Medycyna Weterynaryjna - Summary Medycyna Wet. 64 (2), 202-206, 2008

Praca oryginalna Original paper

Spoœród systemów utrzymania indyków rzeŸnych

najbardziej rozpowszechniony jest odchów na œció³ce

g³êbokiej w pomieszczeniach zamkniêtych, w

obsa-dzie oko³o 35 kg masy cia³a na 1 m

_{pod³ogi (7).}

Al-ternatyw¹ dla utrzymania indyków w pomieszczeniu

zamkniêtym, uwzglêdniaj¹c dobrostan ptaków oraz

tzw. produkcjê selektywn¹, mo¿e byæ odchów starszych

ptaków w wiacie z dostêpem do wybiegów. Takie

roz-wi¹zania przewiduj¹ te¿ zalecenia UE (6).

Odrêbnym zagadnieniem w intensywnym odchowie

indorów rzeŸnych s¹ wystêpuj¹ce problemy

zdrowot-ne, zwi¹zane z systematycznie zwiêkszaj¹c¹ siê mas¹

cia³a ptaków, du¿ym zagêszczeniem i brakiem

swo-bodnego ruchu w wychowalni, co wzmaga

wystêpo-wanie chorób metabolicznych (13-15).

U indyków typu ciê¿kiego, intensywnie rosn¹cych

do oko³o 22. tygodnia ¿ycia, wystêpuj¹ schorzenia

koœci koñczyn i zaburzenia w procesach kostnienia

oraz inne schorzenia metaboliczne (5, 8-12, 18) i u

ptaków starszych tak¿e z³amania koœci d³ugich (1, 2).

Celem badañ by³o okreœlenie wp³ywu sposobu

utrzy-mania indyków na proces formowania koœci udowej

i piszczelowej oraz ich wytrzyma³oœæ mechaniczn¹.

Materia³ i metody

Badania przeprowadzono na 285 indorach dwóch typów u¿ytkowych – ciê¿kim (Big 6) i œredniociê¿kim (BUT 9), które odchowywano w fermie doœwiadczalnej UWM w Olsztynie, zgodnie z ogólnie przyjêt¹ technologi¹ stacji testowej (7) i wymogami Lokalnej Komisji Etycznej przy UWM (opinia nr 36 N).

Do wieku 6 tygodni w³¹cznie indory odchowywano w wychowalni (budynek bezokienny) na g³êbokiej œció³ce, natomiast od pocz¹tku 7. tygodnia ¿ycia ka¿dy typ indorów podzielono na dwie grupy. Ró¿ni³y siê one warunkami utrzy-mania (budynek – grupa kontrolna lub wiata z wybiegiem – grupa doœwiadczalna), wed³ug schematu przedstawionego w tab. 1. Przy ustalaniu liczby ptaków w kojcu przyjêto wskaŸ-nik 35 kg masy cia³a na 1 m2 _{pod³ogi. Wybiegi przy wiacie}

by³y dwukrotnie wiêksze od powierzchni wiaty. Indory ¿y-wiono ad libitum, pe³noporcjowymi specjalistycznymi

mie-Wp³yw sposobu utrzymania indorów na wytrzyma³oœæ

mechaniczn¹ koœci udowej i piszczelowej

MAREK BURS, ADAM ZDYBEL*, ANDRZEJ FARUGA, JANUSZ LASKOWSKI*

Katedra Drobiarstwa Wydzia³u Bioin¿ynierii Zwierz¹t UWM, ul. Oczapowskiego 5, 10-719 Olsztyn *Katedra Eksploatacji Maszyn Przemys³u Spo¿ywczego Wydzia³u In¿ynierii Produkcji AR,

ul. Doœwiadczalna 44, 20-280 Lublin Burs M., Zdybel A., Faruga A., Laskowski J.

