WSPÓŁEGZYSTENCJA

Kolejny etap, przypadający na początek lat 60., to okres współegzystencji audycji czysto propagandowych z produkcjami ambitnymi, inteligentnymi i cenionymi przez widzów. Polityka mocno zaznaczała się w audycjach publicystycznych i

informacyjnych, pozostałe zaś dziedziny – kino, edukacja, audycje młodzieżowe czy

teatr – utrzymywały przyzwoity poziom [przypis 207].

W całej dekadzie lat 60. postrzegano telewizję jako medium o dużym znaczeniu kulturalnym i edukacyjnym. Stąd wielki nacisk kładziono na zatrudnienie w telewizji wybitnych twórców kultury i wysoki poziom artystyczny programu. Zakładano bowiem, zgodnie z obowiązującymi wcześniej teoriami naukowymi, bezpośrednie i głębokie oddziaływanie telewizji na widza, możliwość łatwego sterowania odbiorem oraz realny wpływ na kształtowanie gustów publiczności telewizyjnej [przypis 208]. W dekadzie lat 60. wykształciły się również klarowne preferencje widzów dotyczące oferty programowej. Ulubioną pozycją programową, i jednocześnie podstawą oceny pracy telewizji przez widzów, były filmy fabularne i seriale. Ponieważ początkowo produkcje telewizyjne w obozie socjalistycznym były ubogie, w Telewizji Polskiej pokazywano stosunkowo dużo filmów zachodnich. Stopniowo jednak zastępowano je serialami produkcji krajów socjalistycznych oraz produkcją własną [przypis 209].

Przełomowym momentem, w aspekcie ingerencji władzy w ofertę programową telewizji, okazał się kwiecień 1960 roku. Wówczas została podjęta uchwała

Sekretariatu KC PZPR [przypis 210] oceniająca dotychczasową linię programową oraz wskazująca cele i zadania, jakim miała sprostać telewizja.

Str. 84

Od tamtej chwili telewizja miała intensywniej zaangażować się w proces budowania społeczeństwa socjalistycznego, naświetlać pracę partii, przekonywać odbiorców do aktywnego włączania się do realizacji programu wyznaczonego społeczeństwu przez władzę polityczną. Zawarte w uchwale zarzuty w stosunku do telewizji i jej pracy stały się podstawą sformułowania w Radiokomitecie wytycznych programowych na 1961 rok. Jakkolwiek był to dokument polityczny powstały poza strukturą Telewizji Polskiej i dotyczył wykorzystania programu telewizyjnego do działań propagandowych,

można go uznać za pierwszą próbę określenia polityki programowej nadawcy

telewizyjnego. Dokument z jednej strony zawierał omówienie poszczególnych audycji ze wskazaniem możliwych „politycznych ulepszeń”, z drugiej – precyzował zarzuty kierownictwa partyjnego wobec dotychczasowej oferty programowej. Skupiały się one wokół „niedostatecznej ofensywy programu politycznego i pomijania węzłowych problemów naszej gospodarki narodowej” [przypis 211]. Telewizji zarzucano również

„niefachowość i brak kompetencji w opracowaniu wielu materiałów z zakresu spraw krajowych i międzynarodowych, słabą selekcję i bardzo nierówny poziom audycji rozrywkowych, przypadkowość i zły dobór repertuaru filmowego” [przypis 212].

Stwierdzono też, że w dużym stopniu błędy te są spowodowane „żywiołowym rozwojem programu” i kierowaniem się względami głównie artystycznymi, bez należytego uwzględniania wydźwięku politycznego i konsekwencji wychowawczych [przypis 213]. Była więc to zapowiedź odejścia od ambitnej i artystycznej oferty na rzecz audycji o dużym nasyceniu polityki i propagandy.

2.1.3. PROPAGANDA

Kolejny okres (pod koniec lat 60.) to czas ingerencji władzy w ofertę programową.

Zachodzące zmiany widoczne były chociażby w ofercie filmowej oraz rozrywkowej.

