4. ZrównowaĪenie Ğrodowiskowe a wzrost produktywnoĞci gospodarstw rolnych
4.2. WspóázaleĪnoĞci miĊdzy kapitaáocháonną intensyfikacją produkcji a zrównowa Īeniem Ğrodowiskowym
W tej czĊĞci pracy przeanalizowano związki pomiĊdzy intensywnoĞcią gospodarowania a zrównowaĪeniem w badanej populacji ogóáem oraz w po-szczególnych typach gospodarstw. WskaĨnik intensywnoĞci, jak wspomniano
76 B. CzyĪewski, ZaleĪnoĞci miĊdzy strukturą …, op. cit.
77 TakĪe wzrost kapitaáocháonnoĞci i spadek ziemiocháonnoĞci czy pracocháonnoĞci wskazują na intensyfikacjĊ produkcji.
wyĪej, powstaá poprzez agregacjĊ wystandaryzowanego wskaĨnika koszto-cháonnoĞci i odwróconego wskaĨnika kapitaáokoszto-cháonnoĞci. Zakáada siĊ, Īe jeĞli zostanie zaobserwowany nastĊpujący kierunek: przy rosnącym wskaĨniku inten-sywnoĞci bĊdzie malaáo zrównowaĪenie, wówczas zostanie potwierdzona druga hipoteza badawcza.
Grupowanie wzglĊdem wskaĨnika intensyfikacji gospodarowania pozwo-liáo podzieliü badaną zbiorowoĞü na 4 klasy o nastĊpującej liczebnoĞci: klasa A – 60 gospodarstw, B – 156, C – 89 oraz D – 60, przy czym gospodarstwa nale-Īące do klasy A charakteryzuje najniĪsza wartoĞü wskaĨnika zagregowanego, co wskazuje na najwyĪszą intensyfikacjĊ gospodarowania, która obniĪa siĊ wraz z przejĞciem do kolejnych klas histogramu. Jak wskazuje analiza, w przeciwieĔ-stwie do postawionej tezy drugiej78,Ğrednie wartoĞci wskaĨnika zrównowaĪenia rosną, a nie maleją, wraz ze wzrostem intensywnoĞci produkcji (por. rys. 3).
Przyglądając siĊ relacji dochodu netto do produkcji ogóáem w poszczególnych klasach intensywnoĞci gospodarowania, zauwaĪamy, Īe zmiany tego wspóá-czynnika idą w parze z intensyfikacją produkcji oraz zrównowaĪeniem (por. rys.
4). MoĪe to Ğwiadczyü o tym, Īe aby móc równowaĪyü gospodarowanie w rolnictwie w aspekcie Ğrodowiskowym niezbĊdne jest osiągniĊcie pewnego poziomu dochodów. Tym samym, falsyfikacja postawionej tezy daje moĪliwoĞü stwierdzenia, iĪ badane gospodarstwa prawdopodobnie áatwiej osiągają áad Ğro-dowiskowy, jeĞli jednoczeĞnie nastĊpuje zrównowaĪenie w zakresie áadu eko-nomicznego. MoĪna zatem uznaü, iĪ gospodarstwa te wpisują siĊ w model go-spodarstw zintegrowanych, podąĪających w kierunku gospodarowania zrówno-waĪonego.
Rysunek 3. WskaĨnik zrównowaĪenia Ğrodowiskowego gospodarstw rolnych ogóáem w poszczególnych klasach intensyfikacji gospodarowania
2,78
2,63
2,47
2,71
2,4 2,5 2,6 2,7 2,8
A B C D
zrównowaĪenie
ħródáo: Jak dla rys. 1.
78 Teza, zgodnie z którą im wyĪszą intensyfikacjĊ produkcji przejawia gospodarstwo rolne, tym niĪsza jest wartoĞü wskaĨnika jego zrównowaĪenia.
Rysunek 4. WskaĨnik dochodowoĞci produkcji rolnej w poszczególnych klasach intensyfikacji gospodarowania
0,49
0,39
0,3
0,46
0,25 0,35 0,45
A B C D
dochód netto do produkcji ogóáem
ħródáo: Jak dla rys.1
Pozostaje zastanowiü siĊ nad przypadkiem gospodarstw z klasy D, charakteryzu-jących siĊ najniĪszą intensywnoĞcią gospodarowania, gdzie jednoczeĞnie wspóá-czynnik zrównowaĪenia oraz wskaĨnik dochodowoĞci przyjmują relatywnie wy-sokie wartoĞci. Przypuszczalnie, gospodarstwa te osiągnĊáy swoiste zrównowa-Īenie – by generowaü odpowiednie dochody nie muszą intensyfikowaü produk-cji, jednoczeĞnie zachowując wymogi Ğrodowiskowe.
