Zmienne, ich kategorie i wskaźniki

Zmiennymi wyjaśniającymi – niezależnymi (independent variable³⁶⁵) są wybrane czynniki społeczno-kulturowe oraz syndromy wybranych cech osobowych i biograficznych badanej młodzieży.

Z kolei zmienną wyjaśnianą – zależną stanowią kategorie skryptów biograficznych³⁶⁶ dotyczące scenariuszy związków partnerskich, traktowane jako kulturowe wzory praktykowanych przez badaną młodzież związków partnerskich.

Dla zobrazowania kontekstu badań stworzono schemat relacji zmiennych, który jest graficzną formą prezentacji rozwiązywanego problemu badawczego i przyjętych hipotez, zwłaszcza w pierwszej fazie badań ilościowych.

Wskaźnikami wszystkich zmiennych niezależnych były:

- odpowiedzi na pytania zawarte w kwestionariuszach ankiety (wskaźniki inferencyjne) – patrz: aneks,

- wypowiedzi badanych studentów w toku wywiadu (wskaźniki inferencyjne) – patrz:

aneks,

- zaobserwowane fakty pochodzące z tematycznego fakultetu (wskaźniki empiryczne) – patrz: stosowny tekst w rozdziałach wynikowych,

- teksty pochodzące z tematycznego forum dyskusyjnego na portalu społecznościowym (wskaźniki empiryczne) – patrz: stosowny tekst w rozdziałach wynikowych.

365 Definicja E. Babbie: zmienna niezależna, czyli taka, której wartości w analizie traktuje się jako dane i nie próbuje się tłumaczyć. Zakłada się, że zmienne niezależne determinują wartości zmiennych zależnych lub wpływają na nie. Babbie E., Podstawy…, s. 554.

366 Wybór określenia skryptów biograficznych uzasadniają dwa względy. Zgodnie z psychologią poznawczą, skrypt życia dotyczy pewnego ogólnego scenariusza typowego/ bądź nietypowego zachowania. Jest zatem pojęciem węższym od biografii, ale ujmującym aspekty tożsamościowe i socjalizacyjne wybranych osób skryptu w konkretnych sytuacjach tworzenia bądź wchodzenia we względnie trwałe relacje partnerskie. W tym wypadku aktorami skryptów są wybrani studenci polscy i czescy. Szerzej na ten temat w rozdziale V niniejszej dysertacji.

158 Schemat nr 2.Schemat relacji diagnozowanych zmiennych w badaniach ilościowych.

Globalna zmienna zależna:

Co wpływa na wybór (praktykowanie) określonych projektów biograficznych?

Grupy zmiennych pośredniczących i niezależnych Zmienne pośredniczące:

realia i cechy krajowych kontekstów konstruowania własnych biografii z uwzględnieniem tych uwarunkowań, które niosą za sobą: globalizacja kultury i ekonomiki i federalizacja

państw europejskich, w tym zachowanie narodowej specyfiki obyczajowej (polska sakralizacja i czeska sekularyzacja)

Zmienne niezależne:

Syndrom wybranych cech związanych z dynamiką przemian kulturowo- socjalizacyjnych środowisk życia badanych osób:

 specyfika kultury europejskiej (wielokulturowość, otwartość, dostępność w sieci i realu) w efekcie związki na odległość,

 zamiany w tradycyjnych przepisach ról społecznych kobiecych i męskich,

 przeobrażenia wartości życia rodzinnego (mozaikowość rodzin),

 postępująca indywidualizacja w procesach socjalizacyjnych,

 wpływy emancypacyjne teorii gender i queer,

 zmiana sytuacji kobiet - feminizacja,

 wpływ mody, lansowanych w mediach wzorców związków partnerskich ,

 usieciowienie relacji, w efekcie atomizacja relacji

 zjawiska: sponsoringu, prostytucji wśród młodzieży, juwenalizacja w kulturze popularnej (np. związki gerontofilne),

 konsumpcjonizm- affluenza- choroba dobrobytu,

 inwersja sfer intymnych, prywatne vs intymne,

 akceleracja sfer dojrzałości seksualnej vs niedojrzałość emocjonalna,

 przeobrażenia w strukturach rodzin

 zjawisko singlowania w efekcie zagrożenie dla praktykowania ról rodzicielskich, życiowych partnerów,

159 Uznano, że dla zobrazowania problematyki badawczej podejmowanej w jakościowej fazie badań diagnozujących praktykowane i spodziewane skrypty, przydatny będzie również schemat obrazujący lokowanie biograficznych skryptów, dotyczących związków partnerskich w kontekstach dotychczasowych doświadczeń biograficznych badanych jednostek, jak i aktualnych i spodziewanych kontekstów ich życiowej aktywności.

