Medycyna Wet. 2006, 62 (12) 1452
Praca oryginalna Original paper
Sporód wielu inwazji paso¿ytów wewnêtrznych u doros³ych koni, powszechnie wystêpuj¹ ma³e i du¿e s³upkowce, u rebi¹t i m³odzie¿y dodatkowo stwier-dza siê inwazjê wêgorków i glisty, rzadziej tasiemców (2-4, 9). Obecnoæ paso¿ytów wewnêtrznych u koni powoduje zaburzenia ze strony przewodu pokarmo-wego, w wyniku czego dochodzi do wychudzenia i os³abienia, a nawet mierci. Konie w hodowli stad-nej, szczególnie u¿ytkowane sportowo i w rekreacji odrobaczane s¹ co najmniej 3-4 razy w roku, co w znacznym stopniu ogranicza intensywnoæ inwazji pospolitych helmintów. Poza podawaniem leków prze-ciwrobaczych, inwazjê paso¿ytów wewnêtrznych mo¿-na ograniczaæ poprzez ogóln¹ higienê pastwisk, wy-pas kwaterowy, przemienne wykorzystywanie wy-pastwisk itp. Wspomniane metody zwalczania inwazji helmin-tów mog¹ byæ skuteczne tylko w warunkach chowu stadninowego. Nie da siê ich zastosowaæ w hodowli rezerwatowej. W tym przypadku koniki, podobnie jak
inne zwierzêta dzikie, musz¹ znaleæ w³asne sposoby obni¿ania inwazji (5).
Od wielu lat w Popielnie prowadzona jest ocena pora¿enia koników polskich paso¿ytami wewnêtrzny-mi. Brak jest natomiast badañ nad przebiegiem inwa-zji s³upkowców po leczeniu.
Celem badañ by³o porównanie w cyklu rocznym przebiegu i dynamiki inwazji s³upkowców u koników polskich w ró¿nym wieku i p³ci z jednego chowu.
Materia³ i metody
Badania przeprowadzono w 2004 r. na 57 konikach z cho-wu alkierzowo-pastwiskowego w Stacji Badawczej Rol-nictwa Ekologicznego i Hodowli Zachowawczej Zwierz¹t PAN w Popielnie. Ca³orocznymi badaniami objêto: 15 kla-czy, 5 ogierów czo³owych, 17 klaczek, 14 ogierków 1-2--letnich oraz 6 wa³achów. Pielêgnacja i ¿ywienie koników wszystkich grup prowadzona by³a wed³ug ogólnie przyjê-tych zasad w hodowli tego gatunku zwierz¹t. Zwierzêta
Dynamika inwazji s³upkowców w cyklu rocznym
u koników polskich z chowu alkierzowo-pastwiskowego
KONSTANTY ROMANIUK, ZBIGNIEW JAWORSKI*
Katedra Chorób Zakanych i Inwazyjnych Wydzia³u Medycyny Weterynaryjnej UWM, ul. Oczapowskiego 13, 10-957 Olsztyn *Instytut Genetyki i Hodowli Zwierz¹t PAN w Jastrzêbcu, ul. Postêpu 1, 05-552 Wólka Kossowska
Romaniuk K., Jaworski Z.
Dynamics of strongyles invasions in a year-long cycle in primitive Polish horses bred in alcove-grazing Summary
The aim of the study was to compare the course and dynamics of strongyles invasions in a year-long cycle in primitive Polish horses of different ages and sexes from one breeding farm.
Studies were carried out on 15 mares, 5 stallions, 6 geldings, 17 young mares (1.5-2 years old) and 14 colts (the same age as the mares). All the animals were treated twice with anthelminthics: first in December 2003 with Equimax and second in May 2004 with Abamitel Plus. Samples of faeces were taken at monthly intervals and examined using the flotation method according to Fulleborn and McMaster. All the horses had been infected before treatment with strongyles. The intensity of invasion ranged from 40 to 980 eggs per gram of faeces. The extent of invasion did not change significantly in the horses after the first or second treatment only its intensity diminished. The intensity of invasion in stallions was very minor, whereas there was no considerable elimination of strongyles in mares remaining at pasture from May to October. The only decrease in the number of eggs in faeces was ascertained in January and then in July. In August, however, there was a considerable increase in the invasion which peaked in November. A significant decrease in the strongyles invasion occurred after the first treatment in colts and it completely waned in the young mares, but then its intensity increased slowly in the latter group and peaked in May. The invasion significantly decreased following the next treatment, but only for the month of July, whereas it began increasing from August and was the highest in young mares in October and in the colts in November. In the case of geldings the intensity of strongyles invasion was minor until July and only increased in August and September with its peak occurring in December. The results of both the study as well as those of authors quoted in the article suggest that in order to attain a significant decrease of strongyles invasions horses should be treated not only during autumn-winter (November-December) and before the grazing season (May), but also at the turn of July-August.
