Ze Zbiornic Księgozbiorów Zabezpieczonych na Śląsku do biblioteki trafiło wiele cennych rękopisów zabytkowych różnej proweniencji, głównie śląskich i

JAKO PRZEDMIOT BADAŃ NAUKOWYCH

3. Ze Zbiornic Księgozbiorów Zabezpieczonych na Śląsku do biblioteki trafiło wiele cennych rękopisów zabytkowych różnej proweniencji, głównie śląskich i

niemiec-kich. Biblioteka KUL otrzymała je jako rekompensatę za poniesione straty wojenne. Zbiory śląskie i niemieckie jak dotąd nie były wykorzystane w badaniach naukowych, mimo że wiele z nich ma znaczną wartość historyczną. Jednakże wśród tych śląskich zbiorów zabezpieczonych znalazły się też nie pochodzące ze Śląska cenne polonika, których znaczenie historyczne jest bezsprzeczne. Są to trzy rękopisy z dawnej Biblioteki hr. Je-rzego Szembeka w Porębie: pierwszy z nich to statuty synodalne biskupa poznańskiego Andrzeja Laskarego Gosławickiego: Statuta synodalia reverendissimi in Christo patris et domini Andreae Lascari, episcopi posnaniensis, (BU KUL rkp. 109 A). Rękopis posiada własnoręczny podpis Jerzego Szembeka na karcie 1 recto¹⁹. Drugi rękopis ze zbiorów

Kraków 2002, zob. też wyd. 2 zm., Kraków 2004.

16 H. Czuba, Ukraińskie rękopiśmienne ewangeliarze kaznodziejskie: dynamika bytowania, [W:] Krakowsko-Wileńskie Studia Slawistyczne. T. 6, Kraków 2011, s. 163-176.

17 S. Wielgus, Średniowieczna łacińskojęzyczna biblistyka polska. Lublin 1992, s. 40-42.

18 E. Belcarzowa, Glosy polskie w łacińskich kazaniach średniowiecznych. Cz. 2, Wrocław 1983, s. 39-61.

19 Statuta synodalia reverendissimi in Christo patris et domini Andreae Lascari, episcopi posnaniensis, [W:]

Starodawne prawa polskiego pomniki. T. V Suplementum, Kraków 1877 (uwzględniony jako S II), s. I-XL;

J. Sawicki, Synody diecezji poznańskiej i ich statuty, [W:] Concilia Poloniae. T. VII, Poznań 1952, s. 7-38. Jest Fot. 6. Tetraewangelia z XVI w. z zespołu greckokatolickich

rękopi-sów przemyskich przechowywanych w BU KUL (rkp. 199, k. 1r)

Szembeka to pochodzący z końca XV w. kopiariusz listów i mów Eneasza Sylwiusza Pic-colominiego z lat 1443-1455, (BU KUL rkp. 2625) zwany Kodeksem Jerzego Szembeka z Poręby. Brak wprawdzie na nim jakichkolwiek znaków proweniencyjnych, ale fakt, że pochodzi z biblioteki hr. Jerzego Szembeka został ustalony na podstawie opisów tego kodeksu w literaturze przedwojennej w Monumenta medii aevi²⁰ i w monografii Ignacego Zarębskiego Stosunki Eneasza Sylwiusza z Polską i Polakami²¹. Szczegóły nie pozosta-wiają wątpliwości, że jest to kodeks, który był niegdyś własnością hr. Jerzego Szembeka²². Po identyfikacji rękopis został uwzględniony przez Janusza Smołuchę w badaniach doty-czących działalności Zbigniewa Oleśnickiego i jego kontaktów z Eneaszem Sylwiuszem Piccolominim²³. Artykuł zaś omawiający ten rękopis został uwzględniony w belgijskiej bi-bliografii historii kościoła Revue d’histoire ecclésiastique²⁴,

Trzeci rękopis z biblioteki Szembeka to układ systematyczny prawa polskiego z 1554 r., zatytułowany Statutorum Regni Poloniae Compendium, które opracował Jan Sierakowski z Bogusławic. Fakt, że pochodzi z biblioteki hr. Jerzego Szembeka ustalono na podstawie opisów tego kodeksu w literaturze przedwojennej. Szczegóły nie pozostawiają bowiem wątpliwości, że jest to kodeks, który był niegdyś własnością hr. Jerzego Szembeka²⁵. W publikacjach historyków powojennych powszechnie uważano ten rękopis za zaginiony, ale prawidłową lokalizację tego rękopisu uwzględniła już Joanna M. Dziewulska w haśle Jerzy Józef Szembek w Polskim Słowniku Biograficznym²⁶.

