Jan Pryszmont
"Kak molilis’ driewnije wizantijcy.
Sutocznyj krug Bogosłużenija po
driewnim spiskam Wizantijskogo
Ewchologija", Michaił Arranc,
Leningrad 1979 : [recenzja]
Collectanea Theologica 55/2, 180-181
k s ią ż k i d o ty c z ą d w ó c h sp o so b ó w r e a liz a c ji p o w o ła n ia c z ło w ie k a do m iło ści: w ro d z in ie i w ce lib a c ie .
O ile z a d a n ie m p łc io w o śc i w o k re s ie d z ie c ię c y m i m ło d z ie ń c z y m j e s t u ła tw ie n ie c z ło w ie k o w i a k c e p ta c ji sie b ie s a m e g o i o ta c z a ją c e g o go ś w ia ta osób i rz e c z y ,_ o ty le p łcio w o ść o k re s u d o jrz a łe g o w id z ia n a j e s t w s łu ż b ie b liź n ie m u . ^ P łc io w o ś ć c z ło w ie k a n ie m oże b y ć u to ż s a m ia n a w y łą c z n ie z je g o a k ty w n o ś c ią s e k s u a ln ą . P ro c e s w y c h o w a n ia c z ło w ie k a do m iło ści, z a ró w n o w m a łż e ń s tw ie , j a k i w s t a n ie b e z ż e n n y m , w in ie n b y ć o p a r t y n a u z n a n iu w y m ia r u p łc io w o śc i lu d z k ie j ja k o je d n e g o z n a jis to tn ie js z y c h w p r a w id ło w y m u s y tu o w a n iu się je d n o s tk i w o ta c z a ją c y m j ą św iecie. C z ło w ie k z d o ln y do m iło ś c i j e s t w s ta n ie u n ik n ą ć s k r a jn o ś c i g ro ż ą c y c h m u w k a ż d y m o k r e sie ży cia . D zie c k o b ę d z ie zd o ln e z a a k c e p to w a ć sie b ie sam o , in n y c h lu d z i o ra z o tw ie r a ją c y się p rz e d n im ś w ia t i u w o ln ić się od e g o is ty c z n e j k o n c e n tr a c ji u w a g i n a sw o ic h p o trz e b a c h . M ło d y c zło w ie k , k tó r y d o św ia d c z y ł p rz y ja ź n i w g ro n ie ró w ie ś n ik ó w i d o s trz e g ł „ T y ” d ru g ie j o so b y , ła tw ie j z ro z u m ie n ie b e z p ie c z e ń s tw a p ły n ą c e z a u to e r o ty z m u i h o m o e ro ty z m u . W m a łż e ń s tw ie n a to m ia s t m iło ść p a r t n e r s k a n ie b ę d z ie o z n aczać h e d o n is ty c z n e j p o s ta w y , z a m k n ię te j n a p r o k r e a c ję (a n ti- life m e n ta lity ) , a w c e lib a c ie c z ło w ie k n ie s ta n ie się s a m o tn ik e m i n ie b ę d z ie p o m n ie js z a ł z n a c z e n ia ż y c ia m a łż e ń sk ie g o .
C o o p e r d u ż o m ie js c a p o ś w ie c ą s p r a w o m ro d z in y , d e f in iu ją c j ą ja k o „ K o śció ł d o m o w y ”. R o z w ija s z e re g w ą tk ó w te o lo g ii ro d z in y o p ie r a ją c się n a n a u c e S o b o ru W a ty k a ń s k ie g o I I i n a ró ż n y c h w y p o w ie d z ia c h e p is k o p a tu n ie m ie c k ie g o . N ie b r a k te ż p r a k ty c z n y c h w s k a z ó w e k o d n o śn ie ż y c ia r o d z in n e g o i d o m o w eg o , n p . a u to r w y lic z a c e c h y „ d o m u o tw a r ty c h d rz w i” (g o ścin n o ść). P r a c a o d z n a c z a się d u ż ą p rz e jrz y s to ś c ią w p r e z e n ta c ji p ro b le m u , co ze w z g lę d u n a p rz e z n a c z e n ie k s ią ż k i m a is to tn e z n a c z e n ie p r a k ty c z n e . k s . R y s z a r d O to w ic z S J , W a r s z a w a 18 0 R E C E N Z JE
M ic h a ił A R R A N C O. J., К а к m o lilis" d r ie w n ije w iz a n tijc y . S u to c z n y j k r u g
B o g o s łu ż e n ija p o d r ie w n im s p i s k a m W i z a n tijs k o g o E w c h o lo g ija , L e n in g r a d -
s k a ja D u c h o w n a ja A k a d ie m ija 1979, s. 309.
