System partyjny współczesnej Szwajcarii

Wojciech Sokół

System partyjny współczesnej

Szwajcarii

Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska. Sectio K, Politologia 5, 133-149

A N N A L E S

U N I V E R S I T A T I S M A R I A E С U R I E - S K Ł O D O W S К A L U B L I N — P O L O N I A

V OL. V SEC TIO К 1998

Zakład System ów P olitycznych W ydział P olitologii UM CS

W OJCIECH SOKÓŁ

System p a rtyjn y w spółczesnej Szw ajcarii

Szw ajcaria je st państw em bardzo stabilnym politycznie, w którym w ykształcił się system kooperacji partii, zwany też system em perm a­ nentnej koalicji. Po w yborach parlam entarnych w roku 1959 przedsta­ w iciele Partii Radykalno-Demokratycznej, Chrześcijańsko-Demokratycznej Partii Ludow ej, Partii Socjaldem okratycznej i Partii Ludowej utw orzyli na zasadzie dobrow olności szeroką koalicję rząd o w ą.1 Od tego czasu w ym ienione najw iększe partie ry w alizują ze sobą o głosy wyborców, aby potem na szczeblu parlam entarnym w spółpracow ać ze sobą, tw orząc rząd, do którego w chodzą niezm iennie przedstaw iciele tych sam ych czte­ rech głów nych ugrupow ań politycznych.

U W A R U N K O W A N IA SYSTEM U PA R TY JN EG O

S Y ST E M P O L IT Y C Z N Y

K ształt system u politycznego tego m alow niczego kraju alpejskiego w ynika z w ielkiego zróżnicow ania Szw ajcarii pod w zględem językow ym ,

etnicznym i w yznaniow ym . Złożyło się to na pow stanie nieco innego niż w innych krajach ustroju politycznego. M imo niew ielkich rozm iarów Szw ajcaria je st państw em związkowym . Składa się z 26 części, noszących nazwę kantonów i półkantonów , które rów nież m ają charakter państw o nieco ograniczonej suw erenności.2 Kantony p o siadają odrębne ko nsty­ tucje, parlam enty, rządy, sądy i inne organy, odrębne ustaw odaw stw o i budżety, system y oświatow e itd. O becna form a ustrojow a Szw ajcarii została zasadniczo ukształtow ana przez konstytucję z 1848 roku, przy jętą po ostatniej w ojnie domowej z roku 1847, w której zw olennicy ściślej­ szych zw iązków kantonów pokonali przeciw ników federacji.3 O ficjalną nazw ą państw a pozostała K onfederacja Szw ajcarska (Szw ajzarische E id ­

genossenschaft), jednak w sferze ustrojowej je st to federacja. N ow elizacja

konstytucji z 1874 roku rozszerzyła jeszcze zakres kom petencji w ładz federalnych (lub zw iązkow ych) kosztem kantonów .4

Na szczeblu federalnym w ładzę ustaw odaw czą spraw uje Zgrom a­ dzenie Federalne, które składa się z dwu izb: Rady N arodow ej i Rady K antonów , w ybieranych co cztery lata. Z kolei Zgrom adzenie Federalne w ybiera na czteroletnią kadencję Radę Federalną, będącą jed y n y m o r­ ganem władzy w ykonaw czej w Szw ajcarii na szczeblu zw iązkow ym . Rada Federalna je st rządem kolegialnym , składa się z 7 rów norzędnych m inistrów . Członkow ie rządu w ybierają spośród siebie przew odniczą­ cego, który przez rok kieruje pracą rządu i nosi tytuł prezydenta fede­ ralnego, lecz jego upraw nienia m ają charakter jed y n ie reprezentacyjny. Zasady pow oływ ania rządu określa „m agiczna reguła” ustalona przez cztery najw iększe partie w 1959 roku. C złonkostw o w rządzie uw zględ­ nia zachow anie rów now agi językow ej i religijnej oraz kw estię przy­ należności m inistrów do różnych kantonów. Siedm ioosobow y rząd sk ła­ da się z przedstaw icieli koalicji czterech głów nych partii, w proporcji zbliżonej do liczby m andatów , jak ie posiadają w Zgrom adzeniu F ederal­

2 Konfederacja Szwajcarska administracyjnie dzieli się na 23 kantony, z których 3 ze względów historycznych dzielą się na tzw. półkantony, jak np. kanton Bazylea (427 000 mieszkańców) dzieli się na Bazylea - prowincja i Bazylea - miasto. Wśród trzech języków urzędowych największy zasięg ma język niemiecki, którym posługuje się ludność 16 kantonów (lub 13 k. i 4 półkantonów) o ogólnej liczbie mieszkańców - 4 916 700, co stanowi - 71,2%, kantonów francuskojęzycznych je st - 6 z 1 684 800 mieszk. - 24,4% i włoskojęzyczny - 1 (kanton Ticino), w którym zamieszkuje 294 000 - ok. 4,2%. Pod względem wyznaniowym: katolicy s ta n o w ią - 47,2%, protestanci - 43,5%. Dane z 1993 r. Zob. Szwajcaria, [w:] Leksykon

państw świata ‘94/95, Warszawa 1994, s. 426-427.

3 P. Sarnecki, Zgromadzenie Federalne. Parlament Konfederacji Szwajcarskiej, W arszawa 1995, s. 6.

nym .5 Rządu nie można zdym isjonow ać, poniew aż podobnie ja k w w y­ padku Zgrom adzenia Federalnego, jego kadencja trw a cztery lata. W S zw ajcarii nie je s t znane w otum nieufności w obec rządu lub jeg o członków . W ynika stąd stabilność i kolegialny system rządów . Liczące się partie tw o rzą perm anentną koalicję, w której żadna pojedyncza oso­ bistość lub partia nie są w stanie zdobyć pozycji zw ierzchniej.6

