Wybuch strajków sierpniowych

Protesty społeczne wybuchły w Polsce i w województwie bydgoskim 1 lipca 1980 r. w związku z podwyżką cen mięsa i wędlin, niemniej oczywistym było, że złe warunki życia społeczeństwo odczuwało od dłuższego czasu¹⁵¹. Pierwsze strajki robotnicze wybuchały na początku lipca 1980 r., między inny-mi w Mielcu, choć fala strajków przetoczyć się inny-miała przez Polskę od 4 sierpnia 1980 r.¹⁵² Na terenie województwa bydgoskiego, w związku z narastającym napięciem społecznym, od 17 sierpnia ogłoszono stan wzmożonej czujności we wszystkich jednostkach SB¹⁵³. Ogólne niezadowolenie społeczne przyjęło formę strajku w głównych zakładach przemysłowych polskiego Wybrzeża.

14 sierpnia strajk wybuchł w Stoczni Gdańskiej im. Lenina – jako bezpośrednia konsekwencja zwolnienia z pracy w stoczni A. Walentynowicz¹⁵⁴. Kiedy po de-cyzji o kontynuacji strajku powstał Międzyzakładowy Komitet Strajkowy (MKS) i wkrótce (17 sierpnia) ogłoszono listę 21 postulatów, strajki zaczęły ogłaszać kolejne zakłady przemysłowe w kraju. W województwie bydgoskim pierw-szym strajkującym zakładem była Spółdzielnia Pracy Rękodzieła Artystycznego

„Meblostyl” w Czersku, gdzie strajk rozpoczął się 18 sierpnia. W Chojnicach strajk w największym zakładzie, czyli w WKS „Mostostal”, ogłoszono 25 sierp-nia (choć już 23 sierpsierp-nia pracownicy częściowo odmówili podjęcia pracy, wy-suwając postulat podniesienia płac). Wśród pracowników była wysoka liczba pochodzących z terenu województwa gdańskiego, co wiązano z przenikaniem idei strajku do Chojnic z Gdańska. Szczególną rolę odegrały relacje łączące jednego z pracowników WKS „Mostostal” (Wacław Hapka) ze strajkujący-mi stoczniowcastrajkujący-mi Gdańska¹⁵⁵. Kiedy 25 sierpnia załoga zakładu wysuwała

151 K. Osiński, Zarys dziejów…, dz. cyt., s. 14.

152 A. Sowa, dz. cyt., s. 442.

153 AIPN Gd, Teczka operacji kryptonim „Brda”, prowadzonej w latach 1980–1981 przez funkcjonariuszy Posterunku Kolejowego MO w Chojnicach w celu kontroli stanu bezpieczeństwa i ładu publicznego w związku z rozwojem działalności NSZZ „Solidarność”, sygn. 532/148. Pismo zastępcy komendanta wojewódzkiego MO ds. SB, Bydgoszcz, 16.08.1980 r., s. 168.

154 A. Dziurok i in., dz. cyt., s. 410.

155 Chojnicka SB jako jeden z kierunków rozpracowywania środowisk dążących do strajków wyznaczyła określenie ewentualnych powiązań pomiędzy załogą WKS „Mostostal” a członkami

postulaty (wzorowane na gdańskich postulatach związkowców), wśród żądań socjalno-bytowych znalazły się i te dotyczące spełnienia dążeń i aspiracji natu-ry politycznej¹⁵⁶. Zachodni obserwatorzy nowego ruchu społecznego w Polsce również stawiali tezę, że przyczyny strajków leżały w sferze świadomości, a nie w sferze bytowej¹⁵⁷. Odkąd załoga strajkujących w WKS „Mostostal”