Effect of housing conditions on the mechanical strength of the femur and tibia in turkeys

The aim of the present study was to determine the effect of the manner of housing on the growth and mechanical strength of the femur and tibia in heavy (Big 6) and medium-heavy type (BUT 9) turkey-toms. The birds were raised from 7 to 22-weeks-of-age indoors – in a brooder house (traditional system) or under a shelter with access to open-air runs (alternative system). The housing system significantly affected the results of a strength test of femur and tibia. The femurs of turkeys that stayed under a shelter with access to outdoor runs were characterized by higher values of strain, capacity to absorb strength and work to the limit of elasticity and to the limit of maximum resistance. This housing system also had a positive effect regarding the weight of the femur and tibia (increased by 5.9%). Bone strain, capacity to absorb work to the limit of maximum resistance as well as the capacity to absorb strength to the limit of elasticity and to the limit of maximum resistance were affected by the type of turkeys. The weight of the tested bones was higher (by 6.7%) in Big 6 toms. The manner of housing (shelter with access to open-air runs) significantly influenced tibia strain and the capacity to absorb work to the limit of maximum resistance. The change in the housing system was reflected in the values of Young’s modulus and bone weight. Significant differences were also found among the types of turkeys in the capacity to absorb strength to the limit of elasticity and to the limit of maximum resistance as well as in bone weight. The results of femur and tibia strength testing indicate that it is recommended to raise slaughter turkey-toms under a shelter with access to outdoor runs starting from 7-weeks-of-age.

szankami paszowymi, zmienianymi w odstêpach 3-tygodnio-wych. W okresie odchowu kontrolowano stan zdrowotny in-dorów, masê cia³a oraz zu¿ycie paszy. Nadzór weterynaryjny nad stadem prowadzi³ specjalista – lekarz weterynarii.

Po zakoñczeniu badañ, tj. po 22. tygodniu ¿ycia indorów wybrano z ka¿dej grupy po 6 ptaków o masie zbli¿onej do œredniej, a po uboju dokonano pomiaru masy koœci piszcze-lowej i udowej oraz poddano je badaniom wytrzyma³oœcio-wym. Koœci udowe i piszczelowe poddano testowi ugiêcia i z³amania w po³owie trzonu, stosuj¹c uniwersalny aparat wytrzyma³oœciowy Zwick Z020/TN2S (Katedra Eksploatacji Maszyn Przemys³u Spo¿ywczego AR w Lublinie). Si³a od-kszta³caj¹ca dzia³a³a prostopadle do d³ugiej osi koœci. Zakres pomiarowy g³owicy ³ami¹cej wynosi³ 0-2000 N (4). Prêdkoœæ przesuwu g³owicy wynosi³a 5 mm/min. Uzyskane krzywe zale¿noœci w uk³adzie si³a–odkszta³cenie analizowano korzys-taj¹c z oprogramowania TestXpert V7.1 z roku 2000. Do pa-rametrów opisuj¹cych krzyw¹ ugiêcia nale¿a³y: F_max – mak-symalna si³a ³ami¹ca, (N); F1 – si³a sprê¿ysta przy pierwszym odkszta³ceniu sprê¿ystym, (N); d1 – ugiêcie odpowiadaj¹ce sile sprê¿ystej F1 (mm); dc – odkszta³cenie odpowiadaj¹ce sile ³ami¹cej F_max (mm); E_max – energia potrzebna do z³amania koœci, (J); modu³ Younga, (N/mm2_).

Pomiar wykonano w temperaturze 20°C. B³¹d pomiaru badanych parametrów wynosi³ ± 1% wartoœci odczytu. Ze-brane wyniki opracowano za pomoc¹ programu statystyczne-go Statistica 6.0, wykorzystuj¹c analizê wariancji jedno-i dwuczynnjedno-ikow¹ oraz test Duncana.

Wyniki i omówienie

Ocena masy cia³a nie wykaza³a w ¿adnym z okresów wiekowych indyków (powy¿ej 6. tyg.) wp³ywu warun-ków utrzymania na ich predyspozycje do ró¿nicowania przyrostów, a w konsekwencji koñcowej masy cia³a, nie-zale¿nie od typu u¿ytkowego. Indory cechowa³o dobre wyrównanie masy cia³a wewn¹trz badanych grup (V% = 8,0-10,8). Masa indorów typu ciê¿kiego ró¿ni³a siê istot-nie (o ok. 2 kg) od masy ptaków œrednio ciê¿kich. Masê cia³a 22-tygodniowych indorów (Big 6 – 19,9 kg i BUT 9 – 17,9 kg) nale¿y uznaæ za zadowalaj¹c¹ i nie odbiegaj¹-c¹ nadmiernie od standardów przekazywanych przez fir-mê hodowlan¹ – British United Turkeys 2002 r. (Big 6 – 20,7 kg i BUT 9 – 17,85 kg) (3).

