Medycyna Wet. 2006, 62 (3) 294
Praca oryginalna Original paper
Jedn¹ z przyczyn wystêpowania biegunki u prosi¹t ss¹-cych s¹ inwazje kokcydiów. Szczególnie niebezpieczny jest gatunek Isospora suis. U prosi¹t zara¿onych tym pier-wotniakiem objawy kliniczne pojawiaj¹ siê najczêciej w wieku 7-15 dni w postaci wodnistej lub pastowatej biegunki, która jest wynikiem destrukcyjnego dzia³ania form rozwojowych kokcydiów na nab³onek jelita cien-kiego. W zwi¹zku z tym dochodzi do odwodnienia i zmniejszenia przyrostów masy cia³a, a nawet mierci u intensywnie zara¿onych prosi¹t (18, 19, 31, 32).
Isospora suis stwierdzana jest u prosi¹t na ca³ym wie-cie (2, 17, 24, 25, 28, 32). O istotnoci inwazji tego pier-wotniaka jako czynnika wywo³uj¹cego biegunkê wiad-cz¹ wielokierunkowe badania prowadzone m.in. przez Driesena i wsp. (5), którzy stwierdzili oocysty I. suis u ponad po³owy przebadanych prosi¹t z objawami bie-gunki, podczas gdy infekcje E. coli i rotawirusów stano-wi³y odpowiednio tylko 17% i 18% prosi¹t. Podobnie, w badaniach Wielera i wsp. (29) najczêciej stwierdza-nym patogenem u prosi¹t ss¹cych by³y kokcydie I. suis (u 32-40% prosi¹t w wieku 2-3 tygodni). Natomiast w badaniach tych enterotoksyczne szczepy E. coli, ko-ronawirusy i rotawirusy u prosi¹t ss¹cych stwierdzane
by³y w stosunkowo niewielkim odsetku (2-9%), podczas gdy infekcje te wystêpowa³y dosyæ czêsto u prosi¹t po odsadzeniu (30-40%).
W Polsce na przestrzeni kilkudziesiêciu lat prowadzo-no badania nad wystêpowaniem kokcydiów u wiñ (1, 10, 11, 21, 27), jednak obejmowa³y one z regu³y prosiê-ta odsadzone i winie doros³e, a nie uwzglêdnia³y grupy prosi¹t ss¹cych, które s¹ najbardziej nara¿one na choro-botwórcze dzia³anie tych pierwotniaków.
Celem badañ by³o okrelenie ekstensywnoci inwazji kokcydiów u prosi¹t ss¹cych w ró¿nych rejonach Polski oraz u macior bêd¹cych ich matkami.
Materia³ i metody
Badania w kierunku wystêpowania kokcydiów z rodzajów Isospora i Eimeria u prosi¹t ss¹cych i macior prowadzono w roku 2003 na terenie 12 województw: dolnol¹skiego, kujawsko-pomorskiego, lubelskiego, lubuskiego, ma³go, mazowieckiema³go, podlaskiema³go, wiêtokrzyskiema³go, opolskie-go, warmiñsko-mazurskieopolskie-go, wielkopolskieopolskie-go, zachodnio-pomorskiego. Badania prowadzono w gospodarstwach wiel-kotowarowych, licz¹cych wiêcej ni¿ 100 macior; w gospo-darstwach rednich, licz¹cych od 25 do 100 macior; oraz w gospodarstwach ma³ych, drobnotowarowych, licz¹cych
Wystêpowanie kokcydiów
u prosi¹t ss¹cych i macior w Polsce
JACEK KARAMON, IRENA ZIOMKO
Zak³ad Parazytologii i Chorób Inwazyjnych Pañstwowego Instytutu Weterynaryjnego Pañstwowego Instytutu Badawczego, Al. Partyzantów 57, 24-100 Pu³awy
Karamon J., Ziomko I.
