Wizyta studyjna w Sztokholmie, Szwecja Termin: 23–27 października 2004 r

Organizator wizyty: NCZPZ w Sztokholmie

Szwedzkie Narodowe Centrum Zasobów Poradnictwa Zawodo-wego funkcjonuje w strukturze Krajowej Agencji Programu Leonardo da Vinci, w Biurze Międzynarodowych Programów Edukacji i Szkolenia (Internationella Programkontoret fur Utbildningsomradet).

Biuro Międzynarodowych Programów Edukacji i Szkolenia (BM-PEiS) utworzono w 1995 r. w celu zapewnienia obywatelom szerokiej informacji oraz wsparcia w dziedzinie całożyciowego uczenia się i rozwi-jania kompetencji ogólnych i zawodowych. W strukturze Biura funkcjo-nowało pięć wydziałów: Wydział Szkolnictwa i Kształcenia Dorosłych, Wydział Szkół Wyższych, Wydział ds. Kształcenia i Szkolenia Zawodo-wego, Wydział Informacji, Wydział ds. Administracyjnych.

W Biurze realizowano ok. 50 programów i projektów wspiera- jących działania służące kształceniu, szkoleniu i poradnictwu zawo- dowemu.

Szwedzkie NCZPZ zostało powołane w ramach Krajowej Agencji Programu LdV w 1995 r. z chwilą przystąpienia Szwecji do Unii Euro-pejskiej. Centrum świadczy usługi na rzecz doradców zawodowych obu resortów – edukacji i pracy. Zadania NCZPZ obejmują: opracowywanie, wymianę i upowszechnianie informacji wspierających edukacyjną i za-wodową mobilność obywateli, w tym także wprowadzanie do portalu PLOTEUS danych nt. Szwecji. Trzej pracownicy Centrum najwięcej cza-su poświęcają na przygotowywanie i wydawanie materiałów informacyj-nych oraz prezentacje zagadnień poradnictwa o wymiarze europejskim w czasie wielu szkoleń i kursów dla doradców zawodowych, także w ramach zajęć na studiach wyższych dla doradców.

NCZPZ brało udział w wielu projektach międzynarodowych reali-zowanych w ramach Wydziału Kształcenia i Szkolenia Zawodowego Biu-ra ProgBiu-ramkontoret.

Szwedzki system edukacji zorganizowany był w taki sposób, aby zapewnić wszystkim obywatelom równy dostęp do nauki. Większość szkół stanowiły bezpłatne szkoły publiczne, w których zapewniano

uczniom bezpłatne podręczniki i materiały pomocnicze do nauki, a także bezpłatne posiłki oraz transport, jeżeli zachodziła potrzeba dowożenia uczniów do szkoły. Powyżej 50% absolwentów szkół średnich kontynu-uje kształcenie w szkołach wyższych.

Szkoły wyższe są niezależnymi instytucjami, które podlegają bez-pośrednio rządowi. W 2004 r. w kraju działało ok. 50 szkół kształcących na poziomie wyższym, z czego 39 stanowiły uniwersytety i szkoły pań-stwowe. Sprawami kształcenia na poziomie wyższym zajmowała się Kra-jowa Agencja Szkolnictwa Wyższego, która była odpowiedzialna za nadzór, promowanie i kontrolowanie jakości kształcenia. (www.vhs.se).

Edukacja na poziomie wyższym realizowana była w formie studiów dwu-letnich dających tzw. dyplom uniwersytecki; w formie studiów 3-dwu-letnich, które prowadziły do tytułu licencjata lub studiów 4-letnich dających tytuł magistra. Oprócz powyższych ogólnych stopni akademickich można było uzyskać specjalistyczny tytuł zawodowy w wyniku ukończenia dodatko-wych kursów trwających od jednego do czterech semestrów. Dotyczyło to głównie takich kierunków jak medycyna, nauczanie, niektóre kierunki techniczne i rolnicze.

System poradnictwa zawodowego w Szwecji, obejmował organizację usług w sektorach edukacji i pracy.

Poradnictwo zawodowe w resorcie edukacji na poziomie publicz-nych szkół podstawowych oraz średnich (niższego i wyższego stopnia), w tym także szkół dla dorosłych, realizowane było w oparciu o regula- cje prawne dotyczące krajowych programów kształcenia. Na szczeblu centralnym odpowiadała za nie Krajowa Agencja Kształcenia. Usługi świadczone na tym poziomie obejmowały informację oraz porady indy-widualne i grupowe w zakresie wyboru dalszej drogi edukacyjnej. Usługi te realizowane były przez doradców zawodowych z przygotowaniem kie-runkowym, najczęściej na poziomie trzyletnich studiów wyższych.