W ocenie zu¿ycia paszy na 1 kg masy cia³a nie odnoto-wano istotnych ró¿nic zale¿nych od typu u¿ytkowego in-dorów (Big 6 – 2,93 kg/kg m.c.; BUT-9 – 2,87 kg/kg m.c.).Wp³yw warunków utrzymania ptaków na efektyw-noœæ zu¿ycia paszy odnotowano jedynie w okresie 19-22 tygodni ¿ycia, co wp³ynê³o na istotnie ni¿sze zu¿ycie pa-szy w ca³ym okresie odchowu indorów utrzymywanych w tradycyjnym indyczniku–wychowalni – 2,85 kg/kg m.c. (wiata – 2,95 kg/kg m.c) (3).

Zdrowotnoœæ ptaków oceniono pozytywnie, a nieco zwiêkszone w ostatnich dwóch tygodniach padniêcia in-dorów odchowywanych w wiacie wynika³y z wyst¹pie-nia niskich ujemnych temperatur, g³ównie w nocy (3). Nie zaobserwowano wyraŸnych problemów zdrowotnych, zwi¹zanych z funkcj¹ lokomotoryczn¹ i kszta³tem koñ-czyn starszych indorów.

Crespo i in. (1, 2) w swoich badaniach, zw³aszcza z³a-mañ koœci noœno-podporowych, zwracaj¹ uwagê na ich przyczyny, które w przypadku niniejszych doœwiadczeñ

nie wyst¹pi³y. Mo¿e to œwiadczyæ o w³aœciwym trakto-waniu i ¿ywieniu ptaków oraz o masie cia³a odpowied-niej dla wieku i typu u¿ytkowego indorów.

Charakterystykê wskaŸników wytrzyma³oœci koœci udo-wej i piszczeloudo-wej obrazuj¹ tab. 2 i 3.

Rozpatruj¹c zwi¹zek warunków odchowu indorów z ewentualnym ich wp³ywem na wytrzyma³oœæ mecha-niczn¹ koœci nóg (tab. 2 i 3), odnotowano istotnie wiêk-sz¹ wytrzyma³oœæ mechaniczn¹ koœci udowej indyków utrzymywanych w wiacie ni¿ w wychowalni, mierzon¹ zarówno wielkoœci¹ si³y sprê¿ystej (F1), jak i si³y maksy-malnej (F2). Energia ugiêcia koœci dla granicy sprê¿ys-toœci oraz granicy wytrzyma³oœci maksymalnej by³a rów-nie¿ istotnie wiêksza w koœci udowej indyków utrzymy-wanych pod wiat¹. Koœci indorów spod wiaty cechowa³y siê istotnie wiêksz¹ wartoœci¹ odkszta³cenia (d1 = 3,65 mm) do granicy sprê¿ystoœci ni¿ koœci udowe indyków z wy-chowalni (d1 = 2,86 mm). Wartoœæ energii, jaka zosta³a zu¿yta do wprowadzenia koœci do granicy wytrzyma³oœci maksymalnej, jak i do granicy sprê¿ystoœci by³a wiêksza w koœci indorów korzystaj¹cych z wybiegów (7, 13 J i 2,38 J). Do odkszta³cenia koœci indyków z wychowalni wystarczy³o 1,20 J, a do z³amania wynios³a 6,06 J. Przy maksymalnej sile ³ami¹cej odkszta³cenie, mimo braku potwierdzenia statystycznego, wykaza³o tendencjê do wy¿szych wartoœci. Nie stwierdzono te¿ istotnych ró¿nic w wartoœci modu³u Younga u indyków, którym zró¿nico-wano warunki odchowu. Masa koœci udowej by³a nato-miast istotnie wiêksza (o 4,2%) u indorów maj¹cych do-stêp do wybiegu.

W niniejszych badaniach nie stwierdzono, aby w koœci piszczelowej, warunki œrodowiska ró¿nicowa³y zarówno wartoœci si³ sprê¿ystoœci (F1) i si³y maksymalnej (F2), jak te¿ wartoœci energii potrzebnej do z³amania tych koœ-ci. Potwierdzone statystycznie wyniki odnotowano przy ocenie stopnia odkszta³cenia podczas dzia³ania maksy-malnej si³y ³ami¹cej (13,06 mm) koœci indyków z wiaty, jak równie¿ przy wartoœci modu³u Younga (60,60 N/mm2₎ i masy tych koœci (87,95 g).

