Wypracowanie roboczego planu pomiędzy rządem Islamskiej Republiki Iranu a Międzynarodową

Atomowej – rezolucja 1803 (2008) z dnia 3 marca 2008 roku.

Podczas dalszych miesięcy roku 2007, MAEA odnosiła sukcesy w weryfikowaniu źródeł jądrowej działalności w Iranie³⁰³. Wyjaśniono obecność polonu 210 i pochodzenie irańskich wirówek. Kiedy jednak na początku 2008 roku proces wyjaśniania skupił się na bardziej kłopotliwych punktach, stał się trudniejszy. 22 stycznia 2008 roku USA, Rosja, Chiny, Wielka Brytania, Francja i Niemcy debatowały nad elementami nowego porozumienia w sprawie Iranu, przewidującego dodatkowe środki oddziaływania. Sekretarz Najwyższej Rady Bezpieczeństwa Narodowego Iranu Said Dżalili, 24 stycznia powiedział, że przyjęcie nowej rezolucji nie skłoni Teheranu do porzucenia programu atomowego³⁰⁴. Podkreślił, że

„ostatni raport MAEA i doniesienia tajnych amerykańskich służb, a także dostawy elementów nuklearnych z Rosji są dowodem na pokojowy charakter działalności nuklearnej Islamskiej Republiki”³⁰⁵. Dodał, że Iran będzie kontynuował współdziałanie z MAEA. Projekt rezolucji - jak zakładano - miał być wniesiony przez Francję, Wielką Brytanię oraz Niemcy i, jak zasugerował Ławrow, nie miałby on charakteru twardych sankcji³⁰⁶. Rozpatrywano także zgłoszoną przez Francję i Wielką Brytanię propozycję powołania się na rozdział VII statutu ONZ³⁰⁷. Taka taktyka stosowana jest w przypadku poparcia niektórych działań państw członkowskich ONZ, np. dla misji pokojowych.

Rezolucja 1803 została przyjęta podczas 5848. posiedzenia Rady Bezpieczeństwa ONZ, 3 marca 2008 roku. Zatwierdzała nową rundę sankcji wobec Iranu za odmowę wstrzymania wzbogacania uranu i projektów związanych z ciężką wodą, jak było to wymagane w rezolucjach 1696 (2006), 1737 (2006), 1747 (2007). Za przyjęciem rezolucji głosowało 14 państw, Indonezja wstrzymała się od głosu, żadne państwo nie było przeciw.

302 Ibid.

303 Zgodnie z porozumieniem zawartym między MAEA a Iranem 21 sierpnia 2007 roku.

304 Rosyjska Agencja Informacyjna RIA Novosti, 24.01.2008.

305 Ibid.

306 Ibid.

307 Międzynarodowe przepisy prawne regulujące użycie siły biorą za punkt wyjścia artykuł 2 pkt 4 Karty Narodów Zjednoczonych, który zakazuje użycia siły przeciwko innym narodom. Karta wprowadza jedynie dwa wyjątki od tej reguły: jeżeli wymaga tego obrona własna (art. 51) lub gdy do stosowania siły upoważni Rada Bezpieczeństwa w celu ochrony pokoju i bezpieczeństwa (rozdział VII).

126 Powołując się na artykuł 41 rozdziału VII Karty NZ, Rada Bezpieczeństwa potwierdziła swoją wcześniejszą decyzję dotyczącą wstrzymania przez Iran programu wzbogacania uranu, zgodnie z wymogami pkt 2 rezolucji 1737 z 26 grudnia 2006 roku. Wezwała wszystkie państwa do zachowania „czujności i powściągliwości” podczas wjazdu i przejazdu przez terytorium Iranu osób prowadzących działalność lub wspierających program atomowy³⁰⁸. W związku z tym wszystkie państwa powinny informować o takich przypadkach specjalny komitet, powołany rezolucją 1737 (pkt 18). RB ONZ przedłużyła także zamrożenie aktywów finansowych osób i instytucji, mających związki z irańskim programem, szczególną czujność należało zwrócić na banki, mające swoją siedzibę w Iranie: Melli oraz Saderat. Wzmocniono istniejące sankcje przez autoryzowanie transportu podejrzanych ładunków do i z Iranu, monitorowanie finansowych instytucji Iranu i rozciągając zakazy podróży i zamrożenie majątku w stosunku do dalszego kręgu osób. Zakazy takie miały obowiązywać w stosunku do kolejnych 13 osób i 12 instytucji.

