zarys biografii

2014

Profesor Jerzy Karol Panejko na trwa³e zapisa³ siê w historii polskiej myœli administracyjnej. Mimo ¿e z ró¿nych wzglêdów uleg³ pewnemu zapo-mnieniu, to prezentowane przez niego pogl¹dy s¹ w dalszym ci¹gu ¿ywe i istotnie oddzia³uj¹ na doktrynê prawnicz¹ oraz znacz¹co wp³ywaj¹ na legi-slacjê i judykaturê. W polskiej literaturze prawniczej uchodzi za klasyka w przedmiocie samorz¹du europejskiego. Nie bez powodu jest nazywany ojcem pañstwowej teorii samorz¹du i w niemal ka¿dym kursowym podrêczni-ku prawa komunalnego poddaje siê analizie jego oryginalne stanowisko w kwestii prawnej istoty samorz¹du. Jest on równie¿ doœæ czêsto przywo³y-wanym autorem w monografiach i rozprawach naukowych. Jego pogl¹d, bê-d¹cy pok³osiem sporu naukowego z Tadeuszem Bigo, wywiera istotny wp³yw na postrzeganie samorz¹du. Znany jest w Polsce przede wszystkim jako autor z okresu miêdzywojennego, mimo ¿e tworzy³ tak¿e w latach póŸniej-szych za granic¹, w szczególnoœci w Monachium.

Jerzy Panejko swoje ustalenia poczyni³, stosuj¹c metodê analityczn¹

– indukcji funkcjonalnej. Jak pisa³ jego uczeñ, Jerzy Staroœciak (1914–1974):

„Dla posiadania prawid³owego pogl¹du na ka¿d¹ instytucjê prawn¹ nie wy-starczy opieranie siê tylko o samo »istnienie« przepisu. Trzeba znaæ jego stosowanie, trzeba znaæ równie¿ samo funkcjonowanie instytucji. Jest to metoda pozwalaj¹ca uzyskaæ rzeczywisty, realny obraz badanej instytucji prawnej”¹.

W swoich dociekaniach J. Panejko wychodzi³ z za³o¿eñ szko³y kelsenow-skiej. Warto zauwa¿yæ, ¿e by³ inicjatorem polskiej edycji i autorem przedmo-wy do pracy Hansa Kelsena (1881–1973) pt. Podstawowe zagadnienia nauki prawa pañstwowego². Tak¿e twórcy szko³y krakowskiej (z której siê wywo-dzi³), jego patroni naukowi: W³adys³aw L. Jaworski (1865–1930) i Kazimierz W. Kumaniecki (1880–1941) byli wówczas propagatorami metody Kelsenow-skiej z jej naczeln¹ zasad¹: „pañstwo jest ca³oœci¹ prawa”³. Zwart¹ koncepcjê teoretyczn¹ zawiera praca habilitacyjna Jerzego Panejki pt. Geneza i podsta-wy samorz¹du europejskiego, podsta-wydana w Pary¿u w 1926 r.⁴ oraz wznowiona z uzupe³nieniami w Wilnie w 1934 r.⁵ Swoim pogl¹dom na istotê samorz¹du da³ te¿ wyraz w dalszych pracach, g³ównie w skrypcie wyk³adów pt. Samo-rz¹d porównawczy⁶, a tak¿e w artyku³ach: Za³o¿enia metodologiczne w bada-niu pozytywno-prawnego pojêcia samorz¹du⁷ oraz Idea praworz¹dnoœci a prawo o ustroju adwokatury⁸. Jego ostatnia ksi¹¿ka poœwiêcona tej problematyce

– wydane w jêzyku ukraiñskim Teoretyczne podstawy samorz¹du⁹ – stanowi podsumowanie wieloletnich badañ i poszukiwañ autora oraz daje najpe³niej-szy wyk³ad jego teorii.

Za³o¿enia szko³y kelsenowskiej poprowadzi³y J. Panejkê do ostatecznej konstatacji, ¿e „samorz¹d jest opart¹ na przepisach ustawy, zdecentralizowa-n¹ administracj¹ pañstwow¹, wykonywazdecentralizowa-n¹ przez organy lokalne, niepodpo-rz¹dkowane hierarchicznie innym organom i samodzielne w granicach usta-wy i ogólnego porz¹dku prawnego”¹⁰. W œwietle powy¿szych za³o¿eñ definicja

1 J. Staroœciak, System organizacyjny administracji polskiej. Nauka administracji i prawo administracyjne (uzupe³nienia do wyk³adów), z. 2, Warszawa 1949, s. 88 i n.

2 H. Kelsen, Podstawowe zagadnienia nauki prawa pañstwowego (o rozwiniêciu nauki o normie prawnej), t³um. T. Przeworski, t. 1, Wilno 1935, ss. 388; t. 2, Wilno 1936, ss. 453.