Podsumowuj¹c wyniki niniejszych badañ dotycz¹cych wytrzyma³oœci koœci udowej i piszczelowej indorów od-chowywanych w wiacie z dostêpem do wybiegów, stwier-dzono, i¿ u indorów korzystaj¹cych z wybiegów badane koœci by³y mocniejsze, co mo¿e œwiadczyæ o korzystniej-szym przebiegu procesu formowania ich struktur i mine-ralizacji w porównaniu z tymi procesami ptaków z wy-chowalni. Nale¿y jednak zwróciæ uwagê na doœæ du¿e zró¿nicowanie osobnicze wskaŸników badanych cech wy-trzyma³oœciowych koœci.

Rozpatruj¹c wskaŸniki wytrzyma³oœci koœci udowej i piszczelowej indorów ró¿ni¹cych siê typem u¿ytkowym

k e i W w ó k a t p ). g y t( a i n a m y z rt u i k n u r a w – w ó k a t p e i n e z d o h c o P 6 g i B BUT9 a i n l a w o h c y w 6 -1 136sz.t(8repilkacj)i 149sz.t(8repilkacj)i 2 2 -7 a i n l a w o h c y w wiata wychowalnia wiata .t z s 0 6 ) e j c a k il p e r 4 ( (3r6e9psilkza.tcje) (4r6e7psilkza.tcje) (3r7e8psilkza.tcje)

stwierdzono wy¿sze wartoœci testu wytrzyma³oœciowego w grupie indorów typu ciê¿kiego – Big 6. Istotne statys-tycznie ró¿nice w wynikach badañ koœci udowej ptaków typu ciê¿kiego wyst¹pi³y dla si³y sprê¿ystej (F1) (816,90 N) oraz si³y maksymalnej (F2) (1071,32 N), a tak¿e dla koœ-ci ptaków typu œrednio koœ-ciê¿kiego, odpowiednio dla si³y sprê¿ystej (F1) – 732,94 i dla si³y maksymalnej (F2) – 941,09 N. Równie¿ masa koœci udowych, jak i energia

potrzebna do ich z³amania by³y wiêksze u pta-ków ciê¿kich. Koœci piszczelowe indorów Big 6 charakteryzowa³y siê te¿ mocniejsz¹ budow¹, gdy¿ musiano zastosowaæ istotnie wy¿sz¹ si³ê zarówno do osi¹gniêcia granicy sprê¿ystoœci, jak i granicy wytrzyma³oœci maksymalnej. Masa koœci udowej i piszcze-lowej indyków ciê¿kich by³a o 6% wiêksza ni¿ œrednio ciê¿kich, co t³umaczyæ mo¿na ró¿n¹ mas¹ cia³a tych ptaków.

Obserwowany wiêkszy wp³yw warunków odchowu (wiata z wybiegiem/wychowalnia) na koœci udowe ma praktyczne znaczenie w chowie fermowym w budynkach, gdzie wystêpuj¹ problemy lokomotoryczne indy-ków, których czêstym objawem s¹ stwierdza-ne deformacje koœci udowych. Jak mo¿na by³o przewidywaæ, wskaŸniki wytrzyma³oœ-ciowe, zarówno dla koœci udowej, jak i pisz-czelowej przybiera³y wy¿sze wartoœci u pta-ków utrzymywanych w wiacie z wybiegiem. Mo¿e to sugerowaæ, i¿ ten sposób utrzyma-nia indyków zwiêkszy³ zdolnoœæ adaptacji or-ganizmu (koœci) do zmienionych warunków œrodowiska zewnêtrznego (2), wyra¿aj¹ce siê wiêksz¹ wytrzyma³oœci¹ koœci w testach me-chanicznych.