Zaznaczono także, że z zadowoleniem przyjęto porozumienie pomiędzy Iranem a MAEA, w celu rozwiązania wszelkich kwestii dotyczących irańskiego programu nuklearnego i postęp w tym zakresie, jaki określono w sprawozdaniu dyrektora generalnego z 22 lutego 2008 roku (GOV/2008/4). Chiny, Francja, Niemcy, Wielka Brytania, Rosja i Stany Zjednoczone podkreśliły gotowość do zwiększenia wysiłków na rzecz wznowienia dialogu z Iranem, w celu osiągnięcia długoterminowego rozwiązania problemu, które umożliwiłoby szerszą współpracę i rozpoczęcie bezpośrednich rozmów³⁰⁹.

Przedstawiciel Wielkiej Brytanii przeczytał oświadczenie, uzgodnione przez ministrów spraw zagranicznych Chin, Francji, Niemiec, Federacji Rosyjskiej, Wielkiej Brytanii i Stanów Zjednoczonych, w którym czytamy, że działania Rady odzwierciedlają obawy społeczności międzynarodowej dotyczące ryzyka rozprzestrzenienia irańskiego programu atomowego³¹⁰. W oświadczeniu wyrażono także ubolewanie z powodu braku zastosowania się Iranu do rezolucji Rady Bezpieczeństwa ONZ oraz wymagań MAEA, w szczególności poprzez zwiększenie działań związanych ze wzbogaceniem. Przedstawiciel Stanów Zjednoczonych dodał, że społeczność międzynarodowa miała powody do niepokoju w kwestii programu irańskiego, ponieważ reżim uzbrojony w broń nuklearną może stanowić potencjalne zagrożenie dla regionu oraz świata³¹¹. Ponadto Iran finansuje i wspiera terrorystów i bojowników w Libanie, na terytorium palestyńskim, w Iraku i Afganistanie. Obecny na

308 Rezolucja RB ONZ 1803 (2008), zob. www.un.org/News/Press/docs/2008/sc9268.doc.htm

309 Inne były warunki przyjęcia rezolucji 1747 (2007). Obecnie Iran współpracował z MAEA, co parokrotnie zostało podkreślone w rezolucji.

310 Rezolucja RB 1803 (2008), op.cit.

311 Ibid.

127 posiedzeniu przedstawiciel Iranu Mohammed Khazaee powiedział, że działania niektórych członów Rady Bezpieczeństwa wobec pokojowego, irańskiego programu nuklearnego nie są ani celowe, ani zasadne³¹². Dodał, że program atomowy Iranu był i pozostaje absolutnie spokojny, i nie stanowi żadnego niebezpieczeństwa dla międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa. Swoje oświadczenia wydali także przedstawiciele Republiki Południowej Afryki, Libii, Wietnamu, Francji, Chin, Kostaryki, Burkina Faso, Belgii, Panamy, Chorwacji i Federacji Rosyjskiej.

Dwa miesiące po przyjęciu rezolucji 1803, w maju 2008 roku, ukazało się sprawozdanie MAEA, które stwierdzało, że część informacji przekazana wcześniej MAEA, podczas weryfikacji źródeł działalności jądrowej w Iranie, była niezgodna z prawdą. Ponadto zastrzeżenia budziły przekazywane dokumenty: niekompletne, pisane różną czcionką, bez oficjalnych pieczęci i podpisów. Iran jednak zobowiązał się do udzielenia odpowiedzi na nowe pytania, jeśli takie się pojawią.

14 czerwca 2008 roku przedstawiciel Unii Europejskiej ds. polityki zagranicznej i bezpieczeństwa Javier Solana odbył podróż do Teheranu. Jej celem było przedstawienie nowych propozycji grupy 5+1 (USA, Rosja, Chiny, Francja, Wielka Brytania, Niemcy), zawierających oferty cywilnej współpracy jądrowej i handlu³¹³. W owym czasie Stany Zjednoczone domagały się zaostrzenia stanowiska wobec Iranu. We wspólnej deklaracji amerykańsko-europejskiej z 10 czerwca 2008 roku czytamy: „Jesteśmy gotowi, te sankcje (nałożone przez ONZ) uzupełniać przez dodatkowe środki. Będziemy współpracowali dalej, aby podjąć kroki, które sprawią, że irańskie banki nie będą nadużywać międzynarodowego systemu finansowego dla wspierania i rozpowszechniania broni atomowej i terroryzmu”³¹⁴. Parę dni później brytyjski premier zapowiedział (po spotkaniu z Bushem 16 czerwca) nowe sankcje, w szczególności wobec banku Melli. Równocześnie niepokojące głosy dochodziły z Izraela, gdzie między 25 maja i 12 czerwca dochodziło do grecko-izraelskich manewrów lotniczych w przestrzeni powietrznej wyspy Kreta, co zostało potwierdzone przez rząd w Atenach.

