Medycyna Wet. 2007, 63 (3) 357
Praca oryginalna Original paper
Hodowla byd³a miêsnego uwa¿ana jest za jedn¹ z najbardziej perspektywicznych dziedzin produkcji zwierzêcej w Polsce. Przed hodowcami, którzy rozwa-¿aj¹ mo¿liwoæ podjêcia tego kierunku produkcji staje od pocz¹tku wiele problemów, wród których niezwy-kle istotnym jest wybór rasy. Nieliczna czystorasowa ¿eñska populacja byd³a miêsnego w naszym kraju re-prezentowana jest przez krowy 9 ras (2). Ka¿da z nich ma swoje zalety i wady oraz zró¿nicowane wymagania odnonie do warunków utrzymania, ¿ywienia oraz pra-coch³onnoci, a tak¿e wiedzy i dowiadczenia hodow-cy zwi¹zanych z problemami prowadzenia stada (do-zorowanie porodów, zabiegi zootechniczno-weteryna-ryjne, przemieszczanie zwierz¹t itp.). Dla hodowców o stosunkowo niewielkim dowiadczeniu godn¹ pole-cenia jest francuska rasa salers, która doskonale spraw-dza siê w warunkach chowu ekstensywnego, tj. przy tanim ¿ywieniu z maksymalnym wykorzystaniem na-turalnych u¿ytków zielonych oraz ca³orocznym utrzy-maniem stada podstawowego bez pomieszczeñ. Wród innych zalet tej rasy nale¿y wymieniæ bardzo dobr¹ p³od-noæ, ³atwoæ ocieleñ, du¿¹ ¿ywotnoæ ciel¹t, wysok¹ mlecznoæ, ³agodny charakter i opiekuñczoæ krów, d³u-gowiecznoæ. Wszystkie te cechy maj¹ wp³yw na
wy-niki odchowu ciel¹t, a te z kolei bezporednio decydu-j¹ o ekonomicznej efektywnoci tego kierunku pro-dukcji.
Masa krowy, przez jej powi¹zanie z kalibrem, ma bezporedni wp³yw na przebieg porodu (wiêksze kro-wy maj¹ zazkro-wyczaj wiêksz¹ powierzchniê kana³u mied-nicy) i masê cielêcia przy urodzeniu, która obok ¿ywie-nia ma znacz¹cy wp³yw na przyrosty dobowe ciel¹t w okresie odchowu (1, 6). Przyrosty dobowe ciel¹t do 210. dnia ¿ycia decyduj¹ o ich masie cia³a przy odsa-dzeniu, ta za ma wp³yw na zysk ze sprzeda¿y odsad-ków (g³ównie buhajodsad-ków) lub na koszty ¿ywienia zimo-wego ja³ówek przeznaczonych do hodowli, które mu-sz¹ uzyskaæ minimaln¹ masê cia³a w momencie ich kry-cia w wieku 15 miesiêcy.
Kolejnoæ ocielenia w sposób istotny wp³ywa na masê cielêcia przy urodzeniu. Mniejsze cielêta rodz¹ najczê-ciej pierwiastki i krowy rodz¹ce drugie cielê. Wynika to g³ównie z konkurencji miêdzy rozwojem w³asnego organizmu a przyrostem masy p³odu (5, 12).
Sezon ocielenia bezporednio oddzia³uje na koszty utrzymania stada podstawowego (maksymalne wyko-rzystanie ca³ego sezonu pastwiskowego) oraz na jakoæ ciel¹t hodowlanych (zdrowotnoæ, tempo wzrostu).
Wp³yw masy cia³a krowy, kolejnoci i sezonu
ocielenia oraz p³ci i masy cielêcia przy urodzeniu
na wyniki odchowu ciel¹t rasy salers
TOMASZ PRZYSUCHA, HENRYK GRODZKI, JAN SLÓSARZZak³ad Hodowli Byd³a Wydzia³u Nauk o Zwierzêtach SGGW, ul. Ciszewskiego 8, 02-786 Warszawa
Przysucha T., Grodzki H., Slósarz J.