Badania innych autorów (16) nad wytrzy-ma³oœci¹ koœci indorów typu ciê¿kiego wy-kaza³y, ¿e masa koœci wp³ywa istotnie na ich parametry wytrzyma³oœciowe (dla koœci udo-wej masa waha³a siê w granicach od 46,16 do 47,59 g, a dla koœci piszczelowej od 68,36 do 76,39 g). Wyniki otrzymane z testów wy-trzyma³oœciowych by³y w badaniach w³as-nych znacznie wy¿sze od daw³as-nych literaturo-wych, które kszta³towa³y siê w granicach 331-597 N oraz 645-765 N dla granicy wy-trzyma³oœci maksymalnej, a tak¿e ni¿sze wartoœci w przypadku koœci podudzia (439--471 N dla granicy sprê¿ystoœci i 591-602 N dla granicy wytrzyma³oœci maksymalnej). Pydynkowska (17) w doœwiadczeniu z indy-kami ¿ywionymi ró¿nymi formami witami-ny D₃ i preparatem Betafin odnotowa³a dla koœci piszczelowych tych ptaków w porów-nywalnym ich wieku maksymaln¹ si³ê ³ami¹-c¹ o wartoœciach 878,4-897,2 N oraz modu³ Younga wynosz¹cy 122,8-125,1 kg/mm2_. Na-tomiast z badañ Tatary i wsp. (19, 20) nad wytrzyma³oœci¹ koœci udowej i piszczelowej indyków wynika zale¿noœæ pomiêdzy mas¹ koœci a punktem sprê¿ystoœci i wytrzyma-³oœci maksymalnej, gdzie wraz ze wzrostem masy koœci udowej i piszczelowej wzrasta³y wartoœci si³y odpowiadaj¹ce sile sprê¿ystej i maksymalnej sile ³ami¹-cej. Si³y te kszta³towa³y siê na nastêpuj¹cym poziomie: przy masie koœci udowej w 17. tygodniu ¿ycia 47,5-48,8 g, wartoœci si³y wynosi³y w punkcie utraty sprê¿ystoœci 334,2-453,3 N, natomiast dla punktu wytrzyma³oœci mak-symalnej 439,3 N u indyczek z deformacjami koœci, a u ptaków bez deformacji do 530,2 N. Koœæ piszczelowa, co

y h c e C a i n a m y z rt u b ó s o p S Typu¿ytkowy a i n l a w o h c y w wiata c_Biê_ig¿k₆i œred_Bn_Uio_T-c₉iê¿ki g k , a ³ a i c a s a M 1₁8₀,_,8₇₆4 1₁8₀,_,8₄₀5 1₈9,_,79₃3a 17_9,,9₅₉4b ) g ( j e w o d u i c œ o k a s a M 6₁3₃,_,9₃0₆a 6₆6_,,₃5₄6b 6₁7₀,_,9₀8₆a 62_8,,4₉₂3b i c œ o k æ œ o tr a w a z a w o t n e c o r P a ³ a i c e i s a m w j e w o d u 0,34 0,35 0,34 0,35 ) m m ( e t s y ¿ ê r p s e i n e c ³ a tz s k d O ₂2₄,8_,46₈a 3₃₂,6_,35₁b ₃3₁,_,3₂8_{0 3}3₄,_,0₉5₆ y z r p e i n e c ³ a tz s k d O ) m m ( e li s j e n l a m y s k a m 1280,,7662 3160,,2574 12,23 a 5 3 , 1 2 8,94 b 8 4 , 7 3 ) N ( 1 F a ³i S 70₂6₆,_,0₁₁6a 8₂4₄2_,,₆8₅9b 8₂1₇6_,,₄9₆1a 7₂3₄2_,,₈0₆4b ) N ( 2 F a ³i S 9₁63₁,_,3₆₅5a 10₁4₇9_,,₇0₇5b 10₁7₃1_,,₄3₇2a 94₁₅1_,,₄0₉9b ) J ( 1 a c a r P ₃1,₈2_,30a₀ 2₅,₆3_,8₁b_{1 5}1₇,_,7₇1_{0 5}1₄,_,3₀7₆ ) J ( 2 a c a r P ₂6₉,0_,36₅a ₄7₈,1_,33₀b ₂8₆,0_,58₂a ₄5₈,1_,81₂b m m / N ( a g n u o Y ³ u d o M 2₎ 51,24 0 9 , 1 3 5244,,6568 5223,,2001 5332,,7701 y h c e C Sposóburtzymania Typu¿ytkowy a i n l a w o h c y w wiata ciê¿ki œredniociê¿ki ) g ( j e w o l e z c z s i p i c œ o k a s a M 81₈,_,9₅₈5a 8₄7_,,₃9₇5b 8₇7,_,04₂3a 8₆2,_,948₄b i c œ o k æ œ o tr a w a z a w o t n e c o r P a ³ a i c e i s a m w j e w o l e z c z s i p 0,43 0,47 0,44 0,46 ) m m ( e t s y ¿ ê r p s e i n e c ³ a tz s k d O ₁3₂,_,1₁6_{0 1}3₀,_,3₀5_{4 3}3₄,_,7₆0_{7 1}3₈,3_,19₆ y z r p e i n e c ³ a tz s k d O ) m m ( e li s j e n l a m y s k a m 11,46 a 1 3 , 6 3 13,06 b 8 9 , 1 4 1460,,9597 1300,,9953 ) N ( 1 F a ³i S 1₁04_5,7₂,₄21 1₂0₂5_,6₆,₃34 11₁1₉9_,,₉1₃3a 9₁84₅,_,4₄3₀b ) N ( 2 F a ³i S 1₁23_1,6₇,₅71 1₁28_3,2₂,₈81 13₁4₂7_,,₄5₇6a 11₆71_,7,9₅6b ) J ( 1 a c a r P ₂2₉,_,1₃2_{6 3}2₂,1_,05_{8 3}2₁,_,3₁0_{6 2}1₇,_,9₂7₆ ) J ( 2 a c a r P ₄8₄,7_,51₅a 1₂0₃,_,1₆3₃b ₃9₈,_,6₇6_{7 3}8₅,3_,95₃ m m / N ( a g n u o Y ³ u d o M 2₎ 53,83a 7 7 , 1 4 60,60 b 6 3 , 1 2 5365,,4165 5288,,8958