Analiza związków pomiĊdzy intensywnoĞcią gospodarowania a zrówno-waĪeniem w ramach poszczególnych typów produkcyjnych nie dostarcza jedno-znacznych wniosków. Zaobserwowane tendencje ogólne wzglĊdem intensyfika-cji produkintensyfika-cji, zrównowaĪenia czy dochodowoĞci są zbieĪne z wynikami w typie 1 – uprawy polowe oraz w typie 5 – chów i hodowla trzody chlewnej. Nieco in-aczej sytuacja wygląda w przypadku typu 4 – chów i hodowla bydáa mlecznego (por. rys. 5), gdzie wystĊpują dwa poziomy wskaĨnika zrównowaĪenia, przy czym wyĪszy odpowiada klasie A i B, zaĞ niĪszy C i D.
Rysunek 5. WskaĨnik zrównowaĪenia Ğrodowiskowego gospodarstw rolnych zajmujących siĊ chowem i hodowlą bydáa mlecznego w poszczególnych klasach
intensyfikacji gospodarowania
2,655 2,697
2,23
2,3 2,2
2,3 2,4 2,5 2,6 2,7 2,8
A B C D
zrównowaĪenie
ħródáo: Jak dla rys. 1.
MoĪna zatem uznaü, Īe gospodarstwa mleczarskie pozostają w okresie przejĞciowym, modelu zintegrowanym. W gospodarstwach typu 2 – uprawy ogrodnicze i sadownictwo intensyfikacja produkcji nie wykazuje związku ze zrównowaĪeniem, które pozostaje na staáym, relatywnie niskim poziomie (2,33).
Byü moĪe jest to skutkiem stosunkowo ubogiej struktury intensyfikacji gospo-darstw (nie ma gospogospo-darstw naleĪących do klasy A). Zatem obserwacja ta wpi-suje siĊ we wczeĞniejsze stwierdzenia, Īe aby nastĊpowaáo zrównowaĪenie Ğro-dowiskowe, potrzebny jest pewien poziom intensyfikacji produkcji, a co za tym idzie w pierwszym etapie – jej dochodowoĞci. ĝredni wskaĨnik dochodowoĞci produkcji w tym typie gospodarstw wynosi relatywnie niewiele w stosunku do ogóáu, bo tylko 0,32 (por. dane z rys. 3).
Konstatując powyĪsze rozwaĪania, naleĪy stwierdziü, iĪ hipoteza druga, która zakáadaáa, Īe Ğrednie wartoĞci wskaĨnika zrównowaĪenia Ğrodowiskowego bĊdą malaáy wraz ze wzrostem intensywnoĞci gospodarowania zostaje odrzuco-na. Badania wykazaáy, Īe mamy do czynienia ze zjawiskiem odwrotnym. Do-datkowo, analiza relacji dochodu netto do produkcji ogóáem w poszczególnych klasach intensywnoĞci gospodarowania dowodzi, Īe nastĊpuje jego wzrost wraz z intensyfikacją produkcji oraz zrównowaĪeniem Ğrodowiskowym. Zatem falsy-fikacja hipotezy drugiej daje moĪliwoĞü stwierdzenia, iĪ badane gospodarstwa prawdopodobnieáatwiej osiągają áad Ğrodowiskowy, jeĞli jednoczeĞnie nastĊpuje zrównowaĪenie w zakresie áadu ekonomicznego.
5. Podsumowanie
Dyskusja wokóá rolnictwa zrównowaĪonego zmusza do zmiany tradycyj-nego podejĞcia ekonomicztradycyj-nego. Konieczne staje siĊ przeniesienie punktu ciĊĪ-koĞci z maksymalizacji dobrobytu spoáecznego w skali makroekonomicznej na analizĊ strumieni zasobów, które są w dyspozycji spoáeczeĔstwa oraz ich aloka-cjĊ z punktu widzenia celów dáugookresowych.
