A C T A U N I V E R S I T A T I S L O D Z I E N S I S
FO LIA O E C O N O M IC A 154, 2001
M arta Hamalova*
TERENOWE JEDNOSTKI RYNKU PRACY W REPUBLICE SŁOWACKIEJ
1. CEC HY CH AR A K TER Y STY C ZN E POLITYKI R E G IO N A L N E J W R EPU BLIC E SŁO W AC KIEJ
D o w spólnych cech krajów transform ujący ch się w k ieru n k u go sp o d ark i rynkow ej należy zwiększenie zainteresow ania teoretycznym i i praktycznym i problem am i ich stru k tu ry przestrzennej. F a k t ten jest spow odow any zarów no w arunkam i w ew nętrznym i, ja k i zew nętrznym i.
Poszczególne kroki procesu transform acyjnego: liberalizacja cen, liberaliza cja handlu zagranicznego, prywatyzacja, reform a agrarna, reform a po datkow a, spotęgow ane rozpadem w spólnego rynku z R ep u b lik ą C zeską i konw ersją przem ysłu zbrojeniow ego w sposób skum ulow any wpłynęły na g o sp o d ark ę regionów . W najw yraźniejszy sposób przejaw iło się to w następujących stru k tu raln y ch typach pow iatów :
a) z m ało zróżnicow aną i p rzestarzałą go spo d arczo s tru k tu rą , łączącą niedostateczny rozwój in fra stru k tu ry technicznej i wielki udział ludności przysparzającej problem y (zwłaszcza pocho dzen ia rom skiego ) - należą do nich byłe pow iaty: R im avska S o b ota, R ožňav a, K ošice-prow incja, Lučenec, V eľký K rtyš, Spišská N o v a Ves i inne;
b) dotkniętych konwersją przemysłu zbrojeniowego i rozpadem wschodnich rynków : D u b n ica n/V ahom , P ovažska Bystrica, M a rtin i pow iaty Brezno, S tro p k o v Svidník i inne;
c) przygranicznych i jed n o stro n n ie zorientow anych rolniczo regionach: Č adca, D olny K u b in , Lučenec, R ožňava, Bardejov;
d) z zaham ow anym górnictw em i budow nictw em : G a la n ta , Prievidza, R ožň av a, V eľký K rty š, N ove Z ám ky, H u m enn e i inne.
* D ocen t w Katedrze R ozw oju Społecznego i Pracy, U niw ersytet E konom iczny w Braty sławie.
N a stę p n ą przyczyną, k tó ra sp o w odow ała pogłębienie się regionalnych różnic był b ra k jakichkolw iek regulujących krok ów centru m , k tó re m ogły przynajm niej częściowo złagodzić jego negatyw ne następstw a. Łączyło się to poza tym także z nierozerw alnym problem em skali, ew en tu alnie sposobu ingerencji centrum w problem y rozw oju regionalnego. W m iejsce podejścia koncepcyjnego, rząd przyjął tylko cząstkow e k ro ki, jak np. p ro g ram ro z wojowych im pulsów , program y polityki ry n k u pracy, p rog ram y specjalnych rozw ojow ych stym ulatorów dla przedsiębiorstw i gm in w w ybranych 11 pow iatach, zak ład anie centrów innow acyjnych, stw orzenie nadziei na rozwój regionów i inne. K roki te m ają jed n ak niską efektyw ność, o ile nic w ynikają z koncepcyjnych dok u m en tó w rozw oju regionalnego.
S kala regionalnych różnic na Słowacji ew identnie w skazuje n a potrzebę w prow adzenia w miejsce cząstkow ej - systemowej polityki regionalnej.