Tab. 2. Wyniki testu wytrzyma³oœciowego koœci udowej m³odych indorów rzeŸnych po zakoñczonym odchowie (22. tyg. ¿ycia) (–x, V%)

Objaœnienie: a, b – p £ 0,05

Tab. 3. Wyniki testu wytrzyma³oœciowego koœci piszczelowej m³odych indo-rów rzeŸnych po zakoñczonym odchowie (22. tyg. ¿ycia) (–x, V%)

jest pewn¹ prawid³owoœci¹, cechowa³a siê wiêksz¹ mas¹ 60,1-73,7 g, a wartoœæ si³ dla tych punktów krytycznych kszta³towa³a siê na poziomie od 447 do 558 N dla granicy sprê¿ystoœci, natomiast dla wytrzyma³oœci maksymalnej 514,3-630,6 N.

Podsumowanie

1. Badania wytrzyma³oœci mechanicznej koœci udowej i piszczelowej wykaza³y istotne ró¿nice pomiêdzy typa-mi u¿ytkowytypa-mi indorów na korzyœæ typu ciê¿kiego.

2. Wyniki mechanicznego testu wytrzyma³oœciowego koœci udowej i piszczelowej potwierdzi³y korzystny wp³yw alternatywnego systemu utrzymania w porównaniu z sys-temem tradycyjnym. Z tego m.in. wzglêdu w odchowie indorów rzeŸnych trwaj¹cym do 22 tygodni ¿ycia zalecaæ

mo¿na ich utrzymanie pocz¹wszy od 7. tygodnia w wia-cie z dostêpem do wybiegów.

3. Na proces formowania koœci udowych i piszczelo-wych indyków, wyra¿aj¹cy siê wiêksz¹ ich wytrzyma³oœ-ci¹ mechaniczn¹, korzystnie mo¿e oddzia³ywaæ wiêksza swoboda ruchu m³odych indorów rzeŸnych, jak¹ zapew-nia sta³y dostêp do wybiegów.

Piœmiennictwo

1.Crespo R., Stover S. M., Droual R., Chin R. P., Shivaprasad H. L.: Femoral Fractures in a Young Male Turkey Breeder Flock. Avian Dis. 1999, 43, 150-154. 2.Crespo R., Stover S. M., Taylor K. T., Chin R. P., Shivaprasad H. L.: Morpho-metric and Mechanical Properties of Femora in Young Adult Male Turkeys with and Without Femoral Fractures. Poult. Sci. 2000, 79, 602-608.

