Medycyna Wet. 2007, 63 (6) 708
Praca oryginalna Original paper
Postêp w doskonaleniu u¿ytkowoci miêsnej wiñ ³¹czy siê z wieloma ujemnymi nastêpstwami, takimi jak: gorsza reprodukcja loch, zwiêkszone upadki prosi¹t w trakcie od-chowu, s³abiej rozwiniêty przewód pokarmowy, zwiêkszo-na niewydolnoæ uk³adu kr¹¿enia, podatnoæ zwiêkszo-na stres (1, 3, 12, 25, 28). G³ównymi nonikami postêpu s¹ knury i jako rozp³odniki powinny charakteryzowaæ siê bardzo dobrymi wynikami oceny cech tucznych i rzenych oraz dobrym zdrowiem i kondycj¹ fizyczn¹ (16, 29). W ostatnich latach obserwuje siê obni¿enie efektywnoci rozp³odowej sam-ców. Oko³o 40% knurów kierowanych do rozp³odu podle-ga brakowaniu z powodu os³abienia lub zaniku popêdu p³ciowego, niskiej jakoci nasienia oraz niewydolnoci fi-zycznej (16, 21). W krajowych programach hybrydyzacji wiñ szczególne miejsce zajmuje rasa duroc, gdy¿ niwelu-je uniwelu-jemne i poprawia korzystne cechy ras u¿ytych do krzy-¿owania, szczególnie w zakresie jakoci miêsa (8, 12). Równie¿ rasa hampshire stanowi dobry komponent ojcow-ski w krzy¿owaniu towarowym, gdy¿ wyranie poprawia parametry odchowu prosi¹t i efekty tuczu (23). Jednak naj-wiêksze uznanie wród hodowców zdoby³a rasa pietrain z uwagi na wybitn¹ miêsnoæ (2, 10, 30).
Od 1996 r. przepisy hodowlane umo¿liwiaj¹ u¿ywanie w rozrodzie knurów mieszañców dwóch ras. W porówna-niu ze zwierzêtami czysto rasowymi mieszañce charakte-ryzuj¹ siê lepszym przystosowaniem do rodowiska i wy-korzystaniem pasz, a ich efekty produkcyjne s¹ zwykle wy¿-sze o 5-15% (2, 4, 20, 22, 23). Knury takie czêsto
wykazu-j¹ heterozjê ojcowsk¹, przejawiawykazu-j¹c¹ siê wiêkszym wigo-rem oraz lepsz¹ jakoci¹ nasienia, co decyduje o wysokiej skutecznoci krycia (11, 17, 30). W stacjach unasienniania loch (SUL) stwierdzono, ¿e ³atwiej od nich pobraæ nasie-nie i uzyskuje siê z nasie-niego wiêcej porcji inseminacyjnych. Du¿¹ popularnoci¹ ciesz¹ siê mieszañce rasy pietrain z duroc i hampshire, dobrze przekazuj¹ce cechy wysokiej miêsnoci i mniej k³opotliwe w u¿ytkowaniu od czysto rasowych knurów pietrain (12, 16).
Celem badañ by³o okrelenie zale¿noci miêdzy wyni-kami oceny przy¿yciowej knurów ras ojcowskich i mie-szañców dwurasowych a efektami ich u¿ytkowania rozp³o-dowego w stacjach unasienniania loch.
Materia³ i metody
Badania przeprowadzono na 102 knurach, w tym ras czys-tych: hampshire (H) 6 i pietrain (P) 15 oraz mieszañcach: H × P 21, D (duroc) × P 22, P × H 4 i P × D 34, a tak¿e pobranych od nich ejakulatach, w liczbie 15 190, w tym: H 1081, P 2310, H × P 3392, D × P 3722, P × H 295 i P × D 4390. Analiz¹ objêto rozp³odniki ze stacji unasien-niania loch obs³uguj¹cych region warmiñsko-mazurski: Cie-chanów SUL 1 i Olecko SUL 2, które w latach 1994-2003 przesz³y pe³ny cykl u¿ytkowania w inseminacji, od wstawie-nia do wybrakowawstawie-nia.
