Tryniszewski, Eugeniusz
Franciszek Bem (1897-1983)
Komunikaty Mazursko-Warmińskie nr 4, 593-594
FRANCISZEK BEM
(1 8 9 7 — 1 9 8 3 )
W G ietrzw ałdzie zm arł 30 stycznia 1983 r. w w ieku 86 la t F ranciszek Bem zasłużony, podobnie jak jego ojciec J a k u b , dla ru c h u polskiego n a W a r mii. Urodził się w Niemczech zachodnich w Bochum, dokąd jego ojciec w y em igrow ał za chlebem z podolsztyńskich P lu se k ‘. E m igracja zarobkow a z P ru s W schodnich była bow iem zjaw iskiem niem alże pow szechnym wobec p rzeludnienia i niedostatków w w ielu rodzinach W arm ińskich i m azurskich. „Na Zachodzie” by ły p ew ne możliwości zarobienia ciężką pracą w h u ta c h lub k op aln iach w iększej sum y pieniędzy, za k tó re n a rodzinnej ziem i m ożna było powiększyć lub kupić m ałe gospodarstw o rolne.
Cel tak i zrealizow ał ojciec Franciszka k u p u jąc około 1900 r. w G ietrz wałdzie trzy h e k ta ro w e g o sp o d arstw o 2. Stało się ono w a rsz ta tem p ra cy d la Franciszka, jego rodzeństw a oraz m atki. Ojciec n a d a l pracow ał w kopalni. M ałe gospodarstw o nie stw arzało w a ru n k ó w u trzy m an ia rodziny. D o rastający chłopiec szukał więc dodatkow ego z atru d n ien ia przy budow ie/ dróg, w t a r t a ku, u bogatych chłopów.
W 1915 r. Franciszka B em a wcielono do arm ii niem ieckiej i skierow ano n a fro n t zachodni, gdzie został ranny. T am rów nież z astał go w ybuch re w o lu cji w Niemczech oraz koniec k rw a w e j w o jn y 3. Powró.t do dom u zbiegł się dla niego z k a m p an ią przedplebiscytow ą n a W armii. Bez w ahania, z całą ro dziną, określił się za Polską 4. Bemow ie w alnie przyczynili się do pow stania w G ietrzw ałdzie szkoły polskiej. Franciszek rów nież po k a m p a n ii plebiscyto w ej działał w organizacjach polskich, à głów nie w T ow arzystw ie M łodzieży oraz kółku śpiewaczym.
T ru d n e lata k ryzysu gospodarczego oraz b ra k możliwości zatru d n ien ia n a m iejscu, skłoniły Franciszka Bem a do w y jazd u i pracy, śladam i ojca, w kopalniach zachodnich N ie m ie c 5. Po powrocie do domu, w 1932 r., n ad al m iał trudności ze stały m zatrudnieniem . Przyczyn tego sta n u rzeczy u p a tr y w a ł w sw ojej działalności p o lo n ijn e je. Od początku 1934 r. b y ł członkiem Z w iązku Polaków w N iem czech 7. W 1938 r. p rzejął po ojcu fu n k cję męża zau fan ia organizacji n a G ietrzw ałd oraz sąsiednie m iejscow ości8.
N ietypow e okoliczności tow arzyszyły zaw arciu przez Franciszka Bema, 1 Ż y c i o r y s F r a n c i s z k a B e m a , O ś r o d e k B a d a ń N a u k o w y c h i m . W . K ę t r z y ń s k i e g o , R -2 52, m a s z y n o p i s . 2 I b i d e m . 3 I b i d e m . 4 L . D w e r n i c k i , Z i e m i a b o h a t e r s k i c h c h ł o p ó w , K a l e n d a r z d l a W a r m i i i M a z u r n a r o k 1954, s s . 161—162. 5 Ż y c i o r y s F r a n c i s z k a B e m a . 6 R e l a c j a F r a n c i s z k a B e m a s p i s a n a z n a g r a n i a m a g n e t o f o n o w e g o 3 V I I I 1965 r . s . 29, O B N - R - 1 3 0 . 7 B , Ł u k a s z e w i c z , W . W r z e s i ń s k i , I V D z i e l n i c a Z w i ą z k u P o l a k ó w w N i e m c z e c h 1922— 1939. W 60 r o c z n i c ę p o w s t a n i a , O l s z t y n 1982, s . 69. W ż y c i o r y s i e F . B e m o m y ł k o w o s t w i e r d z i ł , ż e c z ł o n k i e m Z w i ą z k u P o l a k ó w w N i e m c z e c h b y ł o d 1921 r . 8 Ż y c i o r y s F r a n c i s z k a B e m a .