przystąpiła do MKS w Gdańsku (rejestracja chojnickiego zakładu nastąpiła w MKS w Stoczni Gdańskiej tuż po Zakładach Cegielskiego z Poznania)¹⁵⁸, akceptacja głównego postulatu gdańskich załóg, czyli utworzenia WZZ, które będą niezależne od istnienia i działań partii i pracodawcy, stała się conditio sine qua non dalszego trwania w strajku. Wiedziano już, że tylko w jedności strajkujących załóg może leżeć droga do osiągnięcia sukcesu w pertraktacjach z „władzą ludową”¹⁵⁹. Stąd też pierwszy zakład, który podjął strajk na terenie Chojnic, stanowił ognisko zapalne strajków w innych zakładach, bowiem to z WKS „Mostostal” delegowano Andrzeja Krzywdzińskiego do innych zakła-dów w mieście, aby ten propagował ideę strajków i solidaryzmu ze strajkują-cymi robotnikami Wybrzeża¹⁶⁰. Postulaty materialne wynikały z pauperyzacji całego polskiego społeczeństwa. Wśród postulatów politycznych podnoszono

MKS w Bydgoszczy lub Gdańsku. Zob. AIPN By, Sprawa operacyjnego sprawdzania kryptonim

„Strajk”, „Radykał”, dot. Roman Buczkowski. Kontrola operacyjna w związku ze strajkiem załogi w Wytwórni Konstrukcji Stalowych w Chojnicach, 044/1054, s. 29.

156 Lista postulatów Komitetu Strajkowego WKS „Mostostal” w Chojnicach z dnia 25 sierpnia 1980 r.:

zwiększenie zarobków przez podniesienie stawek godzinowych o 6 zł od najwyższej obowiązującej stawki; polepszenie zaopatrzenia kiosku zakładowego; poprawa zaopatrzenia sklepów na terenie Chojnic; powołanie nowych związków zawodowych; rozliczenie kierownictwa zakładu ze swej działalności; równe traktowanie płacowe pracowników produkcyjnych z kierownictwem przedsiębiorstwa; nieingerowanie kierownictwa w sprawy lecznictwa; zlikwidowanie kliki w zakładzie; podawanie przez środki masowego przekazu rzetelnej informacji o aktualnej sytuacji politycznej i ekonomicznej w kraju. Zob. AIPN By, Sprawa operacyjnego sprawdzania kryptonim „Strajk”, „Radykał”, dot. Roman Buczkowski.

Kontrola operacyjna w związku ze strajkiem załogi w Wytwórni Konstrukcji Stalowych w Chojnicach, sygn. 044/1054, s. 29; Według Komendanta Komendy Miejskiej Milicji Obywatelskiej w Chojnicach mjr. Stanisława Jankowskiego wśród postulatów znajdowały się także: zwiększenie wyboru dań na stołówce zakładowej; likwidacja zbędnych etatów; podawanie stałych wiadomości o działalności zakładu. Zob. tamże, s. 39.

157 T. Garton Ash, dz. cyt., s. 15.

158 Transkrypcja z wywiadu z S. Kalembą, 31.01.2015 r., archiwum autora.

159 S. Cenckiewicz, Anna Solidarność…, dz. cyt., s. 142–144.

160 Transkrypcja z wywiadu z S. Kalembą, 31.01.2015 r., archiwum autora.

Wybuch strajków sierpniowych

kwestię: powołania nowych związków zawodowych; rozliczenia kierownic-twa zakładu ze swej działalności; zlikwidowania kliki w zakładzie; podawania przez środki masowego przekazu rzetelnych informacji o sytuacji społeczno--politycznej; uwolnienia więźniów politycznych. Ujawniało się wyraźne dą-żenie do pluralizmu politycznego i współrządzenia w przestrzeni zakładów przemysłowych. Tego samego dnia załoga zakładu podjęła decyzję o wszczę-ciu strajku okupacyjnego. Komitetem strajkowym kierował R. Buczkowski¹⁶¹, przez zakładowy radiowęzeł ideę wolnych związków tłumaczył pracownikom S. Dembek¹⁶². R. Buczkowski wcześniej przynależał do aparatu PZPR i kierow-nictwa zakładu WKS „Mostostal”, związkowcy przypisywali mu posiadanie charyzmy, ujawniającej się w nieprzeciętnych zdolnościach interpersonalnych.

