ERIC-EMMANUEL SCHMITT, MOJE EWANGELIE
Eric-Emanuel Schmitt przyzwyczaił już swoich czytelników do bohaterów poszu
kujących sensu życia, dojrzewa
ją c y c h w w ie rz e , a ta k ż e do szczególnego rodzaju refleksyj- ności, która tym zjawiskom to
warzyszy. Moje ew angelie nie rozczarują nas w tym względzie.
B ohateram i książki s ą Jezus i Piłat. Pierwszy z nich pokaza
ny je st w chwili przygotowywa
nia się do spełnienia misji, dru
gi to pełen wątpliwości Rzymia
nin, zmuszony do życia w nienawistnej mu Jerozolim ie.
W spom niane postacie z Nowego Te
stam entu w ie lo kro tn ie insp iro w a ły a rty stów. Najsłynniejszą bodaj ilustracją w za
jemnych relacji Jezusa i Piłata jest powieść M ichała B ułhakow a M istrz i M ałgorzata.
Tym, co upodabnia wizję Schmitta do po
mysłu rosyjskiego twórcy, jest bezsprzecz
nie kreacja Jeszui. Oba wizerunki odbiegają b o w ie m od e w a n g e lic z n e g o przekazu ukazującego Jezusa - Boga. Ha Nocri stworzony przez Mistrza, ja k i Jeszua Schmitta jest bezbronnym, przestraszo
nym wędrownym filozofem, po
zbawionym niemalże zupełnie boskich atrybutów.
Zanim jednak przyjrzymy się b liż e j b o h a te ro m M o ich ewangelii, pragnę nadmienić, iż p o m ysł S chm itta ma niejako
dwie postacie. Pierwszy raz Schmitt zajął się tematem Jeszui i Piłata u schyłku XX stulecia. Narodziła się wtedy Ewangelia wg Piłata wydana w 2000 r. M oje ewangelie nie są jednak kontynuacją w cześniejszej książki. Rozczaruję pewnie też tych miło
śników pisarstw a Schm itta, którzy m ają nadzieję na dwa zupełnie inne obrazy lub różne interpretacje losów Zbawiciela i pro
kuratora Judei. Niestety, Moje ewangelie można określić mianem autorepetycji, jest to właściwie ta sama książka. Dlaczego po
w sta ła dru g a w e rsja , w yja śn ia S chm itt w Przedmowie do Moich ewangelii:
W trakcie pisania [„Ewangelii wg Piłata”]
myślałem jednak wciąż, ja k pewne fragmenty wypadłyby na scenie... Oto więc moje marzenie teatralne. Nie je st to adaptacja, ale tekst napisany na nowo, inny żywszy, bardziej nerwowy, mięsisty1.
telnicy Schmitta znają ju ż pewnie z Małych zb ro d n i m ałżeńskich). Dialog p row adzą z sobą Piłat i jego sekretarz Sekstus, w y
stępują też monologi Poncjusza. Didaska
lia nie s ą zapisane zgodnie z konw encją dramatu, przypom inają charakterystyczną dla epiki narrację. W e wcześniejszym po
m yśle S ch m itta d ru g a cz ę ś ć miała typowo epicki charakter.
Był to zbiór listów namiestnika rzym skiego do brata, Tytusa, którem u to P iłat relacjonow ał bieg wydarzeń od pojmania do zm artwychwstania Jezusa.
Historia cieśli, który zginął na krzyżu wykonanym przez innego cieślę...
Podtytuł - cytat zaczerpnięty z Przed
m ow y (s. 6) to stwierdzenie jakże typowe warsztat ojca. Szło mi gorzej niż jemu, ale jako jedyny stolarz w wiosce nie musiałem obawiać się konkurencji.
grywa narzeczona Rebeka, ale zaręczy
ny zostają zerwane, kiedy młody Żyd do
chodzi do w niosku, iż w świecie pełnym zła nie może sobie pozwolić na prywatne szczęście.
Jeszua powoli dojrzewa do czekają
cego go posłannictwa, do samego końca ma je d n a k w ą tp liw o ści. S ch m itt bardzo przewrotnie podchodzi do ewangelicznych zapisów, nadaje bohaterom cechy, o któ
rych tradycja każe powątpiewać. Zupełnie odmienne przedstawiony jest np. Jehuda (Judasz) - człowiek o wielkiej wrażliwości i szczerze oddany nauczycielow i uczeń.
Jego zdrada je s t także m isją, do której Jehuda został wybrany, wie je d nak, że nie będzie mógł żyć ze świadom ością tego, co zrobił:
- Wychodzę. Idę sprzedać cię Sanhedrynowi. [...] Spojrzałem na niego i powiedziałem tak ciepło, ja k tylko potrafiłem:
- Dziękuję. [...]
- Trzeciego dnia powrócisz.
Ale mnie ju ż nie będzie.
I nie uściskam cię. [ . ]
- Jehudo, Jehudo! Co chcesz zrobić? tei głosującego za śm iercią Jezusa. Pamię
tajmy, że w ynikająca z tego faktu je d n o myślność Sanhedrynu nie jest zgodna z za
pisem w Piśmie Świętym:
Był tam człowiek dobry i sprawiedliwy, imieniem Józef, członek Wysokiej Rady.
Nie przystał on na ich uchwałę i postępowanie. Był z miasta żydowskiego Arymatei, i oczekiwał królestwa Bożego. (Łk, 23, S0-S1) Takich rozbieżności z Biblią jest zresztą w książce Schmitta więcej.
PIŁAT - PIERWSZY CHRZEŚCIJANIN?
