turystyka poznawcza, czyli zainteresowanie odmiennością

Pragnienie zetknięcia się z tym, co egzotyczne, jest bez wątpienia najczęstszym motywem przyjazdów turystycznych do Sierra Leone i Nigru. Chętnie odwołują się doń materiały promocyjne. „Disco-ver Sierra Leone before e„Disco-veryone else does” (odkryj Sierra Leone, zanim zrobią to inni), czytamy w Official Visitors Guide wydanym przez NTB.

Współczesne „odkrywanie” nie ma jednak wiele wspólnego z aktywnością dawnych podróżników. W praktyce sprowadza się zazwyczaj do odwiedzenia najbardziej znaczących, a więc ogól-nie znanych atrakcji przyrodniczych i kulturowych. Trzeba je

rozumieć raczej jako zaskoczenie wywołane poczynionymi ob-serwacjami i zebranymi doświadczeniami. To właśnie potrzeba takich osobistych odkryć jest magnesem przyciągającym turystów w rejony rzadko odwiedzane i trudno dostępne, często niestabilne politycznie. Na poznanie czeka zarówno przyroda, jak i kultura.

Podane niżej przykłady pokazują, jak wiele różnych form podróżo-wania ma szansę zaistnieć w krajach z pozoru „nieturystycznych”.

3.2.1 turystyka przyrodnicza

Sierra Leone i Niger leżą w odmiennych strefach krajobrazowych, a zatem z punktu widzenia odwiedzających zainteresowanych przy-rodą stanowią dwa odrębne światy. W obu przypadkach potencjał dla omawianego typu turystyki jest znaczący (patrz rozdział 2).

Jednocześnie aktualne i zakończone konflikty polityczne mają zasadniczy wpływ na stan i dostępność walorów przyrodniczych.

Turystykę przyrodniczą podzielić można na geologiczną (geoturystykę), związaną z abiotycznymi walorami przyrody, oraz ekologiczną, bazującą na walorach przyrody ożywionej (Kowal-czyk 2010).

Leżący w strefie suchej Niger ma wszelkie predyspozycje do bycia geoturystyczną mekką Afryki Zachodniej. Turystycz-nym symbolem kraju są góry Aϊr i sąsiadujący z nimi największy saharyjski erg Ténéré. Zbudowane z różnego rodzaju skał me-tamorficznych kambryjskie plateau Aϊr urozmaicone jest przez izolowane stożki młodszych, kenozoicznych wulkanów (najwyższy Tamgak ma 1988 m n.p.m.). O szczególnych walorach obszaru decyduje rozmaitość utworów geologicznych, malownicze formy erozyjne oraz czytelność zachodzących w krajobrazie zjawisk. Jest to obszar o wyjątkowej urodzie, a jednocześnie żywy podręcznik geologii. Brak pokrywy roślinnej i znaczących śladów działalności człowieka sprawia, że stosunkowo prosto jest rozpoznać, a nawet zinterpretować zachodzące wokół procesy geologiczne. Do żela-znych punktów wizyty w górach Aϊr (która jest najczęściej trwającą

Świadomi i pomocni 88

około tygodnia wycieczką samochodem terenowym) należą m.in.

marmurowe wzniesienia u ujścia uedu Zagado oraz przypomina-jąca z lotu ptaka szczypce kraba kaldera Arakao. Obydwa obiekty znajdują się w najciekawszej z geologicznego punktu widzenia części omawianego obszaru, w strefie granicznej pomiędzy Wiel-kim Ergiem Ténéré a masywem górsWiel-kim (ryc. 3.2). Można tam obserwować również liczne przykłady zjawisk wulkanicznych i eolicznych. Wydmy, którym dalszą drogę na zachód zagradza pasmo górskie, są jednymi z najwyższych na Saharze (do 300 m wysokości względnej).

Jak podkreślają R.K. Dowling i R. Newsome (2006), geotu-rystykę można uprawiać na różnych poziomach specjalizacji, ale w większości przypadków aby zainteresować podróżnego przy-rodą nieożywioną, należy mu dostarczyć informacji o genezie i znaczeniu odwiedzanych obiektów. Wyjątkowość omawianego obszaru jest czytelna, przekłada się bowiem na walory wizualne krajobrazu. Na razie pozostają one niezagrożone, jednak w przy-padku znacznego zwiększenia ruchu turystycznego problemem staną się generowane przezeń ślady, takie jak choćby erozja na szlakach samochodowych. Przykłady tego typu oddziaływań ob-serwuje się w bardziej uczęszczanych miejscach Sahary, np. na Pustyni Zachodniej w Egipcie. Podróżni skarżą się, że utrwalone w terenie znaki obecności człowieka odbierają pustyni jej dzikość i tajemniczość. Dlatego w przyszłości konieczne może się okazać monitorowanie ruchu turystycznego oraz wprowadzenie większe-go zróżnicowania tras przejazdów przez góry Aϊr.

