Medycyna Wet. 2007, 63 (1) 110
Praca oryginalna Original paper
Pszczelarze, wybieraj¹c preparat do zwalczania war-rozy w rodzinach pszczelich, kieruj¹ siê nie tylko jego skutecznoci¹, ale równie¿ ³atwoci¹ aplikacji i cen¹. Na polskim rynku weterynaryjnym takim preparatem by³ Apifos (2, 5, 11). Z uwagi jednak na brak ustalonej przez EMEA (European Agency for the Evaluation of Medicinal Product) wartoci MRL dla bromfenwin-fosu substancji czynnej Apibromfenwin-fosu, zosta³ on pod ko-niec 2002 r. wycofany ze sprzeda¿y. Wychodz¹c na-przeciw polskiemu pszczelarstwu BIOWET Pu³awy w 2004 r. uruchomi³ produkcjê dwóch nowych leków, na bazie amitrazy, w formie pasków do zawieszania w ulu: Biowaru z 400 mg amitrazy inkorporowanej w masê paska i Apitrazu z 200 mg amitrazy w mikro-warstwie pokrywaj¹cej pasek.
Apitraza jest akarycydem miêdzy innymi takich pre-paratów, jak Apiwarolu do fumigacji czy Apivaru w formie pasków (10). W przeciwieñstwie do innych substancji aktywnych o podobnym chemicznym dzia-³aniu jest jedynym akarycydem niestabilnym, zarów-no w miodzie, jak i w wosku (7, 14). Ulega ca³kowite-mu rozpadowi w miodzie po 10 dniach, a w wosku po 1 dniu (7). Stwierdzona zawartoæ amitrazy w mio-dzie w Niemczech czy w S³owacji by³a znacznie ni¿-sza od maksymalnej wartoci MRL (200 µg/kg) obo-wi¹zuj¹cej w krajach UE (5, 8). W polskich miodach jak dot¹d nie wykryto tego akarycydu (9). W Czechach, gdzie amitraza u¿ywana by³a przez dwadziecia lat,
stwierdzono w wosku jedynie 2,4-dwumetyloanilinê (DMA), jeden z metabolitów amitrazy, w ladowych ilociach (od 2 do 20 µg/kg) (13). Oznacza to, ¿e na-wet przy tak d³ugim aplikowaniu rodzinom pszcze-lim, substancja ta nie stwarza zagro¿enia dla zdrowia pszczó³ i ludzi.
Celem badañ by³a ocena skutecznoci zwalczania warrozy paskami Apitrazu oraz okrelenie iloci uwol-nionej amitrazy z pasków w okresie ich 6-tygodnio-wej ekspozycji w rodzinach pszczelich.
Materia³ i metody
Badania przeprowadzono w pasiece Zak³adu Pszczelnic-twa Akademii Rolniczej w Szczecinie od po³owy sierpnia do drugiej dekady padziernika w latach 2003 i 2004. Ob-jêto nimi 10 rodzin w pierwszym roku (2003) i 9 rodzin pszczelich w drugim roku (2004).
Rodziny o zbli¿onej sile prowadzono w ulach wielko-polskich (ramka 360 × 260 mm). Przed zaaplikowaniem preparatu warroabójczego pobierano próbki pszczó³ w ba-danych rodzinach w liczbie ok. 300 robotnic oraz czerwiu krytego z powierzchni ok. 3 cm2 plastra (tj. ok. 250 postaci
rozwojowych) w celu ustalenia wyjciowego stopnia in-wazji Varroa destructor w rodzinach pszczelich. Nastêp-nie w rodzinach umieszczono po dwa paski Apitrazu, za-wieszaj¹c je w skrajnych uliczkach z czerwiem. W 2003 r. by³y to paski z serii dowiadczalnej, przygotowane w labo-ratorium Instytutu Przemys³u Organicznego w Warszawie,
Skutecznoæ warroabójcza Apitrazu
BO¯ENA CHUDA-MICKIEWICZ, JAROS£AW PRABUCKI, JERZY KAZIMIERCZAK*, JERZY SAMBORSKI
Zak³ad Pszczelnictwa Wydzia³u Biotechnologii i Hodowli Zwierz¹t AR, ul. Doktora Judyma 20, 71-466 Szczecin *Instytut Przemys³u Organicznego, ul. Annapol 6, 03-236 Warszawa
Chuda-Mickiewicz B., Prabucki J., Kazimierczak J., Samborski J.