3 H. Kelsen, Hauptprobleme der Staatsrechtslehre entwickelt aus der Lehre vom Rechtssat-ze, Tübingen 1911, s. 16.

4 J. Panejko, Geneza i podstawy samorz¹du europejskiego, Pary¿ 1926, ss. 132 (reedycja opracowania ukaza³a siê w ramach I Serii Klasyki Samorz¹dowej Wydawnictwa „Przemiany”

w 1990 r.).

5 J. Panejko, Geneza i podstawy samorz¹du europejskiego, Wilno 1934, ss. 184.

6 J. Panejko, Samorz¹d porównawczy: wyk³ady prof. dr. Panejki, Kraków 1928, ss. 111.

7 „Samorz¹d Terytorjalny” 1935, z. 3–4, s. 312 i n.

8 „Rocznik Prawniczy Wileñski” 1939, s. 77 i n.

9 Þ. Ïàíåéêî, Òåîðåòè÷í³ îñíîâè ñàìîâðÿäóâàííÿ, Monachium 1963, ss. 194; ponowne wy-danie: Þ. Ïàíåéêî, Òåîðåòè÷í³ îñíîâè ñàìîâðÿäóâàííÿ, Lwów 2002, ss. 196.

10 Þ. Ïàíåéêî, Òåîðåòè÷í³ îñíîâè ñàìîâðÿäóâàííÿ, Lwów 2002, s. 136.

ta – jak ka¿da teoria normatywistyczna – mo¿e grzeszyæ jedynie d¹¿eniem do uczynienia jej wy³¹czn¹. Takie okreœlenie samorz¹du by³o równie¿ w rzeczy-wistoœci pok³osiem dawnego dyskursu Hansa Kelsena i Carla Schmitta (1888–1985).

Niniejsze rozwa¿ania maj¹ na celu przedstawienie zarysu biografii J. Panejki jako nader wa¿nej postaci. W polskiej bibliografii nie odnajdziemy jego konterfektu prawniczego i naukowego. Przy opracowywaniu poni¿szych uwag korzysta³em zarówno z powszechnie dostêpnych Ÿróde³ literackich, jak i materia³ów udostêpnionych przez Archiwum Akt Nowych w Warszawie. Na ich podstawie ustali³em co nastêpuje:

Jerzy Karol Panejko urodzi³ siê 3 kwietnia 1886 r. w Z³oczowie w Galicji.

Ojciec £ukasz, ni¿szy urzêdnik powiatowy, zmar³ wczeœnie, bo w 1897 r., pozostawiaj¹c ¿onê z piêciorgiem ma³ych dzieci: Wasylem (1883–1956)¹¹, Je-rzym (1886–1973), £ucj¹ (1987–1974)¹², Maria (1889–1975)¹³, Aleksandrem (1891–1950)¹⁴. Matka Karolina (nazwisko panieñskie – Popp) mia³a pocho-dzenie niemieckie i wywodzi³a siê z rodziny kolonistów z okolic Ko³omyi. W domu mówi³o siê po polsku, choæ matka wychowywa³a dzieci w duchu kultu-ry ukraiñskiej.

Jerzy Panejko spêdzi³ najm³odsze lata swojego ¿ycia w Z³oczowie.

W 1903 r. przeniós³ siê do Lwowa, gdzie uczêszcza³ do c.k. V gimnazjum.

Jego kolegami ze szkolnej ³awy byli m.in. pisarz fantasy Stefan Grabiñski (1887–1936), doktor praw Adam Pogonowski, krytyk literacki Tadeusz D¹-browski (1887–1919), artysta malarz Kajetan Stefanowicz (1886–1920), poli-tyk i publicysta Adam Skwarczyñski (1886–1934), profesor chemii Wac³aw Leœniañski (1886–1956)¹⁵. Wiêkszoœæ z nich po z³o¿eniu egzaminu dojrza³oœci w 1905 r. otrzyma³a maturê z odznaczeniem¹⁶. Na jesieni tego¿ roku J. Panej-ko rozpocz¹³ studia prawnicze na Wydziale Prawa i Umiejêtnoœci Politycz-nych Uniwersytetu Franciszkañskiego we Lwowie, które ukoñczy³ w 1909 r.

W roku 1910 uzyska³ tam (jako jeden ze 122 promowanych) stopieñ doktora

11 Dr praw Wasyl Panejko by³ dzia³aczem spo³ecznym, dziennikarzem i politykiem. Pe³ni³ m.in. funkcje sekretarza spraw zagranicznych Zachodnioukraiñskiej Republiki Ludowej oraz przewodnicz¹cego delegacji ukraiñskiej na parysk¹ konferencjê pokojow¹. Zob. ². Ñîëÿð, Âàñèëü Ïàíåéêî, [w:] ÇÓÍÐ 1918–1923 Óðÿäè. Ïîñòàò³, Lwów 2009, s. 217 i n.

12 £ucja Panejko by³a z wykszta³cenia nauczycielk¹, jednak¿e nie wykonywa³a wyuczone-go zawodu. Pozostawa³a przy rodzinie i zajmowa³a siê prowadzeniem wyuczone-gospodarstwa domowewyuczone-go.