Prevalence of coccidia invasions in suckling piglets and sows in Poland Summary
The aim of this investigation was to determine the prevalence of coccidian invasions in suckling piglets and sows in different regions of Poland. The research was conducted in 2003 in 12 out of 16 Polish provinces in 3 types of farms: large (>100 sows), medium (25 to 100 sows) and small (<25 sows). Diarrhea in unweaned piglets was observed in all the examined farms. Overall, 473 litters of suckling piglets from 65 farms and 237 mother sows were examined. Feces were examined by the modified McMaster method. Isopsora suis were found in 146 litters (30.9%) from 49 farms (75.4%). Coccidia from the genus Eimeria (E. polita, E. debliecki, E. suis) were found in only 16 litters (3.4%) from 8 farms (12.3%). In large farms, I. suis invasion was detected in 35.2% of the litters whereas Eimeria spp. in only 1.9 % of them. In medium farms, I. suis was found in 21.8% of the litters and Eimeria spp. were not detected. In small farms I. suis was found only in 14.7% of the litters whereas Eimeria spp. in as many as 29.4%. I. suis was found in 15 (6.3%) of the fecal samples of the sows. For Eimeria spp. (E. debliecki, E. polita, E. suis, E. perminuta) the sow incidence rate was also 6.3%. Moreover in only 2 sows (0.8%) both types of coccidia occurred together. From 61 sows fostering I. suis infected piglets, only 9 (14.8%) shed I. suis oocyst and as little as 4 (6.5%) shed Eimeria oocyst. The remaining 48 sows (78.7%) did not shed coccidian oocysts. The results of this investigation show the high prevalence of Isospora suis in suckling piglets in large pig farms in Poland.
Medycyna Wet. 2006, 62 (3) 295 mniej ni¿ 25 macior. W chlewniach, w których
przeprowa-dzano badania, wystêpowa³a biegunka u prosi¹t ss¹cych. £¹cz-nie pobrano 473 zbiorcze próbki ka³u z miotów prosi¹t ss¹-cych pochodz¹ss¹-cych z 65 chlewni. Ponadto pobrano 237 próbek ka³u macior, od których pochodzi³y badane prosiêta. Badaniom koproskopowym poddano 5-10% miotów w ka¿-dym gospodarstwie. Ka³ od prosi¹t w wieku od 5 do 28 dni pobierano bezporednio z prostnicy. Próbki ka³u od 3-5 pro-si¹t z jednego miotu mieszano i stanowi³y próbkê zbiorcz¹. Ka³ badano metod¹ flotacji (30). Do badañ koproskopowych u¿ywano stê¿onego roztworu NaCl z dodatkiem cukru o ciê-¿arze w³aciwym 1,2 (1 litr nasyconego roztworu NaCl + 500 g cukru). Wzbogacenie roztworu w cukier zapewnia lepsz¹ wi-docznoæ podczas badania mikroskopowego próbek ka³u pro-si¹t ss¹cych, zawieraj¹cego znaczne iloci t³uszczu (9). Prób-ki ka³u, w których stwierdzano oocysty kokcydiów, umiesz-czano w 2,5% roztworze dwuchromianu potasu i przetrzymy-wano w termostacie w temperaturze 25°C w celu wywo³ania sporulacji. Gatunek kokcydiów okrelano na podstawie bu-dowy i czasu sporulacji oocyst (22).
Wyniki i omówienie
Ogó³em inwazjê I. suis stwierdzono w 146 miotach prosi¹t ss¹cych, co stanowi³o 30,9% badanych miotów. Mioty te pochodzi³y z 49 chlewni, co stanowi³o 75,4% badanych chlewni. Wynik ten jest porównywalny z wy-nikami uzyskanymi wczeniej w innych krajach. Zbli-¿ony odsetek zaraZbli-¿onych przez I. suis prosi¹t (36%) stwierdzono w Holandii (7), nieco wy¿szy w Niemczech (17, 19, 20), gdzie stwierdzano tê inwazjê u 43-53% pro-si¹t, a nieco ni¿szy w Islandii, Danii i Szwecji (21-23% prosi¹t) (13, 24).
