Zalecany sposób cytowania / Cite as: Madurowicz M., 2020, Geografia spoáeczno-ekonomiczna: skąd i dokąd? Sáowo wstĊpne, Prace i Studia Geograficzne, 65.2, Wydziaá Geografii i Studiów Regionalnych Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa, 7–10.
Prace i Studia Geograficzne
ISSN: 0208–4589; ISSN (online): 2543–73132020, t. 65.2, s. 7–10
GEOGRAFIA SPOàECZNO-EKONOMICZNA: SKĄD I DOKĄD?
Sáowo wstĊpne
Miarą naszych lat jest lat siedemdziesiąt lub, gdy jesteĞmy mocni, osiemdziesiąt; a wiĊkszoĞü z nich to trud i marnoĞü: bo szybko mijają, my zaĞ odlatujemy…
[Ps 90[89], 10]
Niniejszy zeszyt Prac i Studiów Geograficznych (jego dopeánieniem jest zeszyt 65.3.) zawiera dwa rodzaje tekstów: artykuáy naukowe oraz moduáy okolicznoĞciowe (o czym niĪej). Otwierającą czĊĞü woluminu wypeániają refleksje dotyczące geografii, a zwáaszcza geografii spoáeczno-ekonomicznej i gospodarki przestrzennej, które razem tworzą nową dyscyplinĊ naukową w klasyfikacji ministerialnej, wprowadzonej w Īycie Ustawą z dnia 20 lipca 2018 r. Prawo o szkolnictwie wyĪszym i nauce. Zarówno pierwsze miesiące obowiązywania rzeczonej ustawy, jak i ostatnie lata ją poprzedzające zdąĪyáy tyleĪ zarysowaü pejzaĪ moĪliwoĞci, koniecznoĞci i szans dla polskiej geografii spoáeczno-ekonomicznej, co rozwinąü panoramĊ absurdu, inercji i zaniechania, odczuwanych coraz czĊĞciej przez badaczy (zresztą nie tylko w ramach nauk geograficznych i pokrewnych). Autorzy zamieszczonych tutaj przemyĞleĔ akcentują istotne implikacje nowych regulacji prawnych dla praktyki uprawiania nauki, ale przede wszystkim wskazują konsekwencje natury merytoryczno-formalnej i organizacyjno-funkcjonalnej dla ksztaátującego siĊ poniekąd na nowo krajobrazu polskiej geografii. Znajdziemy w tych tekstach wiele przezornych rekomendacji i konstruktywnych wniosków, wynikających z wieloletniego doĞwiadczenia zawodowego Autorów. Znakomitym bodaj komentarzem do wzmiankowanej argumentacji wydaje siĊ przeprowadzona przez MartĊ Piasecką rozmowa z Profesorem Andrzejem Lisowskim.
A skoro o Nim mowa, to na parĊ akapitów cofnijmy siĊ w czasie… W grudniu 1979 roku wysáano z
Uniwersyte-tu Warszawskiego do redakcji ĩycia Warszawy – tradycyjną wówczas w takich przypadkach – proĞbĊ o zamieszczenie na áamach tegoĪ dzien-nika zawiadomienia o publicznej obronie roz-prawy doktorskiej magistra Andrzeja Lisowskie-go pt. Rola miastotwórcza górnictwa w wybra-nych krajach Afryki Tropikalnej. W anonsie pra-sowym pojawiáa siĊ zapowiedĨ obrony we wto-rek 15 stycznia 1980 roku o 11:30, w sali im. Wacáawa Naákowskiego na Wydziale Geografii i Studiów Regionalnych Uniwersytetu
8 Mikoáaj Madurowicz
Obrona przyniosáa Andrzejowi Lisowskiemu stopieĔ naukowy doktora nauk geograficz-nych, a dyplom doktorski sygnowali promotor rozprawy doc. dr hab. Stanisáaw Otok, dziekan prof. dr hab. Zdzisáaw Mikulski oraz rektor UW prof. dr hab. Henryk Samsonowicz.