13 Maria Panejko pracowa³a w szko³ach lwowskich i okolicznych jako metodyk. Po wojnie udziela³a siê w organizacjach medyczno-charytatywnych emigracji ukraiñskiej w Monachium.

14 Aleksander Panejko by³ profesorem w ukraiñskich szko³ach œrednich w Tarnopolu i Lwowie oraz autorem publikacji z zakresu gramatyki jêzyka ukraiñskiego i redaktorem s³owników w tym jêzyku. Zob. Paneiko Oleksander, Encyclopedia of Ukraine, vol. 3 (University of Toronto Press 1993), wydanie elektroniczne.

15 J. Bednarski, Wspomnienia o Stefanie Grabiñskim, „Litteraria Copernicana” 2013, nr 1(11), s. 293 i n.

16 Sprawozdanie Dyrekcyi C. K. V Gimnazyum we Lwowie za rok szkolny 1905, Lwów 1905, s. 92 i n.

praw¹⁷. Opiekê naukow¹ sprawowa³ nad nim wywodz¹cy siê z rodziny pol-sko-ukraiñskiej prof. Piotr Stebelski (1857–1923).

Bezpoœrednio po uzyskaniu stopnia naukowego Panejko wst¹pi³ do s³u¿-by administracyjnej przy namiestnictwie galicyjskim, gdzie pracowa³ na ro¿-nych stanowiskach do 1918 r., przechodz¹c kolejne szczeble kariery urzêdni-czej: od praktykanta konceptowego i koncypisty namiestnictwa pocz¹wszy¹⁸, a skoñczywszy na funkcji osobistego sekretarza ostatniego namiestnika Gali-cji i Lodomerii oraz genera³a-gubernatora Lwowa – Karla Georga Grafa Huyna (1857–1938)¹⁹. Po upadku Austro-Wêgier przeszed³ do s³u¿by publicz-nej pañstwa polskiego, gdzie pozostawa³ czynny do koñca roku 1928 jako referendarz w kategorii VII stosunku s³u¿bowego w Urzêdzie Wojewódzkim w Krakowie²⁰. W tym czasie pog³êbia³ wiedzê z zakresu prawa politycznego i administracyjnego. Na podstawie przyznanego stypendium naukowego i udzielonego urlopu specjalnego odbywa³ w pó³roczu zimowym roku akade-mickiego 1911/12 studia na Uniwersytecie Fryderykañskim w Halle an der Saale²¹, gdzie prowadzi³ badania naukowe pod kierunkiem prof. Edgara Löninga (1843–1919) nt.: Verfassung der Städte in den östlichen provinzen Preußens im Vergleich mit den Städten Galiziens²². W pó³roczu zimowym roku akademickiego 1912/13 studiowa³ na Uniwersytecie w Wiedniu pod kierunkiem prof. Edmunda Bernatzika (1854–1919). Napisa³ tam niepubliko-wan¹ pracê seminaryjn¹ pt.: Das Nationalitätenrecht in Russland. Sta³a siê ona podstaw¹ uzyskania dalszego urlopu i specjalnego stypendium pañstwo-wego na badania prowadzone w Petersburgu. W miesi¹cach letnich 1913 r.

J. Panejko pracowa³ tam naukowo w Cesarskiej Bibliotece Publicznej. Celem tych studiów by³a analiza stosunków narodowoœciowych panuj¹cych w Rosji i rozszerzenie wspomnianej pracy seminaryjnej oraz og³oszenie jej drukiem w wydawnictwach prof. E. Bernatzika. Studia te mia³y byæ kontynuowane latem 1914 r., jednak¿e stanê³y temu na przeszkodzie wypadki wojenne. Do kwestii narodowoœciowych w organizacji administracji publicznej odnosi³ siê w póŸniejszych pracach w kontekœcie samorz¹du nieterytorialnego²³.

Po I wojnie œwiatowej J. Panejko w swoich badaniach powróci³ do tema-tu samorz¹du, w tym samorz¹du terytorialnego. W 1925 r. po uzyskaniu

17 W. Hann, Kronika Uniwersytetu Lwowskiego, t. 2: 1898/9–1909/10, Lwów 1912, s. 671.

18 „Gazeta Lwowska” z 23 czerwca 1910 r., r. 100, nr 140, s. 1; „Nowa Reforma” z 1 paŸdziernika 1911 r., r. 30, nr 448, s. 2; „Gazeta Lwowska” z 1 paŸdziernika 1911 r., r. 101, nr 223, s. 1; Verordnungsblatt des K. K. Ministeriums des inner, 1911, t. 10, s. 214.

19 Ç. Ñîêîëþê, Þð³é Ïàíåéêî 3.4.1886 – 18.8.1973, [w:] Íàóêîâèé çá³ðíèê Óêðà¿íñüêîãî ³ëüíîãî Óí³âåðñèòåòó íà ïîøàíó Þð³ÿ Ïàíåéêà, 1988, t. 11, s. 7.