Inwazjê kokcydiów z rodzaju Eimeria spp. (gatunki: Eimeria debliecki, E. polita, E. suis) stwierdzono w 16 miotach (3,4%) pochodz¹cych z 8 chlewni (12,3%). W 3 miotach (0,6% badanych miotów) stwierdzono in-wazjê obydwu rodzajów kokcydiów (Isospora i Eime-ria). Podobnie niski odsetek prosi¹t ss¹cych zara¿onych kokcydiami Eimeria spp. (0,3%) stwierdza³ w swoich badaniach Niestrath (19). Znacznie ni¿szy odsetek pro-si¹t ss¹cych zara¿onych kokcydiami z rodzaju Eimeria w porównaniu do I. suis wynika g³ównie z ró¿nic w prze-biegu cyklów rozwojowych tych kokcydiów. Mianowi-cie, czas potrzebny do osi¹gniêcia inwazyjnoci oocyst w rodowisku zewnêtrznym (czas sporulacji) jest znacz-nie krótszy u I. suis i wynosi ok. 24-48 godzin (ryc. 1), podczas gdy oocysty Eimeria spp. potrzebuj¹ od piêciu
do kilkunastu dni, zale¿nie od gatunku (14, 22). Ponadto mikroklimat (m.in. wysoka temperatura: 32-35°C) pa-nuj¹cy w kojcach dla osesków przyspiesza sporulacjê oocyst I. suis nawet do 12 godzin, podczas gdy wg Lind-saya i wsp. (15) warunki te mog¹ byæ niekorzystne dla sporulacji oocyst Eimeria spp. Pozwala to na szybkie rozprzestrzenianie siê inwazji I. suis u prosi¹t, zanim osi¹gn¹ one odpowiedni poziom odpornoci (12).
Wyniki dotycz¹ce wystêpowania kokcydiów u prosi¹t w gospodarstwach o ró¿nej wielkoci zestawiono w tab. 1. W gospodarstwach wielkotowarowych inwazjê I. suis stwierdzano najczêciej w 35,2% miotów prosi¹t ss¹-cych, a w gospodarstwach ma³ych inwazja ta obejmo-wa³a tylko 14,7% miotów. Podobne wyniki zwi¹zane z czêstszym wystêpowaniem I. suis w fermach wielko-towarowych uzyskano w badaniach prowadzonych w kra-jach skandynawskich (13), gdzie w stadach licz¹cych mniej ni¿ 50 macior oocysty I. suis stwierdzano u 7% prosi¹t, w stadach licz¹cych od 50 do 100 macior u 22% prosi¹t, a w stadach powy¿ej 100 macior u 34% prosi¹t. Natomiast Niestrath i wsp. (19) w Niemczech w chlewniach licz¹cych 20-69 macior stwierdzi³ 40% miotów prosi¹t zara¿onych I. suis, w chlewniach licz¹-cych 75-130 nieco wiêcej 47% prosi¹t, a w chlewniach licz¹cych 252-320 macior tylko 5% prosi¹t zara¿onych tym pierwotniakiem. Nale¿y zaznaczyæ, ¿e autorzy ci przeprowadzili badania tylko w dwóch chlewniach li-cz¹cych 252-320 macior.