4. Zbiory Jana Steckiego (1871–1954), posła do Dumy, ministra spraw wewnętrznych, senatora RP (120 j.e.). Zawierają materiały do historii społecznej i gospodarczej Lubel-szczyzny oraz działalności politycznej Jana Steckiego. Ponadto znajdują się tu materiały gospodarczo-prawne dotyczące majątku Łańcuchów i jego kolejnych właścicieli z XVI-XX w. (Orzechowskich h. Rogala, Spinków, Stanisława Druszkiewicza i szczególnie liczne Suffczyńskich), a także tamtejszej parafii i kościoła (XVI-XX w.). Zawierają ponadto inne

to pełne źródłoznawcze opracowanie tych statutów, natomiast o samym rękopisie Szembeka, który Sawicki uważał już za zaginiony, jest tylko wzmianka, s. 8-9. Wzmianki o zachowanym rękopisie w zbiorach BU KUL podaje: H. Mańkowska, Sekcja Rękopisów, [W:] Biblioteka Uniwersytecka Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego 1918-1970. Lublin 1971. „Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne” 1971, t. 23, s. 145 [129].

20 Codex epistolaris saeculi decimi quinti, eds. A. Sokołowski, J. Szujski. T. 1, [W:] Monumenta medii aevi historica res gestas Poloniae illustrantia. T. 2. Kraków 1876, s. LXII, s. 320.

21 I. Zarębski, Stosunki Eneasza Sylwiusza z Polską i Polakami. Kraków 1939, s. 13-15, 67

22 A. Modlińska-Piekarz, Piętnastowieczny kodeks rękopiśmienny z listami i mowami Eneasza Sylwiusza Piccolominiego w zbiorach Biblioteki Uniwersyteckiej KUL, „Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne” 2004, t. 81, s. 169-197.

23 J. Smołucha, Polityka Kurii Rzymskiej za pontyfikatu Piusa II (1458-1464) wobec Czech i krajów sąsiednich.

Kraków 2008, s. 126; idem, Kontakty Zbigniewa Oleśnickiego z Eneaszem Sylwiuszem Piccolominim, [W:]

Zbigniew Oleśnicki. Książę Kościoła i mąż stanu. Materiały z Konferencji Sandomierz 20-21 maja 2005 roku, pod red. F. Kiryka i Z. Nogi. Kraków 2006, s. 209.

24 „Revue d’Histoire Ecclésiastique”, 2004, t. 99 ,wydania 3-4, s. 50, poz. 599.

25 M. Bobrzyński, O nieznanym układzie prawa polskiego przez Jana Sierakowskiego z r. 1554, [W:] Rozprawy Wydziału Historyczno-Filozoficznego Akademii Umiejętności Wydz. Hist. Fil. T. 6, Kraków 1877; Jana Sierakowskiego układ systematyczny prawa polskiego z r. 1554, [W:] Archiwum Komisji Prawniczej, eds.

B. Ulanowski i S. Kutrzeba. T. VI, Kraków 1897-1926, s. 99-234. Uwaga: Stanisław Kutrzeba, drukując w 1926 r. kompendium Jana Sierakowskiego, właścicielem kodeksu z biblioteki Szembeków w Porębie nazywa hr.

Józefa Szembeka i to jemu dziękuje za udostępnienie rękopisu. Hr. Józef Szembek był niewątpliwie ówcześnie żyjącym spadkobiercą biblioteki hr. Jerzego Szembeka, który zmarł w 1905 r.

26 Joanna M. Dziewulska, Jerzy Józef Szembek, [W:] Polski Słownik Biograficzny, (in printing), z. 196, t. 48/1.

materiały archiwalne²⁷ z terenu Lubelsz-czyzny, m.in. akta rodzin ziemiańskich Firlejów (XVII w.), Kopińskich (XVII-XVIII w.), Niemyskich (XVII-XVIII w.), Pszonków (XVI-XVIII w.), Kuczyńskich (XVIII-XIX w.) oraz dokumenty królewskie (m.in. przy-wileje dla Lublina – fot. 7).