We wspomnieniach uczestnika tamtych zdarzeń pojawia się też inny lider straj-ku, Jerzy Szulc¹⁶³. Strajk okupacyjny (siedzący) o charakterze politycznym¹⁶⁴ w „Mostostalu” nie znajdował jeszcze w tych dniach sierpnia oddźwięku na łamach prasy i tym samym nie docierał do szerszej opinii publicznej w re-gionie i kraju¹⁶⁵. Dzień po ogłoszeniu strajku w „Mostostalu”, 26 sierpnia 1980 r., do akcji strajkowej przystąpiła załoga ChWSS „Polsport” w Chojnicach¹⁶⁶, 27 sierpnia o godzinie 6.00 rano do strajku przystąpił „Transbud” Chojnice¹⁶⁷, a 28 sierpnia o godzinie 4.25 w nocy strajk okupacyjny ogłosiła także zało-ga chojnickiego PKS-u¹⁶⁸, o czym informowali się nie tylko związkowcy, ale i SB (Wydział III „A”), powiadamiająca o sprawie władze polityczne¹⁶⁹, które

161 I. Mazanowska, Strajk…, dz. cyt., s. 134–135.

162 Wywiad z S. Kalembą, 31.01.2015 r.

163 L. Gólski, dz. cyt., s. 9.

164 Zob. Leksykon politologii, dz. cyt., s. 570.

165 Zob. „Gazeta Pomorska” 1980, rok XXXIII, nr 185, 28 sierpnia.

166 Strajk w „Polsporcie” trwał do 31 sierpnia. Zob. APB, KM PZPR Chojnice, sygn.12, Informacja na temat sytuacji społeczno-politycznej w mieście i zadań, jakie z niej wynikają dla wszystkich członków partii, s. 7.

167 AKKS, Międzyzakładowy Komitet Strajkowy w Gdańsku, 1980 r. MKS. Korespondencja, sygn. 1/26, Komitet Strajkowy Transbud ET-4 Chojnice do Międzyzakładowego Komitetu Strajkowego w Gdańsku.

168 AKKS, Międzyzakładowy Komitet Strajkowy w Gdańsku, 1980 r. MKS. Korespondencja, sygn. 1/26, Komitet Strajkowy PKS Chojnice do Międzyzakładowego Komitetu Strajkowego, Chojnice 28.08.1980 r.

169 AIPN By, Sprawa operacyjnego sprawdzania kryptonim „Autobus”, dotycząca Gerarda

zauważały, że ok. 70% strajkujących to ludzie młodzi. W zakładzie na żądanie strajkujących władze udostępniły radiowęzeł¹⁷⁰. Następnego dnia w meldun-kach MO wskazywano, że na dworcu autobusowym PKS-u jest wstrzymany ruch autobusów wychodzących z powodu trwającego strajku¹⁷¹. Odnośnie do przebiegu strajku w ChWSS „Polsport” SB uruchomiła SOS „Jacht”, ale doku-menty z tej sprawy nie zachowały się w archiwach¹⁷².

Przebieg strajku w chojnickim oddziale PKS-u w szczegółowy sposób przedstawiono w dokumentach SB, która wśród załogi ulokowała KO „D”, korzystając także z bezpośredniego kontaktu z dyrektorem zakładu Marianem Bodzoniem¹⁷³. Pracownicy 28 sierpnia ok. godz. 4.00 zamknęli bramę wjazdo-wą do zajezdni PKS-u i nie wypuszczali z terenu zakładu od tego momentu żadnego autobusu. Początkowo grupa strajkujących liczyła zaledwie 10 osób, którzy byli według SB „młodymi kierowcami”. Po ogłoszeniu strajku jego uczestnicy nałożyli na ręce zielone opaski i oflagowali zakład. Około 6.30 do

Świątek-Brzezińskiego. Kontrola operacyjna w związku ze strajkiem w Przedsiębiorstwie Państwowej Komunikacji Samochodowej Oddział w Chojnicach, sygn. 044/1014. Notatka informacyjna, s. 2.