5 9 4 Ne kr ol o g i
18 czerw ca 1935 r., zw iązku m ałżeńskiego z w dow ą i m a tk ą 12 dzieci M artą G usday z W o r y ts. M ałżeństwo, w ed łu g jego w ersji, zostało z aw a rte po p rz y rzeczeniu przez przyszłą żonę, że dzieci będą uczęszczały do szkoły polskiej. Było to głów nym celem m ałżeństw a i m iało u ra to w ać szkołę w W orytach od u padku. Z tego ty tu łu rozsław ił Franciszka B em a M elchior W ańkow icz 10. K ro n ik a szkoły w W orytach, k tó re j należy w ierzyć, stw ierdza, że czw órka dzieci G usdayów przeszła ze szkoły niem ieckiej do polskiej 21 stycznia 1935 r. u . Ślub odbył się p ra w ie pół ro k u później. W tym okresie szkole w W orytach nie groził upadek.
F ranciszek Bem b y ł w sw ojej polskości bardzo k o n sekw entny. Mimo n ie dostatków , nie uległ pokusie korzyści za odstępstw o od n arodow ych p rz ek o nań. W ytrzym ał atm osferę izolacji, k iedy ludzie u n ik ali rozmów z nim w oba
w ie re p re s ji ze stro n y now ej, h itlero w sk iej w ładzy.
P rzed agresją h itlerow ską n a Polskę, w lipcu 1939 r., razem z wieloma in n y m i działaczam i został, n a podstaw ie przepisów o ochronie państw a, w y siedlony z W arm ii do B erlina ł£. U w ażano go w ięc za jednego ze szczególnie niebezpiecznych P olaków m ieszkających w pobliżu granicy.
O kres w o jn y Franciszek Bem spędził n a ciężkich robotach, n a k tó re s k a zali go hitlerow cy. Po w yzw oleniu i pow rocie do G ietrzw ałdu przez k ilk a la t piastow ał funkcję sołtysa i prezesa G m innej Spółdzielni „Samopomoc C hłop sk a”. Przez k ró tk i czas b y ł przew odniczącym P rezydium GRN, ra d n y m GRN i PRN. Od 1951 r. należał do P Z P R ls.
W u znaniu zasług dla w a lk i o polskość W arm ii i M azur, F ranciszek Bem został odznaczony w ysokim i odznaczeniam i państw ow ym i: O rderem S z tan d a ru P ra c y I K lasy oraz K rzyżem K aw alersk im O rd e ru O drodzenia Polski.
Eugenirlsz T r yn is z ew s ki 9 I b i d e m . 10 M . W a ń k o w i c z , N a t r o p a c h S m ę t k a , W a r s z a w a 1958, s . 188. 11 K r o n i k a s z k o ł y p o l s k i e j w W o r y t a c h n a W a r m i i 1930— 1939, O l s z t y n 1979, s . 43, 143. 12 Ż y c i o r y s F r a n c i s z k a B e m a ; B . K o z i e ł ł o - P o k l e w s k i , W . W r z e s i ń s k i , S z k o l n i c t w o p o l s k i e n a W a r m i i , M a z u r a c h i P o w i ś l u го l a t a c h 1919—1939, O l s z t y n 1980, s . 243. 13 Ż y c i o r y s F r a n c i s z k a B e m a .
L
I
S
T
Y
D O
R
E
D
A
K
C
J
I
W recenzji książki Schloss Heilsberg. R esidenz der Bischöje von Ermland. Geschickte und W iederherstellung 1927— 1944 [K om unikaty M azursko-W ar m ińskie, 1982, n r 4, ss. 397— 401] w sk u te k n iedopatrzenia błędnie podałem im ię w spółautora p racy W e r n e r a T h i m m a .
Za tę p rz y k rą om yłkę przepraszam A utora, C zytelników i Redakcję. A n d rze j Rzem poluch
