Poziom przystosowania społecznego ucznia, mierzony za pomocą Arku-sza Zachowania się Ucznia opracowanego przez B. Markowską (Markowska, Szafraniec, 1977), jest określony za pomocą czterech czynników: motywacji, uspołecznienia, zachowań antyspołecznych i przyhamowania. Szukając po-twierdzenia istnienia lub nieistnienia zależności pomiędzy pozycją społeczną ucznia w klasie a poziomem jego przystosowania szkolnego określonego w tych czterech kategoriach, obliczono współczynniki korelacji. Z uwagi na to, że zmienna: pozycja społeczna była mierzona na skali porządkowej, obli-czono współczynniki korelacji tau-b Kendalla (tabela 25).
Tabela 25. Macierz korelacji dla zmiennych poziomu przystosowania się ucznia klasy czwartej z lekką niepełnosprawnością intelektualną na podstawie Arkusza Zachowania się Ucznia i jego pozycji społecznej w klasie
Pozycja
społeczna Motywacja Uspołecznienie Przyhamo- wanie
Zachowanie antyspołeczne Korelacja 0,57 0,57 –0,52 –0,40 Istotność < 0,001 < 0,001 < 0,001 < 0,001
Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badań.
Wyniki przeprowadzonych analiz wskazują, że między poziomem mo-tywacji szkolnej a pozycją społeczną istnieje silny dodatni związek. Wysokiej wartości jednej zmiennej towarzyszą wysokie wartości drugiej zmiennej:
r = 0,57; p < 0,001, co oznacza, że im wyższy poziom motywacji, tym wyższa pozycja społeczna zajmowana przez ucznia w klasie. Również współczynnik korelacji między pozycją społeczną ucznia z lekką niepełnosprawnością intelektualną w klasie a poziomem jego uspołecznienia wskazuje na istnie-nie silnego związku pomiędzy tymi zmiennymi: r = 0,57; p < 0,001. Wysokiej wartości jednej zmiennej towarzyszą bowiem wysokie wartości drugiej zmiennej, co wskazuje, że im wyższy jest poziom uspołecznienia, tym wyż-sza pozycja społeczna ucznia w klasie. Natomiast między zajmowaną pozy-cją społeczną ucznia w klasie a przyhamowaniem zanotowano istnienie sil-nego ujemsil-nego związku pomiędzy tymi zmiennymi: r = –0,52; p < 0,001.
Wysokiej wartości jednej zmiennej towarzyszą bowiem niskie wartości
dru-giej zmiennej, z czego wynika, że im wyższy jest poziom przyhamowania, tym niższa pozycja społeczna ucznia w klasie. Współczynnik korelacji mię-dzy pozycją społeczną ucznia w klasie a poziomem zachowania antysłecznego wskazuje zaś na istnienie umiarkowanego ujemnego związku po-między tymi zmiennymi: r = –0,40; p < 0,001. Wysokiej wartości jednej zmiennej towarzyszą niskie wartości drugiej zmiennej, co oznacza, że im wyższy jest poziom zachowania antyspołecznego, tym niższa pozycja spo-łeczna ucznia w klasie.
Uzyskane wyniki pozwalają stwierdzić, że pozycja społeczna ucznia w klasie zależy od poziomu motywacji szkolnej, przystosowania, przyha-mowania i zachowań antyspołecznych. Uczeń z lekką niepełnosprawnością intelektualną zajmuje tym wyższą pozycję społeczną w klasie, im wyższy jest poziom jego motywacji szkolnej i uspołecznienia oraz im niższy jest po-ziom jego przyhamowania i zachowań antyspołecznych.
Celem prowadzonych badań było wskazanie zależności pomiędzy zmiennymi przystosowania społecznego ucznia, mierzonymi za pomocą Arkusza Zachowania się Ucznia, określonymi przez cztery czynniki: mo-tywację, uspołecznienie, zachowania antyspołeczne i przyhamowanie, oraz określenie pozycji społecznej ucznia w klasie w trzech formach or-ganizacji kształcenia, dlatego przeprowadzono dalsze analizy sprawdza-jące występowanie badanych zależności w poszczególnych typach szkół (tabela 26).