170 APB, KM PZPR Chojnice. Posiedzenia plenarne KM 1981 r., sygn. 1965/13. Protokół z Posiedzenia Egzekutywy Komitetu Miejskiego PZPR w Chojnicach odbytego dnia 28 sierpnia 1980 r., s. 110–112.

171 AIPN Gd, Teczka operacji kryptonim „Brda”, prowadzonej w latach 1980–1981 przez funkcjonariuszy Posterunku Kolejowego MO w Chojnicach w celu kontroli stanu bezpieczeństwa i ładu publicznego w związku z rozwojem działalności NSZZ „Solidarność”, sygn. 532/148.

Notatka urzędowa, Chojnice, 29.08.1981 r., s. 153.

172 Sprawa operacyjnego sprawdzania kryptonim „Jacht”’ miała nr rej. By-018811. Zob.

AIPN By, Sprawa operacyjnego sprawdzania kryptonim „Wozak”, dotycząca Czesława Andrzejewskiego. Kontrola operacyjna w związku z przerwą w pracy w Ekspedycji Rejonowej Przedsiębiorstwa Spedycji Krajowej w Chojnicach, sygn. 044/1008. Słowny opis zagrożenia (faktu), s. 17.

173 AIPN Gd, Teczka operacji kryptonim „Brda”, prowadzonej w latach 1980–1981 przez funkcjonariuszy Posterunku Kolejowego MO w Chojnicach w celu kontroli stanu bezpieczeństwa i ładu publicznego w związku z rozwojem działalności NSZZ „Solidarność”, sygn. 532/148. Plan czynności i przedsięwzięć operacyjnych w sprawie operacyjnego sprawdzania krypt. „Autobus”

nr rej. 18814, s. 18; AIPN Gd, Teczka operacji kryptonim „Brda”, prowadzonej w latach 1980–

1981 przez funkcjonariuszy Posterunku Kolejowego MO w Chojnicach w celu kontroli stanu bezpieczeństwa i ładu publicznego w związku z rozwojem działalności NSZZ „Solidarność”, sygn. 532/148; AIPN By, Sprawa operacyjnego sprawdzania kryptonim „Autobus”, dotycząca Gerarda Świątek-Brzezińskiego. Kontrola operacyjna w związku ze strajkiem w Przedsiębiorstwie Państwowej Komunikacji Samochodowej Oddział w Chojnicach, sygn. 044/1014. Notatka służbowa dot. Oddział PKS Chojnice, Bydgoszcz, 28.08.1980, s. 24.

Wybuch strajków sierpniowych

protestujących dołączyło pięciu kolejnych kierowców. Nie był to strajk na te-renie całego zakładu, a raczej okupowanie bramy wyjazdowej i wjazdowej do bazy PKS-u – i tak było do godz. 8.15, kiedy to nastąpiło powołanie komitetu strajkowego w zakładzie, który ogłosił strajk okupacyjny – siedzący na tere-nie całego zakładu. Wcześtere-niej, do 7.30¹⁷⁴ można mówić o tzw. strajku walk- out, polegającym na wstrzymywaniu pracy do chwili rozstrzygnięcia spo-ru¹⁷⁵. Jednak rozmowy z Dyrekcją o 7.30 nie doprowadziły do rozwiązań, które satysfakcjonowałyby zarówno Kierownictwo zakładu, jak i strajkują-cych pracowników, stąd po zawiązaniu się KS ogłoszono strajk okupacyjny – siedzący¹⁷⁶. Podobnie jak w innych zakładach G. Świątek-Brzezińskiemu jako inicjatorowi strajku zarzucano czyny karalne, których miał się dopuścić w przeszłości, łamanie dyscypliny pracy oraz nadużywanie alkoholu w cza-sie dnia roboczego¹⁷⁷. W następnym dniu, tj. 29 sierpnia, na terenie zakładu strajkowały 44 osoby, z załogi liczącej 300 osób. Strajkujący tego dnia wysłali delegację z KS do zakładu WKS „Mostostal”, w którym także trwał już strajk okupacyjny. Doszło również tego dnia do kontaktu strajkującej części załogi PKS-u z przedstawicielami MKS z Gdańska, którzy przebywali w tym czasie w Chojnicach¹⁷⁸. Ostatecznie strajk w chojnickim oddziale PKS-u został zakoń-czony 30 sierpnia, jak podawali funkcjonariusze SB, relacjonując spotkanie kończące strajk: Na zakończenie zebrania wręczono dyrektorowi wiązankę kwiatów i odśpiewano hymn państwowy. Do pracy postanowiono powró-cić 31 sierpnia¹⁷⁹. Po ustaniu strajku rozpoczęto w ramach tzw. Zakładowej Komisji Robotniczej (ZKR) prace nad zawiązaniem Komitetu Założycielskiego