The varroacidal efficacy of Apitraz Summary
The study aimed at determining the efficacy of controlling Varroa destructor mites with Apitraz strips in honey-bee colonies. Moreover, the amount of an active ingredient (amitraz) freed from the strips during their 6-week-long exposure in colonies was examined. The efficacy of parasite control with Apitraz was high. On the average, 816.37 mites were killed when using Apitraz. The control application of Bayvarol resulted in a fall-off of 5.05 parasites. Assuming the total parasite fall-off as 100%, the efficacy of Apitraz against varroosis amounted to 99.38%. Up to the fourth week of drug administration, over 80% of the mites died in honey-bee colonies. Out of 453.6 mg of the amitraz contained in a micro-layer of two strips, 104 to 223 mg (162 mg on the average) had been freed during their exposure in honey-bee colonies. Regarding the efficacy of varroosis control in honey-bee colonies to the amount of active ingredient freed from the strips that it was determined that it was not conditioned by the amount of freed amitraz (within the range examined), as the calculated coefficient of the correlation was insignificant (r = 0.77).
Medycyna Wet. 2007, 63 (1) 111
z ok. 230 mg amitrazy w mikro-warstwie powierzchniowej paska, za w 2004 r. zawieraj¹ce 200 mg amitrazy w warstwie pokrywaj¹-cej pasek, produkcji BIOWET w Pu³awach. Wielkoæ osypu roz-tocza kontrolowano co 3-4 dni zbieraj¹c martwe osobniki z osiat-kowanych wk³adek dennicowych uli. Po 6-tygodniowej ekspozycji Apitrazu w rodzinach (zalecanej przez producenta) pobrano próby pszczó³ oraz umieszczono w nich po cztery paski Bayvarolu (s.a. flu-metryna) na okres 3 tygodni, aby dokonaæ oceny skutecznoci war-roabójczej Apitrazu. W
pierw-szym roku badañ w Instytucie Przemys³u Organicznego okrelono zawartoæ amitrazy w wycofanych z rodzin pas-kach.
Wyniki i omówienie
Przeprowadzone badania pszczó³ robotnic oraz czer-wiu pszczelego przed podaniem preparatu warroabój-czego wykaza³y, ¿e rodziny w kolejnych latach badañ ró¿ni³y siê znacznie wyjciowym stopniem pora¿enia Varroa destrctor (tab. 1). W 2003 r. rednia intensyw-noæ pora¿enia pszczó³ roztoczem wynosi³a jedynie 0,92%, za w 2004 r. 9,12%, by³a zatem prawie 10--krotnie wiêksza. Czerw pszczeli charakteryzowa³ siê znacznie wiêksz¹ intensywnoci¹ pora¿enia w obu la-tach, które wynosi³o w 2003 r. 5,36%, a w 2004 r. a¿ 98,24% przy ekstensywnoci pora¿enia (%
czerwio-komórek zara¿onych paso¿ytem) wynosz¹cej w 2003 r. 1,79% a w 2004 r. 25% (tab. 1).
W czasie 6-tygodniowej ekspozycji pasków Apitra-zu w rodzinach pszczelich w 2003 r. osypa³o siê prze-ciêtnie po 314,9 samic roztocza, a w 2004 r. redni osyp paso¿yta wyniós³ 1373,5 roztoczy (tab. 2). W na-stêpstwie kontrolnego zaaplikowania rodzinom pre-paratu warroabójczego (Bayvarolu), dla okrelania sku-tecznoci leczniczej Apitrazu, z wk³adek dennicowych zebrano w 2003 r. po 6,9 paso¿ytów, za w 2004 r. po 3,0 paso¿yty w przeliczeniu na jedn¹ rodzinê. Sku-tecznoæ zabiegu leczniczego ocenianym lekiem by³a wysoka i wynosi³a w kolejnych latach badañ 97,86% i 99,86%, przy redniej z dwóch lat 99,38% (tab. 2). Analizuj¹c wielkoæ osypu Varroa destructor w ko-lejnych tygodniach terapii Apitrazem stwierdzono, ¿e przewa¿aj¹ca wiêkszoæ roztoczy, ponad 80%, w obu latach badañ, ginê³a do czwartego tygodnia ekspozy-cji pasków z amitraz¹ w rodzinach pszczelich (ryc. 1). Badanie pszczó³ przeprowadzone bezporednio po wycofaniu pasków Apitrazu wykaza³o znacz¹cy spa-dek inwazji paso¿yta w rodzinach pszczelich. Prze-ciêtna intensywnoæ pora¿enia pszczó³ wynosi³a 0,11% w 2003 r. a w 2004 r. nie stwierdzono roztoczy na psz-czo³ach (tab. 3). Uwzglêdniaj¹c wyjciow¹ intensyw-noæ pora¿enia robotnic oraz stwierdzon¹ po zakoñ-czeniu leczenia Apitrazem, wyliczono (12) skutecz-noæ warroabójcz¹ preparatu, która wynios³a 98,44%. Uzyskany wynik wskazuje równie¿ na wysok¹ sku-tecznoæ warroabójcz¹ Apitrazu, choæ jest ona o oko-³o 1% ni¿sza ani¿eli stwierdzona po zakoñczeniu le-czenia Apitrazem przy kontrolnej aplikacji rodzinom
preparatu przeciw warrozie (tab. 2).