Zbiory Steckiego, zakupione w 1950 r., wykorzystywał w swych opracowaniach historycznych m. in. Tadeusz Epsztein, w Spisie ziemian Rzeczypospolitej Pol-skiej w roku 1930, a także wielu bada-czy, zajmujących się historią myśli po-litycznej w XIX i XX w., jak Mieczysław Ryba w monografii Naród a polityka. Myśl społeczno-polityczna twórców ruchu na-rodowego²⁸, Dariusz Szpoper m.in. w: Aleksander Meysztowicz. Portret polityczny kon-serwatysty oraz Pomiędzy caratem a snem o Rzeczypospolitej, Myśl polityczna i działal-ność konserwatystów polskich w guberniach zachodnich Cesarstwa Rosyjskiego w latach 1855-1862)²⁹, a także Dorota Mycielska i Jarosław Zawadzki w opracowaniach na temat historii polskiego Senatu³⁰.

5. Zbiory dr Zygmunta Klukowskiego (1885-1959), lekarza, bibliofila, historyka, działacza społecznego (72 j.e.)

Zakupione w 1950 r. dokumenty osobiste, materiały do działalności bibliofilskiej, lekar-skiej i społecznej Z. Klukowskiego (na fot. 8), prace naukowe z zakresu historii medycyny i historii Zamojszczyzny, a ponadto fragmenty akt oddziałów partyzanckich AK na Zamoj-szczyźnie, materiały do dziejów Zamojszczyzny, dzienniki, korespondencja³¹.

Dzienniki po raz pierwszy zostały wydane za życia autora w 1958, następne rok póź-niej³². Edycje prof. Mańkowskiego uważano za ocenzurowane, dlatego zaistniała koniecz-ność współczesnego wydania. Dzienniki opublikował Ośrodek Karta w 2007 r., niestety są one pozbawione aparatu krytycznego niezbędnego w pracy naukowej, ale mają walor do-skonałego wydawnictwa popularyzatorskiego, wzbogaconego fotografiami z opisywanego

27 Zob. Archiwum Jana Steckiego (katalog rękopisów), oprac. H. Ziółek. „Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne”

1988, t. 57, s. 333-447; Nowy katalog dokumentów i listów Biblioteki Uniwersyteckiej KUL, oprac. A. Modlińska-Piekarz. Lublin 2012.

28 M. Ryba, Naród a polityka. Myśl społeczno-polityczna twórców ruchu narodowego w okresie międzywojennym.

Lublin 1999; idem, Środowiska i ugrupowania polityczne na Lubelszczyźnie 1914-1918, Lublin 2007.

29 D. Szpoper, A. Bielecki, Aleksander Meysztowicz. Portret polityczny konserwatysty. Gdańsk 2001 (współaut.);

D. Szpoper, Pomiędzy caratem a snem o Rzeczypospolitej, Myśl polityczna i działalność konserwatystów pols-kich w guberniach zachodnich Cesarstwa Rosyjskiego w latach 1855-1862. Gdańsk 2003; idem, Gente Lithuana, Natione Lithuana. Myśl polityczna i działalność Konstancji Skirmuntt (1851-1934). Gdańsk 2009.

30 D. Mycielska, J. M. Zawadzki, Senatorowie zamordowani, zaginieni, zmarli w latach II wojny światowej. Warszawa 2009; J. M. Zawadzki, Senatorowie. Losy wojenne i powojenne. Warszawa 2012.

31 D. Kawałko, Zbiory dr Zygmunta Klukowskiego w Bibliotece KUL. „Archiwariusz Zamojski” 2007, s. 133-136.

32 Z. Klukowski, Dziennik z lat okupacji Zamojszczyzny (1939-1944), wstęp i red. Z. Mańkowski. Lublin 1958 i 1959.

Fot. 7. Przywilej Zygmunta Augusta dla Lublina z 1570 r. ze zbiorów Jana Steckiego (obecnie w zasobach BU KUL, Dypl. 46)

okresu – m.in. ze zbiorów Biblioteki Uniwer-syteckiej KUL³³. W 2008 badania naukowe na rękopisach Klukowskiego przeprowa-dził niemiecki naukowiec dr Klaus-Peter Friedrich. Zajmuje się on problematyką prześladowania Żydów w okupowanej Pol-sce. W 2011 ukazał się pod jego redakcją czwarty tom wydawnictwa źródłowego pod tytułem Prześladowanie i eksterminacja europejskich Żydów przez nazistowskie Niemcy w latach 1933-1945³⁴. Ze zbiorów Zygmunta Klukowskiego korzystała także Ewelina Wanke, zatrudniona w Centrum Dokumentacji Nazistowskiej Pracy Przy-musowej w Berlinie, która przygotowuje publikację zatytułowaną Doktor Zygmunt Klukowski i jego dzienniki. Dość często korzystają z tych źródeł także pracownicy Instytutu Pamięci Narodowej, zarówno do monografii historycznych jak i opracowań popularnonaukowych, przybliżając sylwetki żołnierzy AK na Zamojszczyźnie. Zbiory Klukowskiego są bardzo popularnym

źró-dłem do prac magisterskich i doktorskich, z których większość nie została opublikowana.

