Henryk Bogacki
"Mensch als Mitte : Leben und Werk
Carl Werners", t. 1, Joseph Pritz,
Wien 1969 : [recenzja]
Collectanea Theologica 40/1, 173-174
R E C E N Z J E 173
Der Theologe angesichts der Entw icklu ng der L iteratu r und des Menschen bildes (Ch. M o e 11 e r). IV. Die Wissenschaften im 20. Jahrhundert: Fragen der modernen Wissenschaften von der Materie an die Theologie (D. D u-
b a r l e ) ; Biologie und Theologie im 20. Jahrhundert (J. I l l i e s ) ; Die heutige
Psychologie und das theologische Denken (V. S a t u r a ) ; Der Christ und die Psychologie (A. G o d i n ) ; Die gegenwärtige Erziehungsw issenschaft und ihre Fragen an die christliche Theologie (H. B o k e l m a n n ) ; Fragen der Soziologie an die christliche Theologie (F. X. K a u f m a n n ) ; V. Die Philo sophie im 20. Jahrhundert: Philosophie des Geistes und neuere Idealismen
(H. K u h n ) ; Das Erbe K a n ts und des deutschen Idealism us (Chr. Wi l d ) ;
Lebensphilosophie (H. M. B a u m g a r t n e r ) ; Phänomenologie (H. K u h n); Die existentialischen Philosophien (A. D o n d e y n e ) ; Der Personalismus
(J. L a c r o i x ) ; Der Marxismus (R. V a n d e r G u c h t ) ; Die analytische
Philosophie (Y. N o l e t ) ; Die Ideologie des S trukturalism u s (P. W a t té ); Die neuscholastische Philosophie (F. v a n S t e e n b e r g h e n ) . VI. Die
grossen nicht christlichen Religionen: Religionsw issenschaften und christliche Theologie (H. D e s r o c h e ) ; Fragen von Buddhismus und Christentum aneinander (E. C o r n é l i s ) ; Die Theologie in Indien (R. V. d e S m e t ) ; Fragen des K atholi zism u s an den Islam (Y. M o u b a r a c ) ; Religiöse S trömungen im Ju den tu m heute (E. L. E h r 1 i c h).
To zbyt długie w yliczenie tytułów lepiej orientuje w treści obszernego tomu niż jakiekolw iek om ówienie w ramach krótkiej inform acji. Synteza dokonana przez autorów ukazuje najw ażniejsze p ytania kierowane przez w spółczesny św iat pod adresem teologii. Dzisiejsza skom plikow ana sytu acja w tej nauce w dużej m ierze w ynika z tego, że teologow ie nie do strzegli na czas cisnących się pytań, albo nie odpow iedzieli na nie w sposób rzeczowy i zadow alający. Dlatego też om awiany tom stanow i nie tylko historyczny bilans dotychczasowych pytań, lecz rów nież w skazuje nowe zadania.
Zasadnicze wrażenie,, jakie w głębiając się w to dzieło w ynosi teolog, sprowadza się do stw ierdzenia, że jego dyscyplina rozwija się nie w próżni, lecz na tle i w ram ach w ielopostaciow ej i złożonej rzeczyw istości świata. W niosek taki jest tylko pozornie banalny. Jego doniosłość w ystęp uje jasno, gdy przypom nim y sobie, że m im o radykalnych przem ian w św iecie i sytuacji człowieka, teologia do niedaw na trw ała w tym sam ym niezm ienionym kształcie, przyjętym przed w iekam i. Krąg jej problem ów nie rozszerzał się, brakowało podejm ow ania nowych tem atów, poszukiw ania nowych, lep szych rozwiązań, zaś form ę cechowało skostnienie, Każdy, kto niejako zaw o dowo zajm uje się teologią, w ie dobrze z w łasnego doświadczenia, jak trudno sam em u przełam ać utrwalone nawyki naw et w tedy, gdy teoretycznie użnaje się taką konieczność.
Ks. H enryk Bogacki SJ, W arszawa
Joseph PRITZ, Mensch als Mitte. Leben und W e rk Carl W erners, t. I:
Leben und W erk in geschichtlichem Z usam m en h ang. W ien 1969. Verlag
Herder, s. 492.
