Testy współwystępowania, koordynacji i pytań

Grupy przymiotnikowe pozostające w relacji współrzędnej, nie będą współwystępowały przy tym samym nadrzędniku jeśli nie są zespolone spójnikiem lub jego interpunkcyjnym ekwiwalentem, zob. K. Kallas (1993). W NG przy tym samym N równocześnie występować mogą zaś dwa ciągi niezespolonych grup przymiotnikowych, lewostronny oraz prawostronny, zob. (58), co przemawiałoby za tym, że grupy te nie są członami konstrukcji współrzędnych.

(58) (Sprzedano) wszystkie te nasze pierwsze piękne wielobarwne

kompendia poprawnościowe wprowadzone na rynek na początku roku.

Zwróćmy uwagę na to, że postulat uwzględnienia co najmniej kilku równocześnie występujących przymiotnikowych podrzędników N pojawia się w pracach różnych autorów. Postulowana liczba podrzędników pozostaje w związku, po pierwsze, z przyjmowaną interpretacją konstrukcji liczebnikowo-rzeczownikowych, po drugie, z przeprowadzaną na podstawie cech semantycznych klasyfikacją przymiotników, które są lokowane przy rzeczownikowym centrum. I tak, Z. Topolińska (1984: 367-383) w lewostronnym ciągu przymiotników przewidziała miejsca dla członów interpretowanych jako 1) wykładniki referencji, np. wszystkie, te, 2) oceny ilościowej, np. dwa, kilo, 3) atrybuty relacyjne typu A, np. jutrzejszy, następny 4) atrybuty relacyjne typu B, np. blaszany, rzeźbiony, 5) atrybuty

intensyfikowalne, np. piękny, skąpy. Z kolei w pracach dotyczących przydawek, w lewostronnym ciągu postulowano miejsca dla przydawek wyrażanych różnymi częściami mowy, mianowicie: 1) zaimkiem nieokreślonym, np. każdy, 2) zaimkiem wskazujacym, np. ten, 3) zaimkiem dzierżawczym, np.

mój, 4) liczebnikiem głównym, np. pięć, 5) liczebnikiem porządkowym, np. pierwszy, 6) przymiotnikiem lub imiesłowem tzw. jakościowym, biały, 7)

przymiotnikiem lub imiesłowem tzw. relacyjnym np. drewniany. Przymiotniki typu 6) i 7) opisywane były także łącznie, jako przymiotniki charakteryzujące, zob. A. Krasnowolski (1909), J. Rozwadowski (1914), H. Gaertner (1924), W. Doroszewski (1947, 1948), J. Sankowska (1962), S. Jodłowski (1976: 168), A. Cegieła i A. Markowski (1982: 109-110), W. Śliwiński (1984a: 23-29), M. Bańko (1993)25. Jeśli zaś chodzi o przymiotniki lokowane z prawej strony N, to zauważono, że po pierwsze lokowane są tu przymiotniki przez

Z. Topolińską (1984) nazywane relacyjnymi typu B, a tradycyjnie — przydawkami gatunkującymi, np. (film) polski, po drugie, rozbudowane grupy przymiotnikowe, tzw. rozbudowane przydawki, zwłaszcza wyrażone imiesłowem, np. (monter) sprawnie wykonujący instalację, zob.

H. Orzechowska-Zielicz (1954), H. Wróbel (1975). Autorzy jednak nie analizowali ciągów, w których wymienione grupy przymiotnikowe występowałyby równocześnie.

Test koordynacji tylko w jednym wypadku nie potwierdzałby wyniku testu współwystępowania. Testowi poddane zostały grupy przymiotnikowe lokowane przy N w (58). Dla lepszej czytelności test przeprowadzono etapami, na których koordynowane były po dwie grupy przymiotnikowe lokowane w lewostronnym lub prawostronnym ciągu, zob. (58a)-(58f).

(58a) (Sprzedano)?wszystkie i te kompendia. (58b) (Sprzedano) te i nasze kompendia.

25

Przypomnę, że w konsekwencji zawężenia w niniejszej pracy zakresu badanych NG w stosunku do wspomnianych wyżej prac, wsród podrzędników N autorka nie będzie uwględniała form liczebnikowych, np. dwa, pięć.

(58c) (Sprzedano)?nasze i pierwsze kompendia. (58d) (Sprzedano) ?pierwsze i ilustrowane kompendia. (58e) (Sprzedano) piękne i wielobarwne kompendia.

