Labuda, Gerard
"Polityczne plany Konrada I księcia
mazowieckiego", Bronisław
Włodarski, "Roczniki Towarzystwa
Naukowego w Toruniu" R. 76, 1971 :
[recenzja]
Komunikaty Mazursko-Warmińskie nr 2-3, 459-460
R
E
C
E
N
Z
J
E
I
O
M
Ó
W
I
E
N
I
A
B ro n is ła w W ł o d a r s k i , P o lity c z n e p la n y K o n ra d a I k s ię c ia m a z o w ie c k ie g o , R o cz n ik i T o w a rz y s tw a N a u k o w e g o w T o r u n iu , R. 76, z. 1, T o r u ń 1971, ss. 63, 1 n lb . O d d a w n a ju ż m y ś l tw ó rc z a p ro f. B r o n is ła w a W ło d a rs k ie g o k r ą ż y w o k ó ł m o n o g ra f ii p a n o w a n ia k s ię c ia m a z o w ie c k ie g o K o n ra d a , a ta k ż e L e s z k a B ia łeg o . J e s t on dziś n ie w ą tp liw ie n a jle p s z y m z n a w c ą o k re s u d z ie jó w o b ję ty c h p a n o w a n ie m obu ty c h w ła d c ó w . S w ó j c y k l s tu d ió w n a d t ą fa z ą d z ie jó w p o ls k ic h ro z p o c z ą ł ro z p ra w ą p t. P o l ity k a r u s k a L e s z k a B ia łe g o (1925); w a ż n y m e ta p e m b y ło s tu d iu m p t. R o la
K o n ra d a m a z o w ie c k ie g o w s to s u n k a c h p o ls k o - r u s k ic h (1936); k ie r u n e k p ó łn o c n y ó w
c ze sn ej p o lity k i k s ią ż ą t m a z o w ie c k ic h z a n a liz o w a ł w r o z p ra w ie p t. R y w a liz a c ja
0 z ie m ie p r u s k ie w p o ło w ie Х Ш w i e k u (1958); p o z a ty m n a le ż y t u t a j w y m ie n ić k ilk a
a r ty k u łó w b a rd z ie j szc z eg ó ło w y c h , p o ś w ię c o n y c h p ro b le m o w i ja ć w ię s k ie m u w s to s u n k a c h p o ls k o -ru s k ic h (1959), a lia n s o w i ru s k o - m a z o w ie c k ie m u z d ru g ie j p o ło w y X I I I w ie k u litd. S w o is ty m p o d s u m o w a n ie m ty c h b a d a ń b y ła n ie d a w n o o g ło szo n a m o n o g ra fia o s to s u n k a c h p o ls k o -r u s k ic h w o k re s ie d z ie ln ic o w y m (1970).
J e d n y m z f r a g m e n tó w ry s u ją c e j się p rz e d n a m i m o n o g ra fii o p a n o w a n iu K o n ra d a m a z o w ie c k ie g o j e s t w y m ie n io n a w n a g łó w k u p ra c a . A u to r a n a l iz u je w n ie j n ie ty le p la n y , co re a liz a c je p o lity c z n e k s ię c ia K o n r a d a od c h w ili o b ję c ia p rz e z e ń k s ię s tw a m a z o w ie c k a -k u ja w s k ie g o w r o k u 1199 a ż do ś m ie rc i w r o k u 1247. Z o s ta ła o n a n a p is a n a n ie ja k o je d n y m tc h e m , b e z d o k o n a n ia p e rio d y z a c ji i b ez w p ro w a d z e n ia ro z d z ia łó w . W r e z u lta c ie n ie z a ry s o w a ły się n a m e ta p y te j p o lity k i, j a k te ż z a b r a k ło p o d s u m o w a n ia je j o siąg n ięć . J e s t to w ię c n ie ja k o je d e n r o z d z ia ł w ię k sz e j c ało śc i. W o b e c n e j sw e j p o s ta c i ro z p ra w a W ło d a rs k ie g o n a w ią z u je do g ło ś n y c h S tu d ió w d o d z ie jó w
w i e k u X I I I - g o w p ie r w s z e j je g o p o ło w ie S ta n is ła w a Z a c h o ro w s k ie g o , o g ło szo n y ch
p o ś m ie rtn ie p rz e z J . F i j a ł k a (1921). J a k w ia d o m o , S. Z a c h o ro w s k i z a j ą ł s ię w sw o ic h
S tu d ia c h k s ią ż ę ta m i m a ło p o ls k im i (L esz ek B ia ły ) i w ie lk o p o ls k im i (W ła d y sła w L a s -
k o n o g i, W ła d y s ła w O d o n ic , P r z e m y s ł i B o le sła w P o b o ż n y ), tu d z ie ż s p r a w ą p r u s k ą w o k re s ie s p ro w a d z e n ia K rz y ż a k ó w d o P o ls k i. T o też r o z p ra w a B. W ło d a rsk ie g o , u w y p u k la ją c a r o lę K o n ra d a m a z o w ie c k ie g o , s ta n o w i w a ż n e u z u p e łn ie n ie ta m ty c h d o dziś je sz c z e n ie p r z e s ta r z a ły c h stu d ió w .