y n a d a B ³ a ir e t a m Stopieñinwazij Rokbadañ Zakres rednio y ³ o z c z s P e c i n t o b o r intens(%yw)noæ 3 0 0 2 4 0 0 2 20,,9294--321,,9265 09,,9122 x 4,50 y t y r k w r e z C æ o n w y s n e t n i ) % ( 3 0 0 2 4 0 0 2 80,,4080--21434,,5077 985,,32641 x 53,051 æ o n w y s n e t s k e ) % ( 3 0 0 2 4 0 0 2 30,,0030--545,2,280 251,,70901 x 25,851 Tab. 1. Wyjciowe pora¿enie rodzin pszczelich Varroa destructor
k o R ñ a d a b Osyppaso¿yta z a rt i p A Konrtola(Bayvaro)l m e ³ ó g O s e r k a z rednio zakres rednio 3 0 0 2 .lrotzoc%zyr/odiznê 911,5400--410708,0 319174,,8906 00-8-1,530 26,,9140 312010,8 4 0 0 2 .lrotzoc%zyr/odiznê 992,5262--3120102,0 1139793,,75801 00-0-1,708 30,,0202 1317060,5 x .lrotzoc%zyr/odiznê 819196,,3387 50,,0652
Tab. 2. Skutecznoæ warroabójcza pasków Apitrazu
Ryc. 1. Skutecznoæ zwalczania Varroa destructor
Tab. 3. Ocena pora¿enia rodzin Varroa de-structor po zastosowaniu Apitrazu
y n a d a B ³ a ir e t a m bRadoakñ æ o n w y s n e t n I s e r k a z rednio y ³ o z c z s P e c i n t o b o r 3 0 0 2 4 0 0 2 00,,0000--01,,0390 00,,0101 x 0,07 _ _ _ _ _
Medycyna Wet. 2007, 63 (1) 112
Ocena zawartoci amitrazy w paskach po wycofaniu ich z rodzin w 2003 r. wykaza³a, ¿e iloæ uwolnionej amitrazy z dwóch pasków w okresie ich 6-tygodniowej ekspozycji w ro-dzinach by³a zró¿nicowana, oscyluj¹c w granicach od 104 (w rodzinie nr 8) do 223 mg (w rodzinie nr 2), rednio za wynosi³a 162 mg (z przeciêtnej wyjciowej zawartoci amitra-zy w mikrowarstwie dwóch pasków 453,6 mg) ryc. 2. Od-nosz¹c skutecznoæ zwalczania Varroa destructor w rodzinach do iloci uwolnionej substancji
czynnej z pasków stwierdzono, ¿e nie by³a ona uwa-runkowana iloci¹ uwolnionej amitrazy (w badanym zakresie), gdy¿ wyliczony wspó³czynnik korelacji (r = 0,77) nie by³ istotny.
Wykazana w badaniach bardzo wysoka 97-99% skutecznoæ zwalczania paso¿yta dla Apitrazu prze-wy¿sza³a o 15-27% skutecznoæ stwierdzon¹ przez Bieñkowsk¹ i wsp. (1). Uzyskanie znacznie lepszego efektu terapeutycznego w badaniach w³asnych by³o wynikiem wysokiej od 91,5% do 100% skutecz-noci preparatu we wszystkich rodzinach w obu la-tach. W badaniach Bieñkowskiej i wsp. (1) by³a ona znacznie ni¿sza i zró¿nicowana od 66,6% do 98,6%. Zró¿nicowan¹ skutecznoæ zwalczania warrozy Api-varem w okresie jesieni 2003 r. odnotowano równie¿ we Francji (3). W Hiszpanii przy aplikacji wiosn¹ Apivaru przez 6 tygodni skutecznoæ leku wynosi³a 91%, a przy 10-tygodniowej terapii wzros³a do 95% (4). By³a zatem ni¿sza (o 4%) od stwierdzonej w ba-daniach w³asnych przy 6-tygodniowej ekspozycji pas-ków Apitrazu, pomimo 2,5-krotnie wiêkszej zawar-toci amitrazy w paskach Apivaru.
