Ustrój i sposób działania łukówek

Światłość łukówki jest rozmaita w różnych kierunkach i zależy nietylko od ustroju łukówki, ale przeważnie i od rodzaju prądu, ja ­ kim ją zasilamy. W wykresach rys. 1252, wzgl. rys. 1253, przed­

stawiamy światłość łukówki sprądowej, wzgl. rozprądowej, w ten spo­

sób, że na promieniu każdego kierunku odcięto kresę, przedsta­

wiającą światłość, jaką łukówka wyłania w tymże kierunku : krzy­

we, łączące końce tych kres, są wykresowemi światłości. Wykresy te przedstawiają rozłożenie światłości w poszczególnych kierunkach przy zastosowaniu kloszy zupełnie przezroczystych; osłaniając łuk kloszami omglonymi lub z tworzyw tylko

przeświecających, możemy wprawdzie zła­

godzić w wysokim stopniu te niejedno- stajności światła w różnych kierunkach, tracimy natomiast znaczną część światło­

ści całkowitej. W łukówkach sprądowych koniec węgla dodatnego upala się w ta­

ki sposób, że nabiera postaci krateru, którego powierzchnia promieniuje około

8 5% całkowitego światła, wydawanego przez taką łukówkę. Dlatego też przy oświetleniu bezpośredniem stawiamy węgiel dodatni zawsze górą, t. j. tak, aby jego krater kierował się w dół. Z laski węgla dodatnego spala się dwa razy więcej niż z laski odjemnego, która bywa zatem zazwyczaj bądźto krótszą, bądźteż o mniejszej średni­

cy. Na laski odjemne stosujemy węgle jednolite, natomiast na laski dodatne używamy zazwyczaj węgli urdzenlonych.

Największą światłość wydaje łukówka sprądowa w kierunku od­

chylonym od poziomu w dół o 40° (rys. 1252). Jeżeli światłość tę oznaczymy przez S m, światłość zaś wydawaną w kierunku pozio­

mym przez Ą ), to średnia światłość S wszystkich kierunków będzie w przybliżeniu :

S = l 5 m + - * - Ą , .

W łukówkach rozprądowych (rys. 1253) obydwa węgle upalają się stożkowato i prawie jednakowo; prawie jednakową jest też wy­

dawana z nich światłość. W łukówce takiej kierunki największej światłości są odchylone względem poziomu o 40° w górę, względnie w dół. Aby w takiej łukówce wyzyskać i promienie światła kieru­

jące się w górę, stawiamy tuż nad lukiem mały odblaśnik, który odbija te promienie w dół, skutkiem czego rozkład światłości zbliża się do przedstawionego w wykresie rys. 1252, dla łukówki sprądo- wej. Odblaśnik ten, hamując przepływ powietrza ku węglowi gór­

nemu, powoduje nadto zmniejszenie jego zgaru (upalania się).

Osłaniając nieprzenikalnie dla powietrza taką łukówkę, zmniejszamy znacznie zgar węgli i otrzy- mujemy tak zwane łukówki trwałopalne (małozga- rowe). W łukówkach tych, tak sprądowych jak i rozprądowych, końce spalających się węgli są spłaszczone i rzucają największą światłość w k ie -.

runku prawie poziomym, jak to wskazano w wykre­

sie rys. 1254.

Wskutek utrudnionego dostępu powietrza, zgar

węgli jest znacznie powolniejszy, a mianowicie zgar węgla dodatne­

g o 1 do 2 mm, odjemnego zaś 0,25 do 0,5 mm na godzinę, a więc

IV. Przetwornice i przetworniki. g g g

R ys. 1252. R ys. 1253.

cztery razy mniejszy. Sprawność łukówki trwalopalnej (mało-zgaro- wej) jest mniejsza niż zwykłej, czyli że na tę samą światłość zuży­

wamy większą ilość watów. Sprawność tę pogarsza jeszcze oko­

liczność, że nieprzenikalna osłona szklana staje się niebawem mniej przezroczystą, a to skutkiem drobnego pyłku węglanego, osadza­

jącego się na jej powierzchni wewnętrznej. Ponieważ koniec węgla spala się w tych łukówkach gładko, bez wydrążenia w postaci kra­

teru, więc położenie luku nie jest tak ustalone jak w łukówkach zwykłych i łuk krąży wzdłuż obrzeży końcy węgli, co powoduje pewną niejednostajność światła. Dlatego też łukówki te nie nadają się do oświetlenia, od którego wymagamy zupełnej jcdnostajności.