W d o ty c h c z a s o w y c h b a d a n i a c h B. W ło d a rs k i z w r a c a ł u w a g ę g łó w n ie n a r u s k ą p o lity k ę K o n ra d a ; o b e c n ie z a j ą ł się p ó łn o c n y m je j o d c in k ie m , k t ó r y śc iś le j o k re ś la ja k o „ p ro g ra m p r u s k i ”. D la k s ią ż ą t p o ls k ic h n ie b y ło to z a g a d n ie n ie n o w e ; ic h a k ty w n o ść n a ty m o d c in k u s ię g a ła c za só w B o le sła w a C h ro b re g o , B o le sła w a K rz y w o u s te g o 1 K a z im ie r z a S p ra w ie d liw e g o . W o k re s ie p a n o w a n ia K o n r a d a p o ja w ił się w s to s u n k a c h p o ls k o -ru s k ic h e le m e n t n o w y — m is ja p r u s k a , p o d ję ta o k o ło 1205 r o k u p rz e z c y s te rs ó w z Ł e k n a . Z m is ji w y ło n iły s ię w y p ra w y k rz y ż o w e do P r u s , a z n ic h z k o le i s iln e z a o g n ie n ie s to s u n k ó w p o ls k o -p ru s k ic h , a w szc z eg ó ln o śc i m a z o w ie c k o -p ru s k ic h , k tó r y c h re z u lta te m b y ło s p ro w a d z e n ie n a p o g ra n ic z e p r u s k ie d w u z a k o n ó w r y c e r s k ic h : k rz y ż a c k ie g o i d o b rz y ń s k ie g o . F a k ty z w ią z a n e z ty m i w y d a rz e n ia m i w ie lo k ro tn i e ju ż a n a liz o w a n o ; z n a n e są i;eż k o n tr o w e r s je i o d m ie n n e p u n k t y w id z e n ia , ja k ie n a ty m tle p o w s ta ły w h is to rio g r a f ii p o ls k ie j i n ie m ie c k ie j. B. W ło d a rs k i z e s ta w ia o sią g n ię te d o tą d w y n ik i, w y d o b y w a ją c p rz e d e w s z y s tk im ro lę k s ię c ia K o n ra d a . N ie j e s t to p o d s u m o w a n ie m e c h a n ic z n e , lecz id ą c m e to d ą w y ty c z o n ą ju ż p rz e z S. Z a c h o - ro w sk ie g o , p o d s u m o w a n ie a n a lity c z n e , o d w o łu ją c e się z a r ó w n o d o l i t e r a t u r y p r z e d m io tu , j a k i b e z p o ś re d n io d o ź ró d e ł. W y tra w n y b a d a c z , n ie w d a ją c się w d y s k u s ję , p r z e d s ta w ia za k a ż d y m ra z e m sw ó j w ła s n y s ą d , do k tó re g o n a s tę p n i b a d a c z e b ę d ą m u s ie li s ię u s to su n k o w a ć .