20 Pismo Podsekretarza Stanu w Ministerstwie Spraw Wewnêtrznych z 31 grudnia 2008 r.

(znak: OP.2618/9-U-28).

21 Pe³na nazwa: Königliche Vereinigte Friedrichs-Universität Halle-Wittenberg.

22 Á. Âèíàð, Ïðîô. Ä-Ð Þð³é Ïàíåéêî, „Svoboda” z 18 maja 1956 r., r. 63, nr 94, s. 3.

23 Zob. J. Panejko, Uwagi o samorz¹dzie, [w:] W.L. Jaworski, Projekt kodeksu agrarnego

– Za³¹czniki, Warszawa 1928, s. 147 i n.

jednorocznego urlopu wyjecha³ do Zurichu w celu zbadania organizacji samo-rz¹du szwajcarskiego. W wyniku tych prac powsta³o nieog³oszone wówczas (z powodu braku œrodków finansowych) studium o komunach szwajcarskich, zaœ w 1926 r. ukaza³a siê drukiem w emigracyjnym wydawnictwie Imprime-rie de Navarre wspomniana rozprawa pt.: Geneza i podstawy samorz¹du europejskiego. Sta³a siê ona podstaw¹ uzyskania przez J. Panejkê veniam legendi z zakresu nauki administracji i prawa administracyjnego na Uniwer-sytecie Jagielloñskim. Ju¿ jako docent UJ w popularnym ilustrowanym dzienniku lwowskim „Wiek Nowy” opublikowa³ dwuczêœciowe doniesienie pt.

Doko³a reformy rolnej²⁴, w której omawia pracê W. L. Jaworskiego pt. Refor-ma rolna²⁵.

Jako Privatdozent w roku akademickim 1926/27 prowadzi³ na Wydziale Prawa UJ wyk³ady z polskiego prawa komunikacyjnego. W roku akademic-kim 1927/28 i roku akademicakademic-kim 1928/29 zlecono mu prowadzenie w zastêp-stwie prof. W. L. Jaworskiego wyk³adu nt. polskiego prawa administracyjne-go oraz æwiczeñ praktycznych z teadministracyjne-go zakresu. Jednoczeœnie w tym czasie wyk³ada³ w Polskiej Szkole Nauk Politycznych przedmiot „samorz¹d porów-nawczy”²⁶. Skrypty tych wyk³adów ukaza³y siê w formie materia³u powielo-nego²⁷. Interesuj¹cy jest przy tym fragment poœwiêcony znaczeniu samorz¹-du zawodowego w organizacji pañstwa, funkcjonuj¹cy w obiegu równie¿ jako samodzielne odbicie, a zwi¹zany z poni¿ej opisan¹ aktywnoœci¹.

Z chwil¹ powo³ania do ¿ycia na wiosnê 1927 r. przez Ministra Reform Rolnych Komisji dla Uporz¹dkowania Ustawodawstwa Agrarnego rozpocz¹³ J. Panejko bli¿sz¹ wspó³pracê z przewodnicz¹cym tej Komisji – prof. W. L. Ja-worskim. Wynikiem tego by³o opracowanie trzech studiów. Jedna z tych prac, maj¹ca charakter analizy orzecznictwa S¹du Najwy¿szego i Najwy¿szego Trybuna³u Administracyjnego w sprawach agrarnych, to wewnêtrzny mate-ria³ wykorzystany przez prof. Jaworskiego przy opracowywaniu kodeksu agrarnego²⁸. Dwie pozosta³e: o organizacji w³adz agrarnych i o samorz¹dzie agrarnym ukaza³y siê drukiem²⁹. W krakowskim dzienniku „Czas” pojawi³ siê tak¿e artyku³ pt.: Samorz¹d rolniczy³⁰, w którym Panejko podda³ krytycznej analizie obowi¹zuj¹ce wówczas przepisy o izbach rolniczych. Wspó³praca z prof. W. L. Jaworskim zaowocowa³a tak¿e publikacj¹ pt. Ustrój samorz¹du

24 „Wiek Nowy” z 1 grudnia 1926 r., r. 26, nr 7633, s. 2 oraz „Wiek Nowy” z 2 grudnia 1926 r., r. 26, nr 7634, s. 2–3.

25 Kraków 1926, ss. 569.

26 Sprawozdanie Ko³a Uczniów i By³ych Uczniów Polskiej Szko³y Nauk Politycznych za rok 1926/7, Kraków 1927, s. 22.

27 Samorz¹d porównawczy: wyk³ady prof. dr. Panejki, Kraków, maj 1928, ss. 111.

28 W.L. Jaworski, Projekt Kodeksu agrarnego, Poznañ 1928, s. 120.

29 J. Panejko, [w:] W.L. Jaworski, Projekt Kodeksu agrarnego, Poznañ 1928, s. 193 i n.;

J. Panejko, Uwagi o samorz¹dzie, [w:] W.L. Jaworski, Projekt Kodeksu agrarnego, Za³¹czniki, Warszawa 1928, s. 147 i n.

30 „Czas” z 2 kwietnia 1928, r. 80, nr 83, s. 6 i n.

terytorialnego w Polsce, wydan¹ jako za³¹cznik do dzie³a ¿ycia Profesora pt.