Widzowie coraz rzadziej mogli oglądać zachodnie produkcje filmowe, a oferta została zdominowała przez filmy z Europy Wschodniej. Zakończono również emisję

Kabaretu Starszych Panów, stawiając na audycje pseudorozrywkowe, łączące marnej jakości sztukę estradową z prezentacją zakładów pracy i wyróżniania aktywistów. Na antenie emitowane były również stricte propagandowe materiały [przypis 214].

Str. 85

Wraz z początkiem lat 70. telewizja stała się głównym instrumentem propagandy.

Została połączona z wydziałem propagandy KC tak zwanym sztywnym łączem, które pozwalało sekretarzowi ds. propagandowych oglądać każdą audycję przed jego emisją. Władza ingerowała w zawartość serwisów informacyjnych (w tym także w pogodę), audycji publicystycznych, cenzorowała resztę oferty programowej. Program stanowił dziwną mieszankę atrakcyjnych i wartościowych pozycji, niewybrednej rozrywki w stylu NRD-owskiej rewii Friedrichstadtpalast i propagandowej tandety [przypis 215].

Sposób postrzegania zadań i roli mediów tamtego okresu oddają treści uchwał podejmowanych przez organy ówczesnej władzy. Przykładem jest tu chociażby Uchwała 7 Zjazdu PZPR z 1975 roku:

„Istotne znaczenie dla procesu pogłębiania się socjalistycznej świadomości

społeczeństwa dla umacniania jedności moralnopolitycznej narodu ma działalność prasy, radia, telewizji i wydawnictw. Z tego względu partia będzie nadal umacniać swoje kierownictwo środkami masowego przekazu. Prasa, radio, telewizja i

wydawnictwa, upowszechniając program partii i dorobek budownictwa

socjalistycznego, kształtując zaangażowanie i obywatelskie postawy, powinny wyzwalać w ludziach pracy aktywność produkcyjną, społeczną i torować drogę

nowatorskim tendencjom dynamizującym socjalistyczny rozwój kraju. Ich zadaniem jest służyć partii jako skuteczny instrument w przezwyciężeniu wszelkich

sprzecznych z socjalizmem zjawisk. Środowisko dziennikarskie - pełniąc tak istotną społecznie rolę – musi nieustannie podnosić swe kwalifikacje zawodowe, poziom ideowy i poczucie politycznej odpowiedzialności [przypis 216].”

Podobny charakter miała uchwała Biura Politycznego z lipca 1973 roku podjęta wspólnie z Prezydium Rządu. Określała ona, iż „Partia i państwo przywiązują ogromną wagę do rozwoju radia i telewizji jako instrumentu najbardziej masowego i efektywnego oddziaływania na społeczeństwo w duchu ideologii marksistowskiej i zdobywania społecznego poparcia dla polityki partii”.

Str. 86

Precyzowała, że jednym z głównych zadań radia i telewizji, „któremu ma być podporządkowana cała działalność informacyjno-publicystyczna i artystyczno-rozrywkowa, jest umacnianie zaufania społeczeństwa do partii i władzy ludowej”.

Krytykowała natomiast „audycje, które osłabiałyby zaufanie do polityki partii i państwa, budziły pesymizm i stwarzały wrażenie, że jesteśmy niezdolni do rozwiązywania problemów, jakie wysuwa życie społeczne” [przypis 217].

Struktura programowa Telewizji Polskiej w drugiej połowie lat 70. dostosowana została w pełni do zadań i wskazań decydenta politycznego. Cechą

charakterystyczną tego okresu był wysoki udział w ofercie programowej audycji informacyjnych i publicystycznych [przypis 218].