ZrównowaĪenie Ğrodowiskowe wymaga równowagi agrosystemu w dáu-gim okresie i zapobiegania degradacji Ğrodowiska naturalnego. EfektywnoĞü ekologiczna silnie związana jest jednak z efektywnoĞcią ekonomiczną, ponie-waĪ warunkują siĊ one nawzajem. Z kolei spoáeczne zrównoponie-waĪenie gospoda-rowania zasobami w rolnictwie odnosi siĊ do poziomu i jakoĞci Īycia, a takĪe szeroko rozumianego dobrobytu. Warunkiem koniecznym jest w tym przypadku parytetowy wzglĊdem innych dziaáów poziom zaspokojenia potrzeb uczestnic-twa rolników w procesach spoáecznych i zapewnienie im tzw. „przeciĊtnego standarduĪycia”. Miarą tego standardu moĪe byü wynagrodzenie czynnika pra-cy takie, które zapewnia równowagĊ miĊdzy procesem tworzenia wartoĞci do-danej a jej podziaáem. W praktyce chodzi wiĊc o zachowanie zbliĪonego
paryte-tu w jednostkowych opáatach czynnika pracy miĊdzy róĪnymi rodzajami dzia-áalnoĞci ekonomicznej we wszystkich dziaáach gospodarki. Natomiast ekono-miczny aspekt zrównowaĪenia sprowadza siĊ do generowania nadwyĪki, która umoĪliwia reprodukcjĊ zasobów i struktur. W krótkim okresie wystarczająca jest reprodukcja prosta, w dáugim konieczna staje siĊ akumulacja umoĪliwiająca re-produkcjĊ rozszerzoną.
PrzyjĊto, Īe tzw. áad instytucjonalny, stanowi swoiste ramy systemu go-spodarczego umoĪliwiające osiągniĊcie i trwaáoĞü pozostaáych równowag. Rola instytucji, w szczególnoĞci tzw. instytucji ekonomicznych, we wdraĪaniu i pod-trzymywaniu rozwoju zrównowaĪonego polega na tym, Īe są one regulatorami wzajemnych relacji pomiĊdzy sferą ekonomiczną, spoáeczną i Ğrodowiskową.
ZrównowaĪony model rolnictwa zakáada docelowo peáną integracjĊ celu spo-áecznego, gospodarczego i Ğrodowiskowego, przy jednoczesnym zaáoĪeniu bez-kolizyjnego wypeániania wielorakich funkcji przez wieĞ i rolnictwo, które nie tylko wiąĪą siĊ z produkcją ĪywnoĞci, ale są uĪyteczne spoáecznie.
W pracy poddano weryfikacji dwie hipotezy związane z áadem Ğrodowisko-wym, przy czym zdefiniowano instytucje wedáug zaáoĪeĔ nowej ekonomii instytu-cjonalnej, zawĊĪając ich pole znaczeniowe do tzw. instytucji ekonomicznych:
1. W zidentyfikowanych klasach indywidualnych gospodarstw rolnych, ce-chujących siĊ róĪną intensywnoĞcią związków instytucjonalnych z otocze-niem (ogóáem, rynkowych i spoáecznych), zrównowaĪenie Ğrodowiskowe tychĪe gospodarstw wykazuje istotne róĪnice spowodowane oddziaáywa-niem sfery instytucjonalnej, w której gospodarstwo funkcjonuje.
2. Im bardziej gospodarstwo rolne intensyfikuje produkcjĊ, tym niĪsza jest wartoĞü wskaĨników jego zrównowaĪenia Ğrodowiskowego.
Na podstawie analizy statystycznej sformuáowano nastĊpujące wnioski:
WystĊpuje wprost proporcjonalna zaleĪnoĞü pomiĊdzy Ğrednią wielkoĞcią wskaĨnika zrównowaĪenia Ğrodowiskowego gospodarstw a intensywnoĞcią związków instytucjonalnych – w wyĪszych klasach histogramu wskaĨnik ten osiąga wiĊksze wartoĞci. Niemniej nie są to zmiany istotne statystycznie. Za-uwaĪono, Īe caáy wektor wspóáczynników zrównowaĪenia i cháonnoĞci w gospodarstwie indywidualnym zmienia siĊ istotnie przy rozwijaniu struk-tury instytucjonalnej, w której podmiot funkcjonuje. Testy jednowymiarowe nie potwierdzają jednak istotnoĞci zróĪnicowania wspóáczynnika zrównowa-Īenia, tylko zmiany okreĞlonych wspóáczynników alokacji. Zatem w duĪej mierze pierwsza hipoteza musi byü odrzucona na rzecz hipotezy alternatyw-nej,Īe silniejsze związki instytucjonalne ogóáem (jak teĪ w podziale na insty-tucje spoáeczne i rynkowe) nie wywierają statystycznie istotnego wpáywu na
zmiany Ğredniej wartoĞci wskaĨnika zrównowaĪenia Ğrodowiskowego go-spodarstw rolnych ogóáem.