W 1991 r. na podstaw ie oceny stan u regionalnej gospodarczej stru k tu ry i jej rzeczowych problem ów i p o trzeb , rząd R epubliki Słow ackiej swoją uchw ałą nr 390/91 przyjął Zasady regionalnej polityki gospodarczej, określające podstaw ow e ram y system u polityki regionalnej. W ynika z nich, co następuje: polityka regionalna jest specyficzną form ą polityki gospodarczej i rozwija się zgodnie z m ak ro ek o n o m iczn ą p olityką g o sp od arczą i p o lity k ą sektorow ą, realizuje się w linii w ertykalnej przez system ow o hierarchicznie z o r ganizow ane organy adm inistracji publicznej (adm inistracji państw ow ej i sam o rządow ej), a w linii horyzon talnej przez terenow ą k o o rd y n ację polityk sektorow ych,
- centrum polityki regionalnej tw orzy, poprzez ekonom iczne instrum enty, założenia d o tego, aby rozw ój regionów i gm in był z a g w a ra n to w a n y w m aksym alnym stopniu przy udziale ich własnych m aterialnych i finansowych źródeł,
p o lity k a regionalna m a prog ram o w y c h a rak ter, należy d o system u d o k u m en tó w analityczno-strategicznych, koncepcyjnych i planow ych,
podejm ow ane kroki polityki regionalnej w ykonyw ane są za p o śred n ic twem systemowych instrum entów polityki kredytowej, dotacyjnej i podatkow ej, w prow adzanych w życie zgodnie z d o k u m en tam i p ro gram ow ym i,
- cele polityki regionalnej form ułuje się zgodnie z zad aniam i rozw oju ekonom iczno-technicznego i ekologicznego.
P ro jek t Z a sa d i inne k ro k i zw iązane z tw orzeniem system u polityki regionalnej (reform a podziału terytorialnego i terenow ej ad m inistracji p u b licznej, pro jek t ustaw y o rozw oju regionalnym ) w skazują, że ta k sam o, ja k w sąsiednich k ra ja ch euro p ejsk ich , n a Słow acji zaczy na się fo rm o w ać p o lity k a od p o w iad ająca m odelow i d ec en tralizacy jn o-ko ordy no w an em u. P a ń stw o chce bezpośrednio interw eniow ać w procesy rozw ojow e w sposób, k tó ry nie elim inuje, ale odw rotnie, w zm acnia inicjatywę regionalnych i lo k al nych p od m io tó w polityki regionalnej.
P ow stanie i realizacja polityki regionalnej p rzedstaw ionego ty pu zakłada: a) legalizację systemu regionalnego kierow ania i jeg o pozycji w kierow aniu społeczeństw em (przyjęcie ustaw y o rozw oju regionalnym );
b) p o w stan ie instytucji p olityki regionalnej n a szczeblu cen traln y m i regionalnym ;
c) określenie podstaw ow ych terenow ych jed n o stek polityki regionalnej - regionów .
M o żna zakładać, że w najbliższych m iesiącach zo stan ą uchw alone przez parlam ent: ustaw a o rozw oju regionalnym , ja k i u staw a o sam orządzie wyższych jed n o stek terytorialnych. W ten spo só b zo stan ą w ykształcone ram ow e założenia dla koncepcji rozw iązania regionalnych problem ów włącznie z brakiem rów now agi na rynku pracy.
2. T E R E N O W E JE D N O ST K I RYNKU PRACY
S tru k tu ra podstaw ow ych terenow ych jed n o stek ryn ku pracy n a Słowacji jest wynikiem długotrw ałego społeczno-ekonom icznego rozw oju i należy ją rozpatryw ać przede wszystkim w ścisłym zw iązku z procesem zam ieszkiw ania, w szczególności z rozw ojem m iast, k tó re w podstaw ow ej m ierze g w a ran tu ją funkcję pracy także dla szerszego obszaru. D o znaczniejszych im pulsów , k tó re doprow adziły do aktualnej przestrzennej stru k tu ry ry n k u pracy m o żn a zaliczyć uchw ałę rządu C SR S n r 100/1967 w spraw ie procesu o p ra co w an ia długotrw ałej koncepcji rozw oju zam ieszkiw ania. A n aliza istniejącej stru k tu ry zam ieszkiw ania prow adziła d o następujących w niosków :
od 1930 r. stopniow o zm niejszała się liczba gm in na Słow acji i do 1980 r. ubyło 21,5% gmin,
w gm inach do 2000 ludności żyje 33,3% ludności R epubliki Słowackiej, w m ałych gm inach nie m o żn a efektyw nie i w p o żą d an y m zakresie rozw ijać b u d o w n ictw a m ieszkaniow ego, załatw iać sp raw o by w atelsk ich i stw arzać w aru n k ó w do pracy. Aż. 43% ludności dojeżdżało d o pracy poza m iejsce zam ieszk an ia (w ra m ach p o w ia tu 31 % , a p oza p o w iat 11,6% aktyw nej ludności).