Analiz¹ objêto cechy u¿ytkowe knurów: przyrosty dobowe masy cia³a standaryzowane na wiek 180 dni, procent miêsno-ci, indeks oceny przy¿yciowej (IOP), wiek przy rozpoczêciu i zakoñczeniu u¿ytkowania, d³ugoæ okresu u¿ytkowania w
sta-Ocena przy¿yciowa knurów rasy hampshire i pietrain
oraz mieszañców dwurasowych a efekty u¿ytkowania
rozp³odowego w stacjach unasienniania loch
WANDA MILEWSKA
Katedra Hodowli Trzody Chlewnej Wydzia³u Bioin¿ynierii Zwierz¹t UWM, ul. Oczapowskiego 5, 10-719 Olsztyn
Milewska W.
Intravital assessment traits and reproductive results of purebred Hampshire and Pietrain boars
and crossbred boars raised at insemination stations
Summary
The aim of the study was to determine the relationship between traits of intravital assessment (standardized daily gains, content of meat in body, index of intravital assessment) and physical traits of ejaculates from boars raised at Insemination Stations. The material included 102 boars: 21 purebred Hampshire (H), Pietrain (P) and 81 crossbreed HxP, D(Duroc)xP, PxH, PxD and their 15 190 ejaculates. Under analysis were data concerning the following utility traits of boars: standardized daily gains for the age of 180 days, percent content of meat, index of intravital assessment, age of first and last ejaculate collection, period of utility at Insemination Station, causes of culling and traits of ejaculates such as: volume, sperm concentration, number of live spermatozoa, number of doses. There was a significant negative correlation between traits of intravital assessments and traits of ejaculates. It was demonstrated that improving the meatiness of boars without considering the quality of ejaculates could lower the results of reproduction traits.
Medycyna Wet. 2007, 63 (6) 709 cjach oraz przyczyny brakowania, a tak¿e cechy ejakulatów:
objêtoæ, koncentracjê plemników, procent plemników ¿ywych, liczbê plemników w ejakulacie i w dawce inseminacyjnej oraz liczbê dawek inseminacyjnych wyprodukowanych z ejakulatu. Oceniono zwi¹zek cech oceny przy¿yciowej knurów z jako-ci¹ nasienia, porównuj¹c wyodrêbnione w populacji nastêpu-j¹ce grupy knurów: wed³ug kryterium przyrostów dobowych: I < 620 g, II 620-670 g i III > 670 g; wed³ug kryterium miêsnoci: I < 60,2%, II 60,2-62,2% i III > 62,20%; we-d³ug kryterium wartoci indeksu oceny przy¿yciowej (IOP): I < 129 pkt., II 129-139 pkt. i III > 139 pkt. Ponadto okrelono wspó³czynniki korelacji fenotypowej miêdzy cechami oceny przy¿yciowej a cechami ejakulatów.
Analizê zmiennoci badanych cech przeprowadzono wed³ug nastêpuj¹cego modelu matematycznego:
Yijkl = µ + ai + bj + ck + abij + acik + bcijk + abcijk + eijkl gdzie: Yijkl wartoæ cechy, µ rednia populacji, ai efekt rasy; bj efekt stacji; ck efekt oceny przy¿yciowej; abij, acik, bcijk, abcijk efekty wspó³dzia³ania czynników; eijkl b³¹d.
O istotnoci ró¿nic miêdzygrupowych wnioskowano na pod-stawie testu Tukeya. Obliczenia wykonano w programie Sta-tistica pl. wer. 6.0.
Wyniki i omówienie
Z danych zawartych w tab. 1 wynika, ¿e do SUL wsta-wiano najm³odsze knury mieszañce P × H i najd³u¿ej je u¿ytkowano w inseminacji 1037 dni. Z kolei najkrócej 795 dni u¿ytkowano knury P × D, które najpóniej wsta-wiano do stacji. Cecha powy¿sza wykazywa³a du¿¹ zmien-noæ. Okres u¿ytkowania rozp³odowego knurów w Polsce jest doæ krótki i wykazuje znaczne wahania (6, 7, 9, 18, 19). Milewska i wsp. (21) okrelili go na 479-850, nato-miast Owsianny i Konik (24) na 1223 dni. Wykazano wp³yw stacji na d³ugoæ okresu u¿ytkowania knurów (ryc. 1).