Influence of cow body weight, calving number and season, calf sex and body weight at birth on rearing results of Salers calves
Summary
The aim of the study was to determine the influence of cow body weight, calving number and season, calf sex and body weight at birth on rearing results of Salers calves. The analysis was based on the results of the beef recording test conducted by Polish Beef Cattle Breeders & Producers Association over the years 1997-2002. A significant influence of cow body weight at calving as well as calving number on all the investigated traits was stated. The heaviest cows delivered calves heavier by 2 kg than those weighing up to 500 kg. Primiparous cows and those calving for the second time delivered much lighter calves than older ones. The discussed factors also had a significant effect on growth rate and body weight of calves at weaning. The calving season proved to have a significant effect on rearing results. Calves born in the proper season, i.e. from January to May, were heavier by over 17 kg at weaning and had a higher daily body weight gain by about 80 g at rearing. A significant influence of calf body weight at birth on its body weight at 210 days was observed. The sex of calves proved to be highly significant on growth rate and body weight at weaning. Bull-calves had a daily gain higher by about 80 g than heifer-calves and consequently were heavier by over 16 kg at weaning.
Medycyna Wet. 2007, 63 (3) 358
P³eæ cielêcia najczêciej ma wp³yw na jego masê cia-³a przy urodzeniu. Rodz¹ce siê buhajki maj¹ zazwyczaj wy¿sz¹ masê cia³a od cieliczek (4). Ró¿nice w masach ciel¹t ró¿nych p³ci przy urodzeniu wynikaj¹ czêciowo z faktu, ¿e ci¹¿e z p³odem mêskim s¹ z regu³y d³u¿sze o 1-2 dni.
Celem badañ by³o okrelenie wp³ywu wybranych czynników tj. masy cia³a krowy, kolejnoci i sezonu ocielenia oraz p³ci i masy cielêcia przy urodzeniu na wyniki odchowu ciel¹t rasy salers.
Materia³ i metody
Analizowano wyniki oceny u¿ytkowoci byd³a miêsnej rasy salers za lata 1997-2002 prowadzonej przez Polski Zwi¹zek Hodowców i Producentów Byd³a Miêsnego. Dane obejmowa³y nastêpuj¹ce informacje: masê krowy przy ocie-leniu, kolejnoæ i sezon ocielenia, p³eæ i masê ciel¹t przy urodzeniu oraz standaryzowane masy ciel¹t w wieku 210 dni. Dla wiêkszoci analizowanych czynników liczebnoæ wynosi³a 550 sztuk ciel¹t. Poniewa¿ p³eæ cielêcia by³a re-jestrowana tylko w ostatnich trzech latach liczebnoæ dla tego czynnika by³a mniejsza i wynosi³a 276 sztuk. Powy¿-sze dane by³y analizowane za pomoc¹ jednoczynnikowej
analizy wariancji metod¹ najmniejszych kwadratów (3). Oszacowano wp³yw masy krowy (£ 500, 501-600, > 600), kolejnoci ocielenia (1, 2, 3, 4, ³ 5), sezonu ocielenia (sty-czeñ-maj, czerwiec-grudzieñ) oraz masy cielêcia przy uro-dzeniu (£ 35 kg, > 35 kg) na masy cia³a i przyrosty dobo-we ciel¹t w okresie odchowu.
Wyniki i omówienie
W tab. 1 przedstawiono wp³ywu masy cia³a krowy, kolejnoci i sezonu ocielenia oraz p³ci i masy cielêcia przy urodzeniu na wyniki odchowu ciel¹t.
rednia masa cia³a w wieku 210 dni i przyrosty do-bowe ciel¹t rasy salers w okresie 7-miesiêcznego od-chowu przy krowach matkach by³y wysokie i wynosi-³y, odpowiednio, 228,9 kg i 927,1 g/dobê. Takie przy-rosty sprawiaj¹, ¿e po odsadzeniu ciel¹t w wieku oko³o 210 dni i krótkim (1-2-miesiêcznym) opasie uzupe³nia-j¹cym buhajki wyeliminowane z hodowli mog¹ byæ sprzedane na eksport za korzystn¹ cenê przy masie cia-³a ok. 300 kg. Uzyskane rednie przyrosty dobowe cie-liczek przekraczaj¹ znacznie okrelony w standardzie hodowlanym dla tej rasy minimalny dobowy przyrost masy cia³a ja³ówek do wieku 210 dni, który okrelony jest na 870 g/dobê. Przyrosty te gwarantuj¹, ¿e po odsadze-niu przy ¿ywieodsadze-niu zapewnia-j¹cym przyrost dobowy 550--650 g, ja³ówki uzyskaj¹ wy-magan¹ do krycia masê cia³a w wieku 15 miesiêcy.
