Trzy pozycje prawostronne

Jak powiedziano wyżej, stosunkowo rzadko w postpozycji wobec N współwystępują trzy podrzędniki quasilokalne. Ma to miejsce przeważnie w NG, których N stanowi forma słowotwórczo powiązana z czasownikiem, choć derywowana od niego nieregularnie, np. (37).

(37) (Interesująca była) mowa Aleksandra Macedońskiego do Greków, która okazała się spreparowana.

Kolejność takich trzech członów zależnych daleka jest od stabilnej, ale można zauważyć pewne uwarunkowania, które są analogiczne do ujawnionych w p. 2.1. w odniesieniu do dwóch członów zależnych. I tak, najbliżej N jest lokowana grupa rzeczownikowa lub jeśli jej brak — grupa przyimkowo-nominalna. Jeśli zaś te dwa człony współwystępują, to człon rzeczownikowy zasadniczo poprzedza przyimkowy. Układ n — pr jest więc typowy, zaś mniej typowy jest układ pr — n, por. (38)-(38a).

(38) Wpływ odżywiania się koncentratami na długość życia,

potwierdzony wieloletnimi badaniami naszego zespołu (przedstawia się następująco).

(38a) Wpływ na długość życia odżywiania się koncentratami,

potwierdzony wieloletnimi badaniami naszego zespołu (przedstawia się następująco).

Podrzędniki innych typów plasują się w dalszej kolejności, po grupach rzeczownikowej i przyimkowo-nominalnej. W (38) w pozycji IVpost

(39) (...powróciła do Warszawy) delegacja PZPR na szósty zjazd SED, na czele której stał pierwszy sekretarz KC PZPR W. Gomułka.

(Sł.fr.wiad.pras.)

Panuje opinia, że zdania względne powinny być umieszczane bezpośrednio po rzeczowniku, do którego się odnoszą, zob. D. Buttler (1986: 411),

M. Zarębina (1988: 189-191). Kolejność składników NG w (39) byłaby więc odstępstwem od tej zasady. M. Zarębina jako przykład takiego niepożądanego odstępstwa podała zdanie (40):

(40) (Przylot do Warszawy zapowiedziała) ekipa amerykańskich specjalistów, wyposażona w odpowiedni sprzęt, która zajmie się identyfikacją zwłok pasażerów z USA.

W istocie, takie NG jak w powyższym zdaniu, gdzie człon zdaniowy jest lokowany po innych członach zależnych od tego samego N, są rzadko notowane w materiale, tym niemniej nie są niepoprawne. Ponadto ich struktura jest jednoznaczna, co najwyżej odbiorca musi włożyć więcej wysiłku, aby je zrozumieć. Z tego punktu widzenia lepsze byłoby następujące uporządkowanie, zob. (40a).

(40a) (Przylot do Warszawy zapowiedziała) wyposażona w odpowiedni sprzęt ekipa amerykańskich specjalistów, która zajmie się identyfikacją zwłok pasażerów z USA.

Przestawienie członu przymiotnikowego wyposażona w odpowiedni sprzęt na pozycję przed centrum grupy nominalnej, likwiduje bowiem dysproporcję w długości między lewostronnym a prawostronnym ciągiem składników grupy nominalnej, o czym szerzej będzie mowa w rozdziale V.

W zebranym materiale nie zanotowano natomiast przykładów grup nominalnych, w których człon typu oratio recta występowałby jako jeden z

trzech członów quasilokalnych2. Grupy takie są możliwe do utworzenia, zob. (41).

(41) (Po latach wspominał) czułe słowa mamy na dobranoc: „Kolorowych snów, synku”.

Najbardziej naturalne wydaje się umiejscowienie or w pozycji IVpost.

Jeśli w ciągu członów quasilokalnych brak grupy rzeczownikowej, pozycję IIpost zajmuje grupa przyimkowo-nominalna, IIIpost grupa przymiotnikowa, a IVpost grupa zdaniowa, zob (42).

(42) (Przykładem jest) rakieta z laserem chemicznym oznaczona kryptonimiem Alpha, nad którą w USA prowadzone są zaawansowane prace. (Rzeczp./94)

Jeśli w tym ciągu trzech składników występują dwie grupy przyimkowo-rzeczownikowe, np. (43), to są one zwykle oddzielone od siebie grupą rzeczownikową. Możliwy jest także taki układ linearny, w którym człony przyimkowe sąsiadują ze sobą, por. (43) i (43a).

(43) Wyjazdy na inne kontynenty misjonarzy dla nawracania pogan (u nas nie odegrały znaczniejszej roli). (Pol./96)

(43a) Wyjazdy misjonarzy na inne kontynenty dla nawracania pogan (u nas nie odegrały znaczniejszej roli).

Poczynione w p. 2.2. ustalenia przedstawia tabela 4. Podobnie jak w poprzednich tabelach, w kolumnach podaję typy podrzędników realizujących pozycje prawostronne, przy czym znakiem „” w kolumnie trzeciej oddzielane są realizacje alternatywne. Wiersze odzwierciedlają zaś wzajemne uporządkowanie współwystępujacych podrzędników. Pierwszy wiersz na wysokości dwóch pierwszych kolumn przedzielony został linią przerywaną, co

2

Najbardziej rozwinięte grupy nominalne, w których oratio recta jest jednym z członów zależnych od N, zawierają generalnie mniejszą liczbę podrzędników niż najbardziej rozbudowane grupy nominalne bez oratio recta. Zwykle oprócz oratio recta pojawia się tylko jeden inny podrzędnik, zob. M. Gębka (1998).

służy zaprezentowaniu wariantywnego układu linearnego. Układ nad linią przerywaną traktuję jako typowy, ten pod linią — jako mniej typowy. Również w czwartym wierszu przedstawiam dwie możliwości uporządkowania składników realizujących pierwsze dwie pozycje linearne. Układy te traktuję jako równoprawne, dlatego nie oddzielam ich linią przerywaną.

Tab. 4

IIpost IIIpost IVpost

n pr pr n a  s  or n n pr  a  s  or pr a s n pr pr n pr

Zwróćmy uwagę, że w pozycji IIpost lokowane są zasadniczo podrzędniki dwóch typów: rzeczownikowy i przyimkowy, w IIIpost zaś przeważnie przyimkowy, przymiotnikowy i rzeczownikowy. Ten ostatni nie jest lokowany w pozycji IVpost, która wypełniana może być natomiast przez podrzędniki przymiotnikowe, zdaniowe, oratio recta lub przyimkowe.

Ustalenia przedstawione w p. 2.2. zostały poczynione głównie na podstawie analizy zebranego materiału i intuicji autorki pracy. Z tego względu nie zostały przedstawione tu wszystkie możliwe do pomyślenia kombinacje postpozycyjnych podrzędników N.

3. Modyfikacje układu typowego

Jako odstępstwa od prawostronnej linearyzacji członów zależnych łączących się z rzeczownikowym nadrzędnikiem quasilokalnie uznaję po pierwsze, umieszczenie określonego członu zależnego lewostronnie względem rzeczownikowego centrum grupy nominalnej, po drugie, rozbicie linearnej

ciągłości członu zależnego przez wstawiony między jego składniki rzeczownikowy nadrzędnik.