Znany historyk X lX -w ieczn ej teologii, Joseph P r i t z w ydał pierwszą część obszernej m onografii poświęconej- postaci i twórczości zapomnianego niem al zupełnie teologa austriackiego C. W e r n e r a (1821—1888). Autor dzięki w ieloletn iem u zajm owaniu się historią teologii austriackiej w zeszłym w ieku, szczególnie zaś przez sw e studia nad Fr. W e r n e r e m i A. G ü
n-174
R E C E N Z J Et h e r e m (obaj w yw arli duży w p ły w na kształtow anie się poglądów C. W e r n e r a ) 1 b ył dobrze przygotowany do podjęcia tego tematu.
P r i t z przedstaw ia biografię We m e r a od etapów form owania się jego osobowości w ok resie studiów poprzez działalność jako profesora teologii m oralnej w St. Polten (1847—1870) aż po profesurę w W iedniu (1870—1888). Szczegółowo om awia stosunek W e r n e r a do A. G i i n t h e r a (s. 79—208) i F. B a a d e r a (s. 209—241), jak rów nież podejm uje problem relacji dó I. D o 11 i n g e r a (s. 277—295). W ram ach b iografii P r i t z kreśli działalność naukową W e r n e r a , lecz dokładne om ówienie filozoficznych i teologicznych idei jego bogatej twórczości odkłada do drugiej części dzieła, która ma ukazać się później.
W spuściznie naukowej W e r n e r a na naczelne m iejsce w ysu w a się jego dorobek jako historyka filozofii i teologii, autora w ielu studiów z d zie jów scholastyki. P r i t z dostrzega rów nież znaczenie W e r n e r a jako w ybitnego przedstaw iciela filozoficzno-teologicznej antropologii X X w ieku. Centralny m otyw twórczości W e r n e r a stanow i człow iek jako „kosmiczny środek”. Pod w pływ em A. G i i n t h e r a i F. B a a d e r a usiłuje znaleźć w łaściw e rozum ienie człow ieka uwzględniające aspekt tak naturalny, jak nadprzyrodzony.
Ze szczególnym zainteresow aniem czyta się dziś o poglądach W e r n e r a znacznie wyprzedzających oficjalne stanow isko K ościoła w X IX w ieku. Już w ów czas W e r n e r w ystęp ow ał za w spólnym , „ekum enicznym ” tłum a czeniem Pism a św. dla katolików i protestantów , za liturgią w językach narodowych, za Komunią św. pod dwom a postaciam i i dialogiem z n ie katolikam i. W e r n e r nie b y ł. polem istą czy reform atorem , lecz m y śli cielem w ypow iadającym sw e poglądy w sposób umiarkowany, skłonnym do godzenia przeciwnych kierunków. D latego też jego przekonania nie w yw oływ ały w ów czas sprzeciw ów , lecz traktowano je jako nieszkodliw e, m arginesowe ekstrawagancje.
P r i t z doskonale orientuje się w teologicznej problem atyce X IX w ieku. Dostarcza czytelnikow i szczegółowego w glądu w ówczesne dyskusjie i um oż liw ia rew izję oceny osób i poglądów podaw anych przez podręczniki. W iele pionierskich poglądów teologicznych piętnow anych w ubiegłym w iek u aktualnie zyskało sobie prawo ob yw atelstw a i traktuje się je jako całkiem oczyw iste.
Książka P r i t z a nie stanow ił łatw ej lektury. Pokaźny tom został w prawdzie zbudowany przejrzyście, jednakże tek st jest przeładowany szcze gółam i i dodatkam i (np. listy), które pow inny znaleźć się w przypisach. Odczuwa się brak indeksu rzeczowego, gdyż autor ograniczył się do u m iesz czenia tylko indeksu osób i m iejsc w ystępujących w książce.
Ks. H e nry k Bogacki
SJ
, W arszaw aEmil POULAT, Intégrisme et catholicisme in tégral. Un réseau secret in te r
national an timoderniste: La „Sapinière” (1909—1921
)
, Tournai 1969, Caster- man, s. 626.Znawca dziejów m odernizm u2 w ydał pasjonujący zbiór dokum entów 1 Por. J. P r i t z, Franz Werner. Ein Lehen für Wahrheit in Freih eit, Freiburg i.Br. 1957; t e n ż e , Glauben und Wissen hei Anton Günther. Eine
Einführung in sein Lehen und W e rk m i t einer A u sw a h l aus seinen Schriften,
Wien 1963.
2 Por. E. P o u l a t, Le „Journal d u n p rê tre d ’aprè s-de m ain ” (1902—1903)
de l’abhé C alip pe, Tournai 1961; t e n ż e , Histoire, dogme et critique dans la crise m o de rn iste, Tournai 1962.