Analiza wyników oceny przy¿yciowej badanych knurów wykaza³a, ¿e prezentowa³y one wysok¹ wartoæ hodowla-n¹, która by³a zale¿na od rasy (tab. 1). Masa cia³a mieszañ-ców P × D i D × P przyrasta³a szybciej ni¿ H × P (p £ 0,01)
i H (p £ 0,05). Knury rasy pietrain oraz mieszañce P × D i D × P charakteryzowa³y siê wy¿szym procentem miêsno-ci ni¿ knury rasy hampshire i mieszañce H × P (p £ 0,01). Te grupy zwierz¹t uzyska³y tak¿e wy¿sze wartoci IOP, przy czym najlepsze wyniki uzyska³y knury P × D (143 pkt.), a nastêpnie P (142 pkt.) i D × P (136), co potwierdza rezul-taty wczeniejszych badañ w³asnych (22) i Michalskiej i wsp. (20), a tylko czêciowo wyniki dowiadczeñ Dziad-ka (3) i Kawêckiej (12), którzy najwy¿sze wartoci indek-su stwierdzili u mieszañców D × P.
Du¿e zró¿nicowanie badanej populacji odnotowano w zakresie cech nasienia (tab. 1). Ejakulaty o najwiêkszej objêtoci uzyskiwano od mieszañców P × H 339 ml, a nastêpnie od knurów H i H × P, ale istotne ró¿nice (p £ 0,01) wyst¹pi³y jedynie miêdzy grup¹ H × P oraz grupami D × P i P × D. Najwiêksz¹ koncentracj¹ plemników cecho-wa³y siê ejakulaty knurów rasy pietrain 388 tys./ml, jed-nak statystycznie istotnych ró¿nic miêdzy grupami nie wy-kazano. Wielu autorów stwierdzi³o, i¿ najwiêksz¹ koncen-tracj¹ plemników odznacza³y siê ejakulaty knurów rasy du-roc i mieszañców D × P (3, 16, 17). Z kolei Milewska i wsp. (21) stwierdzili, ¿e ejakulaty rasy duroc mia³y
naj-1016B 301a 714B 1412A 218b 1193A 0 200 400 600 800 1000 1200 1400 1600 wiek knurów na
koñcu u¿ytkowania wiek rozpoczêciau¿ytkowania u¿ytkowaniad³ugoœæ dni
SUL1 SUL2
Ryc. 1. D³ugoæ okresu u¿ytkowania knurów w stacjach una-sienniania loch (SUL)
y h c e c e n a d a B Knuryczystorasowe Knurymieszañce H P H × P D × P P × H P × D )i n d ( a i n a w o k t y ¿ u a i c ê z c o p z o r k e i W 221±89 286±169 247±158 279±177 195±12 302±167 )i n d ( a i n a w o k t y ¿ u u c ñ o k a n k e i W 1183±446 1101±407 1174±497 1179±361 1232±554 1097±322 )i n d ( a i n a w o k t y ¿ u u s e r k o æ o g u ³ D 962±460 815±421 928±444 899±414 1037±543 795±337 ) g ( y w o b o d t s o r y z r p y n a w o z y r a d n a t S 597b±59,4 646±63,4 599B±37,4 652A±30,8 627±14,6 684Aa±46,6 ) % ( æ o n s ê i M 57,3B±2,8 62,8A±1,0 59,1B±2,0 61,1A±1,3 60,2±0,5 61,5A±1,1 )t k p ( j e w o i c y ¿ y z r p y n e c o s k e d n I 121Bb±6,4 142A±13,8 124D±7,4 136aC±7,5 130±1,5 143A±9,7 )l m ( u t a l u k a j e æ o t ê j b O 332±79,2 252±55,7 322A±73,9 245B±44,9 339±73,2 238B±81,7 )l m /. s y t( w ó k i n m e l p a j c a rt n e c n o K 347±139 388±98 306±74 356±103 294±168 343±123 h c y w y ¿ w ó k i n m e l p % 71,9±3,6 72,2B±3,3 75,6A±3,4 71,6B±1,9 70,6±0,6 72,0B±1,7 ) d l m ( e i c a l u k a j e w h c y w y ¿ w ó k i n m e l p a b z c i L 75,97±8,4 68,28±19,3 71,36A±16 58,89±16 64,21±20 52,09B±12 ) d l m ( j e n j y c a n i m e s n i e c w a d w w ó k i n m e l p a b z c i L 3,60±0,50 3,49±0,49 3,78a±0,65 3,21b±0,5 3,17±0,68 3,22b±0,51 u t a l u k a j e z h c y n j y c a n i m e s n i k e w a d a b z c i L 21,8±2,9 20,1±4,6 20,1a±4,4 19,0±2,9 20,5±3,3 16,7b±3,0