Poradnictwo zawodowe na poziomie akademickim regulowane było aktem prawnym z 1993 r. stanowiącym, iż wszyscy studenci szkół wyższych muszą mieć zapewniony dostęp do usług poradnictwa zawo-dowego. Kontrolę administracyjną sprawowała Krajowa Agencja Szkol-nictwa Wyższego, zaś usługi obejmowały informację i porady

indywidu-alne w zakresie wyborów edukacyjnych oraz informację i poradnictwo karierowe w zakresie wyboru i poszukiwania pracy. Usługi poradnictwa zawodowego na poziomie akademickim świadczone były zazwyczaj przez doradców zawodowych z pełnym wykształceniem magisterskim.

Doradcy ci doskonalili stale swoje kwalifikacje zawodowe, biorąc udział w różnych szkoleniach z zakresu teorii i metod kształcenia oraz poradnic-twa zawodowego.

Poradnictwo zawodowe w niepublicznych szkołach i instytucjach oświatowych zazwyczaj podlegało lokalnym władzom samorządowym.

Kadrę tych instytucji stanowili doradcy zawodowi oraz nauczyciele po ukończeniu specjalnych szkoleń. W 2004 r. na poziomie lokalnym funk-cjonowały lokalne Centra informacji i poradnictwa zawodowego, które świadczyły usługi na rzecz młodzieży i dorosłych. Centra te zatrudniały dobrze przygotowanych doradców zawodowych, najczęściej z wykształ-ceniem kierunkowym na poziomie magisterskim. Usługi świadczone w centrach obejmowały zarówno informację edukacyjną i zawodową, udostępnianą klientom w ramach ich samodzielnych poszukiwań, jak również usługi w zakresie indywidualnego i grupowego poradnictwa za-wodowego.

Poradnictwo zawodowe w resorcie pracy realizowane było w 418 urzędach pracy. Na poziomie centralnym za koordynację i nadzór nad funkcjonowaniem urzędów pracy odpowiadała Krajowa Rada Rynku Pracy. Usługi poradnictwa zawodowego dla dorosłych, głównie bezro-botnych lub poszukujących pracy obejmowały:

• udostępnianie informacji zawodowej,

• poradnictwo indywidualne, zwłaszcza w przypadku osób oczekujących głębszej indywidualnej pomocy,

• poradnictwo grupowe.

Powyższe usługi świadczone były przez doradców zawodowych z wykształceniem wyższym, co najmniej na poziomie studiów trzylet- nich oraz doradców z pełnym wykształceniem uniwersyteckim, część z nich posiadała wykształcenie psychologiczne. Doradcy z urzędów za-trudnienia regularnie uczestniczyli w szkoleniach i kursach doskonalą-cych.

Kształcenie doradców

W Szwecji dużą wagę przywiązywano do właściwego przygoto-wania doradców zawodowych. W większości przypadków posiadali oni wyższe wykształcenie kierunkowe. Kształcenie doradców realizowane było na dwu poziomach: na poziomie studiów trzyletnich oraz pięciolet-nich studiów magisterskich. Program 5-cioletni kształcenia doradców realizowany był na trzech uniwersytetach: w Sztokholmie, w Malmő oraz w Ulmea. Doradcy zawodowi mieli możliwość ciągłego doskonalenia kwalifikacji zawodowych w ramach różnych kursów i szkoleń. Aktywną rolę odgrywały w tym zakresie Stowarzyszenia Doradców Zawodowych, które inspirowały uruchomienie szkoleń dla doradców.

Poradnictwo zawodowe w szkołach wyższych można zilustrować na przykładzie Centrum Kariery Uniwersytetu Sztokholmskiego. Jest to jeden z największych uniwersytetów w Szwecji. W 2004 r. realizowano kształcenie na czterech wydziałach: humanistycznym, prawa, nauk spo-łecznych i przyrodniczych, łącznie na 45 różnych kierunkach. Ogólna liczba studentów wynosiła ok. 35 tys. osób.

Uniwersyteckie Centrum Kariery realizowało szeroki zakres usług porad-nictwa edukacyjnego i zawodowego. Dysponowało obszernym zapleczem informacji w formie papierowej oraz dostępnej w internecie.

Usługi w zakresie informacji obejmowały następujące obszary:

• funkcjonowanie systemu szkolnictwa wyższego w Szwecji,

• kierunki, formy i programy kształcenia, ze szczególnym uwzględnie-niem programów realizowanych na Uniwersytecie Sztokholmskim,

• warunki podjęcia studiów,

• sposób oceniania wyników i świadectw zagranicznych szkół średnich,

• usługi adresowane do osób niepełnosprawnych,

• możliwości uzyskania pomocy finansowej przez osoby uczące się.

Studenci mogli samodzielnie wyszukiwać potrzebne im informa-cje lub skorzystać z pomocy doradcy. Centrum świadczyło też usługi po-radnictwa, zarówno w postaci porad indywidualnych jak i grupowych.

Porady dotyczyły najczęściej wyboru bądź zmiany kierunku kształcenia oraz budowania ścieżki kariery.

Klientów oczekujących pomocy w zakresie rozwiązania proble-mów osobistych lub życiowych kierowano do odpowiednich specjalistów (psycholog, pracownik socjalny itp.). Centrum Kariery realizowało też usługi przez telefon, zwłaszcza związane z przekazywaniem informacji.