N a funkcjonow anie instytucji konstytucyjnych zasadniczy wpływ w y­ w iera system dem okracji bezpośredniej. Referenda w Szw ajcarii organi­ zow ane są zarów no na szczeblu federalnym , jak rów nież w kantonach i gm inach, a d o tyczą praktycznie w szystkich problem ów społeczno-poli­ tycznych. R eferendum je st bronią w ręku w yborców. Szw ajcarzy m ogą kw estionow ać ustawy federalne oraz proponow ać zm iany w konstytucji i głosow ać nad nim i.7 N a szczeblu federalnym nie istnieje w ładza, która m iałaby w tej kw estii prawo inicjatyw y ustaw odaw czej. Referenda, które m iały stw orzyć m ożliw ości oddolnego działania społecznego, stały się z czasem instrum entem do prow adzenia opozycyjnej działalności p o lity­

5 Zgodnie z zasadąproporcjonalności oprócz przynależności partyjnej: radykalni demokraci - 2 miejsca, socjaldemokraci - 2, chrześcijańscy demokraci - 2 i jedno miejsce dla ludowców; uw zględnia się język, wyznanie i region, z którego pochodzi przyszły m inister (ściślej: kierow­ nik departamentu). Dwóch ministrów nie może wywodzić się z tego samego kantonu. Wśród 7 ministrów tworzących rząd, musi być co najmniej dwóch albo trzech francusko- i włoskojęzy- cznych. Zasada proporcjonalności, uwzględniając zróżnicowanie religijne, powoduje, że pro­ testanci lub katolicy m ają przynajmniej trzy miejsca w rządzie. Zob. W. Korzycki, I chciałaby,

ib o is ię , „Prawo i Życie” 1992,nr 4 9 ,s. 13 i M. Ostrowski, C ud nad Lemanem, „Polityka” 1995,

nr 11, s. 21 i Steiner, Demokracje..., s. 179.

6 G. Smith, Życie polityczne w Europie Zachodniej, W arszawa 1992, s. 164—165, 420-421. 7 Najważniejsze i najczęściej stosowane: a) obligatoryjne referendum konstytucyjne: doty­ czy każdej zmiany w konstytucji uchwalonej przez parlament, która wymaga zatwierdzenia przez głosowanie ludności. Obok zwykłej większości głosujących liczy się większość w większości kantonów, b) fakultatywne referendum ustawodawcze: ustawa uchwalona przez parlament musi być poddana pod głosowanie powszechne, jeżeli w ciągu trzech miesięcy od jej uchwalenia zażąda tego 50 tys. obywateli. Taka forma referendum nabrała największego znaczenia, funkcjonuje od 1874 г., с) ludowa inicjatywa ustawodawcza: od 1891 r., stwarza m ożliwość inicjatywy ludowej w sprawie zmiany konstytucji. Należy w tym celu przedłożyć rządowi projekt podpisany przez 100 tys. obywateli. Nad projektem obraduje rząd i parlament i uchw alają stanowisko wobec inicjatywy. Inicjatywa może być w każdej chwili wycofana, zwłaszcza gdy parlam ent uchwali kontrprojekt, który stanowi w przypadku niewycofania, alternatywę w referendum. Inicjatywę ludową oraz referendum ustawodawcze podejm ują różne grupy, również partie polityczne, jako swego rodzaju veto ustawodawcze, nacisk wobec rządzącej koalicji. Instytucje demokracji bezpośredniej jeszcze bardziej rozbudowane są w kantonach. W 5 kantonach funkcjonują tzw. Landsgemeinde - zgromadzenie wszystkich dorosłych obywateli, które zastępuje parlam ent i kontroluje rząd kantonalny. Zob. P. Sarnecki,

Szwajcaria, [w:] System y partyjne rozwiniętych krajów kapitalistycznych, (red.) A. Jamróz,

cznej, w ykorzystyw ane często przez m niejsze partie lub grupy interesów dla zabezpieczenia w pływ ów .8

S Y S T E M W Y B O R C ZY

K ażda z izb Zgrom adzenia Federalnego w ybierana je st w inny sposób. Rada N arodow a je st przedstaw icielstw em ogólnonarodow ym , pochodzi z pow szechnych i rów nych w yborów, których zasady określone zostały w ustaw ach federalnych. N atom iast izba druga, Rada K antonów je st przedstaw icielstw em podmiotów federacji-kantonów , o reprezentacji rów ­ nej bez w zględu na liczbę m ieszkańców , a zasady w yborów określają ustawy poszczególnych kantonów.

Tab. 1. W yniki w yborów do Rady N arodow ej w latach 1943-1995 Results o f elections to the N ational Council in 1943-1995 Rok SPS FDP CVP SVP

(BGBP DP) GPS

(Zieloni) APS LPS LDU SD

(NA) PDA Inne** Liczba posłów 1943 56 47 43 28 - - 8 7 - - 5 194 1947 48 52 44 26 - - 7 9 - 7 1 194 1951 49 51 48 28 - - 5 10 - 5 - 196 1955 53 50 47 27 - - 5 10 - 4 - 196 1959 51 51 47 29 - - 5 10 - 3 - 196 1963 53 51 48 28 - - 6 10 - 4 - 200 1967 51 49 45 27 - - 6 16 1 5 - 200 1971 46 49 44 23 - - 6 13 4 5 10 200 1975 55 47 46 21 - - 6 11 2 6 7 200 1979 51 51 44 23 - - b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. 200 1983 47 54 42 23 4 - 8 12* 5 1 4 200 1987 41 51 42 25 13 2 9 12* 3 1 1 200 1991 43 44 37 25 14 8 10 6* 5 2 3 200 1995 54 45 34 29 8 7 7 3 3 b.d. 10 200

* razem z EVP, ** w 1971 r. republikanie zdobyli 7 mandatów, EVP - 3, w 1975 republikanie 4, EVP - 3, w 1983 r. 3 mandaty zdobyła Szwajcarska Organizacja Postępowa (POCH). (Opracowanie na podstawie różnych źródeł: P. Sarnecki, Szwajcaria..., s. 285, id., Zgromadzenie

Federalne..., s. 33. Szwajcaria, [w:] Informator polityczny..., s. 139, B. Zubowicz, Na skraju Europy?..., s. 7, Szwajcaria, [w:] Almanach..., s. 580)