Oprócz prac historyków KUL i UMCS korzystali z nich też badacze historii medycyny i bibliotekoznawcy – kilkakrotnie pisano o bibliofilskich zainteresowaniach Klukowskiego i jego księgozbiorze, który zakupiła BU KUL.

6. Zbiory ks. Bronisława Ussasa (1885-1977) prałata dawnej diecezji mohylowskiej, członka komisji rewindykacyjnej polskiego mienia kulturalnego (86 j.e.)

Zespół przekazany w l. 1964-1977 zawiera odpisy i streszczenia dokumentów z ar-chiwów Warszawy, Wilna, Grodna i Petersburga, a także materiały dotyczące Kościoła katolickiego (unickiego) na terenie Królestwa Polskiego, ziem dawnej Rzeczypospolitej oraz całego cesarstwa rosyjskiego od poł. XIX w. do l. 20. XX w., m.in. akta parafii św.

Katarzyny w Petersburgu, spuściznę ks. Konstantego Budkiewicza, fragmenty spuścizn ks. Fryderyka Żyskara i egzarchy kościoła katolickiego w obrządku wschodniorosyjskim ks. Leonida Fiodorowa, a ponadto spuściznę samego ks. B. Ussasa³⁵.

33 Z. Klukowski, Zamojszczyzna. T. 1, 1918-1943. [Warszawa] 2007; idem, Zamojszczyzna. T. 2, 1944-1959.

[Warszawa] 2007.

34 Die Verfolgung und Ermordung der europäischen Juden durch das nationalsozialistische Deutschland 1933-1945, Band 4: Polen. September 1939-Juli 1941, rev. by K.-P. Friedrich. München 2011.

35 Zbiór rękopisów ofiarowanych przez ks. B. Ussasa Bibliotece Uniwersyteckiej KUL. „Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne” 1979, t. 39, s. 55–126 [Katalog rękopisów, oprac. H. Mańkowska, s. 63–126].

Fot. 8. Dr Zygmunt Klukowski z synem Jerzym na fotografii z wła-snego archiwum (obecnie w zasobach BU KUL, rkp. 808)

Zbiory ks. Ussasa wykorzystał prof.

Piotr Paweł Gach w monografii Kasaty zakonów na ziemiach dawnej Rzeczypo-spolitej i Śląska 1773-1914³⁶. Pracował na nich również Witold Rodkiewicz, ana-lityk Ośrodka Studiów Wschodnich, który jest autorem pracy zatytułowanej Russian Nationality Policy in the Western Provinces of the Empire (1863-1905)³⁷. Materiały ks.

Ussasa wykorzystał w wyżej wymienionej pracy napisanej i obronionej na Harvardzie.

Natomiast Irena Wodzianowska wyko-rzystała je w artykule Wytyczne Komisji do spraw duchowieństwa w sprawie zwalcza-nia katolicyzmu w generał-gubernatorstwie wileńskim (1866-1868³⁸ oraz w monografii Rzymskokatolicka Akademia Duchowna w Petersburgu 1842-1918³⁹.

Obecnie zbiory te stanowią przedmiot zainteresowania historyków kościoła, m.in.

ks. prof. Mariana Radwana, który przeprowa-dził i aktualnie nadal prowadzi wiele pionier-skich badań naukowych nad losami Kościoła katolickiego pod zaborem rosyjskim, oraz bibliotekoznawców, jak Iwona Pietrzkiewicz z Uni-wersytetu Pedagogicznego w Krakowie, zajmująca się historią zakonu bonifratrów⁴⁰. Zbiory Ussasa były także dwukrotnie eksplorowane przy kwerendach w procesach beatyfikacyjnych:

ks. Konstantego Budkiewicza i ks. Bp. Adolfa Piotra Szelążka. Siostra Beniamina Elżbieta Karwowska ze Zgromadzenia Sióstr św Teresy od Dzieciątka Jezus opracowała przy tym monografię poświeconą postaci biskupa Szelążka, wykorzystując również te materiały⁴¹.