Zmniejszyć zgar węgli (przy uniknięciu wad łukówki trwało-pal- nej) możemy do pewnego stopnia i w zwykłych łukówkach, usta­

wiając tuż nad łukiem mały krążek poziomy, przez którego otwór przechodzi węgiel górny, w sposób podobny jak przez odblaśnik łukówek rozprądowych. W sposób też podobny krążek ten hamuje przepływ powietrza wzdłuż węgli, powodując przez to . zmniejszenie ich zgaru o 4 0 % . Łukówki dotychczas omówione miewają laski węglane, wyrabiane z możliwie czystego węgla, przez jego stłacza- nie. W ostatnich czasach stosują jednak coraz to szerzej i węgle z domieszką pewnych soli metalowych, które zabarwiają łuk na barwę zależną od rodzaju metali. Pierwsze tego rodzaju tukówki barwne, wprowadzone przez Bremer’a, posiadały we węglach do­

mieszkę, która zabarwiała łuk na żółto, obecnie jednak otrzymuje­

my przez stosowne domieszki do węgla łuk bądźto o świetle czysto białem, bądźto zaróżowionem, bądżto zażółtawionem, bądźteź w innych odcieniach barwy. Laski węglowe w łukówkach barwnych nie sto­

ją poosiowo naprzeciw siebie, lecz stawiają się ukośnie do siebie, a pochyło względem pionu, t. j. tak, aby łuk między ku dołowi skierowanymi końcami lasek przebiegał w kierunku przybliżenie po­

ziomym. Łukówki barwne wydzielają z siebie podczas palenia spa­

liny zdrowiu szkodliwe i z tego powodu nienadają się one do oświe­

tlenia wnętrzy budynku.

Dtugość i grubość lasek węglanych pozostaje w zależności i od ustroju łukówki i od jakości węgla. W poniższych tablicach zesta­

wiamy dane dla węgli doborowego gatunku:

1. Ł u k ó w k i s p r ą d o w e .

9 0 0 Dział szesnasty. — Elektrotechnika.

D łu g o ść ) 400

Y III. O św ietlenie. 9 0 1

*8 a8 a8 29 39 30 31 3X

8 8 8 8 _{8,5 8,5 8,5} 8

— 29 *9 3° 3° 31 3* 3*

— 10,5 10,5 xo,5 XI 1 1 1 1 10 ,5

— - — 31 3* 3* 33 33

— — — 14,5 *5 *5 J 5 * 4,5

— 400 mm l p a]ą 8{ę . . . godzin .. .. ( Napięcie międzykrańco-Długość węgli > we . . . V

— 500 ram l palq. się . . . godzin D łu g o ść w ęg li / N api^ ° “ « ^ .y k ra ń co

-660 mm \ p al^ się . . , godzin

Napięcie tniędzykrańcowe łukówek zwykiych podano w zestawieniu powyższem. Przekonywamy się z niego, że przy napięciu sieci 110 V wypada wstawiać po dwie takie łukówki posobnie, a więc i palić je spółcześnie, w sieciach zaś o 220 V napięcia nawet po 4 do 5 takich łukówek. Okoliczność ta powoduje nieraz pewne niedogodnoś­

ci, których możemy uniknąć przez zastosowanie łukówek trwało-pal- nych, posiadających większe napięcie międzykrańcowe, a mianowicie średnio 70 V na rozprąd, a 80 V na sprąd. Stawiając posobnie z taką łukówką oporzec domierny na 40, wzgl. 30 V, możemy palić łukówki poszczególne w sieciach o napięciu 110, V, a po dwie takie łukówki w sieciach o napięciu 220 V.

Sprawność.

Wchłoń na jedną światłostkę średniej światłości na półkuli dol­

nej bywa: w łukówkach sprądowych (na 6 do 20 A) po 0,5 W, w mniejszych natomiast do 1 W (liczby te dotyczą łukówek bez krąż­

ków, hamujących przepływ powietrza, i nie obejmują strat w opor- cach domiernych); dla łukówek rozprądowych zaś podajemy zesta­

wienie poniższe:

Wielkość rozprądu w A 4 | 6 | 8 | io | 12. | 15 | 1 0 | 25 wchłoń W/śwtł. . . . 1,35 | i,o | 0,9 | 0,8 | 0,7 | 0,6 | 0,55 | 0,5