Projekt Konstytucji³¹.

Docentura J. Panejki nie trwa³a d³ugo. Postanowieniem Prezydenta Rze-czypospolitej z dnia 4 grudnia 1928 r. zosta³ mianowany profesorem nadzwy-czajnym prawa administracyjnego na Uniwersytecie Stefana Batorego w Wil-nie. Katedrê na Wydziale Prawa i Nauk Spo³ecznych obj¹³ po zmar³ym zastêpcy profesora œp. doc. Kazimierzu Maria Krzy¿anowskim (1893–1927).

Podczas pracy profesorskiej w Wilnie skupi³ szersz¹ uwagê na aktywnoœci naukowej, dzia³alnoœci organizatorskiej i pracy pedagogicznej. Jego dorobek publikacyjny znacz¹co siê pomno¿y³. Dziêki uwolnieniu siê od innych zajêæ zarobkowych opublikowa³ szereg wa¿nych prac z zakresu prawa publicznego.

Ju¿ w 1929 r. ukaza³ siê w Krakowie zespo³owy podrêcznik akademicki pt.

Polskie prawo administracyjne, opracowany wspólnie z prof. K. W. Kuma-nieckim i Bohdanem Sz. K. Wasiutyñskim (1882–1940). By³a to jedna z pierwszych publikacji tego typu na polskim rynku wydawniczym. Prof.

Panejko by³ autorem nastêpuj¹cych rozdzia³ów: Zdrowotnoœæ publiczna (s. 299–355), Prawo komunikacyjne (s. 356–418), Administracja rolnicza i lasowa. £owiectwo i rybo³ówstwo (s. 698–864), Prawo wodne (s. 865–907), Prawo wyw³aszczeniowe (s. 897–907), Administracja wojskowa (s. 908–960) oraz Bezpieczeñstwo publiczne. Stan wyj¹tkowy i stan wojenny (s. 961–977), co stanowi ³¹cznie 394 strony druku. Komplementarn¹ pozycj¹ by³

dwuczê-œciowy Indeks pytañ z administracji, wydany nak³adem Towarzystwa Biblio-teki S³uchaczów Prawa Uniwersytetu Jagielloñskiego³². W tym samym roku J. Panejko napisa³ tak¿e przyczynek popularnonaukowy pt. ZapowiedŸ wiel-kiej reformy administracji w Prusiech, opublikowany na ³amach dziennika

„Czas”³³. W periodyku naukowym „Samorz¹d Terytorjalny” ukaza³o siê nato-miast opracowanie pt. Rozwi¹zanie reprezentacyj komunalnych w wojewódz-twach b. zaboru austrjackiego³⁴ dotycz¹ce s³ynnego wyroku Najwy¿szego Try-buna³u Administracyjnego z 26 kwietnia 1926 r. w sprawie rozwi¹zania Rady Miejskiej w Krakowie (L. rej. 1325/25) i wprowadzenia tam ustroju prowizo-rycznego.

W roku 1931 profesor publikuje zaleg³e obszerne studium pt. Samorz¹d komunalny w Szwajcarji³⁵, bêd¹ce og³oszeniem zaktualizowanych wyników badañ sprzed 1926 r. W tym samym roku ukazuje siê tak¿e artyku³ pt.

Z zagadnieñ nadzoru nad samorz¹dem komunalnym w sprawach opieki

spo-³ecznej³⁶ na temat sporu, jaki wynik³ pomiêdzy Magistratem m.st. Warszawy

31 W. L. Jaworski, Projekt Konstytucji, Kraków 1928, s. 275 i n.

32 Kraków 1930.

33 „Czas“ z 9 lutego 1929 r., r. 81, nr 32, s. 2.

34 „Samorz¹d Terytorjalny” 1929, z. 4, s. 1 i n.

35 „Samorz¹d Terytorjalny”, 1930, z. 1, s. 70 i n.

36 „Samorz¹d Terytorjalny”, 1931, z. 1–2, s. 1 i n.

a Ministerstwem Spraw Wewnêtrznych, które za¿¹da³o uzupe³nienia bud¿etu miejskiego o wydatki na cele walki z obrotem „¿ywym towarem” (handlem kobietami i dzieæmi), zakoñczonego wyrokiem Najwy¿szego Trybuna³u Admi-nistracyjnego oddalaj¹cym skargê w³adz miasta jako nieuzasadnion¹. Na kanwie tych zasz³oœci Panejko rozwa¿a poruczony zakres dzia³ania zwi¹zków komunalnych. Wkrótce publikuje tak¿e inny istotny tekst, tym razem doty-cz¹cy samorz¹du w systemie ubezpieczeñ spo³ecznych³⁷. Ponadto drukiem ukazuje siê Przegl¹d ustawodawstwa administracyjnego za lata 1929 i 1930³⁸, przedstawiaj¹cy rozwój regulacji administracyjnoprawnej na tle lat poprzednich oraz wskazuj¹cy na najwa¿niejsze nowe akty normatywne w tej dziedzinie.