Kiedy jest mowa o Poncjuszu Piłacie, prawie zawsze przychodzi nam na myśl jego gest obmycia rąk, którym sędzia wyrażał, do Rzymu. Według apokryfów i legend życie Piłata było potem pełne nieszczęść i zosta hakowskiej wizji. Jego bohater nienawidzi Jerozolimy, panującego w niej upału, za
pachu krwi z ofiarnych zw ierząt, zgiełku w czasie żydowskich świąt i wszechobec
nego bałaganu. Złości go podłość ludzka, której ofiarą staje się Jeszua. Piłat je st je d nak wobec niej bezradny. Schmitt pokazał Piłata jako świadomego swych niedosko
nałości rzymskiego prostaka, który dzięki korzystnem u m ałżeństw u zro b ił karierę. był w szechstronnie w ykształconym czło
w iekiem , znał dzieła Sokratesa, Platona i O w id iu sza . Z anim je g o o jc ie c po p a d ł w niełaskę u boskiego Augusta, w różono mu błyskotliwą karierę. Konflikt ojca z ce
sarzem zamknął synowi drogę do kariery, a jedyną szansą na uratowanie resztek ho
noru i majątku była służba w armii. Cier
pliwie i m ozolnie piął się Piłat po szcze
blach kariery, a stanow isko prokuratora Judei miało być dlań próbą. W tej sytuacji trudno się dziwić, że wystraszył się gróźb arcykapłanów.
Miał przecież rodzinę: żonę, którą kochał i syna, o którego przyszłość miał obowiązek się troszczyć, aby nie musiał, tak ja k on, poświęcać swego życia na odkupienie win ojca3.
Schmitt zwraca szczególną uwagę na relację małżonków Piłata i Klaudii. Ich spo
tkanie z Jeszuą nastąpiło znacznie w cze
śniej, niż to wynika z relacji biblijnej. Klau
dia była bezpłodną kobietą cierpiącą na krwotok. Umarłaby, gdyby nie „magik z Na
zaretu”. Piłat miał w ięc osobisty powód, by nie życzyć nietypowemu rabinowi śmierci.
Kazał obić Jeszuę, bo liczył, że to zaspo
koi żądzę tłumu. Potem chciał puścić nie
s z k o d liw e g o m y ś lic ie la w o ln o . N ie s te ty, plan zawiódł. Nie zadziałał także ten d ru g i, z w ią z a n y z tra d y c ją u w a ln ia n ia z okazji Paschy jednego więźnia:
Zaproponowałem, żeby wybrali między Barabaszem a Jeszuą. Byłem pewny odpowiedzi, gdyż Jeszua był lubiany i niegroźny, gdy tymczasem Barabasz, zbój, który niemal każdego okradł i zgwałcił wiele dziewcząt, był niebezpieczny i budził strach. (Moje ewangelie, s. 79)
Bohater boleśnie przeżył ow ą klęskę.
Przegrałem Klaudio - powiedział do swej żony. I w te d y je g o m ądra to w a rzyszka życia mu odpowiedziała: Nie mogłeś nicze
go zrobić, Piłacie. [...] Nie pozostaje nam nic innego ja k czekać. (s. 80)
Męka i śmierć Jeszui, wydarzenia, które n a stą p iły potem , ja k ró w n ie ż rozm ow y z ludźmi znającymi cieślę z Nazaretu bar
dzo zm ieniły Piłata. Dokonuje się w nim przemiana prowadząca do zmartwychwsta
nia moralnego. Nie bez znaczenia jest tak
że fakt, iż uchodząca za niepłodną Klaudia zachodzi w ciążę. C hoć Rzym ianin sam sobie tego nie uświadamia, to właśnie on staje się jednym z pierwszych chrześcijan.
NA ZAKOŃCZENIE
M o je e w a n g e lie nie s ą b yć m oże przedsięwzięciem literackim na miarę be
stsellera. Po Oskarze..., Panu Ibrahim ie...
czy Dziecku Noego m ogą przynieść czy
tającemu rozczarowanie. Książka jest nie
co wtórna i odrobinę „przekombinowana”.
Ma jednak sporo uroku. Przede wszystkim jednak trzeba uważać, by w czasie jej czy
tania nie dopadł nas jakiś niezdrowy fana
tyzm. W jednej z recenzji Ewangelii wg Pi
łata przeczytałam:
Pozostańmy jednak nieco bardziej obiektywni i stonowani... Pomysł je st wciągający. [...] Zacietrzewionym, oburzonym i zbulwersowanym, [ . ] powiem jeszcze tylko jedno słowo...
beletrystyka4.
Zgadzam się z recenzentem, bądźmy stonowani i rozsądni. Schmittowi zamarzy
ła się jego własna wersja ewangelii. Autor, puszczając do nas oko, zdaje się mówić:
„Tak m ogłoby być” . W szyscy wiemy, że było inaczej, zaś oryginalna wizja twórcy, który woli gmatwać tajemnice niż je w yja
śniać (Przedm owa, s. 9), stanow ić może przyjem ną rozrywkę w je sie n n e wieczory.
Eric-Emmanuel Smitt: Moje ewangelie. Przekł.
B. Grzegorzewska. „Znak”, Kraków 2006, str. 1S6.
1 E. E. Schmitt: Przedmowa: Moje ewange
lie, Kraków 2006, s. 8.
2 Por. M. Bocian: Leksykon postaci biblijnych, przeł. J. Zychowicz, Kraków 199S, s. 429; W. Ko
paliński: Słownik mitów i tradycji kultury, Kraków 1991, s. 874.
3 Ks. R. Pisula: Męka Pańska według Łotrów.
Kazania pasyjne, Kalisz 2003, s. 37.
4 E. Regis: Eric-Emmanuel Schmitt - Ewan
gelia Według Piłata [http://www.bosko.pl/] [dostęp:
2006-12-06].
Anna Fornalczyk