Tab. 1. D³ugoæ okresu u¿ytkowania knurów oraz wyniki oceny przy¿yciowej i jakoci nasienia (x ± s)
Medycyna Wet. 2007, 63 (6) 710 u t a l u k a j e y h c e C j e w o i c y ¿ y z r p y n e c o y h c e C e w o b o d y t s o r y z r P %miêsnoci WatroæIOP I 1 3 = n n=II36 n=III35 n=I32 n=II43 n=III27 n=I29 n=II28 n=III45 )l m ( æ o t ê j b 0 298A±80 273±68,8 239B±74,7 312A±79 256B±70,5 237B±64,3 297a±78,6 286±74,6 240b±69,9 a j c a rt n e c n o K )l m /. s y t( w ó k i n m e l p 344±98,7 328±110 358±116 319±96,8 347±118 365±105 348±106 307±100 363±112 w ó k i n m e l p % h c y w y ¿ 74,5A±3,8 72,4B±2,4 71,5B±1,2 74,1A±3,8 71,8B±1,6 72,6±2,7 73,9a±3,9 73,0±2,8 71,8b±1,7 w ó k i n m e l p a b z c i L h c y w y ¿ ) d l m ( e i c a l u k a j e w 73,21 A±18 59,22B±13 55,37B±15 69,93a±18 57,95b±13 59,61±19 72,5Aa±19 59,89b±15 57,17B±15 w ó k i n m e l p a b z c i L -a n i m e s n i e c w a d w ) d l m ( j e n j y c 3,78 A±0,6 3,26B±0,4 3,23B±0,4 3,67a±0,6 3,28b±0,5 3,29b±0,4 3,77A±0,6 3,3B±0,43 3,25B±0,5 k e w a d a b z c i L h c y n j y c a n i m e s n i u t a l u k a j e z 20,0±3,9 18,8±3,5 17,7±4,0 19,9±3,8 18,2±2,9 18,5±4,9 19,9±3,7 18,7±4,1 18,2±3,7
Tab. 3. Cechy ejakulatu w zale¿noci od poziomu cech oceny przy¿yciowej knurów (x ± s)
Objanienia: jak w tab. 1.
mniejsz¹ koncentracjê plemników. Istot-ne znaczenie w kwalifikacji nasienia ma udzia³ plemników ¿ywych i do insemi-nacji mog¹ byæ przeznaczone ejakulaty, w których liczba plemników wykazuj¹-cych prawid³owy ruch przekracza 60% (26). W badanej populacji najwy¿ej oce-niono pod tym wzglêdem mieszañce H × P, a istotne ró¿nice wyst¹pi³y w od-niesieniu do grup: P, P × D i D × P (p £ 0,01). W ejakulatach knurów rasy hamp-shire by³o najwiêcej plemników ¿ywych, ale du¿a zmiennoæ tej cechy uniemo¿li-wi³a wykazanie statystycznej istotnoci ró¿nic w stosunku do pozosta³ych grup. Wykazano to natomiast w przypadku przewagi grupy H × P nad grup¹ P × D (p £ 0,01). Wyniki te koresponduj¹ z rezultatami badañ Milewskiej i wsp. 2003 (21) oraz Szostaka (27). Liczba