O. M ic h a ł (M iguel) A r r a n z. h is z p a ń s k i je z u ita , p ro f e s o r P a p ie s k ie g o I n s t y t u t u O r ie n ta ln e g o w R z y m ie , je s t w y b itn y m u c z o n y m , b a d a c z e m w s c h o - d n io c h r z e ś c ija ń s k ie j litu r g ii, z n a n y m n ie ty lk o n a Z a c h o d z ie , le c z i w k r ę g a c h p ra w o s ła w ia . W sw y c h p r a c a c h n a u k o w y c h id zie za z a ło ż e n ia m i w ie l k ie g o ro s y js k ie g o litu r g is ty , p r o f e s o r a K ijo w s k ie j A k a d e m ii D u c h o w n e j, A . A. D m i t r i j e w s k i e g o (1856—1929) i b y w a u w a ż a n y za k o n ty n u a to r a je g o b a d a ń . D z ię k i k o n ta k to m z e S to lic ą A p o s to ls k a z n a n e g o m e tro p o lity N i k o d e m a i je g o in ic ja ty w ie o. A r r a n z p ro w a d z ił o k re s o w e w y k ła d y w L e n in g r a d z k ie j A k a d e m ii D u c h o w n e j.
P ię ć p ie r w s z y c h ro z d z ia łó w o m a w ia n e j t u k s ią ż k i z o sta ło p r z e d s ta w io n y c h n a te jż e a k a d e m ii ja k o d y s e r ta c ja , k tó r a w d n iu 27 p a ź d z ie rn ik a 1975 r. z o s ta ła o b ro n io n a d la u z y s k a n ia n a u k o w e g o s to p n ia m a g is tr a te o lo g ii (s to p ie ń t e n n a le ż y ro z u m ie ć w se n s ie p r z y ję te j z d a w n a p r a k t y k i w R o sji, ja k o o d p o w ia d a ją c y s p o ty k a n e m u n ie k ie d y n a Z a c h o d z ie ty tu ło w i M a îtr e e n T h é o lo g ie i u p r a w n ia j ą c y do o tr z y m a n ia p ro f e s u ry ). P r a c a n in ie js z a s ta n o w i r o s y j s k ie tłu m a c z e n ie n ie c o s k ró c o n e j i n a n o w o o p ra c o w a n e j w e r s ji z b io ru p u b lik a c ji, k tó r e u k a z a ły się w ję z y k u f r a n c u s k im w la t a c h 1971— 1978 w „ O r ie n ta lia C h r is tia n a P e r io d ic a ” .
P r z e d m io te m d o c ie k a ń a u to r a s ą m o d litw y k a p ła n a p o d czas n a b o ż e ń s tw z g o d n ie z c y k le m ic h o d p r a w ia n ia w c ią g u d o b y t a k , j a k je p o d a w a ł s t a r o d a w n y E u c h o lo g io n B iz a n ty js k i. T a je d n a z n a jw a ż n ie js z y c h k s ią g l i t u r g i c z n y c h s ta ro ż y tn e g o B iz a n c ju m z a w ie r a ła m o d litw y o d m a w ia n e p rz e z d ia k o n a , k a p ł a n a i b is k u p a g łó w n ie p o d c z a s L itu r g ii św ., s p r a w o w a n ia s a k r a m e n
tó w i s a k r a m e n ta lió w o ra z n a b o ż e ń s tw g o d z in k a n o n ic z n y c h . P ó ź n ie j, gdy z ro z w o je m li tu r g ii w K o śc ie le p ra w o s ła w n y m p o w s ta ły k się g i o b a rd z ie j w y o d rę b n io n e j sp e c y fic e , m o d litw y k a p ła n a p o d czas L itu rg ii, U tr ie n i i W ie- c z e rn i z a w a r te z o s ta ły w tz w . S łu ż e b n ik u (L itu r g ia r io n ).
P r o b le m f o r m o w a n ia się tzw . m o d litw k a p ła ń s k ic h (s w ja s z c z e n n ic z e s k ije ,
p r i e s w itie r s k ije m o litw y ) p o d czas n a b o ż e ń s tw n a W sch o d zie s ta r o c h r z e ś c ija ń
sk im m ie śc i w so b ie w ie le n ie ja s n o ś c i. Z a c h o w a n e b o w ie m te k s ty ź ró d ło w e p o c h o d z ą d o p ie ro z V I I I i z p ó ź n ie js z y c h w ie k ó w , p o d czas g d y z w y czaj i f o r m a ty c h m o d litw ro z p o c z y n a się p rz y jm o w a ć od w ie k u V. U k ła d i tr e ś ć p o sz c z e g ó ln y c h n a b o ż e ń s tw n ie ty lk o n ie b y ły u s ta lo n e , lecz d o s trz e g a się w n ic h d u ż ą p ły n n o ś ć , w o ro w a d z a n ie d a le k o id ą c y c h z m ia n p rz y ro z m a ito ś c i w p ły w ó w i z a le ż n o śc i. Ś w ia d c z ą o ty m ró ż n ic e m ię d z y te k s ta m i z a c h o w a n y c h e u c h o - lo g io n ó w . S tą d p rz e ś le d z e n ie d z ie jó