Zmienne niezależne uboczne jako czynniki różnicujące

W hipotezie 5 założono, że zmienne niezależne uboczne - płeć, liczba lat nauki szkolnej, wykształcenie i praca rodziców, miejsce zamieszkania oraz posiadanie rodzeństwa przez osoby badane są czynnikami różnicującymi statusy tożsamości. Analizę związków między tymi zmiennymi przeprowadzono trzykrotnie, przy każdym z pomiarów oddzielnie.

5.6.1. Zmienne niezależne uboczne jako czynniki różnicujące przynależność do statusów tożsamości wyłonionych w pomiarze 1

posiadanie rodzeństwa nie różnicują wyodrębnionych statusów tożsamości. Wystąpiła istotna

statystycznie różnica w wykształceniu matek [

χ

χ

(12, n = 103) = 27,37, p < 0,01] osób badanych o różnych statusach tożsamości. Zarówno w odniesieniu do wykształcenia matek (V = 0,28, p < 0,01) jak i ojców (V = 0,29, p < 0,01) efekt ten jest jednak słaby. Matki osób badanych mają wykształcenie – rozpoczynając od najczęstszego - średnie (43,1%), wyższe (24,4%), zawodowe (23,6%) lub podstawowe (8,9%). Wśród badanych o tożsamości niezróżnicowanej 2 dominują dzieci matek o średnim wykształceniu (38,5% całej grupy o tym statusie). Wśród osób o tożsamości określonej jako beztroskie rozproszenie największą grupę stanowią dzieci matek o wykształceniu zawodowym i średnim (po 35,7% całej grupy o tym statusie). Wśród osób o ruminacyjnym moratorium dominują dzieci matek o średnim wykształceniu (48,3%), wśród osób o tożsamości przejętej – o średnim i wyższym (po 35,7%), a spośród osób o niezróżnicowaniu 1 ponad połowę (52%) stanowią dzieci matek o średnim wykształceniu. Co ciekawe, największa grupa spośród dzieci matek z podstawowym wykształceniem ma tożsamość niezróżnicowaną 2, zmierzającą w kierunku osiągniętej (aż 81,8% wszystkich matek z podstawowym wykształceniem), a największa grupa dzieci matek z wyższym wykształceniem – ruminacyjne moratorium (ale to „tylko” 34,5% wszystkich matek z wyższym wykształceniem).

Ojcowie osób badanych to głównie osoby z wykształceniem zawodowym (36,9%), a w dalszej kolejności - średnim i wyższym (po 28,2%) i podstawowym (6,8%). Wśród badanych o tożsamości niezróżnicowanej 2 dominują dzieci ojców o zawodowym wykształceniu (51,4% całej grupy o tym statusie). Połowa osób z beztroskim rozproszeniem ma ojców z zawodowym wykształceniem. Wśród osób o ruminacyjnym moratorium dominują dzieci ojców o średnim wykształceniu (45,5%). Połowa osób o tożsamości przejętej oraz połowa osób o tożsamości niezróżnicowanej 1 ma ojców z wyższym wykształceniem. Dzieci ojców z podstawowym wykształceniem uzyskały tożsamość niezróżnicowaną 2 (n = 6; 85,7% wszystkich ojców z podstawowym wykształceniem) lub przejętą (jedna osoba). Największa grupa dzieci ojców z wyższym wykształceniem uzyskała status tożsamości niezróżnicowanej 1 (37,9% wszystkich dzieci ojców z wyższym wykształceniem).

W pomiarze pierwszym podejmowanie pracy przez ojca (lub nie) także różnicowało

poszczególne statusy tożsamości [

χ

badania aż 81,6% ojców osób badanych pracowało. Od 90% do 92,2% ojców dzieci z grup o

tożsamości beztroskiego rozproszenia, ruminacyjnego moratorium, przejęcia i

niezróżnicowania 1 podejmowało pracę zarobkową. Na tym tle wyróżnia się status tożsamości niezróżnicowanej 2 – w grupie osób o takim statusie pracowało zdecydowanie mniej, bo 62,9% ojców.