Rada N arodow a składa się z 200 deputow anych, przy czym podobnie ja k w przypadku w yborów do Rady K antonów , rów nież i tutaj okręgam i w yborczym i są terytoria poszczególnych kantonów i tzw. półkantonów . Każdy kanton w ybiera deputow anych do Rady N arodowej - proporcjo­ nalnie do liczby ludności.9 W ybory do Rady N arodowej odbyw ają się od roku 1919 w edług system u proporcjonalnego, poza najm niejszym i kantonam i, które w ybierają po jednym deputow anym , a jako sposób obliczania rezultatów głosow ania stosuje się system H agenbacha-Bis- choffa. Polega on na podziale łącznej liczby głosów uzyskanych przez w szystkie partie w okręgu przez liczbę m andatów przypadających na ten okręg plus jeden. W ynik tego podziału stanow i tzw. prow izoryczny d z ie ln ik w y b o rc z y . N a s tę p n ie lic z b y g ło só w , u z y s k a n e p rzez poszczególne listy, dzielą się przez ten dzielnik, a w yniki tego podziału określają liczbę uzyskanych m andatów .10

U staw a w yborcza dopuszcza tw orzenie związków w yborczych (tzw. połączenie list) przez grupy zgłaszające listy w danym kantonie. Zw iązek w yborczy otrzym uje w szystkie głosy, które padły na poszczególne listy, tw orzące połączenie. Podział m andatów zdobytych przez zw iązek w y­ borczy m iędzy listy odbyw a się z urzędu, proporcjonalnie do liczby otrzym anych głosów. Partie w ystaw iają w ięc kilka list w jednym kan­ tonie, często fikcyjnych, lub tw orzą porozum ienia w yborcze z innymi partiam i. W yborcy szw ajcarscy g łosują zarów no na poszczególnych kan­ dydatów , ja k i na listy w yborcze. Zasadnicze znaczenie ma jednak glosow anie na kandydatów . W yborcy m ogą dokonyw ać „kum ulacji”, kilkakrotnie w skazując tego samego kandydata, skreślając jednocześnie innych z tej samej listy. M ogą rów nież „zestaw ić” swoje glosy (tzw.

panachage), czyli w ym ieniać kandydatów ze „swojej listy” na kandy­

datów z innych list, a w końcu tw orzyć „w łasną listę”, w ykorzystując kandydatury z różnych list. W konsekw encji n ie je d e n , lecz różne partie otrzym ują głosy danego w yborcy. W yborcy w ykorzystujący „kum ulacje” i panachage, decydują, którzy kandydaci z danej partii zostaną w ybrani, choć nie decydują o tym , ile m andatów uzyska dana partia. Tak skon­ struow any proporcjonalny system w yborczy, odpow iadający w łaści­ w ościom system u politycznego Szw ajcarii, pogłębia słabość partii p o lity­ cznych. G łosow anie im ienne, a tylko w tórnie na listę partyjną, preferuje indyw idualność konkretnego kandydata, następnie deputow anego, przy­ czyniając się do osłabienia dyscypliny partyjnej w klubach parlam

en-9 Szwajcaria, [w:] Almanach świata 'en-95, Warszawa 1en-9en-94, s. 57en-9.

10 P. Sarnecki, Zgromadzenie Federalne. Parlament Konfederacji Szw ajcarskiej, Warszawa 1995, s. 11.

tam ych. D eputow ani m ają świadom ość, że w ybór zaw dzięczają przede w szystkim swym osobistym walorom , a tylko dodatkowo zaufaniu w y­ borców konkretnej partii. Stosow anie p a n a c h a g e ’u osłabia w ięc w e­ w nętrzną integrację partii i dyscypliny frakcji parlam entarnej, poniew aż posłow ie swój w ybór zaw dzięczają także w yborcom z innych partii. S tw arz a to też d o d atk o w e n a cisk i sk ła n ia ją c e do p o ro z u m ie n ia i w spółpracy m ięd zypartyjnej.11

N atom iast w ybory do Rady Kantonów nie są ani równe, ani propor­ cjonalne. K ażdy kanton posiada po dwa m andaty, a półkantony jeden, stąd liczba w yborców przypadająca na jed en m andat je st bardzo zróżni­ cow ana.12 Do Rady K antonów wchodzi 46 członków, z 20 kantonów i 6 półkantonów . Daje to m niejszym kantonom - w rezultacie m niej­ szościom etnicznych i religijnym - w iększość w izbie w y ższej.13

Początkowo posłow ie w ybierani byli w w iększości przez parlam enty kantonalne, stopniow o upow szechnił się system głosow ania pow szech­ nego i bezpośredniego. Przyjętym system em w yborczym je st system w iększości bezw zględnej w dwu turach głosow ania.14 Spotykanym zja­ w iskiem są w ybory „niekonkurencyjne”, w w ypadku je śli partie porozu­ m iew ają się m iędzy sobą co do osób deputow anych i gdy nie ma kon­ trkandydatów , w ówczas głosow anie się nie odbyw a, a kandydaci, co do których partie się porozum iały, zostają członkam i Rady K antonów .

System głosow ania proporcjonalnego do Rady N arodow ej, liczniejszej izby parlam entarnej, stabilizuje system w ielopartyjny Szw ajcarii. Daje m ożliw ość reprezentacji w parlam encie, poza czterem a partiam i koalicji, kilkunastu innym małym partiom , uzyskującym niew ielkie poparcie spo­ łeczne. Jednocześnie podział na 26 okręgów w yborczych, które w ybierają zróżnicow aną liczbę posłów, w zależności od liczby ludności w danym okręgu (kantonie), działa na niekorzyść m niejszych partii. Aby zatem zdobyć m andat w najw iększym okręgu - Zurychu, na który przypada 35 mandatów , potrzebne je st uzyskanie 3% głosów , a w przypadku gdyby wybory odbyw ały się w system ie ogólnokrajow ym , czyli w jednym okręgu w y b o rczy m , do u zy sk an ia m andatu w y starczy ło b y 0 ,5 % .15 R óżnica w system ach w yborczych do obu izb prow adzi do pew nego

11 Sarnecki, Szwajcaria..., s. 287-289. 12 Ibid., s. 289.

13 Smith, Życie..., s. 420. Przepisy dotyczące wyborów do parlamentów lokalnych i przed­ stawicielstw gminnych są ujęte w ustawodawstwie kantonalnym. Istnieje więc 26 systemów wyborczych do władz lokalnych. Zob. Sarnecki, Szwajcaria..., s. 289.