460 R E C E N Z J E I O M Ó W I E N I A
c o ra z s iln ie j z w ra c a s ię n a p o łu d n ie . J e j c e le m j e s t o p a n o w a n ie t r o n u k ra k o w sk ie g o . R ó w n o c z e śn ie w e w ła s n y m k s ię s tw ie K o n ra d a n a s tę p u je n ie u c h ro n n y p ro c e s d e z i n te g ra c ji, z w ią z a n y z d o ra s ta n i e m sy n ó w K a z im ie r z a , B o le sła w a i S ie m o w ita , k tó rz y z a c z y n a ją d ą ż y ć d o p o z y s k a n ia w ła s n y c h d z ie ln ic. N a jc e n n ie js z ą c zę ścią r o z p ra w y B. "Wło d a rs k ie g o j e s t a n a liz a , ty m ra z e m ju ż p r z e w a ż n ie s a m o d z ie ln a (d o ty c h c z a s o w a l i t e r a t u r a n ie w ie le n a ty m p o lu z d z ia ła ła ), o w ego p r z e jś c ia od ,.p la n u p ó łn o c n e g o ” do „ p la n u p o łu d n io w e g o ” (s. 47). S ą to la t a 1227—*1243. O s t a tn i m e p iz o d e m „ p la n u p ó łn o c n e g o ” b y ła b itw a p o d S u c h o d o łe m (25 V 1243), k t ó r a o s ta te c z n ie p r z e k r e ś li ła d ą ż e n ia K o n r a d a d o o p a n o w a n ia M a ło p o lsk i. R e k o n s tr u k c ja w y d a r z e ń w w y m ie n io n y m o k re s ie o b e jm u je s p r a w y d o ty c z ą c e c a łe j P o lsk i.
M iło śn ic y d z ie jó w p o ls k ie g o ro z b ic ia d z ie ln ic o w e g o b ę d ą ró w n ie c h ę tn ie sięg a li do p ra c y B. W ło d a rsk ie g o , j a k d o tą d do S tu d ió w S. Z a c h o ro w sk ie g o .
G e ra rd L a b u d a
K a ro l G ó r s k i , L ’O rd in e te u to n ic o . A l le o rig in e d e llo p ru ss ia n o , T o rin o 1971, ss. X V I, 287, 6 w k ła d e k ilu s tr., 1 ta b . g e n e a lo g ic z n a .
C e n io n a n a e u r o p e js k i m r y n k u w y d a w n ic z y m o fic y n a w ło s k a G iu lio E n a u d i w y d a ła k s ią ż k ę w y b itn e g o u c zo n e g o p o ls k ie g o , K a r o la G ó rs k ie g o , p t. Z a k o n k r z y ż a c k i.
U p o c z ą tk ó w p a ń s tw a p r u sk ie g o . F a k t te n z a s łu g u je n a szc z eg ó ln e p o d k re ś le n ie ,
g d y ż j e s t to p ie rw s z a , t a k o b s z e rn a , p r a c a p o ls k ie g o h i s to r y k a o d z ie ja c h Z a k o n u , k tó r a z o s ta ła w y d ru k o w a n a p rz e z z a g r a n ic z n y d o m w y d a w n ic z y . D o ty c h c z a s c z y te ln ik n ie z n a j ą c y ję z y k a p o ls k ie g o d la u z y s k a n ia in f o r m a c ji o Z a k o n ie z m u sz o n y b y ł sięg a ć do o b fite j, a c z k o lw ie k n ie z a w s z e o b ie k ty w n e j, l i t e r a t u r y n ie m ie c k ie j. P r a c a ta s t a n o w ić m oże p o c z ą te k w p r z e ła m a n iu m o n o p o lu h is to rio g r a f ii n ie m ie c k ie j d o ty c z ą cego in fo r m o w a n ia c z y te ln ik a k r a jó w z a c h o d n ic h o z n a c z e n iu i ro li K rz y ż a k ó w , z w ła s z c z a o p rz e sz ło śc i E u r o p y ś r o d k o w o w sc h o d n ie j. K a ro l G ó rs k i j e s t a u to re m p ie rw s z e j, ze s ta n o w is k a p o lsk ie g o , g r u n to w n e j s y n te z y p a ń s tw a k rz y ż a c k ie g o w P r u s a c h , od k tó r e j u k a z a n ia się d ru k ie m m in ę ło j e d n a k p o n a