174 AIPN By, Sprawa operacyjnego sprawdzania kryptonim „Autobus”, dotycząca Gerarda Świątek-Brzezińskiego. Kontrola operacyjna w związku ze strajkiem w Przedsiębiorstwie Państwowej Komunikacji Samochodowej Oddział w Chojnicach, sygn. 044/1014. Słowny opis zagrożenia (faktu), s. 8.

175 Zob. Leksykon politologii, dz. cyt., s. 570–571.

176 AIPN By, Sprawa operacyjnego sprawdzania kryptonim „Autobus”, dotycząca Gerarda Świątek-Brzezińskiego. Kontrola operacyjna w związku ze strajkiem w Przedsiębiorstwie Państwowej Komunikacji Samochodowej Oddział w Chojnicach, sygn. 044/1014. Słowny opis zagrożenia (faktu), s. 8.

177 Tamże.

178 Tamże, s. 10.

179 Tamże, s. 12.

Niezależnych Samorządnych Związków Zawodowych (NSZZ) pod przewodnic-twem jednego z kierowców – Zygmunta Gierszewskiego. W skład ZKR weszli także Stanisław Zdrojewski, Henryk Ginter i Manfred Puchert¹⁸⁰. Pod listą wy-rażającą poparcie dla idei powstania NSZZ w zakładzie podpisy złożyło 270 pracowników, co stanowiło 90% załogi. Na tak masowe poparcie idei wolnych związków zawodowych mógł mieć wpływ wynegocjowany przez strajkujących z dyrekcją zakładu wzrost płac o ok. 700 zł dla każdego pracownika. Załoga PKS-u, według SB, była w dużej mierze instruowana co do działań zmierzają-cych do powołania NSZZ przez aktywistów opozycji demokratycznej z WKS

„Mostostal”¹⁸¹. Pomimo wpływu załogi WKS „Mostostal”, SB uważała wybuch strajku na terenie PKS-u za autonomiczną decyzję załogi zakładu i nie ustaliła żadnej zewnętrznej inspiracji do jego podjęcia¹⁸².

Wybuch strajku w „Mostostalu” i innych zakładach chojnickich był dla Komitetu Miejskiego PZPR w Chojnicach sporym zaskoczeniem, skoro jeszcze w czerwcu 1980 r. PZPR uznawał, że w zakładach pracy w mieście udało się poprawić znacząco warunki pracy. Jednocześnie w łonie kierownictwa partii na szczeblu miejskim deklarowano działania dla osiągnięcia lepszego statu-su bytowo-socjalnego załóg zakładów przemysłowych¹⁸³. 1 września 1980 r.

„Gazeta Pomorska” informowała o trwaniu strajku w „Mostostalu”, pomimo

180 AIPN By, Sprawa operacyjnego sprawdzania kryptonim „Autobus”, dotycząca Gerarda Świątek-Brzezińskiego. Kontrola operacyjna w związku ze strajkiem w Przedsiębiorstwie Państwowej Komunikacji Samochodowej Oddział w Chojnicach, sygn. 044/1014. Notatka służbowa, Bydgoszcz, 3.10.1980 r., s. 26.