Medycyna Wet. 2006, 62 (12) 1453
wiosn¹, latem i wczesn¹ jesieni¹ pozostawa-³y na pastwisku podzielonym na kwatery, na-tomiast pón¹ jesieni¹, zim¹ i wczesn¹ wios-n¹ przebywa³y w stajni oraz na wybiegu. Kar-miono je w tym czasie sianem i owsem, a klacze i ogiery czo³owe dodatkowo otrzy-mywa³y marchew. Wszystkie koniki w grud-niu 2003 r. odrobaczono preparatem Equimax (mieszanina iwermektyny z prazikwantelem) a w po³owie maja 2004 r. na kilka dni przed wypuszczeniem na pastwisko podano Aba-mitel Plus (mieszanina abamektyny z prazi-kwantelem). Leki te zastosowano w dawce zalecanej przez producenta. Ka³ do badañ od grudnia 2003 r. do grudnia 2004 r. pobierano od ka¿dego zwierzêcia zawsze w po³owie miesi¹ca. Próbki ka³u na obecnoæ jaj s³up-kowców badano metod¹ Fûlleborna, wyko-rzystuj¹c p³yn flotuj¹cy Darlinga (mieszani-na równych czêci (mieszani-nasyconego roztworu soli kuchennej i glicerolu), a do okrelenia licz-by jaj w gramie ka³u pos³ugiwano siê meto-d¹ McMastera w modyfikacji Raynauda (10).
Wyniki i omówienie
Koniki polskie przed leczeniem by³y w 100% zara¿one s³upkowcami. Inten-sywnoæ inwazji waha³a siê od 40 do 980 jaj w gramie ka³u. U zwierz¹t tych po pierwszym i drugim leczeniu nie zmie-ni³a siê wyranie ekstensywnoæ inwazji, a jedynie intensywnoæ. Na przyk³ad w 30. dniu po odrobaczeniu u 1-2-letnich klaczek i wa³achów nie wykryto jaj ni-cieni, ale ju¿ w pozosta³ych miesi¹cach badañ, a nawet po drugim leczeniu u kla-czek 1-2-letnich liczba jaj nie spad³a do zera. Przebieg inwazji s³upkowców u le-czonych ogierów czo³owych wyranie ró¿ni³ siê od klaczy i pozosta³ych grup koników. Intensywnoæ inwazji s³upkow-ców w tej grupie przez ca³y okres badañ by³a niska. U klaczy, które od maja do padziernika pozostawa³y wraz ze rebiê-tami na pastwisku, mimo dwukrotnego leczenia nie dosz³o do ca³kowitej
elimi-nacji s³upkowców. Stwierdzono tylko znaczne obni-¿enie liczby jaj w kale w styczniu i kolejne w lipcu. Pocz¹wszy od sierpnia nastêpowa³ wzrost intensyw-noci inwazji s³upkowców, osi¹gaj¹c szczyt w listo-padzie (ryc. 1).
Zupe³nie inaczej przebiega³a inwazja s³upkowców u leczonych klaczek i ogierków. Po pierwszym lecze-niu przeprowadzonym w grudlecze-niu 2003 r. ju¿ w stycz-niu 2004 r. dosz³o do znacznego obni¿enia inwazji s³upkowców u ogierków i ca³kowitego zaniku inwazji u klaczek, póniej w tej grupie koników intensywnoæ inwazji s³upkowców powoli ros³a, osi¹gaj¹c szczyt w maju. Po kolejnym leczeniu klaczek i ogierków
jesz-cze przed wypuszjesz-czeniem ich na pastwisko, intensyw-noæ inwazji s³upkowców obni¿y³a siê bardzo znacz-nie dopiero w lipcu. Od sierpnia inwazja s³upkowców szybko ros³a, osi¹gaj¹c najwy¿sz¹ wartoæ u klaczek w padzierniku, a u ogierków w listopadzie. W grud-niu liczba jaj w kale klaczek by³a mniejsza ni¿ u ogier-ków (ryc. 2). U wa³achów, które krócej w porównaniu z klaczami i m³odzie¿¹ przebywa³y latem na pastwis-ku, a czêciej wykorzystywano je w tym czasie do re-kreacji i treningu, intensywnoæ inwazji s³upkowców do lipca by³a bardzo ma³a, dopiero w sierpniu i we wrzeniu dosz³o do jej wzrostu. Szczyt inwazji wyst¹-pi³ w grudniu (ryc. 3).