(58f) (Sprzedano)? kompendia poprawnościowe i wprowadzone na rynek na początku roku.

Spośród poddanych testowi grup przymiotnikowych współwystępujących przy N w (58) zastrzeżeń nie budzą skoordynowane grupy przymiotnikowe

piękne i wielobarwne, zob. (58e), tj. takie, które intuicyjnie można uznać za

charakteryzujące typu jakościowego i relacyjnego. Daje to podstawy do traktowania tego typu grup przymiotnikowych jako pozostających w relacji współrzędnej. Ciekawe, że właśnie w odniesieniu do tego typy grup powstaje najwięcej problemów interpunkcyjnych.

O przymiotniki zależne od N można pytać różnymi pytaniami, zob.

Z. Klemensiewicz (1986: 128-130), np. j a k i e k o m p e n d i a ? piękne,

wielobarwne, poprawnościowe, wprowadzone na rynek na początku roku, k t ó r e k o m p e n d i a ? wszystkie, te, k t ó r e z k o l e i k o m p e n d i a ? pierwsze, c z y j e k o m p e n d i a ? nasze. Jak widzimy, test pytań może tylko

w ograniczonym stopniu służyć do ustalenia, czy przymiotniki zależne od N pozostają w relacji współrzędnej. Jego wynik znacznie różni się od wyników innych testów.

Warto zwrócić uwagę, że istotnym sygnałem niepozostawania w relacji współrzędnej będzie także fakt, że niektóre grupy przymiotnikowe lokowane z lewej strony N nie mogą swobodnie zmieniać miejsca, tj. następują po sobie w określonej kolejności, a jak stwierdziła K. Kallas (1993: 125-143), w konstrukcjach współrzędnych zwykle kolejność członów jest dowolna. Zasady wzajemnego uporządkowania grup przymiotnikowych będą przedstawiane w dalszej części pracy.

4.2.3. Ustalenia

Przyjmuję, że w skład lewostronnego ciągu przymiotnikowych podrzędników N wchodzić może maksymalnie pięć podrzędników nie

pozostających względem siebie w relacjach syntaktycznych, zaś w prawostronnym ciągu w relacjach syntaktycznych nie pozostają dwa przymiotnikowe podrzędniki, dla których w NG postuluję pięć pozycji linearnych w ciągu lewostronnym względem N oraz dwie pozycje linearne w ciągu prawostronnym.

W szczególnych sytuacjach, gdy zamiast podrzędnika rzeczownikowego w NG umieszczany jest jego przymiotnikowy ekwiwalent, w prawostronnym ciągu równocześnie uplasowane mogą być nie dwa, lecz trzy podrzędniki przymiotnikowe. Dla przymiotnikowego ekwiwalentu n nie rezerwuję jednak odrębnej pozycji linearnej, gdyż podrzędniki te umieszczane są wymiennie w tym samym miejscu. Poniżej przykładami ilustruję NG, w których podrzędnikami N równocześnie jest od dwóch do siedmiu grup przymiotnikowych.

1) a-a

(59) (Z) tych archaicznych praktyk (minister składa corocznie sprawozdanie sejmowi). (Pol.95)

2) a-a-a

(60) (I tu jawi się) kolejny ważny moment skwapliwie pomijany przez historyków. (Pol.95)

3) a-a-a-a

(61) (Znawcy tematu zapewniają, że) takie kolejne płatne miejsca postojowe (zostaną wprowadzone w przyszłym roku).

4) a-a-a-a-a

(62) (Z trudem mieściliśmy się w) tym twoim niewielkim mieszkaniu komunalnym, położonym w centrum miasta.

5) a-a-a-a-a-a

(63) (Z braku pieniędzy) wszystkie te wasze następne starannie

planowane wyprawy badawcze (prawdopodobnie nie dojdą do skutku).

6) a-a-a-a-a-a-a

(64) Wszystkie te nasze kolejne poprawione programy komputerowe wprowadzane do sprzedaży na początku maja (będą już zaopatrzone w nowy moduł).

Należy jednak podkreślić, że w konkretnych NG notowanych w materiale równocześnie występuje przeważnie znacznie mniej przymiotnikowych podrzędników niż to zostało teoretycznie przewidziane. Najczęściej N równocześnie rozwijane jest przez jedną, dwie lub trzy grupy przymiotnikowe. Takie NG stanowią też podstawę prowadzonych badań.