Teoretyczne modele miłości

Jak wskazują Jeffrey turner i donald Helms (1999), miłość to złożone i wielo-wymiarowe ludzkie uczucie, które odgrywa istotną rolę w związkach intym-nych. w procesie socjalizacji przygotowujemy się do możliwości zakochania się, dlatego naturalne i powszechne jest oczekiwanie na przeżycie miłości (Henslin 1992, za: ibidem). istnieje kilka teoretycznych modeli miłości, wśród których warto zwrócić uwagę na typologię miłości w ujęciu Johna Lee (1973, 1976, 1988, za: ibidem) i trójkątną teorię miłości Roberta sternberga (1986, za: wojciszke 2010).

tabela 1. typologia miłości w ujęciu Lee

typy miłości charakterystyka

Podstawowe

miłość eros Pragnienie seksualnej intymności

zaabsorbowanie fizycznymi aspektami kontaktu z drugą osobą

silny wzajemny pociąg, intensywne uczucia ekscytacji partnerem i oczeki-wania na niego

miłość ludus Ludyczni (swawolni) kochankowie są często kokieteryjni, ale od swoich partnerów nie oczekują dłuższego przywiązania i emocjonalnego uzależ-nienia. Postrzegają miłość jako grę, w której nierzadko koncentrują się je-dynie na własnej osobie

miłość storge to zrównoważona, czuła miłość, spokojne zaangażowanie i przyjaźń. Ko-chankowie storgiczni cieszą się ze wspólnego wykonywania różnych rzeczy, ale zwykle nie akcentują swego emocjonalnego zaangażowania

wtórne miłość maniakalna

miłość jest intensywna i obsesyjna. wielu maniakalnych kochanków jest tak silnie przytłoczonych przez myśli o partnerze, że pozostaje w stanie cią-głego lęku. odczuwają stałą potrzebę podtrzymywania uczuć i uwagi przez partnerów oraz nieustannego rozpraszania wątpliwości co do ich wierności i zaangażowania

miłość pragmatyczna

ten typ miłości charakteryzuje rozsądek i logika. Pragmatyczni kochanko-wie są realistami, wchodzą w związki z takim partnerem, który odpowiada im ze względu na pochodzenie i warunki życiowe

miłość agape to miłość altruistyczna. Kochankowie troszczą się głęboko o swoich partne-rów i starają się w serdeczny, miły sposób zapewnić im dobre samopoczu-cie, nie oczekując niczego w zamian

Źródło: opracowanie na podstawie turner, Helms (1999).

John Lee wyróżnił trzy podstawowe typy miłości: eros, ludus i storge oraz trzy typy wtórne: miłość maniakalna, pragmatyczna i agape (por. tabela 1).

uważa on, że u każdej osoby dominuje jeden styl miłości, ale na ogół jesteśmy w stanie doświadczać każdego typu (turner, Helms 1999). Badania ujawniają, że choć ludzie mogą doświadczać każdego typu miłości (Lee 1973, za: ibidem;

mandal 2004), to mężczyźni w większym stopniu niż kobiety poszukują miłości typu ludus (miłość jako gra), kobiety natomiast pragną miłości typu storge (mi-łość jako spokojne zaangażowanie i przyjaźń), miłości pragmatycznej (mi(mi-łość z rozsądkiem i logiką) oraz miłości maniakalnej (miłość intensywna i obsesyjna).

z kolei miłość typu eros (pragnienie seksualnej intymności) oraz miłość agape (miłość altruistyczna) ma podobne znaczenie zarówno dla kobiet, jak i dla męż-czyzn. mężczyźni czują się ponadto bardziej nieszczęśliwi w sytuacji porzucenia i rozpadu związku (deaux, Hanna 1984; wojciszke 1993, za: mandal 2004). Jak ujawniają badania kliniczne, mężczyźni w sytuacji zakończenia przez nich związ-ku z kobietą mają poczucie winy, natomiast kobiety zwykle w sposób mniej za-hamowany dają odczuć mężczyźnie, iż ich miłość do niego wygasła (Kernberg 1998). z kolei mężczyźni zazwyczaj kontynuują swą seksualną relację z kobietą, nawet gdy są emocjonalnie związani są z inną, co świadczy o ich zdolności do oddzielania erotycznego i emocjonalnego zaangażowania (alberoni 1987, za:

ibidem). Badania dowodzą, że kobiety bardziej niż mężczyźni cenią emocjo-nalną i seksualną monogamię oraz częściej wskazują na miłość i emocjonalne potrzeby jako usprawiedliwienie zaangażowania się w hipotetyczny romans (Boekhout i in. 1999, za: schmookler, Bursik 2007) w odróżnieniu od mężczyzn, którzy bardziej aprobują romanse mające na celu zaspokojenie seksualnych po-trzeb (thompson 1984, za: ibidem).