Ta wzmo¿ona aktywnoœæ publikacyjna przyczyni³a siê do uchwalenia 3 lutego 1931 r. przez Radê Wydzia³u Prawa i Nauk Spo³ecznych, 7 marca 1931 r. popartego przez Senat Uniwersytetu Stefana Batorego wniosku o mianowanie Jerzego Panejki na stanowisko profesora zwyczajnego nauki administracji i prawa administracyjnego. Uprzedzaj¹c nieco wypadki, nale¿y odnotowaæ, ¿e nominacja ta nast¹pi³a dopiero postanowieniem Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 15 grudnia 1936 r. na wniosek Ministra Wyznañ Religijnych i Oœwiecenia Publicznego z dnia 17 listopada 1936 r. Nieznane s¹ przyczyny tak d³ugiego rozpoznawania tej sprawy. Niemniej, 24 paŸdziernika 1932 r. Rada Wydzia³u Prawno-Ekonomicznego Uniwersytetu Poznañskiego równie¿ uchwali³a wniosek o mianowanie Jerzego Panejki profesorem zwy-czajnym prawa administracyjnego w ramach II Katedry. Do wniosku tego przychyli³ siê 16 grudnia 1932 r. Senat tego Uniwersytetu, jednak ju¿

7 stycznia 1933 r. wniosek ten zosta³ w Ministerstwie Wyznañ Religijnych i Oœwiecenia Publicznego pozostawiony bez biegu i od³o¿ony ad acta.

Jednakowo¿ prof. J. Panejko zosta³ wybrany na dziekana swojego macie-rzystego wydzia³u na rok akademicki 1933/34. Wybór ten zosta³ ponowiony na rok akademicki 1936/37³⁹. Profesor pe³ni³ równie¿ inne funkcje admini-stracyjne: prodziekana oraz kierownika Zak³adu Naukowego Administracji i Prawa Administracyjnego. Wchodzi³ równie¿ w sk³ad ró¿nych komisji wy-dzia³owych oraz ogólnouczelnianej Komisji Opieki Zdrowotnej Nad M³odzie¿¹ Akademick¹. Ponadto sprawowa³ opiekê nad studenckim ruchem naukowym (Ko³o Prawników Studentów U.S.B.) i tamtejszym towarzystwem bratniej pomocy. By³ filistrem honorowym korporacji akademickich Batoria, Vilnensia i Conradia oraz kuratorem stowarzyszenia ideowo-wychowawczego

Colle-37 J. Panejko, Samorz¹d instytucyj ubezpieczeñ spo³ecznych w œwietle teorji i prawa pozy-tywnego, „Przegl¹d Ubezpieczeñ Spo³ecznych” 1931, r. 5, z. 2, s. 321 i n.

38 „Rocznik Prawniczy Wileñski” 1931, r. 5, s. 602 i n.

39 J. Panejko, Sprawozdanie z dzia³alnoœci Wydzia³u Prawa i Nauk Spo³ecznych Uniwer-sytetu Stefana Batorego w Wilnie za r. ak. 1936/37, „Rocznik Prawniczy Wileñski” 1938, r. 9, s. 341–358.

gium Leonardii da Vinci i stowarzyszenia kulturalno-towarzyskiego Akade-micki Konwent „Polonia”. Bra³ aktywny udzia³ w ¿yciu artystycznym i mu-zycznym Wilna oraz organizowa³ ¿ycie kulturalne spo³ecznoœci uczelnianej, np. wileñskie szopki akademickie⁴⁰, nawi¹zuj¹ce do spotkañ filaretów, filo-matów i promienistych – Misterium Golgoty czy Misterium „U stóp krzy¿a”, jak te¿ wieczór poœwiêcony pamiêci Leonarda da Vinci⁴¹. To podczas tego typu spotkañ rozwija³ swój talent póŸniejszy prof. prawa administracyjnego Wac³aw Dawidowicz (1909–1997)⁴². Jerzy Panejko by³ przy tym wra¿liwy na piêkno⁴³. Jak wspomina³ Czes³aw Mi³osz (1911–2004), „by³ bardzo wytworny i maj¹cy swój dwór m³odych ludzi, rodzaj akademii wed³ug najwy¿szych idea³ów greckich”⁴⁴. Poeci Mieczys³aw Ubysz i Zygmunt Ostrowski dedyko-wali mu swoje wiersze⁴⁵. Niemniej, po s³ynnej sprawie Stanis³awa Wac³aw-skiego, która spowodowa³ tragiczne wydarzenia w 1931 r., w sytuacjach nie-piêæ w relacjach polsko-¿ydowskich na Uniwersytecie Stefana Batorego „prof.

Panejko [jako dziekan – uwaga J.D.] przed wyk³adem wyprosi³ stoj¹cych

¿ydów z sali”⁴⁶. Nie wiadomo jednak, czy opowiada³ siê za zasad¹ numerus clausus. Jako kurator korporacji studenckiej „Skorynja”, zrzeszaj¹cej m³o-dzie¿ bia³orusk¹, namawia³ do mi³oœci i braterstwa⁴⁷.