Jednocześnie, wraz z uruchomieniem 1 października 1970 roku Programu 2 TVP, nastąpiły pierwsze próby profilowania anten. Program 1 traktowany był jako uniwersalny i adresowany do całego audytorium, choć zdawano sobie sprawę ze zróżnicowania demograficzno-socjologicznego widzów, a także z różnic w

preferencjach i oczekiwaniach odbiorców. Koncepcja ramówki „Dwójki” zakładała natomiast, że antena nie powinna konkurować z Programem 1, ale go uzupełniać i wzbogacać przede wszystkim o treści edukacyjne. Audycje o tym charakterze wypełniały większość czasu antenowego. W 30 procentach były to audycje

poświęcone naukom ścisłym, tyle samo zajmowała szeroko rozumiana humanistyka [przypis 219]. Ponadto „Dwójka” miała specjalizować się w audycjach bardziej ambitnych, nowatorskich, przeznaczonych dla bardziej wymagającego widza, o wyższych aspiracjach intelektualnych i artystycznych [przypis 220].

2.1.4. „RĘCZNE” STEROWANIE

Z początkiem lat 80. w atmosferze zaostrzającego się kryzysu politycznego wszystkie istotne decyzje dotyczące funkcjonowania telewizji oraz zawartości audycji

podejmowane były na najwyższych szczeblach władzy. Po wprowadzeniu stanu wojennego telewizja zrasta się z aparatem kontroli i represji. Telewizja emituje audycje będące manipulacją i prowokacją. Jednocześnie, w związku z bojkotem telewizji przez aktorów, w ofercie programowej znajdują się powtórki spektakli i przedstawienia z teatrów prowincjonalnych.

Str. 87

Ponadto rozpoczyna się proces ewolucji nadawcy telewizyjnego w stronę

komercyjnej oferty, apelującej do najmniej wybrednych gustów. Wartościowe audycje pozostają poza głównym nurtem oferty programowej, a w 1986 roku telewizja emituje pierwszą reklamę [przypis 221].

Lata 80. to również okres opracowywania typowych dla państw realnego socjalizmu planów: bieżących, krótkoterminowych i długoterminowych, które stały się trwałym elementem systemu kierowania telewizją. W Radiokomitecie działalnością tą zajmowało się Biuro Planowania. W 1982 roku przygotowano program rozwoju Telewizji Polskiej do 1990 roku, który stał się podstawą do dalszych strategicznych decyzji programowych. W dokumencie tym zwrócono uwagę na konieczność przygotowania się przez telewizję do konkurowania z nowymi technologiami.

Działania te postrzegano jednak nie w aspekcie rozwoju bazy sprzętowej czy technologicznej, wskazywano na konieczność takiego kształtowania oferty programowej, aby ta, dostarczając widzom satysfakcji, powstrzymała ich przed zakupem sprzętu do odbioru telewizji satelitarnej. Tę ostatnią postrzegano natomiast jako groźną obyczajowo i politycznie. Zagrożeniem dla dotychczasowego sposobu kierowania telewizją, poza rozwojem technologicznym, okazała się też sytuacja ekonomiczna kraju, a tym samym również Radiokomitetu. W rezultacie – w planie rozwoju telewizji na lata 1983-1985 [przypis 222] – kwestie finansowe zaczynają dominować w zakresie kształtowania oferty programowej. Program telewizyjny miał być bowiem ograniczony do niezbędnego minimum, przez co rozumiano z jednej strony rozwijanie własnej produkcji filmowej na potrzeby TVP, a dopóki nie było nowych filmów – zwiększanie liczby powtórek ulubionych pozycji archiwalnych. Z drugiej natomiast strony zakładano zwiększenie udziału na antenach ogólnopolskich materiałów przygotowanych przez ośrodki regionalne. Aby mogły one podołać temu

zadaniu, planowano budowę nowych ośrodków regionalnych, zwłaszcza na tak zwanej ścianie wschodniej, oraz rozbudowę już istniejących. W przyjętych

założeniach wiele uwagi poświęcono również Programowi 2. Postulowano przede wszystkim – w drugiej połowie lat 80. – zapewnienie „Dwójce” ogólnokrajowego zasięgu oraz wydłużenie czasu jego emisji, jak również rozszerzenie zasięgu

Programu 2, tak by stanowił on rzeczywistą alternatywę dla „Jedynki”, a tym samym dawał widzowi poczucie różnorodności i możliwości wyboru.