Lokalny urząd pracy w Sztokholmie. Usługi realizowano tu zgod-nie z ideą promowania i wspierania samodzielnych działań klienta w celu znalezienia lub zmiany pracy. Usługi świadczone w urzędzie obejmowały informację zawodową, poradnictwo zawodowe oraz pośrednictwo pracy.

Urząd prowadził szeroką współpracę z pracodawcami, przedsiębiorstwa-mi i instytucjaprzedsiębiorstwa-mi oświatowyprzedsiębiorstwa-mi w celu pozyskania informacji i ofert, jakie mogą być wykorzystane przez klientów. Najczęściej realizowane usługi dotyczą znalezienia oferty pracy najlepiej odpowiadającej zainteresowa-niom, oczekiwaniom oraz kwalifikacjom klienta.

Większość klientów rozwiązuje swoje problemy w czasie jednej – dwu wizyt w urzędzie. Klienci, którzy wymagają większego wsparcia zarówno w zakresie poszerzenia wiedzy o sobie samym jak i pomocy w rozpoznaniu i wyborze oferty, kilkakrotnie spotykają się z doradcą zawodowym do momentu podjęcia zatrudnienia.

Centrum Edukacji i Poradnictwa dla Dorosłych to przykład pla-cówki łączącej usługi szkolenia i poradnictwa zawodowego. Usługi cen-trum adresowane były głównie do osób dorosłych zainteresowanych podjęciem kształcenia lub szkolenia w celu zdobycia lub uzupełnienia kwalifikacji, a także do osób, które chciałyby dokonać walidacji posia-danych kompetencji i uzyskać odpowiedni certyfikat potwierdzający poziom ich kwalifikacji. Dużą grupę stanowili też studenci i kandydaci na studia.

Centrum dysponowało obszerną informacją edukacyjną i zawo-dową, ponadto oferowało informację i usługi dotyczące pozyskania po-mocy finansowej. Klienci w wieku 25–50 lat, którzy zamierzali podjąć kształcenie/szkolenie mogli uzyskać bezzwrotną pożyczkę na okres do 50 tygodni. W tym celu musieli z miesięcznym wyprzedzeniem złożyć specjalny wniosek o przyznanie pożyczki. Doradcy zawodowi z centrum, często udzielali pomocy w przygotowaniu wniosku. Pożyczka ulegała umorzeniu, o ile klient ukończył kształcenie/szkolenie zadeklarowane we wniosku, natomiast w przypadku przerwania nauki zazwyczaj

zobo-wiązany był zwrócić pożyczone pieniądze (poza wyjątkowymi przypad-kami losowymi).

Centrum prowadziło rekrutację kandydatów do różnych form kształcenia na poziomie szkoły podstawowej oraz średniej ogólnokształ-cącej i zawodowej. Rekrutowało też kandydatów na szkolenia zawodowe oraz specjalne kursy pozwalające uzupełnić posiadane wykształcenie, aby można było ubiegać się o przyjęcie na studia wyższe. Centrum odpowia-dało też za wystawienie odpowiednich świadectw/certyfikatów potwier-dzających wyniki nauki.

Coraz większą wagę przywiązuje się do walidacji kwalifikacji zawodowych. Jest to proces, który dzięki rozpoznaniu i potwierdzeniu kompetencji pozwala na zmniejszenie kosztów edukacji, gdyż uznanie wiedzy i umiejętności posiadanych już przez kandydata pozwala ograni-czyć jego szkolenie/kształcenie tylko do tych dziedzin i przedmiotów, które wymagają uzupełnienia, aby mógł uzyskać określony certyfikat.

W Szwecji powołano na szczeblu krajowym specjalną komisję ds. walidacji. Problematyka walidacji kwalifikacji nabiera szczególnego znaczenia w związku ze stałym wzrostem liczby emigrantów w Szwecji.

Możliwość oceny i uznania posiadanych przez obcokrajowca kompetencji zawodowych pozwala skrócić czas jego kształcenia/szkolenia tylko do okresu niezbędnego do opanowania języka szwedzkiego, a następnie umoż-liwia jego zatrudnienie zgodnie z profilem przygotowania zawodowego.

Podstawowe kryteria oceny kompetencji to posiadana wiedza zawodowa i umiejętności oraz staż pracy w danym zawodzie czy na danym stanowi-sku. Zespół ds. walidacji pracujący w Centrum współpracował ze szkołami.

Wraz ze specjalistami z danej dziedziny opracowywano specjalne testy oceny wiedzy i umiejętności. Walidacja znajduje zastosowanie również w sytuacji, gdy indywidualny klient chce w oparciu o posiadane umiejętno-ści zmienić swoje miejsce lub stanowisko pracy na inne, a także w sytuacji reorganizacji dużych zakładów i przedsiębiorstw.

6. Wizyta w Reykjaviku, Islandia