We wrzeĞniu 1994 roku odbyáo siĊ zaĞ kolokwium habilitacyjne Andrzeja Lisowskiego na podsta-wie rozprawy pt. Skutki wystĊpowania wybranych zagroĪeĔ naturalnych i ich percepcja w Polsce. Re-cenzentami w przewodzie habilitacyjnym byli profesorowie Jerzy Kondracki, Wiesáaw Maik i Henryk Zimny, a konsekwencją – uzyskanie stopnia naukowego d o k t o r a h a b i l i t o w a n e g o n a u k o Z i e m i w z a k r e s i e g e o g r a f i i – g e o g r a f i i s p o á e c z n o - e k o n o m i c z n e j .
DekadĊ póĨniej Andrzejowi Lisowskiemu nadano tytuá profesorski – zostaá profesorem nauk o Ziemi (2004). Zajmowaá w tym czasie stanowisko profesora nadzwyczajnego Uniwersytetu Warszawskiego (od 2001 roku), po habilitacji zasiadaá w Radzie Naukowej Wydziaáu Geografii i Studiów Regionalnych, staá siĊ czáonkiem Komisji Geografii LudnoĞci i Osadnictwa w Polskim Towarzystwie Geograficznym, kierowaá Zakáadem Geografii Spoáeczno-Ekonomicznej WGiSR UW, wspóátworzyá RadĊ Studium Doktoranckiego, przez dwa lata piastowaá godnoĞü prodziekana ds. personalnych i wspóápracy z zagranicą oraz braá udziaá w pracach Komisji Senackiej Uniwersy-tetu Warszawskiego ds. rozwoju kadr naukowych i dydaktycznych, jak równieĪ komisji „Monito-ring Cities of Tomorrow” MiĊdzynarodowej Unii Geograficznej.
W 2007 roku Andrzej Lisowski zostaje mianowany na stanowisko profesora zwyczajnego Uniwer-sytetu Warszawskiego, w tym roku zasiada teĪ w Komitecie Nauk Geograficznych Polskiej Akademii Nauk, w rok póĨniej zaĞ rozpoczyna pierwszą z dwóch czteroletnich kadencji na stanowisku Dziekana Wydziaáu Geografii i Studiów Regionalnych UW. W miĊdzyczasie zostaje wybrany do Sekcji II (Nauk Ekonomicznych) w Centralnej Komisji ds. Stopni i Tytuáów. RównoczeĞnie w latach 2006–2018 kieru-je Zakáadem Geografii Miast i Organizacji Przestrzennej, a w latach 2016–2018 peáni funkcjĊ dyrektora Instytutu Geografii Spoáeczno-Ekonomicznej i Gospodarki Przestrzennej. Od 1977 roku do dzisiaj wy-promowaá 101 magistrów, a od 1999 roku – szeĞciu doktorów (są to: Waldemar Wilk, Marek PieniąĪek, Sylwia Dudek-MaĔkowska, Dorota Mantey, Magdalena Fuhrmann i Majdah Kattea).
Podczas
Kongresu Geografii Polskiej w Warszawie (12–14 kwietnia 2018 roku)
(fot. J. SuchoĪebrski)
Kluczowymi wątkami merytorycznymi, przez lata podejmowanymi naukowo przez bohatera powyĪszych passusów, byáy (chronologicznie): Afryka (np. w pierwszych artykuáach o górnictwie w Zambii czy bantu-stanach w Namibii), problematyka miejska (zainicjowana namysáem nad osiedlami górniczymi w Sierra Leone), procesy urbanizacyjne, geo-grafia polityczna, geogeo-grafia spoáeczna (m.in. uprzystĊpniona w postaci przejrzystej i porządkującej narracji akademickiego podrĊcznika), per-cepcja i konsekwencje spoáeczne zagroĪeĔ naturalnych (jedno z pierw-szych w polskiej literaturze geograficznej rozpoznaĔ syntetyzujących), budownictwo mieszkaniowe, transformacja spoáeczno-ekonomiczna Polski (z uwzglĊdnieniem aspektów przestrzennych), geografia miast (m.in. w argumentacji o mieĞcie dualnym), koncepcje przestrzeni w geografii czáowieka (wątek zwieĔczony ksiąĪką profesorską – kla-sycznym wykáadem, stanowiącym do dzisiaj kanon problematyki), sta-tus geografii (spoáeczno-ekonomicznej) w systemie nauki, last but not least procesy suburbanizacyjne (na czele z przeáomowym dla niektórych badaczy artykuáem o Janusowym obliczu suburbanizacji). Pewne za-gadnienia – takie jak miasto, geografia spoáeczna czy przestrzeĔ – po-wracaáy nader regularnie w myĞli badawczej Andrzeja Lisowskiego.