N astępstw em rozdrobnio nej stru k tu ry zam ieszkiw ania było pogłębienie się kon fliktów między:
- m iejscam i zam ieszkania i m iejscam i pracy,
- społecznym i nak ład am i n a zaop atrzenie i zacofanie siedzib, - p o d aż ą i popytem funduszu m ieszkaniow ego itd.
R ozw iązanie tego problem u oferow ał m odel środo w isk ow ego system u siedzib, który m iał zagw arantow ać wysoki stand ard zam ieszkiwania, ułatw iony d o stęp do załatw iania spraw obyw atelskich i ra cjo n aln o ść ry n k u pracy.
Z g odnie z p rzed staw ionym m odelem w szystkie siedziby n ależały by do system u środow iskow ych siedzib up orząd k o w an y ch hierarchicznie:
- m iejscow ego znaczenia (liczba obyw ateli ok. 3000), - obw odow ego znaczenia (ok. 25 000 obyw ateli), - rejonow ego znaczenia (siedziby ówczesnych krajów ).
P odstaw ow y szkielet zam ieszkiw ania tw orzyło 77 środow iskow ych siedzib obw odow ego znaczenia, k tó re łącznic z sąsiadującym obszarem m iały m ieć ok. 60 tys. ludności. Siedziby te m iały p o n a d to zagw aran to w ać pełny udział ludności w procesie pracy, wykorzystaniu służb, osiąganiu wysokiego standardu m ieszkaniow ego. Odległość od środow iskow ych siedzib d o granic otaczającego obszaru wynosiła 12-18 km , ew entualnie 20 d o 30 m in u t jazdy publicznym środkiem kom unikacji. W procesie planow ego kierow ania zam ieszkiw aniem w ytyp ow an e siedziby zaczęły sto p n io w o tra n sfo rm o w a ć się d o sw oich now ych funkcyjnych postaw .
D o działania przedstaw ionej stru k tu ry zam ieszkiw ania naw iązał w 1992 r. projekt zbudow ania okręgów pracowniczych, które m iały tw orzyć podstaw ow e k om ó rk i nowej przestrzennej stru k tu ry Słowacji. P rzesłank ą dla określenia okręgów pracow niczych było istnienie odpow iednich centrów , będących w stanic zagw arantow ać podstaw ow e roszczenia obyw ateli d o pracy, zam iesz k an ia i usług. Z godnie z uzupełniającym i analizam i urbanistycznym i i ek o nom icznym i w pozycji tych centrów m iałyby w ystępow ać siedziby z liczbą ludności ponad 10 000. Z godnie ze spisem ludności w 1991 r. było takich zaew idencjonow anych 71 gmin i także kilka dalszych, k tó re pom im o niższej liczby obyw ateli dzięki statu so w i środow iskow ej siedziby o b w o d o w eg o znaczenia były zdolne w stosunk u d o swoich okolicznych ob szaró w pełnić środow iskow e funkcje. P oprzez zastosow anie analizy graficznej i p o ró w n an ie jej wyników z dotychczasow ym i granicam i otaczających obw odów i zabiegam i
o now y podział Słowacji na pow iaty doszło d o ok reślenia 77 okręgów pracow niczych. Ich granice w pełnej m ierze respektow ały granice gmin. Jednym z kryteriów określenia okręgu było 30 m in u t d o jazd u , k tó re tylko w sporadycznych przy p ad k ach nie było spełnione.