14 Sarnecki, Zgromadzenie Federalne..., s. 10. 15 Steiner, Demokracje..., s. 114-115.

w ykrzyw ienia reprezentacji na niekorzyść partii socjaldem okratycznej, która posiada niew ielką reprezentację w Radzie Kantonów . K orzysta na tym głów nie partia chrześcijańsko-dem okratyczna (tabela 2). N a forum parlam entarnym działają jednak w spólne frakcje, grupujące parlam entar­ zystów obu iz b .16

Tab. 2. W yniki w yborów do Rady K antonów w latach 1967-1991 R esults o f elections to the C anton C ouncil in 1967-1991

Rok 1967 1971 1975 1979 1983 1987 1991 FDP 14 16 15 U 14 14 14 CVP 18 17 17 18 18 19 19 SPS 2 2 5 9 6 5 5 SVP 3 6 5 5 5 4 4 Inne 7 3 2 3 3 4 4 Ogółem 44 44 44 46 46 46 46

(Źródło: P. Sarnecki, Zgromadzenie Federalne. Parlament Konfederacji Szwajcarskiej, War­ szawa 1995, s. 33).

G ŁÓ W N E PA R TIE

S O C JA L D E M O K R A T Y C Z N A P A R T IA SZ W A JC A R II (S o cja ld e m o k ra tisc h e P artei d e r S ch w eiz - SP S )

W w yborach do Rady N arodowej z 22 października 1995 roku zajęła pierw sze m iejsce, zdobyw ając 54 m andaty, o 11 więcej niż w poprzednim parlam encie.

Jest typow ą p artią reform istyczną typu zachodnioeuropejskiego. H is­ toria jej sięga lat pięćdziesiątych ubiegłego w ieku, kiedy pow staw ały pierw sze kółka socjalistyczne i organizacje kantonalne. Jako partia ogól- noszw ajcarska form ułuje się ostatecznie w roku 1910.17 SPS je st całko­ w icie pogodzona z system em społeczno-politycznym kraju. Od 1935 roku zrezygnow ała z program u klasowej przebudow y na rzecz udziału w rządach i realizacji rządow ego program u reform. Jej przedstaw iciel Ernst N obs uczestniczył w rządzie federalnym w latach 1 9 4 3 -1 9 5 1 .18

16 Ibid., s. 11.

17 Sarnecki, Szwajcaria..., s. 283.

R eform istyczny program partii ustalony został definityw nie na zjeździe w roku 1959. Zerw ano w nim ju ż całkow icie z akcentow aniem klasow ego charakteru partii na rzecz tezy o jej „ogólnonarodow ości” . Program SPS stoi na stanow isku ściśle legalistycznych m etod działania, przy jednoczesnym uznaniu, że w obecnym stanie „socjalistyczne cele nie zostały jeszcze osiągnięte” . W ystępuje za utrzym aniem gospodarki ry n ­ kowej i pryw atnej inicjatyw y gospodarczej. SPS kładzie przy tym duży nacisk na rozwój szczególnych form w łasności: spółdzielczej i kom u­ nalnej. Partia nie w ysuw a postulatów szerszej nacjonalizacji gospodarki, zadow alając się o wiele skrom niejszym hasłem „społecznej” kontroli nad m onopolistycznym i gałęziam i produkcji oraz niezbyt jasn y m hasłem „socjalizacji” . W bieżącej w alce politycznej SPS proponuje szereg zm ian zakładających dalszą demokratyzację ustroju, opowiada się przede w szyst­ kim za w prow adzeniem elem entów gospodarki planow ej, w spółudzia­ łem robotników w zarządzaniu, za pełnym rów noupraw nieniem k o b ie t.19 W zakresie polityki społecznej partia ta stale podnosi postulat ogra­ niczenia rozpiętości skali dochodów, pełnego zatrudnienia i likw idacji bezrobocia, zm niejszenia w ym iaru czasu pracy, opow iada się za ogra­ niczeniem opodatkow ania warstw najuboższych, rozw ojem ubezpieczeń społecznych.20

Sukces w yborczy socjaldem okratów je st w znacznym stopniu n a­ stępstw em stagnacji gospodarczej w tym najbogatszym kraju św iata, a zw łaszcza najw iększego od 1945 roku w zrostu bezrobocia (w kw ietniu 1993 r. bezrobocie osiągnęło 5% ).21 SPS jak o jed y n a licząca się partia opow iada się za przystąpieniem Szw ajcarii do struktur europejskich. W tym też w id zą obyw atele uboższych kantonów francuskojęzycznych szansę na ożyw ienie gospodarki i przezw yciężenie utrzym ującej się od kilku lat recesji.22 Podnosząc kw estię integracji z E uropą SPS może rów nież liczyć na znaczne poparcie w dużych m iastach, tj. Zurych, G enewa, Berno czy Bazylea, w których panują tendencje bardziej otw arte w obec udziału Szw ajcarii w strukturach m iędzynarodow ych.23

19 Socjaldem okratyczna działaczka związków zawodowych Ruth Dreifuss jako pierwsza kobieta weszła do rządu federalnego w marcu 1993 r. obejmując urząd min. spraw wew nętrz­ nych. Prawo wyborcze przyznano kobietom w 1971 r. Zob. Szwajcaria, [w:] Leksykon..., s. 427. W półkantonie Appenzell kobiety otrzymały prawo głosu dopiero w 1991 r. wyrokiem Try­ bunału Federalnego. Zob. Bastion padł, „Spotkania” 1991, nr 3, s. 6.