Geografia spoáeczno-ekonomiczna: skąd i dokąd? Sáowo wstĊpne 9
Wróümy do chwili obecnej…
Inspiracją, impulsem i okolicznoĞcią dla przygotowania dwóch tegorocznych zeszytów Prac i Studiów Geograficznych przez zespóá redakcyjny1 staá siĊ Jubileusz Profesora Andrzeja Lisow-skiego. PragnĊliĞmy doceniü wkáad Jubilata w polską geografiĊ i dlatego teĪ zwróciliĞmy siĊ do wybranych osób z róĪnych oĞrodków geograficznych w Polsce z proĞbą o intelektualne zmierzenie siĊ z niektórymi zasadniczymi wątkami badawczymi, które wczeĞniej podejmowaá w swoich pra-cach. Nad dynamiką i toĪsamoĞcią dyscypliny geografii historycznie, analitycznie i syntetycznie (na áamach zeszytu 65.2.) pochylili siĊ zatem: Jerzy J. Parysek, Andrzej Richling, Iwona Sagan, Tadeusz Stryjakiewicz i Przemysáaw ĝleszyĔski. Natomiast (w zeszycie 65.3.) na problematyce miejskiej skoncentrowali siĊ: Mirosáawa Czerny, Sylwia Kaczmarek, Andrzej Kowalczyk (rozpo-znający wątek afrykaĔski, korespondujący z nigeryjskimi autopsjami Jubilata z pierwszej poáowy lat 80. XX wieku i nieco wczeĞniejszymi ustaleniami z Jego rozprawy doktorskiej) i Janusz Sáod-czyk, jak równieĪ Magdalena Fuhrmann (przedstawiająca wieloletnią pasjĊ Jubilata do gry w teni-sa!) i Sylwia Dudek-MaĔkowska (nawiązująca w tekĞcie do nieprzemijającej sáaboĞci Jubilata do jamników). Zagadnienia suburbanizacyjne postanowili zaĞ przedyskutowaü: Tomasz Kaczmarek, Dorota Mantey, Lidia Mierzejewska i Magdalena Wdowicka. Wreszcie polemikĊ z (okazjonalnie pogáĊbianymi przez Jubilata) motywami czasu oraz chorologii podjĊli Jacek Kaczmarek i Mikoáaj Madurowicz.
Wspóátwórcami niniejszego i nastĊpnego zeszytu są wyĪej wzmiankowani P.T. Autorzy oraz Recenzenci, którzy z kolei podpowiedzieli tym pierwszym, jak udoskonaliü, uczytelniü bądĨ do-precyzowaü treĞü i formĊ rozwaĪaĔ. Wobec tego w tym miejscu niech bĊdzie wolno redaktorom obydwu zeszytów záoĪyü podziĊkowanie – wyjątkowo imiennie – P.T. Recenzentom: Krzysztofowi Bierwiaczonkowi, Emilii Bogackiej, Markowi Degórskiemu, Bogusáawowi Fiedorowi, Krzyszto-fowi Gwosdzowi, Antoniemu Jackowskiemu, Wioletcie KamiĔskiej, Piotrowi Lorensowi, Jerzemu Makowskiemu, Hannie Mamzer, Izabeli Mironowicz, Wojciechowi Pisuli, GraĪynie Prawelskiej-Skrzypek, Marii Skoczek, Maciejowi SmĊtkowskiemu, Markowi SobczyĔskiemu, Krystynie Sola-rek, Krzysztofowi Stachowiakowi, Pawáowi Swianiewiczowi, Romanowi Szulowi, Dorocie Wan-tuch-Matli, Zygmuntowi WaĞkowskiemu, Grzegorzowi WĊcáawowiczowi i Anicie Wolaniuk.