W badaniach w³asnych kokcydia z rodzaju Eimeria (Eimeria debliecki, E. polita, E. suis) w gospodarstwach wielkotowarowych stwierdzono tylko u 1,9% miotów prosi¹t ss¹cych, a nie stwierdzono ich w gospodarstwach
Tab. 1. Wystêpowanie kokcydiów u prosi¹t ss¹cych w ró¿-nych typach gospodarstw
æ o k l e i W w t s r a d o p s o g r o i c a m a b z c il ( ) e iz d a t s w a b z c i L h c y n a d a b w t s r a d o p s o g a b z c i L h c y n a d a b w ó t o i m w ó t o i m % i a b z c i L ê jz a w n i h c y c ¹ j u z a k y w w ó i d y c k o k s i u s .I Eimeiraspp. ) 0 0 1 > ( e ¿ u D 35 324 (351,124%) (1,69%) ) 0 0 1 -5 2 ( e i n d e r 20 110 (212,48%) 0 ) 5 2 < ( e ³ a M 10 34 (14,57%) (291,04%)
Ryc. 1. Oocysta Isospora suis w kolejnych fazach sporulacji. A faza sporontu (oocysta niesporulowana); B faza sporoblas-tów; C faza sporozoitów (oocysta inwazyjna)
Medycyna Wet. 2006, 62 (3) 296
rednich. W gospodarstwach ma³ych Eimeria spp. stwier-dzono w 29,4% miotów. Generalnie, w ma³ych, przydo-mowych chlewniach warunki sanitarne s¹ utrzymywane na ni¿szym poziomie ni¿ w du¿ych wielkotowarowych fermach, st¹d zapewne stwierdzany w naszych badaniach wysoki odsetek kokcydiów Eimeria spp w ma³ych gos-podarstwach. Czêstoæ wystêpowania kokcydiów z ro-dzaju Eimeria u wiñ jest przez niektórych badaczy uwa-¿ana za wskanik stanu sanitarnego chlewni im po-ziom higieny ni¿szy, tym czêciej stwierdzane s¹ kokcy-die Eimeria spp.
W przeprowadzonych badaniach koproskopowych u macior (od których pochodzi³y badane prosiêta) stwier-dzono oocysty I. suis u 15 macior (6,3%). Inwazje Eime-ria spp (gatunki: E. debliecki. E. polita, E. suis, E. per-minuta) stwierdzono w kale tak¿e u 15 macior (6,3%). Jedynie dwie maciory (0,8%) wykazywa³y inwazjê oby-dwu rodzajów kokcydiów. Natomiast Daugshies i wsp. (4), badaj¹c maciory w ró¿nym wieku z 54 chlewni, stwierdzi³ rednio oocysty Eimeria spp. u 8,6%, a I. suis u 1% macior. Autor analizuj¹c wyniki uzyskane w ró¿-nych etapach cyklu produkcyjnego stwierdzi³ tak¿e, ¿e u macior w okresie karmienia oocysty kokcydiów z ro-dzaju Eimeria stwierdza siê oko³o piêciokrotnie rzadziej ni¿ w okresie od odsadzenia prosi¹t do nastêpnego po-rodu. W naszych badaniach uwzglêdnione by³y tylko maciory w okresie laktacji.
Sporód 61 macior, od których pochodzi³y prosiêta wykazuj¹ce inwazjê I. suis tylko 9 wydala³o oocysty I. suis (co stanowi³o 14,8% macior tej grupy), a 4 (6,5%) wydala³y oocysty Eimeria spp. U pozosta³ych 48 macior (78,7%) zastosowanymi metodami nie stwierdzono wy-dalania oocyst kokcydiów. Brak wywy-dalania oocyst przez maciory w chlewniach z izosporoz¹ prosi¹t wykazano tak¿e w Stanach Zjednoczonych (15). Wed³ug niektó-rych autorów (15, 17, 18), g³ównym ród³em zara¿enia dla prosi¹t jest rodowisko kojców zanieczyszczone opor-nymi na wiêkszoæ rodków dezynfekcyjnych oocysta-mi, które pozostawione zosta³y przez poprzednie mioty. Jednak¿e otwarta pozostaje kwestia istnienia pozajeli-towych stadiów rozwojowych I. suis i zwi¹zanych z tym alternatywnych dróg zara¿enia. Mo¿liwoæ wystêpowa-nia takich stadiów w cyklu rozwojowym tego paso¿yta sugeruj¹ niektórzy autorzy (3, 8). Przemawia za tym m.in. budowa oocyst I. suis (brak cia³ek Stieda w sporocystach warunkuj¹cy specyficzny sposób ekscystacji), która cha-rakterystyczna jest dla grupy kokcydiów z rodzaju Isop-sora tworz¹cych stadia tkankowe (gatunki wystêpuj¹ce u psów i kotów), a tak¿e fakt wystêpowania takich sta-diów u blisko spokrewnionych Toxoplasma gondii i Neo-spora caninum, gdzie formy tkankowe umo¿liwiaj¹ za-ra¿enie potomstwa poprzez uk³ad rodny matki. Jak do-t¹d próby wykazania takich stadiów I. suis (16, 23, 26) zakoñczy³y siê niepowodzeniem.