181 AIPN By, Sprawa operacyjnego sprawdzania kryptonim „Autobus”, dotycząca Gerarda Świątek-Brzezińskiego. Kontrola operacyjna w związku ze strajkiem w Przedsiębiorstwie Państwowej Komunikacji Samochodowej Oddział w Chojnicach, sygn. 044/1014. Słowny opis zagrożenia (faktu), s. 14–15.

182 AIPN Gd, Teczka operacji kryptonim „Brda”, prowadzonej w latach 1980–1981 przez funkcjonariuszy Posterunku Kolejowego MO w Chojnicach w celu kontroli stanu bezpieczeństwa i ładu publicznego w związku z rozwojem działalności NSZZ „Solidarność”, sygn. 532/148.

Słowny opis zagrożenia (faktu), s. 22.

183 Podczas zebrania miejskiego PZPR postanowiono zobowiązać władze określonych szczebli do realizacji dalszych działań, mających doprowadzić do lepszego położenia robotników.

Określano konieczność zabezpieczenia odzieży ochronnej dla pracowników, rozwoju przemysłowej służby zdrowia, rozwoju funduszu socjalnego, rozwoju działalności kulturalnej w zakładach, poprawy ogólnych warunków pracy, częstszych dyskusji na temat warunków pracy w mieście. Archiwum Państwowe w Bydgoszczy (dalej: APB), KM PZPR Chojnice, sygn.

12, Uchwała Plenum Komitetu Miejskiego PZPR w Chojnicach z dnia 13 czerwca 1980 r., s. 1–3.

Wybuch strajków sierpniowych

podpisania porozumień gdańskich¹⁸⁴, choć decyzja o zakończeniu strajku zo-stała podjęta przez strajkującą część załogi 30 sierpnia 1980 r. po uzyskaniu wiadomości z MKS z Gdańska o prawdopodobieństwie podpisania porozumień ze stroną rządową. Według oficerów SB załoga komitetu strajkowego miała paradoksalnie przedłużać trwanie strajku, gdyż zgoda na postulaty gdańskie nie uwzględniała spraw organizacyjnych w zakładzie, stąd wysunięto nowe postulaty ograniczające się do spraw pracowniczych w WKS „Mostostal”¹⁸⁵. Wydaje się to nieprawdopodobne, bowiem fakt udziału WKS „Mostostal”

w gdańskim MKS obligował strajkującą załogę do podtrzymywania solidarno-ści w strajku ze Stocznią Gdańską im. Lenina. Jak sądzili dotąd związkowcy, w trakcie strajku SB, posiadała wewnątrz zakładu kontakt służbowy (choć zapewne był to kontakt operacyjny) pseudonim „S” i tajnych współpracow-ników (TW) ps. „Stefan” oraz „Obserwator”. Oprócz TW wewnątrz zakła-du, wśród załogi strajkującej, pracę inwigilacyjną prowadził kontakt opera-cyjny (KO) ps. „Turysta”¹⁸⁶. 1 września chojnicki zakład wrócił do pracy¹⁸⁷. Informacje przedstawione we wspomnieniach związkowców potwierdzają kwerendy archiwalne w dokumentach SB. Z tym że występuje tylko pewna zbieżność spraw. Prawdą jest, że chojnicka SB prowadziła sprawę operacyj-nego sprawdzania (SOS) o kryptonimie „Turysta” (czyli o takim samym, jaki

184 „Gazeta Pomorska” 1980, rok XXXIII, nr 187, 1 września, s. 1.

185 AIPN By, Sprawa operacyjnego sprawdzania kryptonim „Strajk”, „Radykał”, dot. Roman Buczkowski. Kontrola operacyjna w związku ze strajkiem załogi w Wytwórni Konstrukcji Stalowych w Chojnicach, sygn. 044/1054, s. 19.