O pozytyw nym wpływie z a sto so w an ia tych koncepcji w k iero w an iu zam ieszkiw aniem świadczy proces k oncentracji w centrach o kręgów p ra co w niczych. O ile w 1970 r. k o ncentro w ało się w nich 37% ludności R epubliki Słow ackiej, to w 1980 r. - 42,8% , a w 1991 r. aż 49,1% ludności R epubliki Słowackiej. W ielkość centrów okręgów pracow niczych jest b ard zo zró ż nicow ana, w ah a się od 441-453 ludności w B ratysław ie (w 1991 r.), aż do 5753 o só b (S obrance). O ceny okręg ów za p o m o cą in d ek su w italności d okum entow ały, że aż 13 z ogólnej liczby 77 okręgów m oże spodziew ać się um iarko w anego sp ad k u liczby ludności. Z ogólnej liczby ich cen trów tylko je d n o w ykazyw ało stagnację rozw oju liczby ludności i aż 2/3 centrów wykazywało progresywny typ populacji z indeksem witalności 200-300 i więcej.
Z przedstawionych analiz dem ograficznych, analiz stanu infrastrukturalnego w y p o sażen ia i s tru k tu ry ek o n o m icz n ej ak ty w n o śc i w y n ik a, że p o d z ia ł terytorium R epubliki Słowackiej n a okręgi pracow nicze um ożliw ia bardziej k w alifikow ane ocenienie tery to ria ln e g o ro z ło ż en ia ce n tró w ry n k u p racy i jednocześnie przyjęcie zróżnicow anego zespołu zarząd zeń zm ierzających do w sparcia efektyw nego zatrudnienia.
Podstaw ow e jed n o stk i rynku pracy rep rezentują z przestrzennego p u n k tu w idzenia m ik ro reg io n y w iększych tery to ria ln y c h je d n o ste k - regionów . Z n ajd u ją się w sytuacji statystycznych jed n o stek um ożliw iających:
- przestrzenną lokalizację problem ów , - jakościow e zróżnicow anie rynku pracy,
- przyjm ow anie zróżnicow anej polityki zatrud nienia.
Bez ich określenia nie byłoby proste analizow anie i w spieranie rów now agi m iędzy popytem i p o d aż ą na rynku pracy całego kraju.
P olityka zatru d n ien ia jest wszakże częścią szerzej koncy po w anej p o lityki gospodarczej i socjalnej państw a. Jej koncepcyjne cele, co p o tw ier dzają dośw iadczenia zarów no w ew nętrzne, ja k i zagraniczne, m o żn a efe ktyw nie fo rso w ać w w iększych tery to ria ln ie je d n o s tk a c h , c h a ra k te ry z u jących się:
b o g a tą o fe rtą zró żnicow anego n atu ra ln o -g e o g ra fic z n e g o , lu dzkiego i urbanistycznego potencjału,
p rz esłan k ą d la rów nego rozw oju p rog resyw ny ch gałęzi, ja k i d la rozw oju zróżnicow anej stru k tu ry m ałych i średnich przedsiębiorstw ,
rozwiniętą, hierarchicznie zbudow aną i funkcyjnie pełną stru k tu rą siedzib, rozw iniętą techniczną in fra stru k tu rą i in fra stru k tu rą pośrednich działań. O kreślenie terenow ych jed n o stek zdolnych do w ypełniania z a d a ń sys tem ow ych jed n o stek rozw oju regionalnego jest jednym z po dstaw ow ych założeń dla w prow adzenia w życie aktualnej - regionalnie i lokalnie zo rientow anej - polityki rozw ojow ej, opartej na założeniu aktyw izacji p o ten cja łu rozw ojow ego. R e g io n a ln a o rg a n iz a c ja sp o łe c z e ń stw a , k tó r a w krajach E uro p y stopniow o zastępuje klasyczną po litykę sek to ro w ą, m a wiele zalet:
- przyczynia się do kom pleksow ego i racjo nalneg o w y k orzystania całego bogactw a narodow ego,
- m obilizuje potencjał ludzki w regionie: ludzie, przedsiębiorcze p odm ioty, instytucje odpow iadające za rozwój regionalny i orientuje go na kom pleksow e i racjo nalne w ykorzystanie w ew nętrznych źródeł,
- jest zdolna operatyw nie reagow ać n a zm iany w stru k tu rz e podaży i popytu,
K o lejn ą p rz esłan k ą wejścia o b o w iązy w an ia regio nalnej po lity k i ro z wojowej jest jej ad ekw atna instytucjonalizacja, tak n a poziom ie centru m , ja k i regionów . Idzie o stw orzenie instytucji w yposażonych w ad ekw atn e kom petencje działające w kw estiach polityki regionalnej, jej fin ansow an ia n a niezbędnym fachow ym poziom ie. F unkcję tych instytucji pełnią przede wszystkim organy adm inistracji publicznej (adm inistracji państw ow ej i sa m orządow ej), przy czym isto tn a część kom petencji sto pn io w o przechodzi na sam orząd.