w k s z ta łto w a n ia się „ m o d litw k a p ła ń s k ic h ” n a s tr ę c z a tr u d n o ś c i n ie r a z w rę c z n ie d o ro z w ią z a n ia . D o b itn ie to w y r a ż a a u to r , p is z ą c : „Do o b e c n e j c h w ili w ie lk a część E u c h o lo g io n u B iz a n ty js k ie g o , k tó r y s ta n o w i je d e n z n a jw ię k s z y c h s k a r b ó w s p u ś c iz n y K o śc io ła p o w sz e c h n e g o , p o z o s ta je ta k ż e je d n ą z je g o w ie lk ic h t a j e m n i c ” (s. 123). O. A r r a n z po z w ięzły m z a p o z n a n iu z c y k le m n a b o ż e ń s tw o d p ra w ia n y c h w c ią g u d o b y w e d łu g E u c h o lo g io n u B iz a n ty js k ie g o o m a w ia ta m z a w a r te m o d litw y k a p ła n a , a p rz e z n a c z o n e n a p o szczeg ó ln e n a b o ż e ń s tw a : o fic ju m w ie c z o rn e (W ie c z e r n ia ), p o r a n n e (U tr ie n ia , k t ó r a o d p o w ia d a ła w p e w n e j m ie rz e n a s z y m M a tu tin u m i L a u d e s), M a łe G o d z in y (P ie rw sz a , T rz e c ia , S z ó sta i D z ie w ią ta ) , n a s tę p n ie tzw . P a n n u c h is (g re c k ie : P a n n ic h is) — n a b o ż e ń s tw o o d p r a w ia n e w s ta r o d a w n y c h b iz a n ty js k ic h k la s z to r a c h i k a te d r a c h w czasie „ c a ło n o c n e g o c z u w a n ia ” i P a n ic h id ę za z m a rły c h . W d w u o s ta tn ic h ro z d z ia ła c h p rz e c h o d z i do tz w . T r îto é k te , d a w n e g o n a b o ż e ń s tw a p o w sta łe g o z p o łą c z e n ia g o d zin T rz e c ie j i S zó stej o ra z do r y t u W ie c z e rn i śp ie w a n e j. K s ią ż k ę z a m y k a j ą d w a k r ó tk ie d o d a tk i, p o d a ją c e tr e ś ć i u k ła d tz w . L itu r g ii U p rze d n io P o
ś w ię c o n y c h D a ró w o ra z m o d litw n a k lę k a n ie w ś w ię to P ię ć d z ie s ią tn ic y w e d łu g
p a r u n ie o p u b lik o w a n y c h k o d e k só w . A u to r t r a k t u i e sw o je d o c ie k a n ia , j a k sa m to s k r o m n ie z a z n a c z a , ja k o p rz y c z y n e k d o d a lsz e g o w y ja ś n ie n ia jesz c z e n ie ro z w ią z a n y c h p ro b le m ó w . W y ch o d z i p rz y ty m od w y n ik ó w d o ty c h c z a s o w y c h b a d a ń , k tó r e są m u d o b rz e z n a n e . D o k o n u je a n a liz y p o szcz e g ó ln y c h m o d litw n ie ty lk o n a p o d s ta w ie d r u k o w a n y c h k o d e k só w , le c z się g a ta k ż e w n ie k tó r y c h p a r t ia c h d o rę k o p is ó w , ró w n ie ż z B ib lio te k i W a ty k a ń s k ie j 1 z G r o tt a f e r r a ta , b y w k o ń c u w y s n u ć p e w n e w n io s k i lu b s ta w ia ć h ip o te z y . W ty m w s z y s tk im a u to r w y k a z u je o g ro m n ą e ru d y c ję , j a k ró w n ie ż p a s ję b a d a w c z ą . P r z y ty m , j a k z a z n a c z a N . U s p i e n s k i , p ro f e s o r L e n in g ra d z k ie j A k a d e m ii D u c h o w n e j, w b a rd z o p o c h le b n y m w p r o w a d z e n iu do k s ią ż k i, a u to r „ p rz e d s ta w ia u w a d z e c z y te ln ik ó w w s c h o d n ią słu ż b ę B o żą n ie ty lk o ja k o w a rto ś ć a rc h e o lo g ic z n ą , lecz ta k ż e ja k o p rz e d m io t te o lo g ii li tu r g i i” (s. 12).
P o z y c ja d o ty c z y n ie w ą tp liw ie b a rd z o s p e c ja lis ty c z n e j d z ie d z in y ., T a k ie b a d a n ia je d n a k są p o ż y te c z n e d la p o g łę b ie n ia w ie d z y z z a k re s u litu r g ii, k tó r e j z n a c z e n ie w e w s c h o d n im c h r z e ś c ija ń s tw ie b y ło zaw sze w ie lk ie , a n a Z a c h o d z ie w z ro sło p o S o b o rz e W a ty k a ń s k im II. K s ią ż k a t a z a s łu g u je te ż n a u w a g ę ja k o p r z y k ła d e k u m e n ic z n e j w s p ó łp r a c y d o b rz e słu ż ą c e j z b liż e n iu m ię d z y w y z n a n ia m i.
k s . J a n P r y s z m o n t, W a r s z a w a