5.6.2. Zmienne niezależne uboczne jako czynniki różnicujące przynależność do statusów tożsamości wyłonionych w pomiarze 2

W pomiarze 2 liczba lat nauki szkolnej, wykształcenie ojca, praca matki i ojca, miejsce zamieszkania oraz posiadanie rodzeństwa nie różnicują statusów tożsamości. Po raz pierwszy

wystąpiła istotna statystycznie różnica w płci [

χ

badanych o różnych statusach tożsamości. Siła tego efektu jest umiarkowana (V = 0,36, p < 0,01). Grupa kobiet (n = 67) i mężczyzn (n = 60) są podobnej wielkości. Kobiety stanowią mniejszość osób o statusie tożsamości niezróżnicowanej 2 (46%), beztroskiego rozproszenia (41,7%) i tożsamości przejętej (31,8%) oraz większość grupy osób o statusie tożsamości niezróżnicowanej 1 (64%) i ruminacyjnego moratorium (88,9%). Najwięcej spośród kobiet (34,3%%) charakteryzuje się tożsamością osiągniętą, najmniej (7,5%) beztroskim rozproszeniem. Najwięcej spośród mężczyzn również charakteryzuje się tożsamością niezróżnicowaną 2 (przy czym jest to większa grupa, bo 45% wszystkich mężczyzn), a najmniej (3,3%) ruminacyjnym moratorium.

Tak jak w pomiarze 1, w pomiarze 2 matki osób o odmiennych statusach tożsamości

różnią się od siebie poziomem wykształcenia [

χ

nie zaobserwowano różnic wśród ojców). Tak jak w pomiarze 1, efekt ten jest słaby (V = 0,26, p < 0,05). Wśród osób z tożsamością niezróżnicowaną 2 dominują dzieci matek o średnim wykształceniu (46,8% całej grupy o tym statusie), wśród osób o beztroskim rozproszeniu połowę stanowiły dzieci matek o wykształceniu zawodowym. Wśród osób o ruminacyjnym moratorium i tożsamości niezróżnicowanej 1 dominują dzieci matek o średnim wykształceniu (po 50,0%). Najwięcej matek osób badanych o tożsamości przejętej ma wyższe wykształcenie (40,9%). Największa grupa spośród dzieci matek z podstawowym (54,5% wszystkich matek z podstawowym wykształceniem), zawodowym (51,7%) i średnim wykształceniem (41,5%) ma tożsamość niezróżnicowaną 2, zmierzającą w kierunku osiągniętej, a największa grupa dzieci matek z wyższym wykształceniem – przejętą (30,0% wszystkich matek z wyższym wykształceniem).

5.6.3. Zmienne niezależne uboczne jako czynniki różnicujące przynależność do statusów tożsamości wyłonionych w pomiarze 3

W pomiarze 3 liczba lat nauki szkolnej, wykształcenie ojca, praca matki i ojca oraz posiadanie rodzeństwa nie różnicują statusów tożsamości. Tak jak w pomiarze 2, wystąpiła

istotna statystycznie różnica w płci [

χ

słabszy (V = 0,26, p < 0,05). Kobiety stanowią większość osób o statusie tożsamości niezróżnicowanej 1 (73,3%) i niezróżnicowanej 3 (53,3%) oraz mniejszość grupy osób o statusie tożsamości niezróżnicowanej 2 (38,6%) i połowę grupy osób o beztroskim rozproszeniu. Najwięcej spośród kobiet (35,8%) charakteryzuje się tożsamością niezróżnicowaną 3, najmniej (6,0%) beztroskim rozproszeniem. Najwięcej spośród mężczyzn charakteryzuje się tożsamością niezróżnicowaną 2 (45,0% wszystkich mężczyzn), a najmniej (6,7%) beztroskim rozproszeniem.

Podobnie jak w pomiarze 1 i 2, w pomiarze 3 matki osób o odmiennych statusach

tożsamości różnią się od siebie poziomem wykształcenia [

χ

efekt ten, tak jak przy poprzednich pomiarach, jest jednak słaby (V = 0,24, p < 0,05). Wśród badanych o tożsamości niezróżnicowanej 3 dominują dzieci matek o średnim wykształceniu (46,3% całej grupy o tym statusie), podobnie wśród osób o niezróżnicowaniu 1 (53,3%) i niezróżnicowaniu 2 (40,9%). Matki osób o beztroskim rozproszeniu mają w większości wykształcenie zawodowe (62,5%). Największa grupa spośród dzieci matek z podstawowym (72,7% wszystkich matek z podstawowym wykształceniem) ma tożsamość niezróżnicowaną 3, a największa grupa dzieci matek z wyższym wykształceniem – niezróżnicowaną 2 (36,7% wszystkich matek z wyższym wykształceniem).