Omawiany rejon nie jest jedynym obszarem o dużych walo-rach dla geoturystyki. Podobne cechy mają izolowany masyw Ter-mit i sąsiadująca z nim pustynia Temet (nazywana przez Tuaregów

„Małą Pustynią”) we wschodnim Nigrze. Bardzo ciekawe z geolo-gicznego punktu widzenia są też usiane ostańcami okolice Dogon Doutchi, bogata w formy erozyjne krawędź doliny Nigru czy też granitowe formacje w okolicach Zinder. Obszary te jednak nie

Świadomi i pomocni 90

zostały jeszcze rozpoznane jako walor geoturystyczny, nie mogą też równać się z górami Aϊr pod względem różnorodności obiektów geologicznych. Ważnym aspektem podnoszącym atrakcyjność gór Aϊr w oczach turystów jest ich znaczenie dla tożsamości kulturo-wej Tuaregów. Są to rodzinne strony większości organizatorów nigerskiej turystyki. Jest rzeczą naturalną, że chcą oni pokazywać turystom miejsca, z którymi sami czują się związani. Jednak pre-zentując region, najczęściej koncentrują się na topografii i walorach kulturowych. Są to oczywiście aspekty bardzo ciekawe i ważne, jednak uzyskanie merytorycznego wsparcia z zakresu geologii jest na miejscu praktycznie niemożliwe. Przewodnicy znają legendy związane z poszczególnymi formami terenu, potrafią wskazać obiekty ułatwiające orientację czy odszukać półszlachetne agaty.

To wprawdzie całkowicie wystarczy, aby zainteresować turystę, ale nie pozwoli zrozumieć geologicznej przeszłości Sahary.

Brak świadomości problemu skutkuje nieodpowiedzialnym stosunkiem do zasobów. Zabieranie na pamiątkę skał, a zwłaszcza skamieniałości, z licznych w Nigrze stanowisk paleontologicz-nych może prowadzić do degradacji cenpaleontologicz-nych stanowisk. Biorąc pod uwagę znikomą liczbę turystów, obecnie problem wydaje się wydumany, jednak w przypadku ustabilizowania się sytuacji politycznej zjawisko może się szybko nasilić. W pierwszym pię-cioleciu nowego milenium, kiedy liczba gości odwiedzających góry Aϊr znacząco się zwiększyła, konieczne okazało się podjęcie kroków ograniczających proceder zbierania okazów geologicz-nych. Organizująca loty do Agadezu firma Point Afrique zade-klarowała, że tego typu obiekty nie będą zabierane na pokład, a przewodnicy zaczęli zachęcać swoich klientów, by poprzestali na fotografowaniu ciekawych znalezisk. Najważniejsze i najbar-dziej znane stanowiska paleontologiczne są, w miarę możliwości finansowych instytucji zajmujących się ich ochroną, grodzone, a za wstęp pobiera się niewielkie opłaty. Turyści nie są jednak postrzegani jako intruzi, bo ich obecność łączy się (najczęściej

jedynie intencjonalnie) z szansą na promocję okolicy bądź pozy-skanie środków na dalsze badania. Jak się wydaje, świadomość, że ochrona i udostępnianie zasobów powinny iść ze sobą w parze, jest w Nigrze dość powszechna. Wobec braku środków w budżecie władz administracyjnych i instytucji badawczych duże znaczenie mają działania o charakterze oddolnym. Ogrodzenie stanowiska paleontologicznego w okolicach Kao zostało sfinansowane przez francuską rezydentkę, która opracowała również folder promujący to nieopisywane w przewodnikach miejsce. Konkretna lokalizacja nie jest jednak podawana do powszechnej wiadomości; turyści muszą skontaktować się z merostwem i uzyskać opiekę przewod-nika, co zapewnia kontrolę nad stanowiskiem.

Atrakcyjność geologiczna może być ważnym czynnikiem sprzyjającym zwiększeniu liczby turystów, wymaga jednak roz-poznania walorów, określenia zasad ich wykorzystania oraz od-powiedniego wyedukowania oprowadzających.

Obecnie dostępność gór Aїr i innych części północnego Ni-gru jest znacząco ograniczona ze względu na zagrożenie porwania-mi dokonywanyporwania-mi przez AQMI i bandytyzmem o podłożu eko-nomicznym. Dodatkowym niebezpieczeństwem są miny będące pozostałością konfliktu w latach 2007–2009. W sezonie 2011/2012 góry Aϊr czy stanowiska paleontologiczne w obrębie położonej na południe od Agadezu falezy Tiguidit można było odwiedzać jedy-nie z liczną eskortą wojskową. Pomijając koszty tego typu asysty, taka forma podróżowania nie pozwala na swobodną eksplorację otoczenia, co podważa sens całego przedsięwzięcia.