7. Archiwum Filomatów (Towarzystwa Filomatycznego w Wilnie)⁴². Dokumenty organizacyjne, listy filomatów (m.in. Jana Czeczota, Józefa Jeżowskiego, Stanisława Kozakiewicza, Onufrego Pietraszkiewicza – na fot. 9) oraz autografy drobnych utworów

36 P.P. Gach, Kasaty zakonów na ziemiach dawnej Rzeczypospolitej i Śląska 1773-1914. Lublin 1984.

37 W. Rodkiewicz, Russian Nationality Policy in the Western Provinces of the Empire (1863-1905). Lublin 1998.

38 I. Wodzianowska, Wytyczne Komisji do spraw duchowieństwa w sprawie zwalczania katolicyzmu w generał-gubernatorstwie wileńskim (1866-1868), [W:] Kościoły a państwo na pograniczu polsko-litewsko-białoruskim.

Źródła i stan badań, red. M. Kietliński, K. Sychowicz, W. Śleszyński. Białystok 2005, s. 156-178.

39 I. Wodzianowska, Rzymskokatolicka Akademia Duchowna w Petersburgu 1842-1918. Lublin 2007.

40 I. Pietrzkiewicz, Miser res sacra. Bonifratrzy w dawnej Rzeczypospolitej. Kraków 2009; eadem, „Sacra misericordia”.

Miejsce klasztorów bonifraterskich w diecezji wileńskiej, [W:] Klasztor w Kościele średniowiecznym i nowożytnym, red. M. Derwich, A. Pobóg-Lenartowicz. Warszawa [et al.] 2010, s. 451-460.

41 B. E. Karwowska CST, Ks. Bp. Adolf Piotr Szelążek. Wierny świadek Chrystusa. Podkowa Leśna 2000.

42 H. Mańkowska, Rękopisy z „Archiwum Filomatów”. Fragment inwentarza zbiorów rękopiśmiennych Biblioteki KUL. „Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne” 1973, t. 26, s. 59-88; eadem, Rękopisy z „Archiwum Filomatów”.

Katalog. „Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne” 1983, t. 47, s. 107-174.

Fot. 9. List Otylii [?] z Moskwy do Onufrego Pietraszkiewicza - frag-ment Archiwum Filomatów ze zbiorów BU KUL, rkp. 719, k. 170r

poetyckich, prac organizacyjnych i listów A.

Mickiewicza (68 j.e.). Olbrzymie zasługi dla przekazania do BU KUL i do opracowania i opublikowania tych materiałów położył Czesław Zgorzelski⁴³. Drugim wybitnym badaczem Archiwum Filomatów jest Zbi-gniew Sudolski, który opracował cztery tomy Archiwum Filomatów: Listy z więzie-nia i Listy z zesławięzie-nia (1997-2000)⁴⁴. Jest on również autorem studiów i szkiców poświę-conych korespondencji romantycznej oraz obszernej antologii Polski list romantyczny (1997). Z archiwum Filomatów korzystał też prof. Marek Piechota przygotowując Słownik Mickiewiczowski⁴⁵, a także Elżbieta Jaworska z Instytutu Badań Literackich, przygotowując edycję listów Mickiewicza⁴⁶. Ostatnie większe badania nad Archiwum Filomatów prowadziła Małgorzata Cwenk, sporządzając i publikując biografię Onu-frego Pietraszkiewicza⁴⁷.

8. Biblioteka posiada także inne cenne rękopisy literackie zarówno zabytkowe, jak i współczesne, np.: sylwy literackie, mowy, listy, pamiętniki, kazania, poezje, dramaty, powieści, przekłady literackie. Warto w tym miejcu wspomnieć o XVII-wiecznej sylwie po-chodzącej z biblioteki Ostrowskich w Korczewie (fot. 10). Zawiera ona kopie listów królów, dostojników państwowych oraz ludzi biorących udział w życiu politycznym w czasie pa-nowania Wazów, przemówienia polityczne, relacje, mowy obrzędowe i okolicznościowe, twórczość poetycką, taką jak panegiryki, epitafia, lamentacje, epigramaty, utwory o cha-rakterze politycznym i dworskim, pisane w języku łacinskim i polskim⁴⁸. Sylwa stała się

43 Archiwum Filomatów. T. 1, Na zesłaniu, pod red. Cz. Zgorzelskiego. Wrocław 1974; A. Mickiewicz, Wybór poezyj.

T. 1-2, oprac. Cz. Zgorzelski. Wrocław 1986; idem, Dzieła. Wydanie Rocznicowe 1798-1998. T. 1, Wiersze, oprac. Cz. Zgorzelski. Warszawa 1993; idem, Dzieła. Wydanie Rocznicowe 1798-1998. T. 2, Poematy, oprac.