plemników w dawce inseminacyjnej sporz¹dzonej z ejaku-latów knurów H × P by³a wy¿sza ni¿ w przypadku nasienia knurów P × D i D × P, a ró¿nice miêdzy tymi grupami oka-za³y siê statystycznie istotne (p £ 0,05). Niezmiernie wa¿-ne jest, ile dawek inseminacyjnych mo¿na uzyskaæ z eja-kulatu, bowiem oprócz znaczenia ekonomicznego mo¿e to tak¿e wp³yn¹æ na wielkoæ postêpu hodowlanego (27). Pod tym wzglêdem korzystnie wyró¿nia³a siê rasa hampshire. Najmniej dawek inseminacyjnych uzyskiwano z ejakulatów mieszañców P × D, a ró¿nica w stosunku do grupy H × P by³a statystycznie istotna (p £ 0,05). Uzyskane wyniki po-twierdzaj¹ pogl¹d, ¿e o jakoci nasienia knura w du¿ym stopniu decyduje jego rasa (15), co rzutuje na wykorzysta-nie go jako rozp³odnika (18). Niska jakoæ nasienia by³a g³ównym powodem brakowania knurów w omawianej po-pulacji 33,34% (tab. 2). Stosunkowo du¿o, bo 27,46% rozp³odników wyeliminowano ze wzglêdu na wykorzysta-nie hodowlane, czyli brak popytu na ich nasiewykorzysta-nie. Kolejne znacz¹ce przyczyny brakowania to wiek 10,78% oraz dys-kwalifikacja hodowlana 6,86%, natomiast pozosta³e nie
przekracza³y 5%. Ich szczegó³owa analiza nie wy³oni³a istotnych powi¹zañ z ras¹ czy poziomem u¿ytkowoci miês-nej. Na nisk¹ jakoæ nasienia, jako jedn¹ z g³ównych przy-czyn brakowania knurów, zwraca uwagê Wierzbowski (29). Wielu autorów wymienia te¿ obni¿on¹ zdolnoæ krycia (21, 26, 29). W badaniach Kapelañskiego i wsp. (11) podsta-wowymi przyczynami brakowania knurów by³y: brak po-pêdu p³ciowego (28,7%), zmiany kostno-stawowe (23,3%) i agresywnoæ (10,4%).
W tab. 3 przedstawiono wyniki charakteryzuj¹ce cechy nasienia knurów w powi¹zaniu ze wskanikami ich u¿yt-kowoci miêsnej. Bior¹c pod uwagê przyrosty dobowe wykazano, ¿e knury o wysokich przyrostach (grupa III) produkowa³y ejakulaty o istotnie (p £ 0,01) mniejszej ob-jêtoci ni¿ knury o niskich przyrostach masy cia³a (gru-pa I). Ejakulaty te mia³y jednak istotnie lepsze parametry, takie jak: procent ¿ywych i liczba plemników ¿ywych w ejakulacie oraz liczba plemników w dawce ni¿ knury grup II i III (p £ 0,01). Otrzymane wyniki s¹ zgodne z rezultatami badañ wielu autorów, którzy wykazali, i¿ Tab. 2. Przyczyny brakowania knurów
y n y z c y z r P o t s y z c y r u n K e w o s a r Knurymieszañce Ogó³em H P H × P D × P P × H P × D sz.t % a i n e i s a n æ o k a j a k s i N 1 2 9 9 4 9 341 33,34 o d i b il k a r B 1 2 2 5 14,90 n y z c ñ o k y b o r o h C 1 1 1 3 12,94 h c y w o i c ³ p w ó d ¹ z r a n a i n e z r o h c S 1 1 1 2 1 6 15,88 a n a l w o d o h a j c a k if il a w k s y D 1 1 4 1 7 16,86 k e i W 1 4 4 2 110 10,78 e n a l w o d o h e i n a t s y z r o k y W 1 5 3 5 141 281 27,46 i k d a p U 3 1 1 5 14,90 e n n I 3 3 12,94 m e z a R 6 15 21 22 4 34 102 100,0
Medycyna Wet. 2007, 63 (6) 711 wzrost miêsnoci powoduje opónienie dojrza³oci
