Sztuka bycia ojcem

w jaki sposób współcześni ojcowie powinni wychowywać dzieci? w roz-mowach z młodzieżą często można usłyszeć, że chcieliby mieć tatę kumpla, który nie rozkazuje, nie zrzędzi, jest fajny. dla młodego ojca, któremu często niełatwo odnaleźć się w nowej roli, bycie kumplem może również wydać się atrakcyjne – dzięki temu ma bezpośredni kontakt z dzieckiem. ale rolą ojca jest wychowywać, wspierać rozwój dziecka również poprzez stawianie wyma-gań, co trudno zrealizować, będąc kumplem. dorosły jest potrzebny dziecku jako opiekun i przewodnik, dzięki któremu może ono w poczuciu bezpieczeń-stwa prawidłowo się rozwijać. Bycie uważnym na potrzeby dziecka, wycho-wanie poprzez rozmowę, objaśnianie, ale także dawycho-wanie dziecku prawa do doświadczania i błędów stwarza szansę na zbudowanie relacji partnerskiej, a nie opartej na przemocy i podporządkowaniu. istotne jest odnoszenie się do siebie nawzajem z szacunkiem, co zakłada uznawanie pewnych granic, posia-danie praw, ale i powinności w relacji z drugą osobą oraz uświadamianie kon-sekwencji własnych zachowań, co wyklucza samowolę i bezkarność. dotyczy to oczywiście obu stron relacji rodzic – dziecko. Niestety często rzeczywistość jest inna: „Na ogół mężczyźni nie wychowują dzieci. w najlepszym wypadku oddają raz na miesiąc pewną ilość pieniędzy na ten cel. Nic dziwnego, że po-tem masakra wydaje im się zajęciem nie tylko chwalebnym i lubym, ale także pożytecznym” (mrożek 1996, s. 49).

znaczenie zaangażowania ojca w wychowanie i bliski emocjonalny kon-takt z dzieckiem podkreślali już myśliciele starożytni: „Bezpośredni konkon-takt ojca z dziećmi sprzyja ich wzajemnemu poznaniu. [...] ojciec towarzysząc za-bawom dziecka – jak stwierdza Plutarch – może poznać cechy charakteru, skłonności, a także wady potomstwa” (ossowska 2000, s. 112). w rodzinie, pomimo formalnej nadrzędności ojca, istniały silne więzi uczuciowe: „rela-cje z żoną i dziećmi wyróżniają się zdecydowanie intymnością, przechodnim charakterem szacunku, respektu, opieki” (ibidem, s. 117). Jak sądził Pliniusz, małe dzieci, wbrew powszechnym opiniom, „w równym stopniu odczuwają przywiązanie do ojca, jak i do matki. w takim samym też zakresie odczuwają nieobecność ojca i wynikający z tego brak zaspokojenia potrzeby bezpieczeń-stwa” (ibidem, s. 112).

wiedząc o tym, ojcowie powinni angażować się w opiekę nad dzieckiem już od pierwszych dni jego życia, tym bardziej że – jak dowiedziono empi-rycznie – mężczyźni wcale nie są mniej zdolni do zachowań opiekuńczych niż kobiety (obserwowalne różnice nie są zdeterminowane biologicznie, lecz społecznie; Brannon 2002, ss. 249, 253, 256).

szacuje się, że współcześnie mniej więcej co trzecie dziecko wychowuje się bez ojca, w niepełnych związkach (Informacje o Centrum Ojcostwa – wpro-wadzenie). Nieobecność ojca w rodzinie (także mężczyzny, który pełniłby jego funkcję, np. wuja) przyczynia się, jak twierdzą niektórzy, do zmniejszenia za-angażowania młodych w sferze publicznej i do zaniku autorytetów. dlatego najistotniejszym zadaniem staje się dzisiaj pomoc mężczyznom w stawaniu się świadomymi swej roli ojcami. „obecnie niewiele instytucji podejmuje ten problem – są to przede wszystkim placówki akademickie i duszpasterskie (in-stytut studiów nad Rodziną w łomiankach, in(in-stytut teologii Rodziny przy Ka-tolickim uniwersytecie Lubelskim) – uwidacznia się wyraźny brak organizacji skupiających ojców” (ibidem). w ramach funkcjonowania Fundacji Św. cyryla i metodego wyodrębniono program „centrum ojcostwa”, którego misją jest inspirowanie prac badawczych nad rolą ojca w rodzinie oraz organizowanie co roku warsztatów pod nazwą „tydzień dla rodzin – 7 sekretów najlepszych ojców” (pierwszy odbył się w sierpniu 2001; ibidem). u podstaw organizowa-nia takich spotkań leżą dwa założeorganizowa-nia:

– ojcostwa można się nauczyć, a nawet trzeba, ponieważ bycie ojcem toojcostwa można się nauczyć, a nawet trzeba, ponieważ bycie ojcem to odpowiedzialne zadanie, które wymaga uświadomionej i rzetelnej wiedzy o tym, jak to robić,

– ojcowie mogą się skutecznie wspierać w wypełnianiu swojej roli; pew-ojcowie mogą się skutecznie wspierać w wypełnianiu swojej roli; pew- ne problemy są typowe, dlatego warto spotkać się i wymienić doświadcze- niami.

