45,5% 59,5%
Raz w tygodniu 29% 28,5%
Częściej 25,5% 12%
Liczba wypożyczonych książek w ciągu miesiąca
1-3 woluminów 31,5% 34%
4-6 woluminów 39,5% 33,5%
7-10 woluminów 16,5% 25%
10 i więcej 12,5% 7,5%
W 2013 r. wzrósł odsetek studentów wypożyczających książki raz w miesiącu.
Badania dowiodły, że studenci najczęściej wypożyczają miesięcznie od 1 do 6 książek.
Dalsze wyniki badań są odzwierciedleniem upodobań literackich studentów, którzy chętnie spędzają czas wolny na czytaniu książek.
Analizując powyższe wyniki można wysnuć wniosek, iż na wybory czytelnicze studentów wpływają następujące czynniki: przede wszystkim narzucony kanon lektur akademickich, a więc literatura fachowa, podręczniki akademickie oraz beletrystyka. Ponadto liczny krąg odbiorców wśród młodzieży akademickiej ma literatura faktu, i cieszące się popularnością, powieści sensacyjno-kryminalne oraz powieści obyczajowe i romanse. Książka pełni w badanym środowisku nie tylko istotną funkcję poznawczą, ale również rozrywkową.
W kwestionariuszu badań znalazło się także pytanie dotyczące korzystania z czytelni Książnicy. Analiza odpowiedzi pozwala stwierdzić, że zarówno w 2010,
jak i w 2013 r. blisko 80% studentów biorących udział w ankiecie odwiedzało czy-telnię systematycznie. Natomiast ponad 20% studentów w ogóle nie korzystało z jej usług.
Kolejnym problemem badawczym była forma zdobywania książek i wiążący się z tym fakt posiadania własnego księgozbioru (Tab. 6).
Tabela 5 Deklaracje studentów dotyczące rodzaju wypożyczanych książek w roku 2010 i 2013
Tabela 6 Deklaracje studentów dotyczące form zdobywania książek. Zestawienie badań za rok 2010 i 2013 Źródło: opracowanie własne.
Źródło: opracowanie własne.
Rodzaj wypożyczanych książek 2010 (liczba wskazań) 2013 (liczba wskazań)
Podręczniki akademickie 192 196
Literatura piękna 70 39
Poezja 48 21
Literatura faktu 38 29
Kryminały, sensacja 19 25
Fantastyka 5 13
Literatura obyczajowa, romanse 19 27
Religijne 8 5
Dziecięco-młodzieżowe 14 33
Inne (jakie?) 9 7
Forma zdobywania książek 2010 (liczba wskazań) 2013 (liczba wskazań)
Wypożyczam z biblioteki 198 198
Pożyczam od znajomych 77 62
Kupuję 73 71
Inna forma 3 8
Budujący jest fakt, że dla większości badanych osób najpopularniejszym źró-dłem dostępu do książek są biblioteki (po 198 wskazań w 2010 i w 2013 r.). Obieg książek wśród studentów realizowany jest także poprzez zakup oraz pożyczanie od znajomych. Sporadycznie respondenci przyznawali, że inną formą zdobycia książki jest jej kserokopia. Jednak z obserwacji bibliotekarzy wynika, że jest to czasami jedyna możliwość dostępu do konkretnego tytułu. Spowodowane jest to niestety zbyt małą liczbą egzemplarzy danej pozycji w bibliotece.
Respondentów zapytano również o własny księgozbiór. Okazuje się, iż znacz-na część badanych posiada prywatny księgozbiór. Z 200 badanych studentów, w 2010 r. posiadanie domowej biblioteki deklarowało 164 osoby, a w 2013 – 147.
Jedno z pytań dotyczyło kwestii poruszania się w świecie wirtualnym, odszu-kania strony internetowej Książnicy i korzystania z niej poprzez logowanie, re-zerwowanie i zamawianie potrzebnych książek. Internet jest często dla współ-czesnych czytelników pierwszym krokiem w poszukiwaniu informacji. Bardzo często studenci najpierw poznają bibliotekę w sposób wirtualny, a dopiero póź-niej dokonują jej odwiedzin. Strona internetowa Książnicy informuje o jej struk-turze, godzinach otwarcia, a przede wszystkim umożliwia korzystanie z katalogu online. Zauważyć należy, że spośród wszystkich przebadanych studentów, zdecy-dowana większość odwiedza stronę internetową Książnicy i korzysta z katalogu.
Jednym z celów badań było także poznanie opinii studentów na temat księgo-zbioru biblioteki, co zostało zaprezentowane w kolejnej tabeli (zob. Tab. 7).
Tabela 7 Czy znajdujesz w naszej bibliotece literaturę, której potrzebujesz?
Zestawienie badań za rok 2010 i 2013
Źródło: opracowanie własne.
2010 (liczba wskazań) 2013 (liczba wskazań)
Tak 51 70
Raczej tak 110 117
Sporadycznie 13 10
Tak, ale jest wypożyczona 65 33
Nie 0 0
Zarówno w 2010, jak i w 2013 r. większość studentów deklarowała, że raczej nie ma problemów ze znalezieniem w bibliotece potrzebnej literatury. W 2010 r.