W. Floryan, przy współpr. K. Górskiego i Cz. Zgorzelskiego, Warszawa 1994; idem, Dzieła. Wydanie Rocznicowe 1798-1998. T. 6, Pisma filomackie. Pisma polityczne z lat 1832-1834, oprac. M. Witkowski i Cz. Zgorzelski przy współpr. A. Paluchowskiego. Warszawa 2000; Cz. Zgorzelski, O sztuce poetyckiej Mickiewicza: próby zbliżeń i uogólnień. Lublin 1976.

44 Listy z zesłania : krąg Onufrego Pietraszkiewicza i Cypriana Daszkiewicza, zebrał, oprac. i wstępami opatrzył Z. Sudolski, przy współpr. M. Grzebień. (Archiwum Filomatów; 1). Warszawa 1997; Krąg Tomasza Zana, Jana Czeczota i Adama Suzina, pod red. Z. Sudolskiego. (Archiwum Filomatów. Listy z zesłania; 2). Warszawa 1999;

Krąg Franciszka Malewskiego i Józefa Jeżowskiego, zebrał, oprac. i wstępami opatrzył Z. Sudolski. (Archiwum Filomatów. Listy z zesłania; 3). Warszawa 1999; Listy z więzienia, zebrał, oprac. i wstępem opatrzył Z. Sudolski.

(Archiwum Filomatów). Warszawa 2000.

45 Słownik Mickiewiczowski, pod red. M. Piechoty, J. Lyszczyny, Katowice 2000.

46 A. Mickiewicz, Listy, T. 1-4, oprac. M. Dernałowicz, E. Jaworska, M. Prussak. Warszawa 2014.

47 M. Cwenk, Onufry Pietraszkiewicz: biografia zesłańca. Lublin [cop. 2006].

48 A. Modlińska-Piekarz, Siedemnastowieczna sylwa w zbiorach Biblioteki Uniwersyteckiej KUL. „Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne” 2009, t. 89, s. 275–314.

Fot. 10. Siedemnastowieczna sylwa z biblioteki Ostrowskich w Kor-czewie, BU KUL, rkp. 2629, k. 184r

przedmiotem szczególnego zainteresowania badaczy kultury staropolskiej, historyków, literaturoznawców i bibliotekoznawców. Wymienić można tu nazwiska wielu wybitnych badaczy, w tym historyków, jak Urszula Augustyniak⁴⁹, Henryk Wisner, Iwona Dacka-Gó-rzyńska, czy Piotr Borek⁵⁰ oraz bibliotekoznawców, jak Mariola Jarczykowa⁵¹. Nie można też pominąć badań literaturoznawczych Małgorzaty Trębskiej, która przygotowuje mono-grafię historycznoliteracką min. w oparciu o naszą sylwę: „Tuliusz domowy” – staropol-skie oratorstwo kręgu rodzinnego oraz antologię mów weselnych Staropolstaropol-skie wesele szlacheckie w mowach przedstawione. Antologia (edycja), obie oparte w dużej mierze na naszej sylwie.

W badaniach naukowych bardzo często są wykorzystywane także współczesne rę-kopisy literackie, jak poezja i listy Jerzego Lieberta, którego historyk literatury Piotr Kun-cewicz ocenił „jako jednego z najniezwyklejszych, właściwie całkowicie do dziś żywych poetów dwudziestolecia”⁵² czy dramaty, publicystyka i korespondencja Jerzego Brauna, które w swoich badania historycznoliterackich wykorzystywała Anna Kubas pod kierunkiem Zbigniewa Andresa⁵³. Twórczością dramatyczną Brauna zajmuje się obecnie Katarzyna Puchała, jest to temat jej pracy doktorskiej pisanej pod kierunkiem Józefa Ferta w KUL, natomiast Czesław Domaradzki przygotował edycję z maszynopisu: Jerzy Braun, Paweł VI a reforma polityki, wydając ten tekst w języku polskim z włoskiego oryginału⁵⁴. Przyznać jednak należy, że w Bibliotece KUL znajdują się też takie rękopisy literackie, które jesz-cze nie były przedmiotem badań naukowych, choć niewątpliwie zasługują na uwagę czy to językoznawców, historyków literatury czy edytorów jak np. autograf niepublikowanego wiersza Marii Konopnickiej, list Elizy Orzeszkowej czy spuścizna znanej dziennikarki, po-etki i pisarki lubelskiej Matyldy Wełny.