Z p u n k tu w idzenia form o w an ia się rynku pracy jed n o stk am i te ry to rialnym i zdolnym i d o zagw aran to w an ia zróżnicow anej p odaży m iejsc p ra cy, koncepcyjnego rozw iązyw ania problem ów rynku pracy i za g w ara n to w an ia jego rów now agi są regiony.
P om im o tego, że na Słowacji m am y historyczne do św iadczenia z fu n k cjonow aniem większych terytorialny ch jed n o stek , ich w ykorzystanie przy obm yślaniu aktualnej regionalizacji jest w rzeczywistości bardziej złożone niż w przypadku podstaw ow ych jednostek terenowych. Jednym z argum entów dla przedstaw ionej k o nstatacji jest wielka liczba zm ian w ich wielkości i centrach.
Tylko w ciągu 75 lat m iędzynarodow ego istnienia Czechosłowacji dokonało się 12 doniosłych ad m in istracyjno-terytorialny ch zm ian. W tym okresie doszło w szak do kilku p ow rotó w d o sześciu albo d o siedm iu regionów . D o pierwszej delim itacji Słowacji na 6 regionów doszło w 1923 r., w myśl ustawy z 1920 r. o w prow adzeniu jednolitej adm inistracji publicznej w R ep u b lice C zechosłow ackiej. Z pierw otnych 16 żup n a Słowacji pow stało 6 tzw. w ielkich żup. Po dziesięcioletniej przerw ie ich d z ia ła n ia doszło d o ich ponow nego przyw rócenia d o życia w czasie istnienia p ań stw a słow ackiego w latach 1939-1944. Podział na wielkie żupy przesądził także o utw orzeniu 6 krajów , terytorialnych jednostek terenowej adm inistracji publicznej w hierar chicznie uporządkow anym system ie kom itetów n aro do w y ch (k raje-p o w ia - ty-gm iny).
T ery to ria krajów były tak w politycznym , ja k i ekonom icznym znaczeniu słowa pojm ow ane ja k o regiony, w k tórych aż do 1961 r. według klas urzeczyw istniała się regionalna polityka państw a i proces w yrów nyw ania ich p o zio m u , kiedy to doszło d o ich integracji w 3 większe te ry to ria ln ie jednostki. Istnienie terenowych jednostek drugiego stopnia zostało zakończone przez pierw szą reform ę adm inistracji publicznej, k tó ra d o p ro w ad ziła d o ich likwidacji.