20 Sarnecki, Szwajcaria..., s. 283-284. 21 Szwajcaria, [w:] Leksykon..., s. 427—428.

22 B. Zubowicz, N a skraju Europy?, „Rzeczpospolita” 1995, nr 488, s. 7.

23 W dużych miastach głosujący w większości opowiedzieli się za udziałem Szwajcarii w misjach pokojowych ONZ w referendum z 12 czerwca 1994 r., w którym jednak odrzucono taki

P A R T IA R A D Y K A L N O -D E M O K R A T Y C Z N A (Freisinning-Demokratische Partei - FDP)

Jest głów ną p artią szw ajcarskiej burżuazji i drobnom ieszczaństw a, o tradycji protestanckiej. W ywodzi się z sił politycznych nurtu liberalnego, które w ypow iedziały się za w prow adzeniem i utrzym aniem ustroju fede­ ralnego z siln ą w ładzą federalną. Po utw orzeniu federacji w roku 1848 liberałow ie do 1919 roku zajm ow ali dom inującą pozycję w życiu polity­ cznym Szw ajcarii, piastując w szystkie lub w iększość stanow isk w rzą­ dzie.24 Istotny w pływ m iał na to system w iększościow y stosowany w w yborach do parlam entu do roku 1918. W prow adzono w ówczas zasadę proporcjonalności, dzięki czemu konserw atyści otrzym ali 2 m iejsca w rządzie, a radykałow ie 5, co rozpoczęło w spółpracę dwóch głównych obozów .25

W dzisiejszym kształcie FDP zorganizow ała się dopiero w 1894 roku z połączenia części dawnych liberałów i części tzw. m łodych konser­ w atystów . W w yborach 1919 roku nastąpiła klęska radykalnych liberałów , którzy posiadali dotychczas zdecydow aną w iększość w parlam encie. O becnie FDP dysponuje stabilnym zapleczem zw olenników . Posiada silne w pływ y w kantonach: Solurze, Szafuzie, Ticino i V aud.26 FDP je st typow ą p artią now oczesnego liberalizm u gospodarczego i społecznego, akceptującego przy tym korygującą rolę państwa.

C H R Z E Ś C IJA Ń S K O -D E M O K R A T Y C Z N A P A R T IA LU D O W A

(Christlichdemokratische Volkspartei - C V P)

Druga rów nie daw na ja k radykałow ie partia szw ajcarska bierze swój rodow ód z sił katolicko-konserw atyw nych, pokonanych przez radykałów w w ojnie domowej roku 1848, a w ystępujących na rzecz utrzym ania silnych pozycji kantonów. Grupy konserw atystów katolickich ukonsty­ tuow ały się w 1912 roku pod nazw ą K onserw atyw nej

Chrześcijańsko-projekt 57,2% głosów przeciw. Zob. Szwajcaria, [w:] Almanach..., s. 581. W referendum z w rześnia 1994 r. 54,7% głosujących zaakceptowało wprowadzenie przepisów antyrasistowskich. Mieszkańcy m iast powiedzieli „tak” (w Genewie aż 65% głosujących), a większość kantonów górskich i rolniczych opowiedziała się przeciw. Zob. J. Boczkowska-Grettenand, „Rzeczpo­ spolita” 1994, nr 224, s. 26.

24 Sarnecki, Szwajcaria..., s. 282. 25 Steiner, D emokracje..., s. 178-179. 26 Wójtowicz, Historia Szwajcarii..., s. 251.

-Społecznej Partii Ludowej (K onservativ-christlichsoziale Volkspartei — KCSV). W raz z klęską radykałów w wyborach 1919 roku konserw atyw ni katolicy pow iększyli swój stan posiadania, stając się trzecią siłą w parlam encie.

Skład społeczny partii był dość zróżnicow any. Obok przedstaw icieli tradycyjnie katolickich, chłopskich kantonów tzw. Szw ajcarii W ew nętrz­ nej, znaleźli się w niej zarów no reprezentanci skupisk robotniczych, m igrujących w poszukiw aniu pracy do miast, ja k i koła katolickich intelektualistów . Od grudnia 1970 roku KCSV przyjęła obecną nazw ę C hrześcijańsko-D em okratycznej Partii Ludowej. W historii CVP doko­ nała się ew olucja, głównie pod w pływ em społecznych encyklik papieskich w stronę partii chrześcijańsko-społecznej. W swych założeniach ideolo­ gicznych partia ta opiera się na zasadach solidaryzm u klasow ego i per­ sonalizm u.27

S Z W A JC A R S K A P A R T IA L U D O W A

(,Schweizerische Volkspartei - SV P )

Jest skrajnie konserw atyw ną partią, głów nie chłopów i rzem ieślników szw ajcarskich. D ziała praw ie w yłącznie w kantonach protestanckich i niem ieckojęzycznych. Pow stała w 1918 roku poprzez rozłam w Partii R adykalnej.28 Początkow o istniała na płaszczyźnie kantonalnej, grupując kantonalne partie działające w Bernie, Zurychu, A rgowi, Szafuzie, Tes- sinie, B azylei.29 Do 1971 roku działała pod nazw ą C hłopsko-R zem ieśl- niczo-M ieszczańskiej Partii Szw ajcarii (Schw eizerische Bauern-G ew erbe

und B ürgerpartei - BGBP). G łosiła hasła solidaryzm u klasow ego, negując

istnienie klas oraz sprzeczności pomiędzy „w yzyskującym i” i „w yzyski­ w anym i” . W spółdziałała z partiam i praw icy, niechętnie czy w ręcz w rogo odnosząc się do partii lew icow ych (przede w szystkim do Szw ajcarskiej Partii Pracy). W m ieście opierała się na środow iskach rzem ieślniczo- kupieckich oraz średnich w arstw ach urzędniczych, na wsi zaś szukała wpływ ów w śród zam ożnych chłopów, popierając ideę dużych w ielk­ okapitalistycznych gospodarstw . 22 w rześnia 1971 roku BGBP p o łą­ czyła się z niew ielką P artią D em okratyczną (D em okratische P artei - PD), centrow ym ugrupow aniem , reprezentującym średnie w arstw y m i­

27 Sarnecki, Szwajcaria..., s. 283. 28 Ibid., s. 284.

eszczańskie, tw orząc praw icow o-centrow ą Szw ajcarską Partię Ludow ą (SV P).30