Jerzy Panejko zosta³ tak¿e powo³any do wymiaru sprawiedliwoœci dyscy-plinarnej jako zastêpca przewodnicz¹cego komisji dyscydyscy-plinarnej dla

pomoc-40 Jedenasta wileñska szopka akademicka, Wilno 1933, passim.

41 J. Panejko, Z³ote pierœcienie Leonarda da Vinci. Przyczynek do ¿ycia kulturalnego wileñ-skiej m³odzie¿y akademickiej, „Czas” z 24 grudnia 1937 r., r 89, nr 352, s. 20. Zob. tak¿e: U stóp Krzy¿a. Wieczór „Collegium Leonardi da Vinci” w Sali Œniadeckich U.S.B., „G³os Narodowy”

1938, r. 1, nr 76, s. 3; Uroczystoœæ wrêczenia pierœcieni w Collegium Leonardi da Vinci w Wilnie,

„Kurjer Wileñski, Wileñsko-Nowogródzki, Grodzieñski, Poleski i Wo³yñski” 1937, nr 290, s. 2;

J. £. P¹g³owski, Collegium Leonardi da Vinci, „Ilustrowany Kurier Codzienny” z 5 listopada 1937 r., r. 28, nr 306, s. 2 i n.; J. £. P¹g³owski, Collegium Leonardi da Vinci [w:] Íàóêîâèé çá³ðíèê Óêðà¿íñüêîãî ³ëüíîãî Óí³âåðñèòåòó íà ïîøàíó Þð³ÿ Ïàíåéêà, 1988, t. 11, s. 178 i n., K. Szafrañski, Collegium Leonardi da Vinci – Wigilja [w:] Íàóêîâèé çá³ðíèê Óêðà¿íñüêîãî ³ëüíîãî Óí³âåðñèòåòó íà ïîøàíó Þð³ÿ Ïàíåéêà, 1988, t. 11, s. 184 i n.

42 M. Ankudowicz-Bieñkowska, Polskie ¿ycie muzyczne w Wilnie lat II Rzeczypospolitej, Olsztyn 1997, s. 75 i n.

43 J. Panejko, Piêkno i ¿ycie, [w:] Ksiêga pami¹tkowa na dziewiêædziesiêciolecie dziennika

„Czas”: Kraków 1848 – Warszawa 1938, Warszawa 1938, s. 113 i n.

44 Czes³awa Mi³osza autoportret przekorny. Rozmowy przeprowadzi³ Aleksander Fiut, War-szawa 1994, s. 223.

45 Ç. Ñîêîëþê, Þð³é Ïàíåéêî 3.4.1886 – 18.8.1973, [w:] Íàóêîâèé çá³ðíèê Óêðà¿íñüêîãî ³ëüíîãî Óí³âåðñèòåòó íà ïîøàíó Þð³ÿ Ïàíåéêà, 1988, t. 11, s. 20 i n.; M. Ubysz, Skarga prochu, [w:] Íàóêîâèé çá³ðíèê Óêðà¿íñüêîãî ³ëüíîãî Óí³âåðñèòåòó íà ïîøàíó Þð³ÿ Ïàíåéêà, 1988, t. 11, s. 187; M. Ubysz, Pewien m¹dry, dobry Pan, [w:] Íàóêîâèé çá³ðíèê Óêðà¿íñüêîãî ³ëüíîãî Óí³âåðñèòåòó íà ïîøàíó Þð³ÿ Ïàíåéêà, 1988, t. 11, s. 188 i n.; Z. Ostrowski, Gdy Ciê po latach zobaczê, [w:] Íàóêîâèé çá³ðíèê Óêðà¿íñüêîãî ³ëüíîãî Óí³âåðñèòåòó íà ïîøàíó Þð³ÿ Ïàíåéêà, 1988, t. 11, s. 190.

46 Sz. Rudnicki, Równi, ale niezupe³nie, bmw 2008, s. 151.

47 J. T. Dybowski, Siedem lat w szponach G.P.U., „Kultura” z 19 lipca 1936 r., r. 1, nr 16, s. 4.

niczych si³ naukowych, zastêpca rzecznika dyscyplinarnego dla profesorów Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie na okres trzech lat akademickich 1937/38–1939/40 oraz przewodnicz¹cy komisji dyscyplinarnej dla urzêdników i ni¿szych funkcjonariuszy pañstwowych tej samej uczelni. Dzia³a³ równie¿

w organizacjach spo³ecznych. By³ cz³onkiem zwyczajnym Towarzystwa Przy-jació³ Nauk w Wilnie, cz³onkiem zwyczajnym Polskiego Instytutu Prawa Publicznego w Poznaniu oraz cz³onkiem Polskiej Komisji Wspó³pracy Praw-niczej Miêdzynarodowej w Warszawie. W randze wiceprzewodnicz¹cego dele-gacji polskiej bra³ udzia³ w ZjeŸdzie Miêdzynarodowej Komisji Profesorów Prawa Administracyjnego w Bratys³awie. Od roku akademickiego 1933/34 prowadzi³ jako zajêcie uboczne wyk³ady w Szkole Nauk Politycznych przy Instytucie Naukowo-Badawczym Europy Wschodniej w Wilnie⁴⁸.