Przeprowadzone po raz pierwszy w Polsce badania przegl¹dowe u prosi¹t ss¹cych z objawami biegunki w chlewniach zarodowych w 12 województwach wyka-za³y wysok¹ ekstensywnoæ inwazji I. suis. Obecnoæ tego paso¿yta stwierdzano w 75% badanych chlewni. Wy-stêpowanie tej inwazji by³o znacznie wy¿sze u prosi¹t
w chlewniach wielkotowarowych ni¿ drobnotowaro-wych. Nie wykazano zale¿noci pomiêdzy wydalaniem oocyst przez maciory a wystêpowaniem izosporozy u ich potomstwa.
Pimiennictwo
1.Balicka-Ramisz A.: Wp³yw warunków rodowiska na przebieg kokcydiozy u wiñ. Zesz. Nauk. AR Szczecin, Zootechnika. 1995, 31, 87-93.
2.Chhabra R. C., Mafukidze R. T.: Prevalence of coccidia in pigs in Zimbabwe. Vet. Parasitol. 1992 41, 1-5.
3.Christensen J. P. B., Henriksen S. A.: Shedding of oocysts in piglets experimen-tally infected with Isospora suis. Acta. vet. scan. 1994, 35, 165-172. 4.Daugschies A., Imaron S., Ganter M., Bollwahn W.: Prevalence of Eimeria spp.
In sows at piglet-producting farms in Germany. J. Vet. Med. B. 2004, 52, 135--139.
5.Driesen S. J., Carland P. G., Fahy V. A.: Studies on preweaning piglet diar-rhoea. Aust. vet. J. 1993, 70, 259-263.
6.Ernst J. V., Lindsay D. S., Jarvinen J. A., Todd K. S., Bane D. P.: The sporulation time of Isospora suis oocysts from different sources. Vet. Parasitol. 1986, 22, 1-8. 7.Eysker M., Boerdam G. A., Hollanders W., Verheijden J. H. M.: The prevalence of Isospora suis and Strongyloides ransomi in suckling piglets in the Nether-lands. Vet. Q. 1994, 16, 203-205.
8.Harleman J. H., Meyer R. C.: Pathogenicity of Isospora suis in gnobiotic and conventionalised piglets. Vet. Rec. 1985, 116, 561-565.
9.Henriksen S. A., Christensen J. P. B.: Demonstration of Isospora suis oocysts in faecal samples. Vet. Rec. 1992, 131, 443-444.
10.Janeczek M.: Fauna kokcydiów wiñ w Polsce. Wiad. parazyt. 1967, 13, 87-92. 11.Kamyszek F.: Parazytofauna przewodu pokarmowego trzody chlewnej w
tuczar-niach przemys³owych. Medycyna Wet. 1964, 20, 471-472.
12.Koudela B., Kucerova S.: Role of acquired immunity and natural age resistance on course of Isospora suis coccidiosis in nursing piglets. Vet. Parasitol. 1999, 82, 93-99.
13.Larsen K.: Isopora suis neonatal coccidiosis in pigs. Dan. Vet. Tidsskr. 1996, 79, 387-392.
14.Lindsay D. S., Current W. L., Ernst J. V.: Sporogony of Isospora suis Biester, 1934 of swine. J. Parasitol. 1982, 68, 861-865.