3. R EFO RM A TER E N O W E J A D M IN IST R A C JI P U B L IC Z N E J I JE J W PŁYW NA FO R M O W A N IE SIF, TER Y TO R IA L N Y C H JE D N O S T E K
RYNKU PRACY
A k tu aln o ść zasadniczej reform y terenow ej ad m inistracji publicznej po 1989 r. wyniknęła z konieczności utworzenia stosownej i zinstytucjonalizowanej ram y dla fu nkcjonow ania now ego m echanizm u g ospodarczego, k tó ry m iał jednocześnie przyczynić się do dem okratyzacji system u politycznego. Proces
reform był zorientow any na następujące zm iany:
a) przebudow ę terytorialnego podziału krajów , w w yniku k tó reg o doszło do zlikwidowania krajów , pozostawieniu struktury 38 pow iatów ja k o jednostek terenow ej ad m in istracji państw ow ej dru g ieg o szczebla i d o u tw o rz en ia now ego p o dstaw ow ego szczebla terenow ej ad m in istracji p ań stw o w ej n a poziom ie 121 obw odów ;
b) utw orzenie oddzielnych system ów terenow ej ad m inistracji państw ow ej i sam orządow ej. W skazane systemy, ich jednostki i instytucje były rozdzielone praw nie, ekonom icznie i funkcyjnie;
c) u tw orzenie praw n y ch i eko nom iczn ych przesłan ek d la p o w sta n ia realnego sam o rz ąd u n a poziom ie gm in. G m in a je st zgodnie z u staw ą podm iotem , któ ry gospodaruje własnym m ajątkiem i w łasnym i źródłam i finansow ym i.
T a k ą organizację pojm ow ano ja k o prow izorium , w k tórym z p u n k tu widzenia po jm ow ania system ow ego nie były rozw iązane zagadnienia:
funkcyjnego przełączenia adm inistracji państw ow ej i sam o rząd u , utw orzenia regionalnego członu sam orząd u tery to rialn eg o, - now ego racjonalnego podziału ad m inistracyjn o-terytorialn ego .
A k tu aln a reform a terenow ej adm inistracji publicznej w R epublice Słow ac kiej, k tó ra rozpoczęła się w 1996 r., m a na celu:
- usunięcie rozbicia terenow ej adm inistracji państw ow ej, - um ocnienie sam orządow ego c h a rak teru gmin,
- utw orzenie regionalnych członów sam orządu tery to rialn eg o ,
- d o k o nanie w zw iązku z poprzednim i krokam i, now ego adm inistracyjno- -terytorialnego podziału R epubliki Słowackiej.
P om im o pierw otnego zam iaru p rzeprow adzenia tych k ro k ó w według przedstaw ionej wyżej kolejności, re fo rm a ro z p o czę ła się od u chw alen ia ustawy R ady Narodowej Republiki Słowackiej n r 221/1996. Z.z. o terytorialnej i adm inistracyjnej organizacji R epubliki Słowackiej. Z g od nie z nią ad m inis tracyjnym i jed n o stk am i R epubliki Słowackiej drugiego szczebla stają się kraje, a n a szczeblu podstaw ow ym pow iaty. O bw ody, k tó re pełniły po
1990 r. funkcje jed n o stek terenow ej adm inistracji państw ow ej pierw szego szczebla zostały n a m ocy tej ustaw y zlikw idow ane.
U staw ą R ady N arodow ej R epubliki Słowackiej nr 222/1996 Z.z. o o r ganizacji terenowej adm inistracji państwowej zostały ograniczone kom petencje i up raw nienia organizacyjne krajow ych i pow iatow ych urzędów - in sty tu cjonalnych przedstaw icieli terenow ej adm inistracji państw ow ej.
Z a jedno z ważniejszych niedociągnięć reform y zapoczątkow anej w 1989 r. m o żn a uznać b rak regionalnego sam o rząd u , k tó ry m a na Słowacji głębokie h isto ryczne korzenie, k tó reg o p o cz ątk i sięgają X III i X IV w. P o przez zlikw idow anie w 1990 r. krajów nastąp ił zanik regionalnego sam o rząd u . Za jego ponow nym utw orzeniem przem aw iają je d n a k pom yślnie funkcjonujące dw ustopniow e systemy sam orządu terytorialnego we w szystkich większych państw ach europejskich, jak i organizacyjna niezupełność system u terenow ej adm inistracji publicznej, k tóre pow odują obniżenie jej całkow itej funkcyjności. P ow stanie sam orządu wyższych terenow ych jed nostek gw aran tu je także K o n sty tu cja R epubliki Słowackiej.