Stwierdzono istotny wp³yw masy krowy przy ocieleniu na wszystkie bada-ne cechy. Krowy o najwy¿-szej masie rodzi³y cielêta o 2 kg ciê¿sze ni¿ krowy o masie cia³a nie przekracza-j¹cej 500 kg. Masa krowy mia³a równie¿ istotny wp³yw na przyrosty ciel¹t w okresie odchowu i masê ciel¹t przy odsadzeniu. Masa krowy matki wymieniana jest wród wielu czynników warunkuj¹-cych prawid³owy wzrost i rozwój ciel¹t. Liczne bada-nia wykaza³y, ¿e ma ona istotny wp³yw na masê cie-lêcia przy urodzeniu i przy-rosty dobowe w okresie od-chowu (13-17). Dlatego te¿ masa krowy w wieku dojrza-³ym jest wa¿n¹ cech¹ uwzglêd-nian¹ w programach hodow-lanych. Cele hodowlane dla wiêkszoci ras miêsnych skierowane s¹ na masywne krowy o du¿ym kalibrze.
Tab. 1. Wp³yw masy cia³a krowy, kolejnoci i sezonu ocielenia oraz p³ci i masy cielêcia przy urodzeniu na wyniki odchowu ciel¹t rasy salers (LSM ± SE)
Objanienie: rednie w obrêbie kolumny i czynnika oznaczone ró¿nymi literami ró¿ni¹ siê od siebie istotnie: ma³e litery p £ 0,05, du¿e litery p £ 0,01
a h c e C n wwMiaeksauc2i1a0³adni ) g k ( a ³ a i c y s a m t s o r y z r P a i n e z d o r u d o a i c y ¿ a i n d . 0 1 2 o d ) g k ( e w o b o d y t s o r y z r P a ³ a i c y s a m a i n d . 0 1 2 o d ) g ( a ³ a i c a s a M u i n e z d o r u y z r p ) g k ( ) g k ( y w o r k a s a M £500 212 208,46AB±6,97 173,35AB±6,90 825,46AB±32,85 31,92A±0,62 0 0 6 -1 0 5 186 235,86B±4,42 201,84B±4,38 961,16B±20,84 33,63B±0,39 0 0 6 > 152 242,40A±5,08 208,89A±5,04 994,72A±23,97 33,92A±0,44 a i n e l e i c o æ o n j e l o K 1 264 204,25ABCd±4,98 171,41ABCd±4,93 816,22ABcd±23,47 31,63ABC±0,44 2 185 224,22dF±6,50 189,07dF±6,44 900,34dF±30,67 31,64CF±0,58 3 161 229,14Ce±7,36 194,44Ce±7,29 925,89ce±34,73 34,79BE±0,66 4 178 237,18A±6,26 202,62A±6,20 964,86A±29,52 33,60AD±0,56 ³ 5 162 249,78BeF±7,17 215,93BeF±7,10 1028,26BeF±33,83 31,64DEF±0,63 a i n e l e i c o n o z e S V -I 483 237,59A±2,95 203,15A±2,92 967,39A±13,90 33,04±0,25 II X -I V 167 220,23B±6,10 186,24B±6,05 886,84B±28,79 33,27±0,54 ) g k ( u i n e z d o r u y z r p a i c ê l e i c a s a M £ 53 393 223,98A±3,89 192,89±3,85 918,52±18,35 5 3 > 157 233,85B±4,70 196,50±4,66 935,71±22,17 m e z a R 550 228,91±3,67 194,69±3,64 927,11±17,33 33,15±0,32 a i c ê l e i c æ e ³ P a k z c il e i c 146 220,96A±3,00 189,28A±2,89 901,17A±13,76 31,71±0,36 k e j a h u b 130 237,08B±3,18 205,38B±3,06 977,99B±14,58 31,70±0,38 m e z a R 276 229,02±2,18 197,31±2,11 939,58±10,02 31,71±0,26
Medycyna Wet. 2007, 63 (3) 359
Kolejnoæ ocielenia mia³a istotny statystycznie wp³yw na wszystkie analizowane cechy. Krowy pierwiastki i ciel¹ce siê po raz drugi oraz pi¹ty i kolejny rodzi³y znacznie l¿ejsze cielêta od tych, które rodzi³y trzecie czy czwarte cielê. Podobne wyniki uzyskali inni auto-rzy (10, 11). Wynika z tego, ¿e pasze stosowane w ¿y-wieniu cielnych ja³ówek i m³odych krów powinny mieæ wy¿sz¹ wartoæ pokarmow¹ ni¿ stosowane w ¿ywieniu krów somatycznie dojrza³ych, poniewa¿ s¹ to zwierzê-ta w dalszym ci¹gu rosn¹ce i pasza musi pokrywaæ za-równo zapotrzebowanie na ich wzrost, jak i wzrost roz-wijaj¹cego siê p³odu. Stwierdzono istotny wp³yw ko-lejnoci ocielenia na wyniki odchowu mierzone mas¹ cia³a przy odsadzeniu i przyrostami dobowymi ciel¹t.