15.Lindsay D. S., Ernst J. V., Current W. L., Stuart B. P, Stewart T. B.: Prevalence of oocysts of Isospora suis and Eimeria spp from sows on farms with and without a history of neonatal coccidiosis. J. Am. vet. med. Ass. 1984, 185, 419-421. 16.Lindsay D. S., Stuart B. P., Wheat B. E., Ernst J. V.: Endogenous development
of the swine coccidium, Isospora suis Biester 1934. J. Parasitol. 1980, 66, 771--779.
17.Meyer C., Joachim A., Daugschies A.: Occurrence of Isospora suis in larger piglet production units and on specialized piglet rearing farms. Vet. Parasitol. 1999, 82, 277-284.
18.Mundt H.: Kokcydioza prosi¹t niedoceniane zagro¿enie. Magazyn Wet. (supl. winie) 2001.
19.Niestrath M., Takla M., Joachim A., Daugschies A.: the role of Isospora suis as a Pathogen in conventional piglet production in Germany. J. Vet. Med. B. 2002, 49, 176-180.
20.Otten A., Takla M., Daugschies A., Rommel M.: Untersuchungen zur Epizootio-logie und pathogenen Bedeutung von Infektionen mit Isospora suis in zehn Ferkelerzeugerbetrieben in Nordrhein-Westfalen. Berl. Münch. Tierärztl. Wschr. 1996, 109, 220-223.
21.Pastuszko J.: Eimeriidae Minchin, 1912, wiñ województwa olsztyñskiego, lubelskiego i warszawskiego. Wiad. parazyt. 1964, 10, 535-536.
22.Pellerdy L. P.: Coccidia and coccidiosis. Akademiai Kiado, Budapest 1965. 23.Pinckney R. D., Lindsay D. S., Toivio Kinnucan M. A., Blagburn B. L.:
Ultra-structure of Isospora suis during excystation and attempts to demonstrate extra-intestinal stages in mice. Vet. Parasitol. 1993, 47, 225-233.
24.Roepstorff A., Nilsson O., Oksanen A., Gjerde B., Richter S. H., Ortenberg E., Christensson D., Martinsson K. B., Bartlett P. C., Nansen P., Eriksen L., Helle O., Nikander S., Larsen K.: Intestinal parasites in swine in Nordic countries: preva-lence and geographical distrbution. Vet. Parasitol. 1998, 76, 305-319. 25.Sayd S. M. O., Kawazoe U.: Prevalence of porcine neonatal isosporosis in
Brazil. Vet. Parasitol. 1996, 67, 169-174.
26.Stuart B. P., Bedell D. M., Lindsay D. S.: Coccidiosis in swine: a search for extraintestinal stages of Isospora suis. Vet. Rec. 1982, 110, 82-83.
27.Surma F.: Badania nad epizootiologi¹ kokcydiozy u wiñ na terenie Ziemi Bocheñskiej. Wiad. parazyt. 1981, 27, 641-657.
28.Varghese T.: Porcine coccidia in Papua New Guinea. Vet. Parasitol. 1986, 21, 11-20.
29.Wieler L. H., Ilieff A., Herbat W., Bajer C., Vieler E., Bauerfeind R., Failing K., Klos H., Wengert D., Baljer G., Zahner H.: Prevalence of enteropathogens in suckling and weaned piglets with diarrhea in South Germany. J. Vet. Med. B. 2001, 48, 151-159.
30.Ziomko I., Cencek T.: Inwazje paso¿ytnicze zwierz¹t gospodarskich. Wybrane metody diagnostyczne. Drukarnia Piotra W³odarskiego, Warszawa 1999. 31.Ziomko I., Karamon J.: Isospora suis przyczyn¹ biegunki prosi¹t ss¹cych.
Magazyn Wet. 2002, 73, 49-50.
32.Ziomko I., Karamon J.: Kokcydiozy wiñ. Medycyna Wet. 2002, 58, 921-924.