3.Burs M., Faruga A.: Effect of husbandry conditions and genotype of young slaughter Turkeys on production and slaughter traits. Pol. J. Natur. Sci. 2006, 21, 639-649. 0 500 1000 1500 0 10 20 30 40 Odkszta³cenie w mm Si³a w N A B

Ryc. 1. Femur, Big 6, wiata

0 500 1000 1500 0 10 20 30 40 Odkszta³cenie w mm Si³a w N A B

Ryc. 2. Femur, Big 6, wychowalnia

Ryc. 3. Tibia, Big 6, wiata Ryc. 4. Tibia, Big 6, wychowalnia

0 500 1000 1500 0 10 20 30 40 Odkszta³cenie w mm Si³a w N A B 0 500 1000 1500 0 10 20 30 40 Odkszta³cenie w mm Si³a w N A B

Ryc. 5. Femur, BUT 9, wiata Ryc. 6. Femur, BUT 9, wychowalnia

Ryc. 7. Tibia, BUT 9, wiata Ryc. 8. Tibia, BUT 9, wychowalnia

0 500 1000 1500 0 10 20 30 40 Odkszta³cenie w mm Si³a w N _A B 0 500 1000 1500 0 10 20 30 40 Odkszta³cenie w mm Si³a w N _A B 0 500 1000 1500 0 10 20 30 40 Odkszta³cenie w mm Si³a w N A B 0 500 1000 1500 0 10 20 30 40 Odkszta³cenie w mm Si³a w N A B

4.Bourne M. C.: Food Texture and Viscosity: Concept and Measurement. Acade-mic Press, London 2002.

5.Buddiger N., Albers G.: Future trends in turkey breeding. Zootechnica Internat. 2000, 23, 24-29.

6.Faruga A.: Polskie rolnictwo w drodze do Unii Europejskiej. Drobiarstwo WODR O/Olecko 2000, 12-15.

7.Faruga A.: Technologia odchowu indyków rzeŸnych. Mag. Drob. 1997, 11, 8-11. 8.GaŸdziñski P.: Schorzenia nóg u indyków. Mag. Drob. 1998, 5, 14-15. 9.Hesler P. Y.: The Role of Environment and Management on Leg Abnormalities in

Meat – Type Fowl. Poult. Sci. 1994, 73, 904-915.

10.Hocking P. M., Whitehed C. C.: Musculo-skeletal disease in heavy breading birds. Bone biology and skeletal discordes in poultry. Poult. Sci. 1992, 23, 297-309. 11.Koncicki A.: Aktualne problemy w patologii indyków. Pol. Drob. 1993, 3, 11-14. 12.Lilburn M. S.: Skeletal growth of commercial poultry species. Poult. Sci. 1994,

73, 897-903.

13.Monk J.: Choroby indyków i problemy w odchowie w zale¿noœci od warunków panuj¹cych na fermie. Kartzfen Polska, Mat. konf. Problemy zdrowotne indy-ków. Wola Sucho¿ebrowska 1999.

14.Mazurkiewicz M. (red.): Choroby drobiu. Wyd. AR Wroc³aw 2005.

15.Niemczak H.: Poradnik drobiarski weterynaryjno-hodowlany. Fundacja Rozwoju SGGW, Warszawa 1998.

16.Pryszcz W., Brodacki A., Tarkowski J., Ziêba G.: Zale¿noœæ miêdzy skrzywie-niem krêgos³upa a wadami nóg w stadzie towarowym indyków typu ciê¿kiego. Zesz. Nauk. Przegl. Hod. 1996, 24, 29-37.

17.Pydynkowska K.: Efektywnoœæ stosowania premiksów zawieraj¹cych witaminê D3 i jej hydroksylow¹ pochodn¹ 25-OH-D3 oraz preparatu Betafin w ¿ywieniu m³odych indyków rzeŸnych. Praca dokt., Wydzia³ Bioin¿ynierii Zwierz¹t UWM, Olsztyn 2003.

18.Sullivan T. W.: Skeletal problems in poultry: Estimated Annual Cost and Descrip-tions. Poult. Sci. 1994, 73, 879-882.

19.Tatara R. M., Majcher P., Krupski W., Studziñski T.: Volumentric bone density, morphological and mechanical propreties of femur and tibia in farm turkeys with leg deformities. Bull. Vet. Inst. Pulawy 2004, 48, 169-172.

20.Tatara R. M., Pierzynowski G. S., Majcher P., Krupski W., Brodzki A., Studziñ-ski T.: Effect of alpha-ketoglutarate (AKG) on mineralisation, morphology and mechanical endurance of femur and tibia in turkey. Bull. Vet. Inst. Pulawy 2004, 48, 305-309.

Adres autora: prof. dr hab. Andrzej Faruga, ul. Oczapowskiego 5, 10-719 Olsztyn; e-mail: faruga@uwm.edu.pl