z kolei według Roberta sternberga, w miłości można wyróżnić trzy pod-stawowe komponenty: intymność, namiętność i zobowiązanie, których różne kombinacje tworzą siedem form miłości (por. tabela 2).

tabela 2. Formy miłości w ujęciu sternberga

Forma miłości składniki miłości

intymność Namiętność zobowiązanie

Lubienie x

zadurzenie x

Pusta miłość x

Romantyczna miłość x x

Niedorzeczna miłość x x

Partnerska miłość x x

miłość doskonała x x x

Źródło: opracowanie na podstawie turner, Helms (1999).

zdaniem R. sternberga, siedem konfiguracji trzech składników miłości po-zwala zrozumieć relacje międzyludzkie, przy czym współwystępowanie trzech elementów stanowi miłość doskonałą, niosącą partnerom szczególnie nagra-dzające doświadczenia w ramach funkcjonowania w związku (turner, Helms 1999). Każdy z trzech wyróżnionych elementów miłości podlega swoistej dy-namice w rozwoju relacji (wojciszke 2010). intensywność uczuć oraz działań będących wyrazem intymności rośnie powoli i wolno opada; w przeciwień-stwie do przemian intymności namiętność cechuje szybki wzrost i osiągnięcie szczytowego natężenia; z kolei zobowiązanie na początku związku rośnie wol-no, ale na kolejnych etapach rozwoju relacji obserwujemy coraz szybszy jego wzrost, co sprawia, że zobowiązanie stanowi najbardziej stabilny element uda- nego związku.

dynamikę rozwoju relacji z uwzględnieniem różnic płciowych wyraźnie ukazuje koncepcja zachowań wiążących alicji Kuczyńskiej (1998). Relacje ko-biet i mężczyzn z nieznanymi sobie wcześniej osobami przeciwnej płci można opisać w kategoriach występowania zachowań pojednawczych, których celem jest inicjowanie i utrzymywanie więzi oraz łagodzenie agresji oraz zachowań imponujących (jedynie u mężczyzn), które służą zwróceniu uwagi odbiorcy na osobę prezentującą zachowanie (ibidem). dla początkowej fazy intymnego związku między kobietą i mężczyzną najbardziej charakterystyczne są zacho-wania pojednawcze, ale także zachozacho-wania seksualne (wtórnie wzmacniają więź między kobietą i mężczyzną, posiadanie potomstwa i doznawanie przy-jemności seksualnej) oraz bliskości fizycznej, zapewniające utrzymanie bli-skości, poczucia bezpieczeństwa i przyjemności. w fazie intymnego, bliskiego związku obserwuje się natomiast wzrost znaczenia zachowań seksualnych oraz zachowań na rzecz partnera i wspólnoty, których celem jest udzielanie wsparcia partnerowi w sytuacji zewnętrznego zagrożenia, wyrażanie gotowo-ści wspólnej walki i obrony związku; na tym etapie rozwoju relacji zmniejsza się natomiast rola zachowań pojednawczych przy utrzymaniu znaczenia za-chowań bliskości fizycznej i zaza-chowań imponujących.

w heteroseksualnych związkach intymnych, zarówno na etapie ich inicjo-wania, jak i podtrzymyinicjo-wania, obie płcie prezentują odmienne zachowania. Na przykład zachowania seksualne, pojednawcze i imponujące postrzega się jako bardziej typowe dla mężczyzn niż dla kobiet, dla których bardziej charaktery-styczne są zachowania bliskości fizycznej oraz zachowania na rzecz wspólnoty i partnera (Kuczyńska 1998). Różnice płciowe dotyczą nie tylko dynamiki rela-cji, ale także pewnych jej aspektów, np. otwartości, która sprzyja zdobywaniu akceptacji i miłości (mandal 2004).