Sezon ocielenia istotnie wp³ywa³ na wyniki odcho-wu ciel¹t. Cielêta rodz¹ce siê od stycznia do maja mia-³y o ponad 17 kg wy¿sz¹ masê cia³a przy odsadzeniu i o ok. 80 g wy¿sze przyrosty dobowe w okresie odchowu. W hodowlanych stadach miêsnych sezonowoæ leñ ma du¿e znaczenie, poniewa¿ w³aciwy termin ocie-lenia pozwala na uzyskanie najlepszego materia³u ho-dowlanego przy najmniejszych kosztach (maksymalne wykorzystanie pastwiska w okresie odchowu ciel¹t). Wed³ug wielu autorów (7-9), okres krycia i wynikaj¹cy z niego czas ocieleñ nie powinny byæ d³u¿sze ni¿ 2-3 miesi¹ce. Przy ca³odobowym pastwiskowym utrzyma-niu krowy miêsne powinny cieliæ siê w zimie (opty-malnie: styczeñ, luty, marzec). Urodzone w tych mie-si¹cach cielêta po pierwszym okresie odpojenia mle-kiem s¹ przygotowane (rozwój przed¿o³¹dków) do pe³-nego wykorzystania pastwiska, szybko przyrastaj¹, s¹ zdrowe i dobrze rozwiniête, i w konsekwencji uzyska-ny przyrost masy cia³a jest obci¹¿ouzyska-ny najmniejszymi kosztami. Nale¿y te¿ podkreliæ, ¿e przy zimowych ocieleniach moment odsadzania ciel¹t zbiega siê ze zu-bo¿eniem pastwiska jesieni¹, czego konsekwencj¹ jest naturalne zasuszenie cielnych krów.
Wykazano istotny wp³yw masy cielêcia przy urodze-niu na masê cia³a przy odsadzeurodze-niu w wieku 210 dni. Cielêta o najwy¿szej masie przy urodzeniu by³y rów-nie¿ najciê¿sze przy zakoñczeniu odchowu. Badany czynnik nie mia³ jednak wp³ywu na wielkoæ przy-rostów dobowych miêdzy 1. a 210. dniem ¿ycia.
Stwierdzono istotny wp³yw p³ci cielêcia na tempo wzrostu i masê cia³a przy odsadzeniu. Potwierdza to, ¿e buhajki maj¹ znacznie wy¿sz¹ wartoæ opasow¹ ni¿ cieliczki. Przyrosty dobowe buhajków by³y o prawie 80 g/dobê wy¿sze ni¿ cieliczek (978 i 901 gramów) w rezultacie czego ich masa cia³a przy odsadzeniu ró¿-ni³a siê o ponad 16 kg. Nie stwierdzono istotnego wp³y-wu p³ci cielêcia na jego masê cia³a przy urodzeniu.
Podsumowanie
Stwierdzono wysoko istotny wp³yw masy krowy przy ocieleniu oraz kolejnoci ocielenia na wszystkie bada-ne cechy. Krowy o najwy¿szej masie rodzi³y cielêta o 2 kg ciê¿sze ni¿ krowy o masie cia³a nie przekracza-j¹cej 500 kg. Krowy pierwiastki i ciel¹ce siê po raz drugi
oraz pi¹ty i kolejny rodzi³y znacznie l¿ejsze cielêta od tych, które rodzi³y trzecie czy czwarte cielê. Czynniki te mia³y równie¿ wysoko istotny wp³yw na przyrosty ciel¹t w okresie odchowu i masy ciel¹t przy odsadze-niu. Sezon ocielenia mia³ wysoko istotny wp³yw na wyniki odchowu ciel¹t. Cielêta rodz¹ce siê w prefero-wanym sezonie, tj. od stycznia do maja mia³y o ponad 17 kg wy¿sz¹ masê cia³a przy odsadzeniu i o ok. 80 g wy¿sze przyrosty dobowe w okresie odchowu. Wyka-zano wysoko istotny wp³yw masy cielêcia przy urodze-niu na masê cia³a przy odsadzeurodze-niu w wieku 210 dni. Cielêta o najwy¿szej masie przy urodzeniu by³y rów-nie¿ najciê¿sze przy zakoñczeniu odchowu.