0 200 400 600 800 1000 1200 1400 1600 1800 2000
XII I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII
I.i.
odroba-czanie odroba-czanie
Klacze n=15 Ogiery n=5
Ryc. 1. Przebieg intensywnoci inwazji s³upkowców u odrobaczanych klaczy i ogierów czo³owych
Ryc. 2. Przebieg intensywnoci inwazji s³upkowców u odrobaczanych kla-czek i ogierków 0 500 1000 1500 2000 2500 3000 3500
XII I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII
I.i.
odroba-czanie odroba-czanie
Klaczki 1-2-letnie n=17 Ogierki 1-2-letnie n=14
Ryc. 3. Przebieg intensywnoci inwazji s³upkowców u odrobaczanych wa³a-chów 0 200 400 600 800 1000 1200 1400 1600 1800 2000
XII I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII
I.i.
odroba-czanie odroba-czanie
Medycyna Wet. 2006, 62 (12) 1454
Na przedstawiony przebieg inwazji s³upkowców u koników polskich mia³o znacz¹cy wp³yw leczenie preparatami o szerokim spektrum dzia³ania. Zauwa-¿ono, ¿e bezporednio po leczeniu grudniowym, a po dwóch miesi¹cach od leczenia majowego dochodzi³o do znacznego obni¿enia intensywnoci inwazji s³up-kowców. Natomiast póniej, tj. w drugiej po³owie lata, kiedy zwierzêta stale przebywa³y na pastwisku, inten-sywnoæ inwazji zaczyna³a rosn¹æ, osi¹gaj¹c szczyt wczesn¹ zim¹. Ogiery czo³owe i wa³achy stanowi¹ce grupê s³abiej zara¿on¹ s³upkowcami przed leczeniem i pozostaj¹ce z racji sposobu u¿ytkowania w stajni lub kilka godzin na wybiegu by³y mniej nara¿one na in-wazjê s³upkowców ni¿ klacze ze rebiêtami i 1-2-let-nie klaczki i ogierki.
Ocena przebiegu inwazji s³upkowców u koników polskich z chowu alkierzowo-pastwiskowego wyka-za³a, ¿e dwukrotne leczenie nie ogranicza w istotny sposób inwazji s³upkowców. Leczenie grudniowe ko-ników likwidowa³o tylko zimow¹ inwazjê s³upkow-ców, a majowe os³abi³o, i to na krótko, rozwój pozo-sta³ych przy ¿yciu paso¿ytów. St¹d koniki polskie po wyjciu na pastwisko uleg³y ponownemu zara¿eniu larwami s³upkowców, w wyniku którego w okresie pónego lata, jesieni i wczesnej zimy dosz³o do pe³ne-go rozwoju s³upkowców.
Podobn¹ nisk¹ skutecznoæ zwalczania s³upkowców u klaczy koników polskich stwierdzili wczeniej Ro-maniuk i wsp. (8). Po odrobaczeniu klaczy w listopa-dzie 1999 r. ju¿ w styczniu 2000 r. u wszystkich zwie-rz¹t wystêpowa³y w kale jaja s³upkowców, a w maju, po wyjciu klaczy na pastwisko intensywnoæ inwazji wyranie podnios³a siê. W lipcu i padzierniku inten-sywnoæ inwazji by³a jeszcze wy¿sza, osi¹gaj¹c od-powiednio 4,6 i 5,1 tysiêcy jaj w gramie ka³u. Rów-nie¿ niezadowalaj¹c¹ skutecznoæ leczenia koni zara-¿onych s³upkowcami uzyskali Betlejewska i wsp. (1), mimo dwukrotnego odrobaczania. Najwiêcej jaj w kale leczonych zwierz¹t stwierdzili w marcu, sierpniu i lis-topadzie, a najmniej w okresie pastwiskowym. Na taki przebieg dynamiki inwazji s³upkowców leczonych koni ma, wg autorów, wp³yw rodowisko, tj. ni¿sza temperatura powietrza, du¿a wilgotnoæ oraz mniej-sza liczba dni s³onecznych. Czynniki te nie hamuj¹ rozwoju jaj i larw w rodowisku, a wspomagaj¹ zara-¿enie. Korna i wsp. (6, 7) odrobaczaj¹c konie tak¿e
dwa razy w roku przy u¿yciu Panacuru, Antivermu i iwermektyny nie uzyskali zadowalaj¹cych wyników. Autorzy tej publikacji uwa¿aj¹, ¿e na wielkoæ inwa-zji helmintów poza wp³ywem rodowiska zewnêtrz-nego ma rodzaj pastwiska, wiek i p³eæ pas¹cych siê koni, a najbardziej rodzaj zastosowanego leku. St¹d te¿ konieczne jest podawanie preparatów przeciw-robaczych, które skutecznie niszczy³yby doros³e pa-so¿yty i ich larwy wêdruj¹ce oraz osiad³e w tkankach. Badania w³asne wykonane na znacznej liczbie i zró¿-nicowanych pod wzglêdem wieku i p³ci konikach pol-skich wykaza³y, ¿e nawet podawanie leków o szero-kim spektrum dzia³ania na nicienie nie likwiduje in-wazji s³upkowców. Fakt ten wskazuje na z³o¿onoæ zwalczania inwazji nicieni u koni korzystaj¹cych z pastwiska i przebywaj¹cych w pewnym okresie roku w stajni i na wybiegu. W oparciu o wyniki badañ w³as-nych i inw³as-nych autorów (2, 6, 7) w celu ograniczenia inwazji s³upkowców u koni, nale¿a³oby, poza jesienno--zimowym leczeniem (listopad-grudzieñ) i kolejnym, przed wypuszczeniem ich na pastwisko (maj), odro-baczyæ je raz jeszcze na prze³omie lipca i sierpnia.