W swym program ie SVP w ystępuje na rzecz pełnego zatrudnienia, zw alczania inflacji, ale jednocześnie w jej program ie w yborczym znaj­ dziem y postulaty „wolnej gospodarki rynkow ej, efektyw ności, sam opo­ m ocy i solidaryzm u, zagw arantow ania praw do osobistej inicjatyw y, w łasności pryw atnej” .31 Od 1929 roku wchodzi w skład rządu, poniew aż uzyskuje w w yborach z reguły około 11%. W w yborach z 22 października 1995 roku Partia Ludow a zanotow ała znaczny w zrost popularności, uzys­ kując 29 m iejsc w Radzie N arodow ej. Na wyniki głosow ania w płynął program Partii Ludow ej, a także osobowość jej lidera, Christophera Blochera. SVP zajm uje najbardziej antyeuropejskie stanow isko spośród czterech partii tw orzących koalicję rządową. Elektorat SVP stanow ią Szw ajcarzy z kantonów niem ieckojęzycznych, którzy są najbardziej scep­ tyczni wobec idei w łączenia Szw ajcarii w struktury Linii Europejskiej. N atom iast sam lider Partii Ludowej C hristopher Blocher, biznesm en z Zurychu, deputow any do parlam entu, uważany je st przez wielu za naj­ silniejszą osobow ość polityczną, jak a pojaw iła się w Szw ajcarii w ciągu ostatnich lat. Jest zdecydow anym przeciw nikiem integracji Szw ajcarii z jed no czącą się Europą, czym zyskuje zw olenników wśród typow o kon­

serw atyw nej społeczności szw ajcarskiej.32

PO ZO STA ŁE PAR TIE

W szystkie inne partie polityczne posiadają m niejsze znaczenie, co przejaw ia się w ym iernie w tym , że żadne z poniższych ugrupow ań nie w chodziło dotychczas w skład koalicji rządow ej, nie osiągając w ym a­ ganych w tym celu 10% głosów w w yborach.

Zielona Partia Szwajcarii (Grüne Partei der Schweiz - GPS) jest na­ jw iększym ugrupowaniem opozycyjnym od czasów wyborów w roku 1987, choć po ostatnich wyborach pozycja Zielonych uległa znacznemu osłabieniu (tabela 1). GPS wywodzi się z ogólnokrajowych organizacji ekologicznych protestujących przeciw budowie elektrowni atomowych, zajmujących się p roblem atyką obum ierania lasów , „dziurą ozonow ą” itp. W 1983 roku

30 J. Czaja, S. Piotrowski, Chłopi i organizacje chłopskie w Europie, W arszawa 1985, s. 342-343.

31 Sarnecki, Szwajcaria..., s. 284. 32 Zubowicz, N a skraju Europy?..., s. 7.

w ykształciły się w ruchu ekologicznym dwa ugrupow ania Zielonych: „um iarkow ani” - Zielona Partia Szw ajcarii (GPS) i „alternatyw ni” - Zielona A lternatyw a Szw ajcarii (Grüne A lternative der Schw iz - G A S).33

Partia Sam ochodow a Szw ajcarii (A utopartei der Schw eiz - A PS) je st p artią praw icow ą pow stałą w marcu 1985 roku, w okresie zainteresow ania się opinii pulicznej zagadnieniam i ekologicznym i. U tw orzenie jej stano­ wiło reakcję na ruch ekologiczny. Pierw sze dwa m andaty do parlam entu zdobyła w Bernie i w Zurychu. W przeciw ieństw ie do innych ugrupow ań praw icow ych APS opow iada się jednoznacznie za w zrostem gospodar­ czym, przeciw staw iając się ruchom ekologicznym , akcentuje w artości hedonistyczne, propaguje w izję Szw ajcarii mocnej, bogatej.34 Sam o­ chód33 funkcjonuje jako symbol stosunku do życia opow iadającego się za w olnością i postępem . W 1994 roku partia zm ieniła nazwę na Partię W olności.36

Liberalna Partia Szw ajcarii (Liberale Partei der Schw eiz — LPS) pow stała w 1911 roku na bazie konserw atyw nego skrzydła Partii R adykal- no-D em okratycznej.37 Do 8 m arca 1977 roku nosiła nazwę Szw ajcarski Z w iązek L iberalno-D em okratyczny (L iberaldem okratische Union des

Schw eiz - LID U S).38 Początkowo Partia Liberalna była dość w pływ owa,

szybko jednak straciła na znaczeniu. LPS zdobyw ała poparcie głów nie w Bazylei, w kantonach rom ańskich oraz w G larus i G ryzonii.39 W w yborach LPS uzyskuje poparcie nie przekraczające 5%, co pozw ala na zdobycie od 5 do 10 mandatów.

Sojusz N iezależnych (Landesring der Unabhängigen - LDU). Jest to partia pow stała na bazie potężnej sieci spółdzielczości spożyw ców „M igros”, czyli w łaściw ie je st to grupa interesu zorganizow ana w partię polityczną.40 W 1936 roku pow stało Zrzeszenie N iezależnych (Ring der

U nabhängigen), którego tw ó rcą był G ottlieb D uttw eiler, z ubogiej rodziny

zurychow skiej, tw órca wielu firm handlow ych w kraju i za granicą. W 1925 roku utw orzył przedsiębiorstw o handlow e „M igros” . W 1940 roku

33 U. Altermatt, Res Publika i dobrobyt, „Znak” 1993, nr 4, s. 125-126. 34 Ibid., s. 126.

35 W Szwajcarii jeździło w 1987 r. 2,7 min samochodów osobowych (40 pojazdów na 100 mieszkańców, drugie miejsce w Europie po RFN). Zob. Szwajcaria, [w:] Świat w przekroju

1989, Warszawa 1990, s. 339.

36Szwajcaria, [w:] Almanach..., s. 579. 37 Sarnecki, Szwajcaria..., s. 284-285.