186 O istnieniu takich właśnie TW na terenie zakładu przekonuje analiza innych spraw prowadzonych przez SB. W 1979 r. SB prowadziła SOS o kryptonimie „Bazar”, która była ukierunkowana na rozpoznanie i ustalenie winnych nieprawidłowego gospodarowania maszynami i urządzeniami oraz marnotrawstwa na terenie WKS „Mostostal”. W tę sprawę zaangażowani zostali TW „Stanisław”, „Turysta” oraz „Stefan”. Zob. AIPN By, Sprawa operacyjnego sprawdzania kryptonim „Bazar”. Materiały operacyjne dotyczące niewłaściwego zagospodarowania maszyn i urządzeń w Wytwórni Konstrukcji Stalowych „Mostostal”

w Chojnicach, sygn. 044/945; Podobnie też w SOS „Mistrz” SB posługiwała się TW

„Stanisławem”, „Turystą” oraz „Stefanem”. Z dokumentów ustalono, że zarówno TW „Turysta”, jak i TW „Stanisław” byli pracownikami wydziału W-1 w WKS „Mostostal”. Zob. AIPN By, Sprawa operacyjnego sprawdzania kryptonim „Mistrz” dotycząca Mariana Pazdalskiego. Kontrola operacyjna w związku z krytyką PZPR i stosunków społeczno-politycznych panujących w kraju, sygn. 044/696. Plan przedsięwzięć operacyjnych w sprawie operacyjnego sprawdzania kryptonim

„Mistrz”, s. 23.

187 I. Mazanowska, Strajk…, dz. cyt., s. 139.

przyznano kontaktowi operacyjnemu na terenie WKS „Mostostal”), ale doty-czyła ona podejrzeń o utrzymywanie kontaktów z zagranicznymi służbami specjalnymi przez jednego z mieszkańców Chojnic i prowadzona była w latach 1971–1982. Sprawa o kryptonimie „Turysta” zakończyła się konkluzją służb o braku jakiejkolwiek aktywności wywiadowczej u wskazanego mieszkańca¹⁸⁸. Prowadzony był jednak, jak wskazują byli związkowcy, także KO „Turysta”.

Natomiast podawany przez członków strajku kontakt służbowy/operacyjny o pseudonimie „S” stanowił rzeczywiście źródło informacji o przebiegu strajku (być może było to tzw. osobowe źródło informacji – OZI lub osoba zaufana – OZ). Jak wynika z dokumentu SB, w Chojnicach prowadzono SOS o kryp-tonimie „Strajk”, nadzorowany przez ppłk. Bogumiła Różyckiego, naczelnika Wydziału III „A” w KWMO w Bydgoszczy, a równolegle do niej SB prowadziła działania operacyjne o kryptonimie „Radykał”, ukierunkowane przeciwko R.

Buczkowskiemu w latach 1980–1982¹⁸⁹. Wobec R. Buczkowskiego SB wykorzy-stywała OZI, właśnie TW „Turystę”, określanego gdzie indziej jako KO, i TW

„Bonifacego”, choć sam R. Buczkowski od 1980 r. był także zarejestrowany – jako TW „Jacek”¹⁹⁰ – co sugeruje, że pozostawał on obiektem zainteresowania

188 AIPN By, Sprawa operacyjnego sprawdzania kryptonim „Turysta”. Materiały operacyjne w związku z podejrzeniem utrzymywania kontaktów z zagranicznymi służbami specjalnymi, sygn. 044/1139.

189 AIPN By, Sprawa operacyjnego sprawdzania kryptonim „Strajk”, „Radykał”, dot. Roman Buczkowski. Kontrola operacyjna w związku ze strajkiem załogi w Wytwórni Konstrukcji Stalowych w Chojnicach, sygn. 044/1054; W ramach sprawy operacyjnego sprawdzania kryptonim „Radykał” rozpracowywano R. Buczkowskiego pod kątem:

– rozpoznania jego działalności;

– ustalenia motywów i pobudek działania;

– udokumentowania działalności pod kątem wszczęcia postępowania przygotowawczego;

– podjęcia odpowiednich działań neutralizacyjnych oraz zmierzających do likwidacji zagrożenia.