Jaką wagę miała więc czerwcowa inicjatywa 5+1, która ostatecznie nie została przyjęta przez Teheran³¹⁵? Według doniesień Junge Welt z 16 czerwca 2008 roku irański rzecznik rządu Gholam Hossein Elham, tuż przed wizytą Solany mówił: „Jeżeli pakiet

312 Ibid.

313 Propozycje Grupy 5+1, 14.06.2008, zob. http://www.uni-kassel.de/fb5/frieden/regionen/Iran/proposals.pdf

314 Mellenthin, Knut: Solanas "Anreizpaket" für Teheran. USA und EU planen Verschärfung der Konfrontation mit Iran. Diskussionen über Militärblockade, Junge Welt, 16.06.2008.

315 Ze względu właśnie na warunek porzucenia programu wzbogacania uranu.

128 zawiera warunek zawieszenia wzbogacania uranu, nie podlega to dyskusji. Stanowisko Iranu jest jasne: Nie akceptujemy żadnych warunków“³¹⁶. Pakiet Solany nie zawierał żadnych nowych zachęt dla Iranu. W dalszym ciągu obowiązywały sankcje, nałożone rezolucją 1803 z 3 marca. Do tego dochodziło także embargo handlowe na towary podwójnego zastosowania.

Poza tym, obowiązywały zaostrzone zakazy lub ograniczenia w podróży dla większego kręgu osób. Rozszerzono liczbę osób i instytucji, których majątek zagraniczny mógł być zajęty.

Ówczesny przewodniczący Rady Bezpieczeństwa (w miesiącu marcu był to rosyjski ambasador Witalij Czurkin), podkreślił jednak, że w żadnym razie rezolucja nie daje państwom możliwości użycia siły w stosunku do Iranu³¹⁷.

23 czerwca 2008 roku kraje członkowskie debatowały na temat nowych sankcji, które miałyby zmusić Iran do porzucenia programu wzbogacania uranu. Opublikowano listę 35 organizacji i osób, przeciwko którym zostały skierowane nowe sankcje. Wśród nich były:

bank Melli (mający swoje oddziały m.in. w Hamburgu i Londynie), któremu zakazano wszelkich interesów na terenie Europy i zamrożono jego aktywa³¹⁸, odkryto bowiem, że Melli udzielał wsparcia finansowego przedsiębiorstwom, które dostarczały komponentów dla irańskiego programu atomowego bądź rakietowego³¹⁹. Na liście znalazła się także firma przewozów lotniczych AIO oraz przedsiębiorstwa produkujące paliwo nuklearne. Wśród osób wymieniono szefa Irańskiej Organizacja Energii Atomowej, Golama Resa Aghasadeha i wysokiego rangą reprezentanta Narodowej Rady Bezpieczeństwa, Ali Hoseinitash. Nie mogli oni odbywać podróży do Europy, a ich konta w Europie miały być zamrażane.

Dzień później, 24 czerwca, prezydent Ahmadinedżad zareagował mocną krytyką na nałożone nowe sankcje na Iran. Stwierdził, że nie będą one miały wpływu na irański program atomowy. Rzecznik irańskiego ministerstwa spraw zagranicznych Mohammad Ali Hosseini wyjaśnił, że nie powstrzyma to Iranu przed dalszymi pracami, zaszkodzi jedynie irańskim interesom w Europie³²⁰. 19 lipca 2008 roku rozpoczęły się nowe rokowania europejsko-irańskie. W niemieckich dziennikach dominował pogląd, że powinna to być ostatnia szansa, aby pokojowo rozwiązać kryzys irańskiego programu atomowego³²¹. Spotkanie nie

316 List Grupy 5+1 do rządu irańskiego, 12.06.2008, zob.

http://www.unikassel.de/fb5/frieden/regionen/Iran/letter.pdf

317 Strutyński, Peter: Die Sechsergruppe verschärft den Druck auf Iran, Junge Welt, 16.06.2008.

318 Stany Zjednoczone wprowadziły te działania wobec Banku Melli w 2007 roku.

319EU veröffentlicht Namensliste zu Sanktionen gegen Iran, Nachrichtenagentur AFP, 24.06.2008.

320Sanktionen haben laut Teheran keinen Einfluss auf das Atomprogramm, Nachrichtenagentur AP, 24.06.2008.