9. Ważne i często udostępniane są materiały dotyczące Stowarzyszenia Katolic-kiej Młodzieży AkademicKatolic-kiej „Odrodzenie”. Wśród nich korespondencja Konstantego Turowskiego i historia stowarzyszenia jego autorstwa, materiały do działalności, prace członków. Badania naukowe na tych materiałach prowadził Jarosław Rabiński, który jest autorem monografii na temat życia, działalności oraz myśli społeczno-politycznej Kon-stantego Turowskiego⁵⁵. Praca została napisana głównie w oparciu o zbiory BU KUL.

10. Warto wspomnieć też o materiałach dotyczących organizacji politycznych. Do naj-ważniejszych należy Archiwum Stronnictwa Pracy zawierające materiały do

działalno-49 U. Augustyniak, Państwo świeckie czy księże? Spór o rolę duchowieństwa katolickiego w Rzeczypospolitej w czasach Zygmunta III Wazy: wybór tekstów. Warszawa 2013.

50 Z dziejów staropolskiego pamiętnikarstwa : przekroje i zbliżenia, pod red. P. Borka. Kraków 2012.

51 M. Jarczykowa, Przy pogrzebach rzeczy i rytmy. Funeralia Radziwiłłowskie z XVII wieku. Katowice, 2012; eadem, Prawo autorskie w odniesieniu do zbiorów specjalnych – refleksje badacza literatury dawnej, „Bibliotheca Nostra”

2012, nr 3(29), s. 46-59.

52 J. Liebert, Listy do Agnieszki, z autografu do druku przygotował, wstępem i przypisami opatrzył S. Frankiewicz.

Warszawa 2002.

53 A. Kubas, Spóźniony romantyk: rzecz o poezji Jerzego Brauna, [W:] W kręgu twórczości pisarzy emigracyjnych.

Kontynuacje, pod red. Z. Andresa. [Rzeszów 2011], s. 67-78 ; A. Kubas, Czyhanie na słowo, czyli o sztuce, poezji i tworzeniu w poemacie Jerzego Brauna „Moja matka”. „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Rzeszowskiego”, nr 21, Seria Filologiczna, Historia Literatury 2, s. 123-135.

54 J. Braun, Paweł VI a reforma polityki, Warszawa 2007.

55 J. Rabiński, Konstanty Turowski 1907–1983: życie, działalność, myśl społeczno-polityczna. Katowice 2008.

ści Stronnictwa Pracy na emigracji, fragmenty spuścizny Konrada Sieniewicza i Karola Popiela (obaj na fot. 11), a także materiały dotyczące innych organizacji i stowarzyszeń chrześcijańsko-demokratycznych, głównie Unii Chrześcijańskiej Demokracji Europy Środ-kowej (Christian Democratic Union of Central Europe – CDUCE) oraz związków tych partii ze Stronnictwem Pracy. Badania naukowe są na tych zbiorach prowadzone dość czę-sto, a do najważniejszych należy zaliczyć opracowanie Sławomira Łukasiewicza Trzecia Europa. Polska myśl federalistyczna w Stanach Zjednoczonych 1940-1971⁵⁶ i Jarosława Rabińskiego Stronnictwo Pracy we władzach naczelnych Rzeczypospolitej Polskiej na uchodźstwie w latach 1939-1945⁵⁷. Wspomnieć wypada, że Jarosław Rabiński przy pisa-niu tej monografii korzystał nie tylko z Archiwum Stronnictwa Pracy, ale także ze zbiorów Konstantego Turowskiego, Konrada Sieniewicza i Jerzego Brauna. Na materiałach doty-czących działalności politycznej Karola Popiela i Konrada Sieniewicza prace badawcze prowadził też Krzysztof Tarka z Uniwersytetu Opolskiego, zajmując się zagadnieniami polskiej emigracji politycznej i rządem RP na uchodźstwie⁵⁸. Badał je także Piotr H. Ko-sicki, asystent profesora historii na University of Maryland, który przygotowuje monografię poświęconą polskim działaczom chrześcijańsko-społecznym w XX w.