Schemat nr 3. Ujawniane skrypty partnerskie w kontekście własnych doświadczeń biograficznych, środowisk ich pozyskiwania i spodziewanych projekcji,

prezentowane i analizowane w badaniach jakościowych

Źródło: projekt własny.

Wyjaśnienie:

Ja – wszystkie dotychczasowe uświadamiane doświadczenia biograficzne, czyli wszystko to, co jednostka sobie ceni, indywidualna refleksja nad wartościami, która stanowi drogowskaz oraz te wartości, które są przez jednostkę odrzucane. W „jądrze”

skryptu ujawniają się cechy identyfikujące jednostkę w momencie przeprowadzania badań (zwłaszcza podczas wywiadów rozumiejących). Respondent czyni retrospekcję zdarzeń, które miały miejsce w jego życiu. Zdarzenia te odnoszą się do kondycji

160 psychofizycznej, scenariuszu edukacyjnego, dotychczasowych osiągnięć, jak i do wszelkiego rodzaju perturbacji w życiu jednostkowym i związkowym.

Aktualne środowisko – wyznaczony aktywnością Ja topos jednostki, jej aktualne miejsce życia w danej społeczności lokalnej (w tym wypadku miasta, aglomeracji).

Ważność środowiska lokalnego jako dającego względne poczucie stabilności i rozwoju młodej jednostce. Istotnym jawi się pytanie o aktualne miejsce zamieszkania oraz częstotliwość zmian miejsca zamieszkania. W polu tym znajdą się przypadki osób, które ujawniają subiektywne poczucie wolności, swoistego nieskrępowania i niezależności w działaniu i budowaniu relacji. Deklaracje mogą ujawniać skrypt

„wędrowca”, dla którego ani stały partner, ani stałe miejsce zamieszkania i źródło utrzymania nie mają znaczenia. Aktualnie doświadczane i wpływające na wybory środowisko ma być albo przeciwieństwem nudy, albo opisywać możliwość stabilizacji i tradycyjnego przywiązania do miejsca. W skrypcie tym zarysowuje się koncepcja społeczności i jednostek nomadycznych, sytuujących się pomiędzy linearnością a przywiązaniem.

Biografia – doświadczenia - przestrzeń wpływów formujących aktualną aktywność podmiotu (jednostki), gromadzone doświadczenia kształtujące osobowe cechy jednostki i „piszące” jednostkowy skrypt. Jest to zbiór potencjalnego i aktualnego środowiska miejsc i osób wpływających na przyszłą/obecną tożsamość partnera.

Perspektywa – skrypt biografii projektowanej, spodziewanej. Prospektywne nastawienia biograficzne. Najdalej wysunięty promień koła odpowiada na pytania dotyczące projekcji. Do czego jednostka badana dąży? Jakie strategie wykorzystuje w realizacji swoich celów? Od czego zależą sposoby radzenia sobie w życiu i w partnerstwie? Wybory jednostki mogą oscylować między strategią tradycyjną (popularną w krajach „zamrożonych kulturowo” pod względem rodzinnych ról płciowych, jak Polska), czy przyswajającą, przynajmniej w deklaracjach, niezależność i „ekstrawagancje” w skryptach biografii związkowej, jak kraje wysokorozwinięte (Dania, Szwecja, Finlandia) Skrypty oscylują między strategią mozolnego dążenia do zamierzonych celów życiowych, strategią unikania nieprzyjemnych zdarzeń, tak zwaną strategią patologiczną, nieakceptowaną (które R. Merton typologizuje w kontekście przystosowań społecznych), a strategią aktualnościową, hedonistyczną, liczącą na los,

161 przypadek, przyjemność w realizacji swoich pragnień, także związanych ze związkiem partnerskim.³⁶⁷