65 studentów wskazało, że znajduje poszukiwane książki, ale często okazuje się, że są one już wypożyczone. W badaniach powtórzonych w 2013 r. liczba odpo-wiadających w ten sposób użytkowników spadła o połowę. Pomimo poprawy wyników, należałoby zwiększyć liczbę niektórych woluminów, aby były dostępne dla większej liczby studentów odwiedzających placówkę. Studenci często w bez-pośrednim kontakcie z bibliotekarzem chwalą dostępność poszukiwanych lektur oraz wskazują, jakiej literatury potrzebują. Bibliotekarze mając na uwadze dobro studenta – użytkownika Książnicy, spostrzeżenia te przekazują do działu groma-dzenia i opracowywania zbiorów biblioteki. Ścisła współpraca poszczególnych działów biblioteki pozytywnie wpływa na ogólną ocenę i znaczenie Książnicy w środowisku akademickim Kalisza i regionu.
Ankietę przeprowadzoną w 2013 r. poszerzono o pytanie dotyczące e-czytel-nictwa studentów, czyli korzystania z dokumentów na nośnikach elektronicz-nych. Z uzyskanych danych wynika, iż 80% badanych wskazuje, że biblioteka
Tabela 8 Zestawienie wypożyczeń za lata 2010-2013
Źródło: Archiwum PBP. Książnica Pedagogiczna im. A. Parczewskiego w Kaliszu.
powinna wzbogacić swoje zbiory o dokumenty na nośnikach elektronicznych.
Należy przypuszczać, iż studenci odpowiadając na to pytanie brali pod uwagę nie tylko książkę elektroniczną, ale także dokumenty w postaci pliku graficznego, muzycznego czy filmowego zapisane w formie elektronicznej. Kiedy zapytano czy korzystają z e-booków, 61% ankietowanych udzieliło odpowiedzi negatywnej.
Wyniki badań nie potwierdziły hipotezy badawczej. Autorki zakładały bowiem, że wskaźnik osób korzystających z książek elektronicznych będzie wyższy. Bada-nia sygnalizują, iż zagadnienie e-czytelnictwa powinno w przyszłości zostać pod-dane głębszej analizie. Wychodząc z założenia, iż większość studentów korzysta z książek elektronicznych, kolejne pytanie ankiety dotyczyło zalet tej formy książ-ki. Respondenci wskazali na: łatwy dostęp, bez wychodzenia z domu; mobilność;
możliwość zabrania lektury wszędzie z sobą – dostępność w podróży, na space-rze, w pracy, w szkole; brak konieczności odwiedzin w bibliotece celem dokona-nia wypożyczedokona-nia; nowoczesny sposób na dotarcie do potrzebnych informacji;
możliwość nagrania na czytnik e-booków większej liczby książek; noszenie go przy sobie, zamiast wielu książek; brak konieczności dźwigania. Jedna osoba od-powiedziała, że nie widzi zalet e-booków, woli trzymać książkę fizycznie w ręku.
Wyniki badań ankietowych uzupełniono o analizę danych za lata 2010-2013 zawartych w statystyce dostępnej w systemie „SOWA” w wypożyczalni Książnicy.
Zaprezentowane dane, poza informacjami związanymi z aktywnością studentów, zostały poszerzone o zestawienia wypożyczeń dokonanych przez innych użyt-kowników biblioteki.
Rok Liczba wypożyczeń
Ogółem studenci uczniowie nauczyciele inni
2010 52281 696 18643 14269 85889
2011 49462 619 18025 12907 81013
2012 37197 529 17091 10444 65261
2013 29936 574 13883 8335 52728
W przeprowadzonych badaniach sondażowych studenci deklarowali, że naj-częstszym sposobem zdobywania książek jest ich wypożyczanie z biblioteki.
Dane statystyczne za lata 2010-2013 wskazują jednak na znaczący i systematycz-ny spadek czytelnictwa, nie tylko badanej grupy, ale w ogóle wśród wszystkich użytkowników biblioteki. Taki stan rzeczy z pewnością niepokoi i zmusza biblio-tekarzy do wyciągnięcia odpowiednich wniosków.
Przeprowadzone badania pozwoliły lepiej poznać najliczniejszą grupę użyt-kowników biblioteki, którą są studenci. Jeśli biblioteka chce skutecznie wpływać na rozwój lokalnego środowiska, powinna brać pod uwagę przede wszystkim po-trzeby tej grupy czytelników. Mobilizujący do dalszej pracy jest fakt, iż studenci – czytelnicy biblioteki, na pierwszym miejscu spośród możliwości i form spędza-nia wolnego czasu wybierają książkę. Wyniki ankiety wskazują jednoznacznie, że studenci oczekują ciągłego wzbogacania księgozbioru i jego uzupełniania. Swoje sugestie wyrażają także podczas bezpośredniej komunikacji z obsługującym ich bibliotekarzem. Efekty badań sondażowych wydają się pomyślne, zdecydowana większość respondentów ma pozytywny stosunek do książki i lubi oddawać się lekturze.