Jed n y m z d y sk u to w an y c h zag ad n ień zw iązanych z k o n sty u o w an iem regionalnego sam orządu jest sym etria m odelu terenow ej ad m inistracji p u b licznej. Poszukuje się odpow iedzi n a pytanie, czy regionalne sam o rząd ow e jednostki m ają być geograficznie tożsam e z tery to riam i krajów (II szczebel terenow ej adm inistracji państw ow ej). Za sym etrią m odelu n a drugim szczeblu terytorialneg o u stroju przem aw iają następujące argum enty:
- efektyw ność i przejrzystość m echanizm u w spółpracy m iędzy instytucjam i terenow ej adm inistracji państw ow ej i sam orządu ,
- m ożliw ość racjonalnego podziału kom petencji w ra m ach regionalnej adm inistracji publicznej,
bardziej przejrzyste i celowe rozdzielenie źródeł rozw oju regionalnego, - m ożliw ość bezproblem ow ego stopniow ego przekazyw ania regionalnych kom petencji z adm inistracji państw ow ej n a sam orząd.
U tw orzenie kom pletnej i funkcjonalnej części regionalnej adm inistracji jest je d n ą z koniecznych przesłanek d la w p ro w ad ze n ia fu n k c jo n a ln eg o zdecentralizow anego m odelu polityki regionalnej.
P oprzez nowy podział terytorialny zostały w ytyczone rów nież nowe tery to rialn e jed nostki rynku pracy.
W pozycji podstaw ow ych jed n o stek w ystępuje 79 pow iatów . P ow iatow y podział należy d o najm niej dysku tow anych w całym kom pleksie kro kó w zw iązanych z przebudow ą terenow ej adm inistracji publicznej. Ich granice i cen tra naw iązują d o system u środow iskow ych siedzib i system u pow iatów pracy. Jednostki te są także naturalnym i terenam i, w których ju ż w przeszłości form o w ał się rynek pracy. W spółczesne podziały w skali bezrob ocia, ja k i osiąganych średnich m iesięcznych płacach są w ynikiem zaró w n o b rak u racjonalności przy form ow aniu ich ekonom icznych s tru k tu r w d łu g o te r m inow ym czasowym rozw oju, ja k i nierów nom iernym i k ro k a m i procesu transform acyjnego, który przebiega n a Słowacji od 1990 r. Ś red nia pow ierz
chnia pow iatu wynosi 621 k m 2, a średnia liczba jeg o ludności wynosi 67 947, z czego 57,7% żyje w m iastach (por. tab . 1).
T a b e l a 1
Liczba ludności w okręgach pracowniczych w R epublice Słowackiej
Liczba ludności Całe terytorium Centra Pozostałe terytorium
1970 4 537 290 1 617 682 2 919 608 1980 4 991 168 2 138 682 2 852 476 1991 5 268 935 2 586 074 2 682 861 w % 1970 100 35,7 64,3 1980 100 42,8 57,2 1991 100 49,1 50,9 Przyrost ludności 1970-1991 731 645 968 392 - 2 3 6 747 1980-1991 277 767 447 382 - 1 6 9 615
Indeks wzrostu ludności
1970-1991 116,1 159,9 91,9
1980- 1991 105,6 120,9 94,1
T ery to ria krajów są w spółcześnie regionalną częścią adm in istracji p a ń s twowej, a po u konstytuow aniu się sam orządu będą je d n o stk a m i terenow ej adm inistracji publicznej. Ja k ju ż w skazyw aliśm y we wcześniejszej części, te ry to ria krajów ściśle naw iązują do podziału n a wielkie żupy i kraje istniejące na Słowacji do 1990 r. Są to relatyw nie duże tery to ria, których średnia pow ierzchnia wynosi 6129 k m 2, a śred nia liczba ludności wynosi 670 974. K raj jest ju ż dzisiaj pojm ow any ja k o je d n o s tk a p olityki regionalnej. O d 1997 r. w ra m ach b udżetu pań stw o w eg o u tw o rz o n y ch z o sta ło d la krajów 8 budżetow ych rozdziałów . W krajow ych urzęd ach tw o rzo n e są w ydziały rozw oju regionalnego. W p rzygotow y w an ej ustaw ie o u stro ju sam orządu wyższych jed n o stek terytorialnych krajow e o rg any sam orządow e m iałyby odgryw ać główną rolę w strategicznych i koncepcyjnych zagadnieniach rozwoju regionalnego. Zarazem kraje są odrębnym i jednostkam i terytorialnym i z odm ien n ą stru k tu rą gospod arczą, k tó ra w istotnej m ierze w pływ a na ich w zrastającą dynam ikę.