W pomiarze 3 miejsce zamieszkania po raz pierwszy różnicuje statusy tożsamości

osób badanych [

χ

37,2% osób badanych mieszka na wsi lub w mieście z powyżej 100 000 mieszkańców, 22,3% osób w mieście do 50 000 mieszkańców, 3,3% w mieście o wielkości od 50 000 do 100 000 mieszkańców. Wśród badanych z tożsamością niezróżnicowaną 3 dominują mieszkańcy wsi (62,5% całej grupy o tym statusie). Wśród osób o pozostałych statusach tożsamości dominują mieszkańcy największych miast – to odpowiednio: 62,5% osób o beztroskim rozproszeniu, 44,8% osób o niezróżnicowaniu 1 i 43,2% o niezróżnicowaniu 2. Większość mieszkańców wsi (55,6%) charakteryzuje się statusem tożsamości niezróżnicowanej 3 (najrzadziej –

beztroskim rozproszeniem – 2,2%), z kolei mieszkańcy największych miast najczęściej (36,4%) cechują się tożsamością niezróżnicowaną 2.

Podsumowując, hipoteza 5 w pełni potwierdziła się w odniesieniu do wykształcenia matki, które okazało się być czynnikiem istotnie różnicującym przynależność do statusów tożsamości osób badanych w każdym pomiarze (przy czym siła tego efektu za każdym razem jest słaba). W każdym z pomiarów wśród osób badanych o tożsamości niezróżnicowanej zmierzającej w kierunku osiągniętej, ruminacyjnym moratorium i „klasycznej” tożsamości niezróżnicowanej dominowały dzieci matek o średnim wykształceniu. Wśród osób o beztroskim rozproszeniu dominowały dzieci matek o wykształceniu zawodowym, a wśród osób o tożsamości przejętej – dzieci matek o średnim lub wyższym wykształceniu. Dzieci matek o najniższym wykształceniu – podstawowym, przy każdym pomiarze najczęściej uzyskiwały tożsamość zmierzającą ku osiągniętej, a dzieci matek o wykształceniu wyższym – najczęściej ruminacyjne moratorium (w pomiarze 1) lub przejecie (w pomiarze 2) oraz niezróżnicowanie zmierzające w stronę przejęcia (w pomiarze 3).

Tabela 5.16.

Podsumowanie czynników różnicujących przynależność do statusów tożsamości

Zmienna Pomiar 1 Pomiar 2 Pomiar 3 ^Weryfikacja

hipotezy Grupa

wiekowa

n.i. n.i. n.i. -

Sprawność intelektualna p < 0,01 V = 0,40 n.i. n.i. +/- Grupa wiekowa + sprawność intelektualna p < 0,05 V = 0,25 p < 0,05 V = 0,26 n.i. +/- Płeć n.i. p < 0,01 V = 0,36 p < 0,05 V = 0,26 +/- Liczba lat nauki

szkolnej

n.i. n.i. n.i. -

Wykształcenie matki p < 0,01 V = 0,28 p < 0,05 V = 0,26 p < 0,05 V = 0,24 + Wykształcenie ojca p < 0,01 V = 0,29 n.i. n.i. +/-

Praca matki n.i. n.i. n.i. -

Praca ojca p < 0,05 V = 0,37 n.i. n.i. +/- Miejsce zamieszkania n.i. n.i. p < 0,05 V = 0,24 +/-

Czynnikami różnicującymi przynależność do statusów, choć nieobserwowanymi we wszystkich pomiarach okazały się także: płeć (w pomiarze 2 i 3), wykształcenie ojca (w pomiarze 1), praca ojca (w pomiarze 1) oraz miejsce zamieszkania (w pomiarze 3). Przeciwnie do założeń, liczba ukończonych lat nauki szkolnej przez osoby badane, praca ich matek oraz posiadanie (lub nie) przez nich rodzeństwa nie są czynnikami różnicującymi przynależność do statusów tożsamości (Tabela 5.16.).

5.7. Zmiany w zakresie wymiarów partycypacji społecznej i tożsamości w