p³cio-wej knurów, zahamowanie rozwoju j¹der, mniejsz¹ kon-centracjê hormonów p³ciowych w surowicy krwi i pogor-szenie jakoci nasienia (3, 12-14). W badaniach w³asnych stwierdzono, ¿e knury o miêsnoci mniejszej ni¿ 60,2% (grupa I) produkowa³y ejakulaty o wiêkszym procencie (p £ 0,01) i liczbie plemników ¿ywych (p £ 0,05) w eja-kulacie ni¿ knury o miêsnoci 60,2-62,2% (grupa II). Istot-ne ró¿nice wykazano tak¿e w zakresie objêtoci ejakulatu pomiêdzy grup¹ I a pozosta³ymi. Z ejakulatów tych knu-rów uzyskano dawki inseminacyjne o wiêkszej liczbie plem-ników ni¿ w przypadku grup II i III (p £ 0,05). Oceniaj¹c jakoæ nasienia w powi¹zaniu z wartoci¹ IOP knurów, wykazano istotne zale¿noci w zakresie objêtoci ejakula-tu i procent plemników ¿ywych. Knury grupy I (niska war-toæ IOP) produkowa³y ejakulaty o wy¿szych (p £ 0,05) parametrach ni¿ knury grupy III (wysoka wartoæ IOP). Od-notowano te¿ zale¿noæ miêdzy wartoci¹ IOP a liczb¹ plemników ¿ywych w ejakulacie. By³a ona wiêksza w na-sieniu knurów grupy I ni¿ knurów grupy III (p £ 0,01) oraz grupy II (p £ 0,05). Z tego powodu tak¿e liczba plemni-ków w dawce inseminacyjnej wyprodukowanej z ich eja-kulatów by³a wiêksza w porównaniu z pozosta³ymi grupa-mi (p £ 0,01).
Wybór reproduktorów powinien uwzglêdniaæ zale¿no-ci miêdzy cechami u¿ytkowymi a rozp³odowymi. Falken-berg i wsp. (5) wykazali, ¿e lepiej umiênione knury pro-dukowa³y nasienie o wiêkszej ruchliwoci, natomiast za-le¿noci miêdzy tempem wzrostu, gruboci¹ s³oniny i sk³a-dem tuszy a cechami rozp³odowymi samców by³y na ogó³ niskie i nieistotne. Z kolei badania Dziadka (3), Kawêckiej i wsp. (13) i Milewskiej i wsp. (21) sugeruj¹, ¿e knury bar-dziej miêsne mog¹ byæ gorsze pod wzglêdem przydatnoci rozp³odowej. Wykazane w badaniach w³asnych powi¹za-nia cech miêsnoci z jakoci¹ nasiepowi¹za-nia znalaz³y potwier-dzenie we wspó³czynnikach korelacji fenotypowych (tab. 4). Wskazuj¹ one na istotne ujemne zale¿noci miê-dzy przyrostami masy cia³a, procentem miêsnoci i war-toci¹ IOP a objêwar-toci¹ ejakulatu, procentem i liczb¹ plem-ników ¿ywych w ejakulacie oraz liczb¹ plemplem-ników w daw-ce. Istotna korelacja wyst¹pi³a równie¿ miêdzy wartoci¹ IOP a liczb¹ dawek inseminacyjnych (0,255). Wyniki te koresponduj¹ z rezultatami badañ Kawêckiej (12) oraz Ka-wêckiej i wsp. (13, 14).
Wnioski
1. Ujemne zale¿noci miêdzy wynikami oceny przy¿y-ciowej knurów a cechami ich nasienia sugeruj¹, ¿e dosko-nalenie miêsnoci bez uwzglêdniania jakoci nasienia mo¿e prowadziæ do obni¿enia wartoci reprodukcyjnej.
2. Wykorzystanie knurów mieszañców z udzia³em rasy pietrain gwarantuje uzyskanie lepszych efektów ni¿ stoso-wanie knurów czysto rasowych. Jeli celem jest poprawa cech miêsnych, nale¿y preferowaæ nasienie knurów pietra-in × duroc, natomiast w przypadku zwiêkszania efektyw-noci rozrodu korzystniejsze mo¿e okazaæ siê u¿ycie na-sienia hampshire × pietrain.
