Teren badań oraz dobór próby badawczej

Diagnoza opinii, praktyk i projektów związków partnerskich i małżeńskich kształtujących się w warunkach zróżnicowanych kulturowo społeczeństw, widzianych i doświadczanych przez wybraną młodzież, objęła zasięgiem grupę 400 studentów z wybranych ośrodków akademickich w Poznaniu, w Brnie i w Opavie. Dobór badanych osób był docelowy (uznaniowy), podyktowany dostępnością do studentów ostatnich lat nauk społecznych, znajdujących się w przedziale wieku uznanego za czas podejmowania decyzji o stabilizacji rodzinnej oraz mających względnie ugruntowaną wiedzę na temat socjologii i pedagogiki rodziny. W związku z tym badania przeprowadzono wśród studentów pedagogiki i pedagogiki specjalnej na Wydziale Studiów Edukacyjnych UAM. Ponadto dzięki możliwości, jaka pojawiła się po nawiązaniu trwającej rok współpracy z ośrodkami zagranicznymi w Czechach, udało się przeprowadzić badania wśród grupy kontrastowej (porównawczej), którą stanowili studenci czescy.

Należy dodać, że nawiązanie współpracy z krajem sąsiadującym nie należało do łatwych zadań; ze względu na poruszane intymne tematy w badaniach, część ośrodków akademickich odmawiało współpracy. Po wnioskowaniu i rzetelnym opracowaniu strategii procedury badawczej z ośrodkami czeskimi oraz dzięki życzliwości władz dziekańskich WSE, możliwy okazał się wyjazd studyjny w celu przeprowadzenia badań. W doborze próby istotna była różnorodność respondentów pod względem płci i kierunku studiów. Przyjęto, że respondentami będą studenci tych kierunków społecznych, którzy uzyskują w trakcie studiów wiedzę na temat racjonalnego osądzania warunków przygotowywania się do ról partnerskich i rodzicielskich, jak również biorą udział w dyskusjach wśród środowisk nauk społecznych, prawnych, teologicznych, gdzie dokonuje się wartościowanie debat na temat związków partnerskich. Ze względu na nieprzewidziane utrudnienia organizacyjne badań w różnych ośrodkach akademickich (biorąc pod uwagę wcześniejsze pozytywne

163 doświadczenia z prowadzenia badań międzynarodowych, gdy udało się dotrzeć do pięciu europejskich ośrodków akademickich), przyjęto, że zasadnym będzie ograniczenie grupy respondentów do reprezentacyjnej liczby 400 osób i będą ją stanowić wszyscy wybrani studenci polscy i czescy, którzy mają doświadczenia z aktualnych lub przeszłych związków, oraz którzy podczas studiów zdobyli wiedzę (lub są w trakcie jej zdobywania) na temat przemian w obrębie współczesnych rodzin.

Okoliczności organizacyjne i wsparcie finansowe w ramach stypendium Fundacji Uniwersytetu imienia Adama Mickiewicza oraz bezpośrednio ze strony Wydziału Studiów Edukacyjnych sprawiły, że ostatecznie projekt zrealizowano w okresie od stycznia 2012 do czerwca 2013 roku, w dwóch krajach o kulturze zachodnio-słowiańskiej: w Polsce oraz w Czechach, kraju uznanym za grupę kontrastową.

Badania w pierwszej części zaprojektowano w ten sposób, aby możliwe było zastosowanie sondażu diagnostycznego. Oprócz ankiety, której pełną wersję załączono w aneksie niniejszej pracy, wykorzystano analizę forum tematycznego pt. Intymność pomiędzy „byciem razem a osobno”. Drugą turę badań stanowiły wywiady rozumiejące z dwudziestoma parami studenckimi. Najodpowiedniejszym sposobem doboru studentów do badań interpretacyjnych obejmujących wywiady okazała się strategia „kuli śnieżnej” (snowball strategy). Pozwoliła ona wyłaniać respondentów dzięki współpracy z parami badanymi, którzy stanowili „łącznik informacyjny”

i wskazywali bezpośredni kontakt do kolejnych par, chętnych do udziału w badaniu.