Wnioski
1. Stosuj¹c Apitraz do zwalczania warrozy w rodzi-nach pszczelich uzyskuje siê bardzo wysok¹ skutecz-noæ zabiegu leczniczego.
2. Skutecznoæ leczenia Apitrazem nie jest uwarun-kowana iloci¹ uwolnionej amitrazy z mikrowarstwy pokrywaj¹cej paski.
Pimiennictwo
1.Bieñkowska M., Pohorecka K., Gerulal D., Szymula J., Panasiuk B.: Ocena terenowej skutecznoci waroabójczej preparatów Biowar i Apitraz. Mat. 42 Konf. Pszczelarskiej, Oddzia³ Pszczelnictwa ISK, Pu³awy 8-9.03.2005, s. 65. 2.Chuda-Mickiewicz B., Prabucki J., Kazimierczak J., Peru¿yñski J.: The Re-used Apifos strips in Varoa destructor control. Acta Sci. Pol., Med. Vet. 2003, 2, 49-54.
3.Faucon J.-P., Drajnudel P.: Preliminary observations on the loss in efficacy of amitraz for controlling Varroa destructor in French apiaries. Proc. First Europ. Conf. Apidology, Udine 19-23.09.2004, s. 106-107.
4.Higes Pascual M., Martín Hernández R., Sanz López A., Siménez Sevilla J. J., Bernal Yagüe J. L., Nozal Nalda Ma. J.: Spring efficacy of Apivar, Apistan
and Apitimol in the control of varroosis in honeybee in Mediterranean clima-te. Proc. First Europ. Conf. Apidology, Udine 19-23.09.2004, s. 107. 5.Hemmerling Ch., Augustyniak B., Risto Ch.: Geesamt-Amitraz-Rückstände
in Bienenhonigen. Nahrung 1991, 35, 1047-1052.
6.Konopacka Z., Bieñkowska M., Grula D.: The efficacy of Apifos a new varroa killing formula. Pszczel. Zesz. Nauk. 2000, 44, 209-215.
7.Korta E., Bakkali A., Berueta A., Gallo B., Vicente B., Kilchenmann, Bogdanov S.: Study of akaricide stability in honey. Characterization of ami-traz degradation products in honey and beeswax. J. Agric. Food Chem. 2001, 49, 5835-5842.
8.Maver L., Poklukar J.: Cumafos and amitraz residues in Slovenian honey. Apiacta 2003, 38, 54-57.
9.Nowacka-Krukowska N.: Pozosta³oci syntetycznych substancji warroabój-czych w miodzie i w wosku Polska a kraje Unii Europejskiej. Post. Ochr. Rol. 2001, 41, 145-149.
10.Pohorecka K. (red.): Warroza, [w:] Podstawowe zasady diagnostyki, zwal-czania i profilaktyki chorób czerwia i pszczó³ Apis mellifera L. w wietle dyrektyw unijnych i aktów prawnych obowi¹zuj¹cych w kraju. Wyd. PIWet., Pu³awy 2003, 87-103.
11.Romaniuk K., Witkiewicz W.: Skutecznoæ preparatu Apifos do zwalczania inwazji Varroa jacobsoni u pszczó³. Medycyna Wet. 2000, 56, 665-666. 12.ledziñski B., Cielak L., Konopacka Z.: Bromfenvinphos in control of
Varroa jacobsoni mite. Pszczel. Zesz. Nauk. 1996, 40, 179-182.
13.Veselý V., Titìra D., Lenièek J., Sekyra M.: Amitraz and its residues in beeswax after 20 years of Varroa treatment in the Czech Republic. Proc. First Europ. Conf. Apidology, Udine 19-23.09.2004, s. 106.
14.Wallner K.: Varroacides and their residues in bee products. Apidologie 1999, 30, 235-248.
Adres autora: dr hab. Bo¿ena Chuda-Mickiewicz, prof. nadzw., ul. Dok-tora Judyma 20, 70-466 Szczecin; e-mail: bozena.chuda-mickiewicz@ biot.ar.szczecin.pl
Ryc. 2. Porównanie skutecznoci zwalczania Varroa destructor z iloci¹ uwolnionej ami-trazy