38 Szwajcaria, [w:] Informator polityczny PAP, t. 1, Warszawa 1995, s. 139. 39 W ojtowicz, Historia Szwajcarii..., s. 240.

przedsiębiorstw o skupiało ju ż 120 tys. członków, z w łasną prasą oraz w łasn ą reprezentacją w arstw średnich - Landesring.41

Szw ajcarscy D em okraci (Schw eizer D em okraten - SD) to skrajnie praw icow a partia w yrosła na podłożu ruchu politycznego, działającego od 1970 roku, grupującego zw olenników ograniczenia liczebności czy w ręcz w ydalenia robotników cudzoziem skich.42 Do października 1977 roku działała jak o N arodow a A kcja przeciw ko Obcej Penetracji, a następ­ nie N arodow a A kcja na rzecz N arodu i O jczyzny (Nationale A ktion fü r

Volk und H eim at — N A ).43 O becną nazw ę przyjęła w 1991 roku. Przeciw ­

staw iając się napływ ow i cudzoziem ców , dem okraci organizują referenda, które choć nie kończą się sukcesem , ale jednak ujaw niają duże poparcie społeczne dla ich skrajnych haseł.44

Szw ajcarski Ruch R epublikański (Schw eizerische Republikanische

B ew egung — SRB) został utw orzony w m aju 1971 roku. SRB żąda,

podobnie ja k Szw ajcarscy Dem okraci, usunięcia zagranicznych pracow ­ ników, ograniczenia napływu azylantów .45

Partia Pracy ( Partei der A rbeit - PDA) głosząca zasady marks izmu- -leninizm u stanow i w yjątek w różnicach program ow o-ideow ych między poszczególnym i partiam i. PDA pow stała 14 października 1944 roku, w w yniku połączenia się K om unistycznej Partii Szw ajcarii, utw orzonej w 1921 roku (rozw iązana w 1941 r., reaktyw ow ana po w ojnie46) oraz lew icow ych socjalistów . Partia Pracy posiada zw olenników i członków głów nie w kantonach rom ańskich.47

Ew angelicka Partia Ludow a (Evangelische Volkspartei - EVP) należy do starszych partii, została założona w 1919 roku, o niew ielkim jednak oddziaływ aniu. Reprezentuje sekty protestanckie spoza państw ow ego koś­ cioła protestanckiego.48

41 Wojtowicz, Historia Szwajcarii..., s. 220. 42 Sarnecki, Szwajcaria..., s. 285.

43 Szwajcaria, [w:] Informator polityczny..., s. 139.

44 W Szwajcarii w 1993 r. liczba ludności cudzoziemskiej osiągnęła 1,26 min. Udział obcokrajowców w zrósł z 16,6% (1992) do 18,1%. Szwajcaria przyjmuje również najwięcej uchodźców politycznych, spośród krajów europejskich, głównie z krajów b. Jugosławii i Tamilów ze Sri Lanki. W 1987 r. 5 kwietnia w referendum z udziałem 42% uprawnionych potwierdzono prawo do schronienia w Szwajcarii uchodźców i zaakceptowano żądanie przy­ spieszenia procedury załatwiania wniosków o azyl. Zob. Szwajcaria, [w:] Leksykon..., s. 429 i Świat w przekroju..., s. 340.

45 Sarnecki, Szwajcaria..., s. 285. 46 Ibid..

47Szw ajcaria, [w:] Informator polityczny..., s. 139. 48 Ibid., s. 139. Zob. też, Steiner, Demokracje..., s. 175.

Szw ajcarskie O rganizacje Postępow e (Progressiven O rganisationen

der Schw eiz - POCH). Partia ta osiągnęła najw iększe znaczenie spośród

ugrupowań lewackich, trockistowskich. Zwolenników posiada wśród części studentów i młodej inteligencji.49 O pow iada się za rów noupraw nieniem i pełną integracją robotników cudzoziem skich w szw ajcarskim ruchu zaw odow ym .50

W iększe poparcie społeczne zdobyw a w ostatnich latach L ega dei

Tecinesi, siostrzana partia w łoskich Lig Północnych, z w łoskiego kantonu

Ticino. W w yborach startuje razem z dem okratam i. Liga zajm uje kon­ serw atyw ne stanow isko w kw estii integracji z U n ią Europejską, będąc głów nym sojusznikiem Partii Ludowej i Sam ochodowej, opow iada się zdecydow anie za utrzym aniem dotychczasow ej neutralności.51

C H A R A K T E R Y ST Y K A SYSTEM U PA R TY JN EG O

Struktura federalna Szw ajcarii, w ynikająca z jej szczególnego rozw oju historycznego, a także daleko posunięta koncentracja życia politycznego w społecznościach lokalnych, pow oduje, że w tym kraju egzystuje 26 system ów partyjnych, odm iennych w każdym z kantonów. W poszczegól­ nych kantonach spotykam y albo różny zestaw działających partii, albo dane partie p rezentu ją odm ienne postaw y polityczno-program ow e w różnych kantonach. W poszczególnych kantonach różne też partie bądź koalicje sto ją u steru rządu.

Jeśli jednak system partyjny rozpatruje się w płaszczyźnie federacji, a więc swego rodzaju jak o 27 system partyjny, to form alnie rzecz biorąc, mamy do czynienia z system em w ielopartyjnym . D ziała bow iem k il­ kanaście partii, z czego około 14 ma sw ą reprezentację w parlam encie. Partie pow stają lub znikają ze sceny, łączą się lub rozpadają, także skład rządu je st w ielopartyjny. N ie je st to jednak typow a w ielopartyjność, a partie szw ajcarskie w w alce o zdobycie i utrzym anie w ładzy państw ow ej zachow ują się inaczej niż w innych system ach w ielopartyjnych.52

C echą szw ajcarskiego życia politycznego je st brak ostro zarysow ­ anych różnic filozoficzno-ideologicznych i przesunięcie punktu ciężkości

49 Sarnecki, Szwajcaria..., s. 285.

50 Szwajcaria, [w:] Informator polityczny..., s. 139.

51 J. Boczkowska-Grettenand, Europejski paraliż Helwetów, „Rzeczpospolita” 1994, nr 273, s. 26.

walki politycznej na konkretne ekonom iczne, socjalne i kulturalne sprawy życia codziennego.53 M iędzy czterem a najbardziej liczącym i się partiam i nie ma zasadniczych sprzeczności politycznych. W szystkie one opo­ w iadają się za utrzym aniem istniejącego ustroju, najwyżej z pewnymi korektam i. U łatw ia to ich w spółpracę w ram ach koalicji rządow ej.