W ten sposób udało się dotrzeć do 20 par heteroseksualnych. Należy mieć na względzie, że żadna uzyskana w ten sposób próba nie daje gwarancji reprezentatywności, pomimo zróżnicowania wiekowego, płciowego i ze względu na staż bycia w związku. Starano się, aby „atmosfera badań” zarówno w pierwszym, ilościowym jak i jakościowym etapie, odpowiadała tematyce dotyczącej intymnej sfery związku, a wywiady były przeprowadzane przyjaźnie, w sposób budzący zaufanie osób badanych. Wywiady z parami odbywały się w poznańskich pubach, kawiarniach, w parkach, w wynajętych lokalach mieszkaniowych, czyli miejscach dzielenia codziennej przestrzeni par mieszkających razem. Zarówno badania ankietowe, jak i rozmowy z parami, przeprowadzono samodzielnie, pragnąc w ten sposób odpowiedzialnie monitorować przebieg projektu badawczego.

164 Skonstruowanie narzędzia badawczego do pierwszego etapu zajęło cały miesiąc i uwzględniało tłumaczenie ankiety na język czeski³⁶⁹ i angielski. Obszerna, składająca się z dwudziestu sześciu pytań autorska ankieta, miała na celu stworzyć analizę typologiczną oraz zbadać, jakie są przejawy partnerstwa (rodzaje oraz typy) preferowane przez współczesną młodzież studiującą w różnych ośrodkach akademickich Polski i Czech. Interesującą kwestią było wychwycenie różnic pomiędzy dawnymi a obecnymi wzorami partnerstwa, czyli określenia, co znalazło swoją kontynuację, a co jest zupełnie nowym zjawiskiem społecznym. Założono, że wartość partnerstwa dla badanych osób okaże się wartością decydującą o ich opinii, jako wartość instrumentalna narzucona społecznie. Postanowiono w ten sposób sprawdzić, na ile wybór określonej biografii związkowej jawi się jako refleksyjny projekt, a na ile jest on narzuconym społecznie kodem i formą bycia razem.

Pomocnym okazał się wyznacznik w postaci pytania: czy mamy współcześnie do czynienia z transgresją w obrębie relacji partnerskich, czy wręcz przeciwnie, nastąpiła bardzo pozytywna zmiana w kierunku refleksyjności w relacjach, które mają cały czas taki sam kształt, a jedynie zmieniają się formy związków partnerskich?

Interdyscyplinarne rozstrzygnięcia w części teoretycznej ułatwiły proces badawczy, szczególnie na drugim etapie badań, opartych na metodzie wywiadu rozumiejącego, polegającego na rozmowach na tematy intymne.

W toku przeprowadzania badań napotkano na wiele problemów związanych ze specyfiką tematu. Problematyczne okazało się przede wszystkim dotarcie do władz uczelni zagranicznych. Pomimo przedstawienia rzetelnie opracowanego projektu i rozmów, i informacji o warunkach, w jakich będą się odbywały badania obejmujące tematy intymne, część uczelni odmawiało współpracy, nie podając powodów. Część z kolei odmawiała przeprowadzenia badań na terenie uczelni, obawiając się zbytniego zaangażowania w pomoc organizacyjną podczas wizyt studyjnych w danym kraju. Fakt ten był w zupełności zrozumiały ze względu na czasochłonność procesu badawczego.

Do kłopotów organizacyjnych dotyczących przeprowadzania wywiadów należało również zachęcanie par do rozmów na tematy trudne i intymne. Grupą, która stawiała opór wobec wzięcia udziału w proponowanych rozmowach, pomimo zapewnienia o pełnej anonimowości, okazali się mężczyźni – partnerzy respondentek. Nie wszystkie

369 W tym miejscu należą się głębokie podziękowania za podjęty trud tłumaczenia narzędzia badawczego Szanownej Pani Prof. dr. hab. Evie Zamoyskiej z Uniwersytetu im. A. Mickiewicza w Poznaniu.

165 pary pozwalały również na nagrywanie rozmów, w tym względzie częściej oponowały kobiety, podając przeróżne powody, np. modulacja czy zmiana barwy głosu, obawa przed wykorzystaniem nagrania w celach komercyjno-internetowych, pomimo zapewnienia anonimowości i wykorzystania materiału wyłącznie w celach naukowych.