W kontekście wyników przeprowadzonych badań pojawia się pytanie, czy spa-dek czytelnictwa nadal będzie postępował? Na rozstrzygnięcie tego zagadnienia poczekać należy do zebrania kolejnych danych. Z pewnością dotychczasowy spa-dek niepokoi i świadczy o tym, że studenci coraz mniej czytają. Poruszana kwe-stia powinna być w kolejnych latach monitorowana, jeżeli tendencja spadkowa będzie się utrzymywać. Nie tylko bibliotekarze, ale również wykładowcy staną przed poważnym dylematem, a mianowicie, czy studenci o niskim poziomie czy-telnictwa są w stanie samodzielnie przygotować prace licencjackie i magisterskie [5]. Przyczyn spadku czytelnictwa być może należy doszukiwać się w edukacji dzieci i młodzieży. Należałoby zadać kolejne pytanie: czy nauczyciele, wykładow-cy zachęcają i mobilizują uczniów, studentów do czytania książek, zarówno tych w postaci tradycyjnej, jak i cyfrowej? Jak podkreśla w swoich badaniach Barbara Stachowiak „nie jest istotne, to z jakiego nośnika korzystają studenci, czytając.
Priorytetem jest to, aby czytali, analizowali teksty, wyciągali wnioski…” . Istot-ne jest, aby wykładowca zalecał studentowi konkretIstot-ne lektury, aby wymagał od studenta tworzenia zestawień bibliograficznych różnych źródeł [5]. Tymczasem powszechnie znane jest tzw. zgooglowanie tematu przez studentów. Zapewne jednym z powodów takiego stanu są również zmiany cywilizacyjne i społeczne, symptom tzw. pokolenia Google. Coraz częściej podkreśla się różnice w percep-cji rzeczywistości młodego cyfrowego pokolenia oraz pokolenia jego rodziców.
Mówi się nawet o pokoleniu inteligencji cyfrowej oraz pokoleniu inteligencji ana-logowej [2]. Oczywiście dostęp do Internetu w dużej mierze ułatwia pracę nauko-wą, dotarcie do literatury przez m.in. Google Books czy Google Scholar, czy też poprzez dostęp do bibliotecznych baz danych. Pozostaje jednak, jak podkreśla to Emanuel Kulczycki, jeszcze „normalna droga” i tzw. półking, czyli pójście na łowy [3]. Warto tak organizować biblioteki, aby umożliwić studentom wolny do-stęp do zbiorów, by mogli samodzielnie ocenić, czy dana książka będzie dla nich inspirująca i czy się przyda.
Miejmy nadzieję, że czytelnictwo studentów, które było przedmiotem do-ciekań autorek przedstawionego opracowania, nie zostanie całkowicie wyparte przez gotowe treści podawane w sieci. Autorki mają również nadzieję, że prezen-towana analiza zapoczątkuje etap badań nad czytelnictwem w regionie.
Wyniki badań ankietowych pozwalają optymistycznie spojrzeć na rolę Książ-nicy Pedagogicznej im. A. Parczewskiego w życiu naukowym i w kształtowaniu oraz zaspokajaniu potrzeb czytelniczych studentów. Pomimo rozwijających się w Kaliszu bibliotek uczelnianych, Książnica nadal stanowi ważny ośrodek zdo-bywania przez studentów poszukiwanej literatury.
BIBLIOGRAFIA
1. DUNIN Janusz. Pismo zmienia świat. Warszawa: Wydaw. Naukowe PWN, 1998.
ISBN 83-01-12512-8.
2. JACKOWICZ-KORCZYŃSKA Jolanta. Jaka edukacja, taka biblioteka: klient biblio-teki o krok za Web 2.0. Biuletyn EBIB [Dokument elektroniczny]. 2012, nr 2. Tryb dostępu: http://www.nowyebib.info/images/stories/numery/129/129_jackowicz_
korczynska.pdf. Stan z dnia 17.02.2014.
3. KULCZYCKI Emanuel. Biblioteka wciąż jest niezbędna i Internet tego nie zmieni.
W: Warsztat badacza [Dokument elektroniczny]. 2014. Tryb dostępu: http://ekul- czycki.pl/warsztat_badacza/biblioteka-wciaz-jest-niezbedna-i-internet-tego-nie-zmieni. Stan z dnia 17.02.2014.
4. NOSEK Anna. Badania i publikacje na temat czytelnictwa na Podlasiu. Sprawozda-nie z badań terenowych studentów INIB Uniwersytetu w Białymstoku w roku akade-mickim 2007/2008. „Bibliotekarz Podlaski”. 2008, nr 17, s. 70-71. ISSN 1640-7806.
5. STACHOWIAK Beata. E-czytelnictwo studentów – wybrane konteksty. E-mentor [Dokument elektroniczny]. 2013, nr 1. Tryb dostępu: http://www.e-mentor.edu.pl/
artykul/index/numer/48/id/985. Stan z dnia 17.02.2014.