Zob. tamże, s. 52.

190 SB zerwała współpracę z R. Buczkowskim dopiero w 1987 r., przez wzgląd na jego al-koholizm i utrzymywanie kontaktów z nizinami społecznymi, czyli wg SB z tzw. elementem.

Najintensywniejszym okresem współpracy R. Buczkowskiego z SB był 1986 r., kiedy przeka-zywać miał przede wszystkim informacje o swoich dawnych kolegach z chojnickich struktur

„Solidarności”. Jego donosy obejmowały między innymi działalność L. Gólskiego, S. Demb-ka, Stanisława KowalczyDemb-ka, Zygmunta Kaszubowskiego, W. Hapki, A. Krzywdzińskiego. R.

Buczkowski przekazał informację SB o tym, że był świadkiem, kiedy S. Kalemba wszedł na biurowiec WKS „Mostostal”, gdzie przymocował flagę „Solidarności”. Formalne zobowiąza-nie o współpracy R. Buczkowski podpisał 15 stycznia 1986 r. TW „Jacek” otrzymał numer

Wybuch strajków sierpniowych

służb specjalnych również jako potencjalny współpracownik. Oprócz dzia-łań R. Buczkowskiego SB prowadziła działania wymierzone w Andrzeja Orpiszewskiego, Mieczysława Pszenicznego oraz J. Szulca z WKS „Mostostal”¹⁹¹. Jeszcze w pierwszej połowie sierpnia 1980 r. SB nie posiadała żadnych oso-bowych źródeł informacji na terenie zakładu, bowiem nie przewidywano tam wcześniej strajków i nie był on poddany ochronie służb, opierała się więc w analizach przebiegu strajku na wszelkiej wiedzy pozyskanej przez Komendę Miejską MO w Chojnicach i kontakt służbowy „S”¹⁹². Już w trakcie trwania strajku posłużono się tajnymi współpracownikami, byli to TW „Stefan” oraz

„Obserwator”, i wspomniany KO pseudonim „Turysta”. Na bieżąco informacje SB przekazywał także dyrektor zakładu Jan Młynarz¹⁹³.

Podaje się 31 sierpnia jako dzień zakończenia strajku w WKS „Mosto-stal”¹⁹⁴, ale nie jest to prawidłowa data, co zostanie dalej wyjaśnione. Chojni-czanie zarejestrowali swój komitet strajkowy w MKS w Gdańsku 28 sierpnia¹⁹⁵, samo dotarcie do Stoczni Gdańskiej sprawiało duży problem, bowiem Gdańsk otoczono kordonem milicyjnym¹⁹⁶. Od dnia rejestracji codziennie ktoś z choj-nickiej „Solidarności” udawał się do Stoczni Gdańskiej po nowe wiadomości¹⁹⁷, również przedstawiciele gdańskiego MKS przyjeżdżali w czasie trwania straj-ków do załóg zakładów z terenu województwa bydgoskiego, w tym i do choj-nickiego „Mostostalu”¹⁹⁸. Oprócz wizyt z chojnickich zakładów, między innymi z „Polsportu”, trafiały od komitetów strajkowych listy poparcia potwierdzające kontynuację strajku, wysyłane do MKS w Gdańsku. Taki list wysłano z ChWSS

rejestrowy 25649, nadany przez pion V SB RUSW w Chojnicach. AIPN By, sygn. 00105/1974, Teczka personalna tajnego współpracownika pseudonim „Jacek”, dot. Roman Buczkowski, s. 9–25, 35, 41.

191 Tamże, Notatka informacyjna z opracowania pod względem ewidencyjno-operacyjnym

W dokumencie O CHOJNICKIM KARNAWALE„SOLIDARNOŚCI” (Stron 55-72)