Isto tn e odm ienności w ykazują k raje tak że w stru k tu rze zam ieszkania. W trzech krajach: B ańskobystrzyckim , K oszyckim i Preszow skim najwięcej jest gm in z liczbą m ieszkańców od 200 d o 499, w trzech k rajach : T ren- cziańskim , T rnaw skim i Żilińskim najwięcej jest gm in z liczbą m ieszkańców od 500 d o 999, a tylko w dw óch krajach: B ratysław skim i N itrzańskim
w stru k tu rze zam ieszkania najliczniejsze są gm iny liczące od 1000 d o 1999 ludności. R o zd ro b n io n a stru k tu ra zam ieszkania staw ia nadzw yczaj wysokie wymogi w zakresie k roków podejm ow anych na rynku pracy i p ow oduje obniżenie ich całkowitej efektywności. Bardziej szczegółową analizę gospodarki krajów i ich różnorodności przedstaw ia arty k u ł E. Żarskiej.
T erytoria krajów m ożna uznaw ać za regiony ekonom iczne z następujących pow odów :
- m ają cechy regionów naturalnych. Ich cen tra i granice zaczęły form ow ać się w latach dw udziestych naszego stulecia. S topniow o w ytw orzył się w nich system in fra stru k tu ry oraz więzi urbanistyczno-ckonom iczne i socjalne;
sw oją wielkością są porów nyw alne do regionów krajó w europejskich; przedstaw iają sobą dostatecznie duży potencjał źródeł d la specyficznego i relatyw nie ekonom icznie autonom icznego rozw oju;
- są w nich zlokalizow ane instytucje adm inistracji publicznej, co umożliwia utw orzenie racjonalnego i skutecznego m odelu regionalnej stru k tu ry k o m petentnej d o kierow ania regionalnym rozw ojem .
W ynika z tego, że regiony będą nie tylko jed n o stk am i statystycznym i, ale także jed n o stk am i ekonom icznym i, w k tórych będzie m og ła realizow ać się koncepcyjna stru k tu ra ln a polityka zatrudnienia.
BIBLIOGRAFIA
M. H a m a l o v a a kol., Priestorová ekonomika, Bratislava 1996.
M. H a m a l o v a , E. T v r d o ň , E. Ż a r s k a , Hodnotenie ekonom ických regiónov SR , Bratislava 1994.
E. T v r d o ň, M. H a m a l o v a , E. Ž a r s k a , Ekonomická regionalizacia, hospodársku struktura a rozvoj osídlenia, Bratislava 1993.
W. B. S t Öhr, On the Theory and Practice o f Local Development In Europe, „WirtschaTtuniversität W ien” , I.I.R. D iscussion 1998.
M arta Hamalova
LOCAL LABOUR M ARKET E N TITIES IN TH E SLO V A K R E PU B L IC
The author analyses different problems o f local labour markets in Slovakia. A reference is made to the regionalisation issue in Slovakia: eight regions and 79 local labour markets. A ccording to the author, the newly established regions can represent Slovakia due to: their area (corresponding to the size o f regions in the European U n ion ), resources guaranteeing their autonom ous developm ent and operation o f regional institutions.