Stwierdzono wysoko istotny wp³yw p³ci cielêcia na tempo wzrostu i masê cia³a przy odsadzeniu. Przyrosty dobowe buhajków by³y o prawie 80 g/dobê wy¿sze ni¿ cieliczek, w rezultacie czego ich masy cia³a przy odsa-dzeniu ró¿ni³y siê o ponad 16 kg.
Pimiennictwo
1.Andersen B. B.: Animal size and efficiency, with special reference to growth and feed conversion in cattle. Anim. Prod. 1978, 27, 381-391.
2.Anon.: Polski Zwi¹zek Hodowców i Producentów Byd³a Miêsnego: Ocena wartoci u¿ytkowej byd³a ras miêsnych. Wyniki za rok 2004. Warszawa 2005, 7-32.
3.Anon.: Statistical Product and Service Solution base version 12.0 for Win-dows. SPSS Inc. USA 2004.
4.Bellows R. A., Short G. P., Kitto G. P., Staigmiller R. B., Mac Neil M. D.: Influence of sire, sex of fetus and type of pregnancy on conceptus develop-ment. Theriogenology 1990, 34, 941-954.
5.Berger P. J., Cubas, A. C., Koehler K. J., Healey M. H.: Factors affecting distocia and early calf mortality in Angus cows and heifers. J. Anim. Sci. 1992, 70, 1775-1786.
6.Brown C. J., Johnson Z. B., Brown Jr. A. H.: Between and within breed variation in mature weight and maturing interval of beef cattle. J. Anim. Sci. 1989, 67, (Suppl. 2), 9.
7.Choroszy Z., Trela J., Kurzbauer-Choroszy B.: Produkcja miêsa wo³owego od ró¿nych typów mieszañców byd³a miêsnego przy wykorzystaniu u¿ytków zielonych. Zesz. Nauk. Przegl. Hod. 1994, 14, 235-241.
8.Dobicki A.: Technologiczne aspekty efektywnoci produkcji w populacjach miêsnych byd³a. Zesz. Nauk. Przegl. Hod. 1995, 17, 57-71.
9.Jasiorowski H.: Blaski i cienie hodowli byd³a miêsnego w Polsce. Wie Jutra 1999, nr 7-8, 27-28.
10.Krzywda W., Szarek J., Adamczyk K.: Charakterystyka wycieleñ krów rasy Charolaise hodowanych w Polsce. Rocz. Nauk. Zoot., Suppl. 2002, 15, 201-207.
11.Krzywda W., Szarek J., Gil Z., Adamczyk K., Buleca J.: Charakterystyka byd³a rasy Limousine hodowanego w Polsce. Rocz. Nauk. Zoot., Suppl. 2002, 15, 209-212.
12.Meyer C. L., Berger P. J., Koehler K. J.: Interactions among factors affecting stillbirth in Holstein cattle in the United States. J. Dairy Sci. 2000, 83, 2657--2663.
13.Przysucha T., Czarnecki vel Sarnecki M., Grodzki H., Zdziarski K.: Analiza wp³ywu wybranych czynników na tempo wzrostu ciel¹t rasy hereford. Zesz. Nauk. Przegl. Hod. 2002, 60, 233-243.
14.Przysucha T., Czarnecki vel Sarnecki M., Grodzki H., Zdziarski K.: The in-fluence of selected factors on body weight and daily gains of Angus calves. Rocz. Nauk. Zoot., Suppl. 2002, 15, 225-230.
15.Przysucha T., Grodzki H., Char³ampowicz A., Zdziarski K.: The effect of selected factors on growth rate of Limousine calves. Anim. Sci. Pap. Rep. 2002, 20, Suppl. 1, 221-228.
16.Przysucha T., Grodzki H., Na³êcz-Tarwacka T., Zdziarski K.: Analiza wp³y-wu wybranych czynników na masê cia³a i przyrosty ciel¹t rasy charolaise. Zesz. Nauk. Przegl. Hod. 2002, 62, 203-210.
17.Przysucha T., Grodzki H., Prawdzik B., Slósarz J., Zdziarski K.: Analiza wp³ywu wybranych czynników na masê cia³a i przyrosty ciel¹t rasy piemon-tese. Rocz. Nauk Zoot. Supl. 2003, 17, 881-884.
Adres autora: dr in¿. Tomasz Przysucha, ul. Ciszewskiego 8, 02-786 Warszawa; e-mail: przysucha@delta.sggw.waw.pl