Str. 88

Zwracano uwagę na konieczność poprawy jakości przekazu „Dwójki”, przede wszystkim postulowano konieczność rozpoczęcia emisji w kolorze. Dodatkowo zakładano wprowadzenie nowych i rozwój dotychczasowych platform dystrybucji programu przez uruchomienie w 1986 roku Programu 3 (regionalnego) oraz rozpoczęcie produkcji kaset wideo z ulubionymi audycjami i filmami.

Równolegle zakładano jakościowe zmiany oferty programowej, które miały nastąpić przez jej uatrakcyjnienie. Ponieważ trudności finansowe Radiokomitetu ograniczały możliwości zakupów interesujących filmów zagranicznych, postulowano przynajmniej zmianę struktury programowej i dostosowanie jej do życzeń i gustów widzów. Od 1983 roku telewizja była zmuszona uwzględniać w swojej działalności programowej dwa nurty: ideologiczny – wynikający z realizowanej na bieżąco linii partii; oraz drugi – polegający na dostarczaniu widzom rozrywki. Podejście to było zgodne ze

stanowiskiem ówczesnych decydentów politycznych, którzy uznali, że telewizja powinna się kierować gustem tak zwanej szerokiej widowni, a nie – jak dotychczas – środowisk intelektualnych. To masowy widz miał być ukontentowany (a widz elitarny również chętnie oglądał audycje, które krytykował jako mało wartościowe). Nowa koncepcja kierowania telewizją zakładała więc uwzględnianie dwóch czynników: po pierwsze propagandy, wynikającej z zobowiązań wobec decydentów, po drugie, zaspokajania potrzeb masowego widza [przypis 223].

Na przełomie 1984 i 1985 roku podjęto próbę zmian strukturalnych w zakresie zarządzania radiem i telewizją w Polsce. Ostatecznie, 16 września 1985 roku, Rada Ministrów podjęła w tym zakresie dwie ważne uchwały.

Pierwsza z nich (Uchwała nr 145/85 Rady Ministrów z dnia 16 września 1985 r.) dotyczyła nadania Komitetowi do Spraw Radia i Telewizji statutu – tworząc na jego podstawie Państwową Jednostkę Organizacyjną PRiTV (p.j.o. „PRiTV”), będącą drugim, obok Zarządu, aparatem wykonawczym Komitetu [przypis 224]. Jednostka

PRiTV miała wyłączność ustawową, a więc monopol na prowadzenie działalności nadawczej (radiowo-telewizyjnej). Jednostka była wydzieloną komórką organizacyjną Komitetu do Spraw Radia i Telewizji, który łączył w sobie przymiot centralnego organu administracyjnego właściwego w sprawach radia i telewizji z atrybutami cywilnymi jednostki organizacyjnej Skarbu Państwa, uczestniczącej w obrocie prawnym (gospodarczym).

Str. 89

Jako taka nie posiadała ona osobowości prawnej, czyli w sensie prawnym nie miała osobistej zdolności prawnej ani zdolności do czynności prawnych. Wszelkie

czynności prawne podejmowała w imieniu i na rzecz Skarbu Państwa, przez swe umocowane organy. PJO PRiTV posiadała wydzielone mienie Skarbu Państwa przekazane jej jedynie w zarząd. Tak samo mienie, które wytwarzała lub nabywała w toku swej działalności, wchodziło z mocy ustawy (art. 34 kc) w skład mienia Skarbu Państwa. Dotyczyło to zarówno własności rzeczy (nośników materialnych), jak i praw autorskich majątkowych do utworów audiowizualnych utrwalonych na tych nośnikach [przypis 225].

Druga ze wspomnianych uchwał, nr 146/85 [przypis 226], regulowała zasady gospodarki finansowej PJO PRiTV, umożliwiając jej korzystanie z dwojakich dotacji poza dochodami z opłat abonamentowych, a mianowicie: dotacji przedmiotowej z budżetu na sfinansowanie kosztów realizacji audycji dla zagranicy oraz dotacji przedmiotowej z budżetu państwa do opłat abonamentowych [przypis 227].