W grupowaniu wedáug typów produkcyjnych, tylko w uprawach polowych testy jednowymiarowe potwierdziáy istotnoĞü zróĪnicowania wskaĨnika zrównowaĪenia Ğrodowiskowego, potwierdzając hipotezĊ 1.
W odniesieniu do drugiej hipotezy, Ğrednie wartoĞci wskaĨnika zrównowa-Īenia Ğrodowiskowego rosną, a nie maleją, wraz ze zwyĪką intensywnoĞci produkcji. W związku z tym równieĪ ta hipoteza zostaje odrzucona, na rzecz alternatywnej jej wersji. Analizując relacjĊ dochodu netto do produkcji ogó-áem w poszczególnych klasach intensywnoĞci gospodarowania, zauwaĪa siĊ, Īe zmiany tego wspóáczynnika idą w parze z intensyfikacją produkcji oraz zrównowaĪeniem Ğrodowiskowym. Tym samym, falsyfikacja hipotezy 2 daje moĪliwoĞü stwierdzenia, iĪ badane gospodarstwa prawdopodobnie áatwiej osiągają áad Ğrodowiskowy, jeĞli jednoczeĞnie nastĊpuje zrównowaĪenie w zakresie áadu ekonomicznego.
Bibliografia
1. Adamowicz M., Rola polityki agrarnej w zrównowaĪonym rozwoju ob-szarów wiejskich, Roczniki Naukowe SERiA, tom II, zeszyt 1, Warszawa-PoznaĔ-ZamoĞü 2000.
2. Adamowicz M., Perspektywiczne kierunki ewolucji Wspólnej Polityki Rolnej, „Roczniki Nauk Rolniczych”, seria G „Ekonomika rolnictwa”, t. 90, z. 1, Warszawa 2003.
3. Adamowicz M., Dresler E., Rola organizacji pozarządowych w zrówno-waĪonym rozwoju obszarów wiejskich na przykáadzie województwa lubel-skiego, Roczniki Naukowe SERiA, t. VIII, z. 4, Warszawa-PoznaĔ 2006.
4. Adamska H., Analiza wybranych wskaĨników zrównowaĪonego rozwoju obszarów wiejskich, [w:] Uwarunkowania i mechanizmy zrównowaĪonego rozwoju, Materiaáy Konferencyjne, Wydawnictwo WyĪszej Szkoáy Eko-nomicznej w Biaáymstoku, Biaáystok 2007.
5. Adamska H., ĝwiadomoĞü rolników pracujących na obszarach skaĪonych emisją atmosferyczną, Zeszyty Naukowe AR we Wrocáawiu, Wrocáaw 2001/414.
6. Blaug M., Teoria ekonomii, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2000.
7. Borys T., WskaĨniki zrównowaĪonego rozwoju, Wydawnictwo Ekonomia iĝrodowisko, Warszawa-Biaáystok 2005.
8. Boulding K.E., Economic as a Science, New York, 1970 (za: B. Fiedor (red.), Podstawy ekonomii Ğrodowiska i zasobów naturalnych, C.H. Beck, Warszawa 2002).
9. CzyĪewski B., ZaleĪnoĞci miĊdzy strukturą instytucjonalną a procesem alokacji zasobów w wybranych typach produkcyjnych gospodarstw rol-nych w Polsce, [w:] D. Koáodziejczyk (red.) Instytucje w modernizacji go-spodarstw, Program Wieloletni 2004-2009, Raport nr 103, IERiGĩ-PIB, Warszawa 2009.
10. Dokument Komisji Europejskiej Directions towards Sustainable Agriculture COM (1992) 22, (za: B. Wieliczko, Polityka Unii Europejskiej wobec obsza-rów wiejskich, Studia i Monografie nr 134, IERiGĩ-PIB, Warszawa 2006).
11. Duer I., Idea trwaáego rozwoju rolnictwa w Ğwietle piĞmiennictwa,
„Fragmenta Agronomica”, IUNG, Puáawy, 1994/4(44).
12. European Commission, Directorate-General for Internal Policies, Structural and Cohesion Policy Unit, Regional Development: Adaptation of Cohesion Policy to the Enlarged Europe and the Lisbon and Gothenburg Objectives.