56 S. Łukasiewicz, Trzecia Europa. Polska myśl federalistyczna w Stanach Zjednoczonych, 1940-1971. Warszawa-Lublin 2010.

57 J. Rabiński, Stronnictwo Pracy we władzach naczelnych Rzeczypospolitej Polskiej na uchodźstwie w latach 1939-1945. Lublin 2012.

58 K. Tarka, Emigracyjna dyplomacja: polityka zagraniczna rządu RP na uchodźstwie 1945-1990. Warszawa [cop.

2003]; idem, Polonia w Wielkiej Brytanii 1918 – 1939. Toruń [cop. 2005]; idem, Mackiewicz i inni. Wywiad PRL wobec emigrantów. Łomianki 2007; idem, Emigranci na celowniku. Władze Polski Ludowej wobec wychodźstwa.

Łomianki 2012.

Fot. 11. Grupa polskich działaczy politycznych w Nowym Jorku w 1953 (m.in. Karol Popiel i Konrad Sieniewicz), fot. z Archiwum Stronnic-twa Pracy, BU KUL, rkp. 1996, k. 138

11. Nie można też pominąć tu materiałów dotyczących Armii Krajowej i innych or-ganizacji niepodległościowych. Biblioteka KUL posiada bardzo cenne źródła dotyczące działalności Armii Krajowej, są to m.in. dokumenty AK Podokręgu Rzeszów przekazane przez Edwarda Brydaka, na których badania prowadził Michał Kryczko⁵⁹, Robert Zapart⁶⁰, a Marek Jedynak z IPN w Kielcach korzystał przy pisaniu prac o Zgrupowaniach Party-zanckich Kedywu Okręgu Radomsko-Kieleckiego Armii Krajowej, dowodzonych przez le-gendarnego cichociemnego por. Jana Piwnika „Ponurego” i opracowaniu jego biografii⁶¹. Bardzo ważnym źródłem historycznym są dokumenty VII Obwodu Okręgu Warszawskiego AK „Obroża” (m.in. relacje, meldunki, rozkazy, plany konspiracyjne, taktyczne, wspomnie-nia). Pełne opracowanie dotyczące VII Obwodu okręgu warszawskiego AK „Obroża” przed-stawili Jacek Zygmunt Sawicki i Lesław Bartelski, uwzględniając także materiały zgroma-dzone w BU KUL⁶². Korzystał z nich także Andrzej Pepłoński z Instytutu Historycznego Akademii Pomorskiej w Słupsku w swoich pracach dotyczących wywiadu wojskowego⁶³. Na koniec warto podkreślić, że czytelnikami prowadzącymi badania nad zbiorami rę-kopiśmiennymi Biblioteki Uniwersyteckiej KUL są przeważnie pracownicy uniwersytetów krajowych, pracownicy PAN, IBLu, Akademii Obrony Narodowej, Wyższej Szkoły Policji w Szczytnie, Telewizji Lublin, Państwowej Służby Ochrony Zabytków, Wojskowowego In-stytutu Historycznego, IPN, różnorodnych muzeów, archiwów, towarzystw, stowarzyszeń i fundacji. Pojawiali się też badacze zagraniczni, m.in. rosyjscy, litewscy, ukraińscy, bia-łoruscy, niemieccy, z USA i Kanady.

Rękopisy Biblioteki Uniwersyteckiej KUL były i są wykorzystywane głównie jednak w pracach magisterskich i doktorskich, i to znacznie częściej, niż przez doświadczonych naukowców. Pracowali na nich przede wszystkim uczniowie i współpracownicy profeso-rów KUL (m.in. Czesława Blocha, Jana Ziółka, Ryszarda Bendera, Wojciecha Kaczmarka, Jerzego Kłoczowskiego, Stanisława Olczaka, Stanisława Wilka, Jerzego Lileyko, Grażyny Karolewicz, Henryka Gapskiego, Józefa Ferta, Stanisława Żurka, Lechosława Lameńskiego, ks. Antoniego Dębińskiego Czesława Deptuły, Piotra Pawła Gacha, Stanisława Wielgusa, Mirosława Piotrowskiego), a także uczniowie profesorów UMCS (uczniowie profesora

W dokumencie Zbiory specjalne w bibliotekach polskich :problematyka badawcza i organizacyjna (Stron 27-38)