Zeszyty Prac i Studiów Geograficznych o numerach 65.2. i 65.3. w zamyĞle miaáy zostaü wrĊ-czone Profesorowi Andrzejowi Lisowskiemu z okazji siedemdziesiĊciolecia Jego urodzin w maju 2020 roku, podczas specjalnej sesji w ramach ogólnopolskiej interdyscyplinarnej konferencji nau-kowej pt. UĪytkowanie wspóáczesnej przestrzeni miejskiej. Niestety, obrady byliĞmy zmuszeni od-woáaü z powodu pandemii wirusa SARS–CoV–2, zapoczątkowanej w grudniu 2019 roku w Wuhan, stolicy chiĔskiej prowincji Hubei, skąd rozprzestrzeniáa siĊ po caáym Ğwiecie, zbierając Īniwo w setkach tysiĊcy ofiar. W marcu 2020 roku ĝwiatowa Organizacja Zdrowia (WHO) ogáosiáa, Īe epicentrum pandemii staáa siĊ Europa, a nastĊpnie Ameryka Póánocna, w tym czasie najmocniej doĞwiadczonymi przez koronawirus (COVID–19) paĔstwami byáy Wáochy, Hiszpania, Francja oraz Stany Zjednoczone. Z uwagi na nieprzewidywalnoĞü dynamiki sytuacji związanej z zagroĪeniem epidemiologicznym zdecydowaliĞmy siĊ wiĊc przeáoĪyü wspomnianą konferencjĊ na wiosnĊ 2021 roku, licząc, Īe w tym momencie bĊdziemy mogli mówiü o pandemii w czasie przeszáym. Przypo-
1 Chodzi o zespóá redakcyjny rzeczonych dwóch zeszytów Prac i Studiów Geograficznych o numerach 65.2. i 65.3. – w skáadzie: Mikoáaj Madurowicz, Maágorzata Durydiwka, Aleksandra Korpysz, Magdalena Fuhrmann i Waldemar Wilk.
10 Mikoáaj Madurowicz
mnijmy, Īe Profesor Andrzej Lisowski wiele lat poĞwiĊciá badaniom spoáecznych konsekwencji zagroĪeĔ naturalnych…
Nie chcemy wszelako odkáadaü sposobnoĞci pogratulowania Jubilatowi – Profesorowi
Andrzejowi Lisowskiemu – wspaniaáej rocznicy. UkoĔczenie siedemdziesiĊciu lat to dla
wielu osób chwila podsumowania, syntezy czy bilansu. Pomimo tego, iĪ pokusiliĞmy siĊ w ostat-niej partii niostat-niejszego zeszytu o dwa niewielkie zestawienia – dotyczące problematyki prac dyplo-mowych prowadzonych przez Jubilata oraz (oby niepeánej) bibliografii Jego prac naukowych i popularnonaukowych – to jesteĞmy przekonani, Īe na syntezĊ dokonaĔ Jubilata jeszcze za wcze-Ğnie, a bilans równieĪ pozostaje kwestią otwartą… Mamy tedy cichą nadziejĊ, Īe pogáoski o przej-Ğciu na emeryturĊ Profesora Andrzeja Lisowskiego są jedynie pogáoskami, a Jego udziaá w Īyciu intelektualnym (nie tylko) polskiej geografii nadal bĊdzie aktywny i znaczący, jak do tej pory.
Ad multos annos, Panie Profesorze! ProszĊ siĊ nie frasowaü – i pamiĊtaü, Īe…
… Īycie to nie tylko siedemdziesiąt lat,
To takĪe szansa przeczytania, Īe „BYà SAD…”, To szczypta szczĊĞcia, Nobel pewny, lot gdzie Mars... To bohaterstwo w jednej farsie z wielu fars,
To bal nad bale, Īal nad Īale, páacz plus Ğmiech, Niespodziewany mat i upragniony grzech...
Rzut w stadion SáoĔca globem, bieg przez páotki dat – Bo Īycie to nie tylko siedemdziesiąt lat!
To pestki zalet w jabáku i dĪdĪownice wad. Idioty powieĞü gáoĞna, co nie znaczy nic, To nĊdzny aktor, który nie wie, gdzie jest widz! Bo Īycie to nie tylko siedemdziesiąt zim, To dla miliardów innych pukaĔ serca rym. Lecz Īycie przede wszystkim to káadący wist, To pamiĊü w ogniu bogów i wysáany list!
Mikoáaj Madurowicz 8 maja 2020 roku, Warszawa