Pimiennictwo
1. Brandt H.: Wspó³czesna problematyka jakoci miêsa wiñ. Prace Mat. Zoot. (zesz. spec. 8), 1998, s. 33-38.
2. Czarnecki R., Ró¿ycki M., Kamyczek M., Kawêcka M., Uda³a J., Owsianny J., Pietrusz-ka A.: Wzrost, miêsnoæ i wartoæ rozp³odowa m³odych knurów linii 990 i ich mie-szañców z ras¹ pietrain. Mat. Konf.: Stan oraz perspektywy produkcji syntetycznych linii wiñ oraz ich wykorzystanie w krzy¿owaniu, Paw³owice 2-3.09.1999, s. 33-39. 3. Dziadek K.: Przydatnoæ rozp³odowa knurów ras duroc i linii 990 w zale¿noci od
cech miotu, z którego pochodzi³y oraz w³asnej u¿ytkowoci tucznej i rzenej. Praca hab., Rocz. Nauk. Zoot. 1999, nr 10.
4. Eckert R., Szyndler-Nêdza M.: Ocena przy¿yciowa m³odych knurów. Stan hodowli i wyniki oceny wiñ w 2003 roku. I. Zoot., Kraków 2004, 31-46.
5. Falkenberg H., Hammer H., Ritter E.: Genetische und phenotypische Beziehungen zwischen Merkmalen der Mast- und Ansatzleistung von Ebern in zentralen Aufzucht-stationen, der Besamungseignung dieser Tiere sowie der Wurfleistung ihre Schwe-stern. Arch. Tierzucht 1989, 32, 163-172.
6. Falkowski J., Kozera W.: Badania d³ugoci u¿ytkowania rozp³odowego knurów w sta-cjach unasienniania. Zesz. Nauk. AR Kraków 1999, 352, 47-52.
7. Falkowski J., Kozera W.: Próba analizy d³ugoci u¿ytkowania rozp³odowego knurów w fermie przemys³owej. Medycyna Wet. 1994, 50, 491-493.
8. Falkowski J., Milewska W.: winie rasy duroc w Polsce; niektóre wyniki hodowli i prac dowiadczalnych. Post. Nauk Rol. 1998, 4, 89-102.
9. Grudniewska B., Milewska W.: Cechy u¿ytkowe knurów rasy duroc utrzymywanych w chlewniach hodowlanych objêtych kontrol¹ OSHZ w Olsztynie w latach 1989-1997. Zesz. Nauk. Prz. Hod. 2000, 48, 59-67.
10. Jarczyk A., Pulkowska A.: Wartoæ reprodukcyjna rasy pietrain oraz wp³yw tej rasy na wyniki oceny przy¿yciowej mieszañcowych knurków hodowlanych. Zesz. Nauk. Prz. Hod. 1996, 26, 151-159.
11. Kapelañski W.: Wielkoæ i sprê¿ystoæ j¹der knurków ras polskiej bia³ej zwis³ouchej i duroc oraz ich mieszañców jako wczesny wskanik przydatnoci do rozp³odu. Praca hab., ATR Bydgoszcz 1995, nr 67.
12. Kawêcka M.: Zale¿noæ miêdzy tempem wzrostu i miêsnoci¹ m³odych knurów popu-lacji ojcowskich a ich przydatnoci¹ do rozrodu. Praca hab., AR Szczecin 2002, nr 206. 13. Kawêcka M., Czarnecki R., Pietruszka A., Jacyno E., Owsianny J.: Aktywnoæ
p³cio-wa i jakoæ nasienia m³odych knurów o ró¿nym poziomie miêsnoci. Zesz. Nauk. Prz. Hod. 2003, 68, 95-102.
14. Kawêcka M., Owsianny J., Czarnecki R., Dziadek K., Delikator B.: Zale¿noæ miêdzy cechami oceny przy¿yciowej a przydatnoci¹ rozp³odow¹ m³odych knurów rasy du-roc. Zesz. Nauk. Prz. Hod. 1996, 26, 75-82.
15. Kennedy B. W., Wilkins J. N.: Boar breed and environmental factors influencing semen characteristics of boars used in artificial insemination. Canad. Anim. Sci. 1984, 64, 833-843.
16. Knecht D., Jasek S., Procak A., Krzy¿ewski P.: Skutecznoæ unasienniania loch knura-mi czystej rasy i knura-mieszañcaknura-mi. Medycyna Wet. 2004, 60, 1208-1211.