Ś ciślejszą w spółpracę um ożliw ia rów nież skład członkow ski partii, w każdej z nich znajdują się zarów no robotnicy, ja k i chłopi, przedstaw i­ ciele w olnych zaw odów , inteligencja i przedstaw iciele burżuazji. Szw aj­ carskie partie cechuje rów nież niski poziom zw artości, co w yraża się często w odm iennym stanow isku partii kantonalnych wobec swych central federalnych, w takich kw estiach ja k organizow anie referendum , zaw iera­ nia odmiennych sojuszy wyborczych w wyborach kantonalnych. O słabości partii św iadczy rów nież słaba dyscyplina partyjna: frakcje parlam entarne w w iększości przypadków nie głosują jednolicie, w ysuw ają konkurency­ jn e kandydatury z tej samej partii w w yborach do w ładz kantonalnych

i federalnych. Potw ierdza to także niew ielka liczebność partii i niska frekw encja w yborcza w wyborach pow szechnych i referendach.54 Pozycja partii politycznych je st też w yraźnie słabsza od pozycji grup interesów. Partie są gorzej zorganizow ane, mniej zintegrow ane, słabsze finansow o, a przy tym infiltrow ane przez rozm aite grupy interesów. C ieszą się też m niejszym prestiżem w opinii społecznej, niż liczne organizacje praco­ dawców, pracobiorców i inne, których zalecenia cieszą się w iększym posłuchem w czasie referendów , niż zalecenia partii. Owa w yższość w ynika też z konstytucyjnie uznanego praw a do „w ysłuchania” , jak ie je st zagw arantow ane grupom interesów przy projektach ustaw podejm o­

wanych przez organa w ładzy. Taki zapis nie dotyczy partii politycznych. System partyjny Szw ajcarii, mimo działania tam w ielu partii, nie je st system em w ielopartyjnym w klasycznej postaci, poniew aż nie w ystępuje w nim podział na stronnictw a „rządow e” i „opozycyjne” . W życiu poli­ tycznym tego kraju w ykształciła się zasada, iż każda partia, której udało się zapew nić sobie reprezentację w parlam encie, uzyskuje praw o do o kreślo n ego udziału w rządzie, n iezależn ie od w zajem nych relacji m iędzypartyjnych. W arunkiem zasiadania w 7-osobow ym rządzie w edług porozum ienia m iędzy czterem a najw iększym i partiam i z roku 1959, zw anego „zło tą form ułą”, je st uzyskanie ponad 10% głosów w w yborach parlam entarnych (do Rady N arodow ej, która w ybierana je st w wyborach

53 Wojtowicz, H istoria Szwajcarii..., s. 251.

54 Istotny wpływ na frekwencję miało przyznanie praw wyborczych kobietom w 1971 r. Frekwencja w 1979 w ynosiła ok. 50%, w 1987 - 46,5%, a w 1995 - ok. 40%. Zob. Smith,

proporcjonalnych, a następnie zgodnie z zasadą proporcjonalności tw or­ zony je st rząd), przy czym każde kolejne 10% stw arza niepisane prawo do jednego dodatkow ego m iejsca w rządzie. W ynika to z zakorzenionej w kulturze politycznej Szw ajcarii ochrony m niejszości oraz realizow ania zasady proporcjonalnego składu w ładz państw ow ych i co też w efekcie przyczynia się do jednoczenia różnorodnych pod w zględem językow ym i religijnym kantonów. Partia, której przedstaw iciele zasiadają w rządzie, rozw ija jednocześnie działalność kontrolną w stosunku do rządu, stając się więc jednocześnie p artią „rządzącą” i „opozycyjną” . W ielopartyjny skład rządu nie je st w ięc rządem koalicyjnym , ja k ma to m iejsce w innych krajach, gdyż nie opiera się na w spólnie w ypracow anym porozu­ m ieniu program ow ym w ytyczającym politykę. W ielopartyjność ta je st skutkiem zasady proporcjonalności w odniesieniu do składu rządu. System partyjny Szw ajcarii je st klasyfikow any ja k o system w spółdziałania łub k o o p erac ji p a rtii, przy czym ch o d zi o w sp ó łd ziałan ie w sz y stk ich liczących się partii i w spółdziałanie trw ałe. Jest to m ożliw e w specy­ ficznych w arunkach szw ajcarskich oraz przy funkcjonow aniu partii politycznych m ających zbliżone założenia program ow e i kierujące się pragm atyzm em politycznym .55

W w arunkach system u szw ajcarskiej perm anentnej koalicji nie ma praktycznie partii opozycyjnych, poniew aż m niejsze partie, czyli te, które nie uczestniczą w tw orzeniu rządu, m ają z reguły niew ielkie znaczenie. O pozycją je st całe społeczeństw o dzięki rozbudow anym instytucjom de­ m okracji bezpośredniej.

W ybory z 22 października 1995 roku spow odow ały niew ielk ą po­ laryzację układu politycznego w Szw ajcarii. W pływ m iały na n ią głów nie problem y ekonom iczne kraju oraz kw estie zw iązane z ew entualnym w łączanie i integracją Szw ajcarii z U n ią Europejską. N a tym tle nastąpił w zrost znaczenia Partii Socjaldem okratycznej i Partii Ludow ej, kosztem głów nie partii ekologicznych. W zrost popularności SPS i SVP nie był jedn ak na tyle znaczący, aby mogło to zachw iać k o alicją rządzącą. W ym agane byłoby istotne przesunięcie poparcia w yborców , aby zasada proporcjonalności doprow adziła do innego podziału siedm iu m iejsc w Radzie Federalnej.

SU M M A R Y

The political system (federalism , the consociational decision-m aking m odel, direct dem ocracy) and the election system determ ine the party system in S w itzerland.

In the 1985 election on the federal level there w ere as m any as 14 p o litical parties th at represented a full ideological spectrum . H ow ever, only four parties in S w itzerland can be regarded as those that count in the political and parliam entary n egotiations (SPS, CV P, FDP and SV). T hey take part in form ing the co alition governm ent the so-called governm ent o f all parties. T he rem aining p arties have an opportunity to use for exam ple the form s o f d irect dem ocracy and to influence the d irection o f the g o vernm ent’s policy through referendum .

Ideological polarisation and fragm entation do n o t produce strong decen tralisin g tendencies in the system (lik e for exam ple failure to reach a consensus). T hose elem ents account for the fact th at the system is trad itio n ally included in th e system s o f interparly co-operation.