Study. Provisional Version. IP/B/REGI/ST/2004-008, January 2005, www.europarl.europa.eu/meetdocs/2004_2009/documents/dv/ip.b.regi.st.
2004-2008/ip.b.regi.st.2004-008en.pdf.
13. Fiedor B. (red.), Podstawy ekonomii Ğrodowiska i zasobów naturalnych, C.H. Beck, Warszawa 2002.
14. Fotyma M., Problematyka rolnictwa zrównowaĪonego, Biuletyn Informa-cyjny IUNG, Puáawy 2000/14.
15. Harasim A., Wáodarczyk B., MoĪliwoĞci zrównowaĪonego rozwoju go-spodarstw o róĪnych kierunkach produkcji na glebach lekkich, Roczniki Naukowe SERiA, tom IX, zeszyt 1, Warszawa-PoznaĔ-Kraków 2000.
16. Hardt à., Rozwój ekonomii kosztów transakcyjnych od koncepcji do ope-racjonalizacji, Fundacja Promocji i Akredytacji Kierunków Ekonomicz-nych, Warszawa 2008.
17. Kozáowski S., Ochrona róĪnorodnoĞci biologicznej i georóĪnorodnoĞci, jako element zrównowaĪonego rozwoju Europy, Zeszyty Naukowe PAN, 2004/38.
18. Kulawik J., Wybrane aspekty efektywnoĞci rolnictwa, „Zagadnienia Eko-nomiki Rolnej”, IERiGĩ-PIB, Warszawa 2007/1.
19. KuĞ J., Ekologiczne podstawy integrowanej produkcji roĞlinnej, Materiaáy Szkoleniowe IUNG, LODR KoĔskowola, Puáawy 2005.
20. Kutkowska B., WdraĪanie koncepcji zrównowaĪonego rozwoju rolnictwa i obszarów wiejskich w Sudetach, IRWiR PAN, Studia i Monografie, Warszawa 2007/2.
21. Lorek E., Budowa programów zrównowaĪonego rozwoju regionu w wa-runkach gospodarki polskiej [w:] A. Zagórowska, K. Malik, M. Miszew-ski (red.), ZrównowaĪony rozwój regionalny w aspekcie integracji euro-pejskiej, Wyd. WEiSA, Bytom 2002.
22. Matuszczak A., Metodologia analizy wpáywu czynników instytucjonalnych na alokacjĊ zasobów w rolnictwie [w:] D. Koáodziejczyk (red.) Instytucje w modernizacji gospodarstw, Program Wieloletni 2004-2009, Raport nr 103, IERiGĩ-PIB, Warszawa 2009.
23. Mahbub ul Haq, Reflections on Human Development, Oxford University Press, 1995.
24. Michna W., JakoĞü surowców rolnych i ĪywnoĞci jako waĪny skáadnik oceny zrównowaĪonego rozwoju rolnictwa, PamiĊtnik Puáawski (t. II), 2000/120.
25. Milewski R., Podstawy ekonomii, PWN, Warszawa 2001.
26. Mularska M., Czy moĪna zmieniü wieĞ bez udziaáu jej mieszkaĔców?
O znaczeniu podmiotowoĞci dla koncepcji zrównowaĪonego rozwoju [w:]
H. Podedworna, P. Ruszkowski (red.), Spoáeczne aspekty zrównowaĪone-go rozwoju wsi w Polsce. Partycypacja lokalna i kapitaá spoáeczny, Wy-dawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa 2008.
27. Najder-Stefaniak K., Znaczenie pojĊcia zrównowaĪony rozwój, „Zagad-nienia Doradztwa Rolniczego”, 2001/2-3.
28. North D.C., Economic Performance through Time, American Economic Review, 1994, No. 84.
29. Nowak K., ZrównowaĪony rozwój wsi i rolnictwa jako koncepcja miĊdzy-sektorowej polityki spoáeczno-gospodarczej i ekologicznej [w:] S. Soko-áowska (red.), WieĞ i rolnictwo w procesie zmian. Problemy rozwoju ob-szarów wiejskich, Wydawnictwo Uniwersytetu Opolskiego, Opole 2006.
30. Paszkowski S., Ewolucja idei rolnictwa zrównowaĪonego i rozwoju tere-nów wiejskich (SARD), „WieĞ i Rolnictwo”, IRWiR, Warszawa 2001/1.
31. Runowski H., Gospodarstwa ekologiczne w zrównowaĪonym rozwoju rol-nictwa i obszarów wiejskich, „WieĞ i Rolnictwo”, IRWiR PAN, Warsza-wa 2004/3.