321 Zion, Robert: Bestelltes Schlachtfeld. Die USA suchen den Casus Belle gegen den Iran - auch von Afghanistan aus, Wochenzeitung „Freitag“ 30, 25.07.2008.

129 przyniosło rezultatów, negocjatorzy dali więc Iranowi dwa tygodnie czasu na odpowiedź w sprawie pakietu zachęt. Kiedy okazała się ona nieadekwatna, podjęto starania o przyjęcie czwartej rezolucji nakładającej sankcje na Iran. Niepokojącym zjawiskiem w tym czasie był wzrost cen ropy naftowej. W lipcu 2008 roku padł kolejny rekord: za baryłkę ropy (159 litrów) płacono 145 dolarów. Przed dalszą eskalacją konfliktu przestrzegał ówczesny sekretarz generalny OPEC, Abdallah Salem Al-Badri, który zwracał uwagę na fakt, że Iran eksportuje dziennie 4,2 mln baryłek tego surowca, a przez to dysponuje efektywnym środkiem nacisku³²². Może także zablokować cieśninę Ormuz, przez którą przepływa ok. 40%

światowych zasobów ropy naftowej.

19 września 2008 roku reprezentanci USA, Francji, Wielkiej Brytanii, Chin, Rosji i Niemiec spotkali się w Waszyngtonie, aby prowadzić dalsze rozmowy na temat sporu atomowego z Iranem. Podczas gdy USA i europejscy sprzymierzeńcy opowiadali się za nowymi sankcjami, Rosja stała na stanowisku, że dodatkowe środki w obecnym stadium ani nie są potrzebne, ani celowe. Poza tym wśród grupy 6 nieraz dochodziło do kontrowersji. 2 maja 2008 roku brytyjski minister spraw zagranicznych David Miliband podczas spotkania ministrów spraw zagranicznych Chin, Niemiec, Francji, USA i Rosji oświadczył, że „jesteśmy zjednoczeni w naszej wierze, że zagrożenie, jakie niesie ze sobą irański program jest bardzo poważne i musimy zająć się nim bezpośrednio”³²³. Siergiej Ławrow ripostował, że było to raczej zdanie samego Milibanda, niż kolektywna opinia całej szóstki. Podczas spotkania nie było żadnej dyskusji na temat nowych zagrożeń, których źródłem był irański program atomowy. Rosja i Chiny choć były za wprowadzaniem sankcji, które miały być środkiem budowy zaufania, to sprzeciwiły się kilkakrotnie całkowicie nieudowodnionemu twierdzeniu rządu amerykańskiemu, że irański program atomowy stanowi zagrożenie i jest skoncentrowany na produkcji broni nuklearnej. Pełniący obowiązki sekretarz rosyjskiej Rady Bezpieczeństwa Walentin Sobolew podczas wizyty w Teheranie 30 kwietnia 2008 roku oświadczył, że według przekonania rosyjskiego, Iran nie pracuje nad bronią atomową i wszystkie kraje biorące udział w dyskusji na temat irańskiego programu, powinny wychodzić z takiego założenia³²⁴. Stanowisko to pokazuje, że Rosja dystansuje się od amerykańsko-europejskiej strategii.

23 września prezydent Iranu Mahmoud Ahmadinedżad przed zebraniem ONZ w Nowym Jorku potwierdził poprzednie stanowisko w kwestii sporu atomowego, a mianowicie,

322 Göbel, Rüdiger: OPEC warnt vor Iran-Krieg, Junge Welt, 04.07.2008.

323 Mellenthin, Knut: Differenzen unter Iran-Sechs Rußland spricht mit eigener Stimme – und geht auf Distanz zum Westen, Junge Welt, 07.05.2008.

324 Ibid.

130 że Iran oprze się zachodnim próbom zastraszania, które będą zmuszać go do rezygnacji z prawa do wzbogacania uranu dla cywilnych celów. Według niego kampania ta prowadzona jest jedynie przez kilka państw: USA i jej paru sprzymierzeńców w Europie. Tymczasem przebywający w owym czasie na Węgrzech przewodniczący Amerykańskiej Jądrowej Komisji Nadzoru Dale Klein mówił, że nie ma podstawy, która zezwoliłaby Iranowi przyswoić sobie technologię wzbogacania uranu. A niezbędny uran do celów cywilnych Teheran może kupić w zagranicznych elektrowniach jądrowych³²⁵.

4.5. Wspólna inicjatywa Rosji i Stanów Zjednoczonych w sprawie