17. Kondracki S., Babaszewska D.: Jakoæ nasienia knurów inseminacyjnych. Zesz. Nauk. AR Kraków 1999, 352, 145-150.
18. Kondracki S., Banaszewska D., Iwanina M., Karczmarz A.: Analiza d³ugoci u¿ytko-wania knurów inseminacyjnych. Zesz. Nauk. Prz. Hod. 2003, 68, 113-121. 19. £yczyñski A., Tyrakowski P.: Okres u¿ytkowania i przyczyny brakowania knurów
w zale¿noci od rasy i stacji unasienniania. Rocz. AR Poznañ 1992, 43, 131-138. 20. Michalska G., Nowachowicz J., Bocian M.: Porównanie wyników oceny
przy¿ycio-wej knurków ró¿nych ras. Zesz. Nauk. Prz. Hod. 2000, 48, 257-267.
21. Milewska W., Eljasiak J., Tymiñski K.: D³ugoæ u¿ytkowania, przyczyny brakowania oraz jakoæ nasienia knurów inseminacyjnych. Zesz. Nauk. Prz. Hod. 2003, 68, 123-130. 22. Milewska W., Falkowski J., Èechová M.: Analysis of intravital assessment results in
purebred and crossbred boars. Acta Univ. Agric. Mendel Brun. 2005, 53, 81-86. 23. Mroczko L., Pasieka J.: Przydatnoæ krajowych knurów miêsnych hampshire, duroc
oraz linii 990 do produkcji tuczników. Rocz. Nauk. Zoot. 1996, 23, 33-42. 24. Owsianny J., Konik A.: Reproductive utilization of boars in sows insemination
cen-tres. 53rd Annual Meeting EAAP, Cairo 2002, Abstracts, s. 235.
25. Rydhmer L.: Pig reproductive genetics and correlations between reproduction and production traits. Dissertation, 106, SLU Info/Repro, Uppsala 1993.
26. Strze¿ek J.: Fizjologia reprodukcyjna knura aspekty poznawcze i aplikacyjne. Nowa Wet. 1999, 4, 39-47.
27. Szostak B.: Wp³yw genotypu, wieku knura i sezonu eksploatacji na wybrane cechy ejakulatów. Zesz. Nauk. Prz. Hod. 2003, 68, 147-153.
28. Webb A. J., Hampton P. R., Hall A. D.: Crossbreeding strategies to break genetic anta-gonisms in pig breeding. Proc. 49th Ann. Meeting EAAP, Warsaw 1998, s. 1-8.
29. Wierzbowski S.: Andrologia. PLATAN-Kryspinów, Kraków 1996.
30. Wysokiñska A.: Ocena przydatnoci do inseminacji knurów mieszañców Duroc × Piet-rain i Hampshire × PietPiet-rain na podstawie jakoci ejakulatów i aktywnoci p³ciowej. Praca dokt. Akademia Podlaska, Siedlce 2003.
Adres autora: dr Wanda Milewska, ul. Oczapowskiego 5, 10-719 Olsztyn; e-mail: malwa@uwm.edu.pl
Objanienia: * p £ 0,05, ** p £ 0,01
Tab. 4. Wspó³czynniki korelacji fenotypowych miêdzy cecha-mi oceny przy¿yciowej knurów a cechacecha-mi ich ejakulatów
u t a l u k a j e y h c e C j e w o i c y ¿ y z r p y n e c o y h c e C y t s o r y z r p e w o b o d %miêsnoci indeks ) n l m ( æ o t ê j b 0 0,310** 0,365** 0,352** w ó k i n m e l p a j c a rt n e c n o K )l m /. s y t( 0,080** 0,091** 0,071** h c y w y ¿ w ó k i n m e l p % 0,371** 0,260** 0,349** h c y w y ¿ w ó k i n m e l p a b z c i L ) d l m ( e i c a l u k a j e w 0,334** 0,330** 0,385** e c w a d w w ó k i n m e l p a b z c i L ) d l m ( j e n j y c a n i m e s n i 0,345** 0,367** 0,405** k e w a d a b z c i L u t a l u k a j e z h c y n j y c a n i m e s n i 0,186** 0,168** 0,225**