otwartość mężczyzn w znacznej mierze ujawnia się w kwestiach dotyczą-cych zainteresowań, postaw i opinii, natomiast otwartość kobiet jest bardziej związana z osobistymi tematami (skarżyńska 1979; Niebrzydowski 1992, za:

ibidem; dindia, alen 1992, za: adler i in. 2006). stopień otwartości zależy jed-nak nie tylko od płci, ale także, po pierwsze, od rodzaju interakcji: jeżeli mają one zabarwienie społeczno-emocjonalne, to kobiety chętniej się ujawniają, z kolei jeżeli relacje mają charakter instrumentalny, to częściej odsłaniają się mężczyźni (shaffer i in. 1992, za: ibidem) oraz, po drugie, od tego, jakiej płci jest partner interakcji – kobiety chętniej odsłaniają się wobec innych kobiet (matek, przyjaciółek); już nastoletnie dziewczęta nie tylko nawiązują intym-niejsze relacje z przyjaciółkami, ale i szybciej osiągają bliskość z chłopcami niż chłopcy z dziewczętami (sharabany i in. 1981, za: Brannon 2002). w tym okresie dziewczętom w większym stopniu niż ich rówieśnikom zależy na bli-skości emocjonalnej, której poszukują w grupach składających się z małej liczby dziewcząt, chłopcy wolą przyjaźnie oparte na wspólnej aktywności i nawiązują je z większą liczbą kolegów. mężczyznom natomiast łatwiej zbu-dować bliskość emocjonalną z kobietami niż innymi mężczyznami (ibidem).

Generalnie relacje kobieta – kobieta cechują się najwyższym poziomem ilości i głębokości wymienianych informacji (mandal 2004; adler i in. 2006), mają charakter przyjacielski. można je opisać w takich kategoriach, jak intymność, empatia, zaufanie, lojalność i przywiązanie. są one obszarem, w którym ko-biety poszukują wsparcia, prowadzą intymne rozmowy i cenią sobie kontakt fizyczny (mandal 2004). dla kobiet współpraca i wsparcie niejednokrotnie stanowią cele podejmowanych interakcji, zaś mężczyźni zwykle dążą do zdo-bycia przewagi nad innymi (tannen 1991, za: cross, markus 2002).

Należy zaznaczyć, że ekspresja emocjonalna nie jest jedyną formą nawią-zywania i budowania bliskich związków (Johnson 1996, za: adler i in. 2006).

w przypadku mężczyzn, którzy czują się niezręcznie, gdy inni mężczyźni oka-zują im swe uczucia (lęk przed homoseksualizmem) (Berndt 1982; Nardi 1992, za: Brannon 2002; mandal 2004), osiąganie intymności w relacjach opiera się na wspólnej aktywności i działaniach. Różnice w preferowaniu bliskości emo-cjonalnej znajdują swe odzwierciedlenie także w sferze aktywności seksual-nej. dla wielu kobiet seks jest wyrazem już istniejącej intymności, mężczyźni traktują go jako środek do budowania intymności (Reissman 1990, za: adler i in. 2006). ta odmienność motywów podejmowania współżycia zaznacza się już w okresie adolescencji, to znaczy dla dziewcząt dominującym motywem rozpoczęcia aktywności seksualnej jest gotowość do okazania miłości, cze-mu towarzyszy napięcie seksualne, natomiast dla chłopców – silny popęd seksualny, a w dalszej kolejności miłość i fascynacja drugą osobą, ciekawość oraz poczucie prestiżu (wąż 2006). w większości przypadków więc dziewczę-ta, kierując się zaufaniem, uczuciem, sympatią lub silną więzią emocjonal-ną, dążą do zwiększenia bliskości poprzez zmniejszenie dystansu fizycznego;

dla połowy z nich uzasadnieniem podjęcia współżycia jest miłość (silna więź emocjonalna) do chłopaka (Beisert 1991). Należy jednak podkreślić, że choć

chłopcy preferują kontakty oparte na fizycznej intymności (ibidem; cavanagh 2007), traktują ją jako równorzędną wobec intymności emocjonalnej, a nie jako jej zamiennik (Beisert 1991, 2006).