Nie sta³o to na przeszkodzie dalszemu rozwijaniu dzia³alnoœci naukowej i pracy pedagogicznej, przy czym stale powiêksza³ swój dorobek publikacyjny.

Opublikowana na pocz¹tku 1932 r. na ³amach czasopisma „Gazeta Admini-stracji i Policji Pañstwowej” praca pt. Z zagadnieñ s¹downictwa administra-cyjnego (na tle projektu ustawy o s¹downictwie administracyjnym) dotyka wa¿nej kwestii s¹downictwa administracyjnego i wyra¿a w istocie jego po-gl¹d zawarty w sporz¹dzonej opinii na potrzeby prac w³aœciwej Komisji⁴⁹. W tym samym periodyku podj¹³ tak¿e kwestiê po¿¹danych zmian w sposobie nauczania prawa administracyjnego i nauki administracji⁵⁰. Publikowa³

tak-¿e w uznanym czasopiœmie „Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny”⁵¹. W kolejnych latach ukaza³o siê drugie zaktualizowane i poprawione wy-danie monumentalnej monografii pt. Geneza i podstawy samorz¹du europej-skiego⁵² oraz szereg artyku³ów i prac drobnych. Wymieniæ tu mo¿na poœwiêco-ny aspektom zakazu orzekania na gorsze komentarz na kanwie istniej¹cego orzecznictwa pt. Reformatio in pius w postêpowaniu administracyjnym⁵³ i studium pt. Czynnik spo³ecznoœciowy w organizacji samorz¹du miast niemiec-kich⁵⁴. Swój pogl¹d na istotê samorz¹du w zakresie ubezpieczeñ spo³ecznych profesor ponowi³ w pracy pt. Spór o charakter prawny instytucji ubezpieczeñ spo³ecznych⁵⁵. Koncepcjê rozumienia samorz¹du kreœli³ zaœ we wspomnia-nych na wstêpie opracowaniach pt. Za³o¿enia metodologiczne w badaniu

po-48 Szko³a Nauk Politycznych przy Instytucie Naukowo-Badawczym Europy Wschodniej w Wilnie. Dane na rok 1933/34, Wilno 1934, s. 6.

49 J. Panejko, Z zagadnieñ s¹downictwa administracyjnego (na tle projektu ustawy o s¹downictwie administracyjnym), „Gazeta Administracji i Policji Pañstwowej”, 1932, r. 14, z. 1, s. 1 i n.

50 „Gazeta Administracji i Policji Pañstwowej”, 1932, z. 7, s. 8 i n.

51 Przegl¹d prawodawstwa: prawo administracyjne za lata 1930 i 1931, 1932, z. 3, s. 665 i n.

52 J. Panejko, Geneza i podstawy samorz¹du europejskiego, Wilno 1934, ss. 184.

53 „Orzecznictwo S¹dów Najwy¿szych w sprawach podatkowych i administracyjnych”

1934, z. 6, s. 396 i n.

54 „Samorz¹d Terytorjalny” 1934, z. 4, s. 361 i n.

55 „Przegl¹d Ubezpieczeñ Spo³ecznych” 1936, nr 3–4, s. 190 i n.

zytywno-prawnego pojêcia samorz¹du⁵⁶ oraz Idea praworz¹dnoœci a prawo o ustroju adwokatury⁵⁷. Publikowa³ tak¿e prace bardziej popularnonaukowe, w szczególnoœci takie teksty, jak Nie podnosiæ nieuctwa do godnoœci zasady⁵⁸

– o niefortunnym pomyœle ni¿szych studiów administracyjnych dla urzêdni-ków, czy U podstaw biurokracji⁵⁹. By³ tak¿e wspó³autorem Encyklopedii Nauk Politycznych (zagadnienia spo³eczne, polityczne i gospodarcze)⁶⁰, na potrzeby której opracowa³ nawi¹zuj¹ce do pierwszego wyk³adu has³o: Polskie prawo komunikacyjne. Jego autorstwa by³y te¿ Uzupe³nienia do wspomnia-nego podrêcznika Polskiego prawa administracyjwspomnia-nego⁶¹. W ramach Wydaw-nictwa Ko³a Prawników U. S. B. ukaza³a siê pomoc dydaktyczna w postaci skryptu z zakresu administracji spo³ecznej⁶² oraz Uzupe³nienia do skryptu pt. „Statystyka administracyjna”⁶³.

Wa¿ny wycinek pracy naukowej J. Panejki stanowi³a krytyczna analiza

Wa¿ny wycinek pracy naukowej J. Panejki stanowi³a krytyczna analiza