Tabela 26. Korelacja między zmiennymi przystosowania się ucznia czwartej klasy z lekką niepełnosprawnością intelektualną a jego pozycją społeczną w trzech formach organizacji kształcenia
szkolna 0,517* 0,488* 0,763*
Uspołecznienie 0,542* 0,755* 0,734*
Przyhamowanie –0,557* –0,528* –0,662*
Zachowanie
antyspołeczne –0,395* –0,465* –0,501*
* korelacja istotna na poziomie 0,01 (dwustronnie).
Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badań.
Do określenia siły związku między dwiema badanymi zmiennymi użyto współczynnika korelacji rho-Spearmana. Na podstawie analiz stwierdzono, że w grupie uczniów z lekką niepełnosprawnością intelektualną uczęszcza-jących do szkoły specjalnej i klasy integracyjnej występuje korelacja umiar-kowana, świadcząca o istotnej zależności między motywacją do nauki szkolnej a pozycją społeczną ucznia w klasie, zaś w grupie uczniów ze szkół ogólnodostępnych występuje wysoka korelacja, wskazująca na znaczną za-leżność. Korelacja we wszystkich formach organizacji kształcenia okazała się przy tym dodatnia, co oznacza, że im wyższy jest poziom motywacji do na-uki szkolnej, tym wyższa pozycja społeczna ucznia w klasie. Uzyskane wy-niki są spójne z wynikami korelacji między pozycją społeczną w klasie a zmienną w teście „Ja i moja szkoła” w podskali motywacji do nauki szkol-nej. W przypadku korelacji między poziomem uspołecznienia a pozycją społeczną w klasie wyniki były podobne jak w przypadku motywacji. We wszystkich typach szkół korelacja była dodatnia, czyli im wyższy jest po-ziom uspołecznienia, tym wyższa pozycja zajmowana w klasie. Różnice pomiędzy szkołami zanotowano na podstawie siły związku. Korelacja mię-dzy poziomem uspołecznienia a pozycją społeczną w klasie okazała się wy-soka, wskazując na znaczną zależność w przypadku uczniów ze szkoły ogólnodostępnej i klasy integracyjnej oraz istotną zależność w przypadku uczniów ze szkoły specjalnej.
Analiza wyników badań dotyczących korelacji między poziomem przy-hamowania a pozycją społeczną zajmowaną przez uczniów w klasie we wszystkich typach szkół wskazuje na korelację umiarkowaną ujemną.
Świadczy to o istotnej zależności pomiędzy badanymi zmiennymi: im wyż-szy jest poziom przyhamowania, tym niższa pozycja społeczna ucznia w klasie. Analogiczne analizy korelacji między zachowaniem antyspołecz-nym a pozycją społeczną ucznia w klasie przeprowadzone dla trzech form organizacji kształcenia ujawniły korelację umiarkowaną ujemną, świadczącą o istotnej zależności: im wyższy jest poziom zachowania antyspołecznego, tym niższa pozycja społeczna ucznia w klasie. Warto jednak zwrócić uwagę, że w przypadku obu badanych korelacji, choć dla wszystkich typów szkół były one umiarkowane, najsilniejsza zależność cechowała dzieci uczęszcza-jące do szkoły ogólnodostępnej.
Zastosowana statystyka pozwala stwierdzić, że poziom przystosowania się ucznia z lekką niepełnosprawnością intelektualną ma istotny wpływ na pozycję społeczną ucznia w klasie w trzech formach organizacji kształcenia.
Porównując wyniki analiz współczynnika korelacji, można zauważyć, że motywacja do nauki szkolnej i poziom uspołecznienia silniej oddziałują na pozycję społeczną w klasie uczniów ze szkoły ogólnodostępnej niż na
pozy-cję dzieci ze szkoły specjalnej. Różnice te są jednak na poziomie umiarkowa-nej i wysokiej korelacji. Zatem poziom motywacji szkolumiarkowa-nej oraz poziom uspołecznienia, bez względu na formę organizacji kształcenia, w istotny sposób warunkują pozycję społeczną zajmowaną przez ucznia w klasie: im wyższy jest poziom motywacji i uspołecznienia, tym wyższa pozycja spo-łeczna ucznia w klasie. W przypadku zmiennych przyhamowania i zacho-wania antyspołecznego stwierdzono, że również silniej warunkują one po-zycję społeczną dzieci uczęszczających do szkoły ogólnodostępnej niż dzieci ze szkoły specjalnej czy klasy integracyjnej (pomimo korelacji na tym samym poziomie): im niższy jest poziom przyhamowania i zachowania antyspo-łecznego, tym wyższa pozycja społeczna ucznia w klasie.