„siedem sekretów bycia dobrym ojcem” można w skrócie ująć jako:

1. szacunek dla matki dziecka,szacunek dla matki dziecka, 2. zaangażowanie,zaangażowanie,

3. znajomość dziecka (jego problemów i zainteresowań),znajomość dziecka (jego problemów i zainteresowań), 4. stanowczość i konsekwencja,stanowczość i konsekwencja,

5. ochrona i przywództwo,ochrona i przywództwo, 6. aktywne słuchanie,aktywne słuchanie,

7. wyposażenie duchowe (które może być rozumiane szeroko – nie tylkowyposażenie duchowe (które może być rozumiane szeroko – nie tylko z perspektywy wiary katolickiej).

Podsumowanie

Na zakończenie rozważań nad ojcostwem odwołam się do świata popkultu-ry. Potrzeba przywołania pozytywnych wzorców ojcostwa w ostatnich latach znalazła swoją ekspresję w produkcji pełnometrażowych filmów rysunko-wych dla najmłodszych. motyw relacji między ojcem i synem w sposób wzru-szający i zabawny zarazem ilustrują przygody zwierząt. „Król Lew”, „Gdzie jest Nemo?”, „Kurczak mały” czy „Bambi 2” opowiadają o trudnych kwestiach wychowawczych: jak mądrze uczyć odpowiedzialności, stawiać wymagania, zaufać i dać odpowiednią ilość swobody w samodzielnym poznawaniu świa-ta, jak okazywać uczucia i jak je przyjmować. to właśnie decyduje o tym, że filmy te warte są obejrzenia również przez widzów dorosłych. Bycie rodzicem to chyba najtrudniejsza rola spośród społecznego repertuaru ról, warto więc wykorzystać każdą okazję, by zastanowić się nad jej znaczeniem. szczegól-nie rola ojca w rodziszczegól-nie wydaje się obecszczegól-nie mocno zachwiana i szczegól-niewyraźna.

Jest to bardzo niekorzystne dla poczucia jakości życia zarówno dorosłych, jak i dzieci. warto więc zacząć myśleć o postaci ojca jako koniecznym elemencie systemu rodzinnego i społecznego, którego nie można zastąpić. zmieniająca się szybko i ciągle rzeczywistość wymusza natomiast odpowiedź na pytanie, jak ma wyglądać nowoczesne wypełnianie roli ojca w rodzinie, czy szerzej – mężczyzny w świecie. Przeformułowanie tradycyjnego modelu nie powinno jednak oznaczać jego degeneracji czy eliminacji.

Literatura

Bator, J. (2006). dzień świra po japońsku. Duży Format, 15 V, 14-16.

Bielas, K. (1996). Jak przełamać klątwę pokoleń (rozmowa z wojciechem eichelberge-rem). Magazyn Gazety Wyborczej, 32-34.

Brannon, L. (2002). Psychologia rodzaju. tłum. m. Kacmajor Gdańsk: GwP.

cebernik, R. (2000). Pozycja i znaczenie mężczyzny – ojca w rodzinie i społeczeństwie na przestrzeni dziejów – od społeczeństwa pierwotnego do XV wieku. w: s. Ja-błoński (red.). Ojciec... Poznań: wydawnictwo Fundacji Humaniora.

Informacje o Centrum Ojcostwa – wprowadzenie, http://www.tato.net (marzec 2007).

Kobiety i mężczyźni na rynku pracy, http://www.stat.gov.pl/gus/5840_1532_PLK_

HtmL.htm (maj 2009).

melosik, z. (2002). Kryzys męskości w kulturze współczesnej. Poznań: wydawnictwo wolumin.

mrożek, s. (1996). Tango. warszawa: oficyna Literacka Noir sur Blanc.

ossowska, a. (2000). Poglądy moralistów I wieku n.e. na znaczenie wychowawcze ojca w rodzinie rzymskiej. w: s. Jabłoński (red.). Ojciec... Poznań: wydawnictwo Fundacji Humaniora.

selby, J. (1999). Ojcowie. tłum. m. mroszczak-Glińska. warszawa: wydawnictwo wilga.

sitarczyk, m. (2002). Międzypokoleniowa transmisja postaw wychowawczych ojców . Lublin: wydawnictwo umcs.

Słownik języka polskiego (1979), t. ii. Pod red. m. szymczaka. warszawa: PwN.

walczak, B. (2000). ojciec w języku polskim na tle porównawczym. w: s. Jabłoński (red.). Ojciec... Poznań: wydawnictwo Fundacji Humaniora.

uniwersytet im. adama mickiewicza w Poznaniu instytut Psychologii