Pimiennictwo
1.Betlejewska K.: Dynamika inwazji s³upkowców ma³ych (Cyathostominae) u koni w cyklu rocznym. Medycyna Wet. 2000, 56, 36-38.
2.Gawor J.: Wystêpowanie glisty koñskiej Parascaris equorum u rebi¹t i koni doros³ych w ró¿nych warunkach hodowli. Wiad. Parazytol. 1996, 42, 213-219. 3.Gawor J.: Zara¿enie koni wierzchowych paso¿ytami przewodu pokarmowego.
Medycyna Wet. 2002, 58, 148-150.
4.Gund³ach J. L., Sadzikowski A. B., Tomczuk K., Studziñska M. B.: Paso¿yty przewodu pokarmowego koni z terenu Lubelszczyzny w wietle badañ kopro-skopowych i sekcyjnych. Medycyna Wet. 2004, 60, 1089-1092.
5.Jaworski Z., Romaniuk K., Golonka M.: Przebieg inwazji paso¿ytów wewnêtrz-nych u koników polskich z grupy rezerwatowej. Przegl. Hod. 2003, 68, 359--368.
6.Korna B., Nowosad B., Skalska A.: Dynamika zara¿enia nicieniami przewodu pokarmowego u odrobaczanych koni l¹skich. Wiad. Parazytol. 2001, 47 (Supl. 2), 25.
7.Korna B., Nowosad B., Skalska A.: Zara¿enie paso¿ytami przewodu pokarmo-wego koni w zale¿noci od warunków utrzymania. Medycyna Wet. 2004, 60, 853-856.
8.Romaniuk K., Jaworski Z., Snarska A.: Dynamika inwazji nicieni z rodziny Trichostrongylidae u koników polskich i ich rebi¹t. Medycyna Wet. 2002, 58, 467-469.
9.Sasimowski E., Pietrzak S., Gund³ach J. L., Sadzikowski A. B.: Zarobaczenie kuców fiñskich, arabo-koników i koników polskich w ró¿nych rodowiskach i porach roku. Medycyna Wet. 1994, 50, 555-557.
10.Ziomko I., Cencek T.: Inwazje paso¿ytnicze zwierz¹t gospodarskich. Wybrane metody diagnostyczne. Wyd. P. W³odarski, Warszawa 1999, 17-18.
Adres autora: prof. dr hab. Konstanty Romaniuk, ul. S³oneczna 42, 10-710 Olsztyn
Tab. 1. Dynamika inwazji s³upkowców u koników polskich odrobaczanych w grudniu 2003 r. i maju 2004 r. t ¹ z r e i w z h c y n a d a b j a z d o R ) u ³ a k e i m a r g w j a j a b z c il ( ij z a w n i æ o n w y s n e t n I 3 0 0 2 2004 II X I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII 5 1 = n e z c a l K 980 4 360 420 570 610 510 190 880 1890 1870 1720 1260 5 = n y r e i g O 140 7 450 400 230 190 150 100 110 1150 1380 1290 1290 7 1 = n e i n t e l-2 -1 i k z c a l K 140 0 410 380 340 740 480 390 11201 1500 1780 3270 1600 4 1 = n e i n t e l-2 -1 i k r e i g O 930 3 430 510 560 980 590 230 910 1700 2470 2060 1350 6 = n y h c a ³ a W 580 0 200 150 190 110 140 0 590 1610 1270 1670 1840