d ć w ie rć w ie k u 1. N in ie js z a k s ią ż k a n ie j e s t p o p r o s tu p rz e tłu m a c z e n ie m ta m te j, o d n a p is a n ia k tó r e j n a s t ą p i ł p rz e c ie ż o g ro m n y p o s tę p w z a k r e s ie z n a jo m o ś c i ź ró d e ł d o d z ie jó w Z a k o n u i ic h i n t e r p r e ta c ji, d o czego w n ie m a ły m s to p n iu p rz y c z y n ił się s a m a u to r. O g ó ln ie n a le ż y z a u w a ż y ć , że w o m a w ia n e j p r a c y w id a ć n ie «tylko d b a ło ść o szczeg ó ły , o k a ż d y f a k t i z d a rz e n ie h is to ry c z n e , k tó r e s ą s ta r a n n i e d o b ra n e i w y w a ż o n e , a le ró w n ie ż s z e ro k i ro z m a c h i o d d e c h u k a z a n e w p r z e m ia n a c h p a ń s tw a k rz y ż a c k ie g o n a t l e o g ó ln ie js z y c h p ro c e s ó w z a c h o d z ą c y c h w c a łe j E u ro p ie . W te n sp o só b n a p is a n a s y n te z a , g łę b o k o p rz e m y ś la n a , m o g ła w y jś ć ty lk o s p o d p ió r a a u to r a , k tó r y sp ę d z ił p o n a d 40 l a t in te n s y w n e j p r a c y b a d a w c z e j n a d h is to r ią Z a k o n u . N ie z n a c z y to , że k s ią ż k a j e s t p o z b a w io n a so lid n e g o b a g a ż u e ru d y c y jn e g o , w rę c z p rz e c iw n ie , z a w ie ra o n a b o g a ty m a te r ia ł f a k to g r a fic z n y n ie z b ę d n y w n ie j z e w z g lę d u n a a d r e s a ta .
O m a w ia n ą p r a c ę p o p rz e d z a k r ó tk a p r z e d m o w a i k ilk u s tr o n ic o w e w p ro w a d z e n ie , w k tó r y m n a ś w ie tlo n o m o ż liw o ści i sp o so b y b a d a n i a d z ie jó w Z a k o n u . W ła śc iw a je j t r e ś ć u j ę t a j e s t w p ię c iu ro z d z ia ła c h , m ia n o w ic ie : 1. Z a k o n k r z y ż a c k i n a d b r z e g ie m
M o rza Ś r ó d z ie m n e g o i B a ł t y k u ; 2. P a ń s tw o w ie lk ie g o m is tr z a го P r u s a c h ; 3. Z a k o n p r z e c iw u n ii p o ls k o - lite w s k ie j; 4. W a lk a o w o ln o ść ; 5. U p a d e k i s e k u la r y z a c ja , o ra z
w ep ilo g u , o b e jm u ją c y m d w a m n ie js z e ro z d z ia lik i: il. K o n ie c Z a k o n u w In fl a n ta c h i 2. G a łą ź Z a k o n u k r z y ż a c k ie g o w R z e s z y . K a ż d y ro z d z ia ł d z ie li s ię z k o le i n a p o d ro z d z ia ły w lic z b ie od 11 do 15. K o n s t r u k c ja c a łe j p r a c y j e s t j a s n a i p rz e jrz y s t a . R zeczą z b ę d n ą b y ło b y t u szc z eg ó ło w e o m a w ia n ie tre ś c i w sz y s tk ic h ro z d z ia łó w , a l e w a r to p r z y n a jm n ie j w y m ie n ić ty tu ły p o d ro z d z ia łó w je d n e g o z ro z d z ia łó w , n a p r z y k ła d p i ą te g o : 1. N a r o d z in y w o ln o ś c i; 2. K r y z y s Z a g o n u w P r u s a c h ; 3. Z w ią z e k s ta n ó w p r u
s k ic h ; 4. P o l ity k a p o k o jo w a K o n ra d a v o n E r lic h s h a u s e n ; 5. A k t y te r r o r u i r e p r e s ji;
6. I n te r w e n c ja b is k u p ó w i o s ta tn ie la ta K o n ra d a v o n E r lic h s h a u se n ; 7. P ie r w s z e la ta
r z ą d ó w L u d w ik a v o n E rlic h s h a u se n ; 8. P r z y g o to w a n ia d o p ro ce su ; 9. P ro c es c e s a r sk i