32. Smagacz J., Rola zmianowania w rolnictwie zrównowaĪonym, „PamiĊtnik Puáawski” (t. II), 2000/120.
33. Toczyski W., Zaucha J., Profile rozwoju zrównowaĪonego, [w:] „Teoria ekonomii”, Wyd. UG, GdaĔsk 2000/5/6.
34. Tryfan B., Ubóstwo rodzin wiejskich w Ğwietle badaĔ empirycznych,
„WieĞ i Rolnictwo” IERiGĩ-PIB, Warszawa 1995/3/4.
35. Wiechowska I., Programy rolnoĞrodowiskowe. Nowa szansa na skorzy-stanie z funduszy Unii Europejskiej, „Zagadnienia Doradztwa Rolnicze-go”, 2004/1.
36. Williamson O.E., Ekonomiczne instytucje kapitalizmu, Wydawnictwo Na-ukowe PWN, Warszawa 1998.
37. Wilkin J. (red.), Podstawy strategii rozwoju rolnictwa w obszarach wiej-skich w Polsce, Warszawa 2003.
38. Wilkin J., Land and Values: Axiological Aspects of Agricultural and Ru-ral Policy, [w:] B. KoĪuch (red.) AgricultuRu-ral economics and Policy in the Process of Transformation, Biaáystok 1996.
39. Wilkin J., Podstawy strategii zintegrowanego rozwoju rolnictwa i obsza-rów wiejskich w Polsce, Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2003.
40. World Development Report 2002. Building Institutions for Markets, Oxford University Press – Published for the World Bank, New York, 2002.
41. WoĞ A., Zegar J. St., Rolnictwo spoáecznie zrównowaĪone, IERiGĩ, War-szawa 2002.
42. WoĞ A., Zegar J. St., Rolnictwo spoáecznie zrównowaĪone – w poszuki-waniu nowego modelu dla Polski, „WieĞ i Rolnictwo”, IRWiR PAN, Warszawa 2004/3(124).
43. WoĞ A., Polityka rolniczo-Ğrodowiskowa i nowe szanse rolnictwa, IERiGĩ, Warszawa 2003.
44. WoĞ A., Spoáeczne funkcje rolnictwa i nowa równowaga, „Zagadnienia Ekonomiki Rolnej”, IERiGĩ-PIB, Warszawa 2005/1(302).
45. Zabáocki G., Rozwój zrównowaĪony – idee, efekty, kontrowersje, Wydaw-nictwo Uniwersytetu Mikoáaja Kopernika, ToruĔ 2002.
46. Zalesko M., ZrównowaĪony rozwój rolnictwa – analiza historyczno-instytucjonalna [w:] S. Sokoáowska, A. Bisaga (red.), WieĞ i rolnictwo
w procesie zmian. Szanse rozwojowe rolnictwa w przestrzeni europejskiej, Wydawnictwo Uniwersytetu Opolskiego, Opole 2008.
47. Zawisza S., Uwarunkowanie zrównowaĪonego rozwoju wsi i rolnictwa, [w:] S. Zawisza (red.), Zarządzanie zrównowaĪonym rozwojem obszarów wiejskich, Wydawnictwa Uczelniane ATR, Bydgoszcz 2004.
48. Zegar J. St., Koncepcja badaĔ nad rolnictwem spoáecznie zrównowaĪonym, [w:] Koncepcja badaĔ nad rolnictwem spoáecznie zrównowaĪonym, Pro-gram Wieloletni 2004-2009, Raport nr 11, IERiGĩ-PIB, Warszawa 2005.
49. Zegar J. St., Podstawowe zagadnienia rozwoju zrównowaĪonego, WSBiF w Bielsku-Biaáej, Bielsko-Biaáa 2007.
50. Zegar J. St., Spoáeczne aspekty zrównowaĪonego rozwoju rolnictwa, [w:]
„Fragmenta Agronomica”, IUNG, Puáawy 2007/4(96).
51. ĩylicz T., Ekonomia Ğrodowiska i zasobów naturalnych, PWE, Warszawa 2004.
Dr Bazyli CzyĪewski Uniwersytet Ekonomiczny PoznaĔ
INSTYTUCJONALNE UWARUNKOWANIA ZRÓWNOWAĩONEGO PODZIAàU DOCHODÓW W ROLNICTWIE INDYWIDUALNYM
W POLSCE
1. Renta gruntowa a problem zrównowaĪenia ekonomiczno-spoáecznego