Przeprowadzono analizę eksploracyjną związków między skalami SWRT (DIDS/PL), SSD oraz PEZP. W tym celu wykorzystano modelowania struk-turalne modułem Amos 21 pakietu SPSS Statistica. Przeprowadzono test dopasowania modelu o strukturze składającej się z dwóch grup zmiennych obserwowalnych (pięć skal SWRT i cztery skale SSD) oraz grupy czterech zmiennych obserwowalnych powiązanych ze zmienną nieobserwowalną PEZP. W tym przypadku pytanie badawcze brzmi: jaki jest wpływ wymia-rów tożsamości na składniki dorosłości oraz na postawę wobec przejścia z edukacji do pracy? Hipoteza mówi o istotnych statystycznie związkach między zmiennymi wyróżnionymi w modelu. Jak podkreślano to w części teoretycznej, związki między strukturą tożsamości a dorosłością są jednym z ważnych założeń szeregu teorii rozwoju (Erikson, 2004; Luyckx i wsp.
2008; Brzezińska, Piotrowski, 2010). Struktura statusów tożsamości wraz z poczuciem dorosłości i realizowaniem wymagań dorosłości wyrażanych samodzielnością i intymnością kształtują określone aspekty postawy wobec przejścia z edukacji do pracy.
Tabela. 1. Wyniki testu dopasowania i jakości modelu eksploracyjnego związków między statusami tożsamości, dorosłością i postawą wobec przejścia z edukacji do pracy
Model RMSEA GFI AGFI PGFI CMIN/DF BIC
SWRTPEZPSSD .07 .95 .90 .50 2.77 386.96
Eksplorację rozpoczęto analizą wartości funkcji rozbieżności między macierzą wariancji-kowariancji a teoretyczną macierzą wariancji-kowariancji wynikającą z modelu. W tym przypadku analizowano model zagnieżdżony,
gdyż nakładano na model wyjściowy ograniczenia redukujące nieistotne sta-tystycznie związki między zmiennymi wyróżnionymi w modelu wyjściowym.
Dla modelu eksploracji związków między tożsamością (SWRT), dorosłością (SSD) i postawą wobec przejścia z edukacji do pracy (PEZP) uzyskano na-stępujące parametry. Wartość FMIN wynosi 0,365 i jest bliska tej wartości obliczonej dla modelu nasyconego, natomiast wartość statystyki testu dopa-sowania CMIN wynosi 133,154 co przy 48 stopniach swobody daje poziom istotności ,000. N Hoeltera dla poziomu ufności 95% pokazuje wartość 179 a wartość CMIN/DF wynosi 2,774 (co oznacza nieprzekroczenie wartości krytycznej) i co wskazuje na bliskość analizowanego modelu z modelem nasyconym. Z kolei wartość błędu aproksymacji wyrażana miarą RMSEA po-kazuje zadowalający poziom dopasowania modelu względem populacji, gdyż wynosi 0,07. Dla różnic wartości elementów macierzy wariancji-kowariancji występujących pomiędzy macierzą implikowaną przez model a macierzą obserwowaną RMR zyskało wartość 0,05 a wartość GFI pokazuje, że model wyjaśnia 95% zmienności macierzy wariancji-kowariancji. Wyrażenie dopa-sowania w stopniach swobody AGFI wynosi 0,90 (Hauziński, 2016). Model równań strukturalnych przedstawiono na rycinie 1.
Uzyskane wyniki pozwalają przyjąć, że na podstawie eksploracyjnego modelowania strukturalnego, po przeprowadzonych modyfikacjach, uzy-skano dobre dopasowanie modelu obejmującego trzy zbiory zmiennych obserwowalnych stanowiących składniki skal SWRT, SSD i PEZP oraz cztery zmienne nieobserwowalne: SWRT, SWRT1, SSD i PEZP.
Badanie istotności parametrów modelu regresji z rysunku 1, uzyskane metodą największej wiarygodności (maximum likelihood), pokazuje, że do-pasowanie modelu obejmującego podskale SWRT wzrosło wówczas, gdy do jego struktury wprowadzono dwie zmienne nieobserwowalne nazwane DIDS/
PL1 i DIDS/PL2. Wykryto jednak uzasadnienie dla takiego przedstawienia modelu obejmującego podskale SWRT. Badania Piotrowskiego (2013) doty-czące różnic w procesie formowania się statusów tożsamości prowadzone były wśród osób u progu dorosłości różniących się sprawnością ruchową i zaowocowały modelem uwarunkowań formowania tożsamości. Model Piotrowskiego obejmuje m.in. pięć zmiennych obserwowalnych oraz dwie latentne, wynikające ze struktury skali SWRT a zbliżoną strukturę SWRT wykryto w badaniach własnych. Zmienna ukryta, w modelu Piotrowskie-go (2013, s. 134) nazwana tam eksploracją adaptacyjną, istotnie wpływa na eksplorację w głąb, eksplorację ruminacyjną i na eksplorację wszerz. Druga zmienna ukryta jest w modelu Piotrowskiego, nazwana jest siłą zobowiązań
i wpływa na identyfikację i podejmowanie zobowiązań. W uzyskanych wyni-kach analiz własnych, takiej struktury nie potwierdzono, gdyż zmienna DIDS/
PL1 wpływa na eksplorację wszerz oraz na podejmowanie i identyfikację ze zobowiązaniami a DIDS/PL2 na eksplorację w głąb i eksplorację ruminacyjną.
Rycina 1. Wykres ścieżkowy wyników eksploracyjnej analizy związków wymiarów tożsamości z poczuciem dorosłości i postawą wobec przejścia z edukacji do pracy, standaryzowane wagi regresji. Źródło: opracowanie własne.
Wykryto zatem nowy aspekt możliwych mechanizmów formowania sta-tusów tożsamości. Zmienną latentną DIDS/PL1 nazwano tożsamością spraw-czą a DIDS/PL2 tożsamością odraczającą. Nasilenie wymiaru tożsamości sprawczej wyrażają zachowania polegające na poszukiwaniu przez osoby zobowiązań i sposobów ich realizacji w przestrzeni życia. Osoby o nasilonym wymiarze tożsamości odraczającej charakteryzują wątpliwości i roztrząsanie porażek, zastanawianie się nad sobą i swoimi wewnętrznymi stanami, prze-życiami i emocjami. W modelu tym starano się wykryć i zmierzyć czynniki tożsamości wpływające na postawę wobec przejścia z edukacji zawodowej do
pracy i poczucie dorosłości. Szacowano związki tożsamości z postawą oraz dorosłością, wykorzystując bezpośrednie relacje między wskaźnikami cząst-kowymi i zmiennymi obserwowalnymi składającymi oraz zależności pomię-dzy zmiennymi ukrytymi i składnikami losowymi. Interpretacja wybranych standaryzowanych współczynników ścieżkowych modelu przedstawia się następująco: tożsamość sprawcza silnie wpływa na gotowość do podejmowa-nia zobowiązań, identyfikację ze zobowiązaniem oraz na eksplorację wszerz.
Z kolei tożsamość odraczającą silnie obniża eksplorację ruminacyjną i nasila eksplorację w głąb. Wynik ten można zinterpretować w taki sposób, że te dwie formy eksploracji przynoszą różne konsekwencje, eksploracja ruminacyjna podtrzymuje negatywne emocje (również depresję) i powoduje uporczywe roztrząsanie przyczyn porażek (Hauziński, 2015), co nie przynosi korzyści w odróżnieniu od eksploracji w głąb, mogącej skutkować konstruktywnymi refleksjami dotyczącymi własnych preferencji, podjętych już zobowiązań, planów życiowych. Należy zauważyć, że takie wskaźniki cząstkowe SWRT, jak podejmowanie zobowiązań, wpływają dodatnio na ocenę konsekwencji pod-jęcia decyzji o zatrudnieniu (to też zobowiązanie), a eksploracja ruminacyjna osłabia eksplorację i obniża ocenę własnych zasobów w procesie tranzycji na rynek pracy, a także sprzyja negatywnym ocenom barier wejścia na rynek.
Identyfikacja ze zobowiązaniami powoduje nasilenie negatywnej oceny barier wejścia na rynek pracy, co jest prawdopodobnie wskaźnikiem konfrontacji z niełatwą rzeczywistością zawodową. Należy zauważyć, że podejmowanie zobowiązań wpływa na trzy składniki dorosłości, klasyfikowanie siebie jako dorosłego, poczucie dorosłości i najsilniej na samodzielność. Wykryto rów-nież interesującą zależność między intymnością a klasyfikowaniem siebie jako dorosłego. Intymność obniża ową klasyfikację, a klasyfikacja podwyższa ocenę intymności. W ocenie badanych bycie dorosłym przydaje znaczenia intymności, która sama jako taka nie wpływa na wzrost oceny siebie jako dorosłego. Intymność obniża również zaangażowanie w eksplorację i ocenę własnych zasobów, co może wskazywać na to, że nie sprzyja refleksji nad ich wykorzystaniem w procesie tranzycji. Eksploracja w głąb i wszerz w tym modelu nie odgrywają istotnej roli (Hauziński, 2016).