Praca oryginalna Original paper
Wrzosówka zaliczana niegdy do grupy owiec o znacznym udziale w pog³owiu krajowym (2), w okre-sie powojennym przez d³u¿szy czas nie by³a ras¹, z któ-r¹ wi¹zano nadzieje produkcyjne. W efekcie praktycz-nego zaniechania hodowli tej grupy owiec trafi³a do hodowli zachowawczej, w ramach której pierwszy pro-gram jej doskonalenia, uwzglêdniaj¹cy problematykê odbudowy pog³owia tej rasy, zosta³ opracowany w po-cz¹tku lat osiemdziesi¹tych ubieg³ego stulecia (20, 25). Ze zrozumia³ych wiêc wzglêdów dominowa³a proble-matyka odtworzenia typu rasowego opisanego przez Czajê (2) i potwierdzonego w latach póniejszych, co by³o konieczne ze wzglêdu na specyfikê owiec kupio-nych przez Instytut Zootechniki w latach siedemdzie-si¹tych ubieg³ego stulecia, zawieraj¹cych widoczne udzia³y w genotypie ras szlachetnych w u¿ytkowoci we³nistej (12, 14). Z tego te¿ wzglêdu dominowa³a tematyka zwi¹zana z odtworzeniem wzorca rasowego wrzosówek znajduj¹cych siê w dyspozycji hodowców, charakteryzuj¹cych siê du¿¹ odpornoci¹ na warunki rodowiskowe i nisk¹ podatnoci¹ na choroby (3, 8). W pierwszym etapie zwracano uwagê g³ównie na wy-gl¹d zewnêtrzny (4, 8, 10), cechy we³ny i jakoæ skór
(6, 9), zaniedbuj¹c z koniecznoci cechy rozrodu, któ-re osi¹ga³y niski poziom. W kolejnym etapie prac ba-dawczych zajêto siê ocen¹ poziomu u¿ytkowoci mlecznej (16-18), miêsnej (5, 7, 10, 11), nawet doko-nano porównania wrzosówek rodzimych z owcami wrzosówkopodobnymi hodowanymi na Bia³orusi w zakresie cech we³ny i budowy (13). Ocenê cech roz-rodu przedstawiono w kilku opracowaniach (8, 9, 10, 14). W efekcie w zakresie wszystkich cech budowy, u¿ytkowoci we³nistej i mlecznej osi¹gniêto zadowa-laj¹cy poziom cech w porównaniu z za³o¿onym wzor-cem. Osi¹gniêcie opisanego przez Czajê (2) poziomu 190-210% wskanika plennoci trzeba by³o jednak od-sun¹æ w czasie. Pierwszym stadem owiec tej rasy, któ-re w zakktó-resie cech rozrodu osi¹gnê³o zgodnoæ ze wzorcem, by³o stado nale¿¹ce do Dowiadczalnej Fer-my Owiec i Kóz SGGW im. prof. A. Skoczylasa w ¯e-laznej (15), w której w pocz¹tku XXI wieku po raz pierwszy w trakcie prac zmierzaj¹cych do odtworze-nia wzorca rasowego, uzyskano poziom zgodny z opi-sem Czaji (2). W zwi¹zku z powy¿szym przeprowa-dzono ocenê wp³ywu wybranych róde³ zmiennoci (czynników i interakcji) na wartoci wybranych cech
Wp³yw typu urodzenia i p³ci na cechy rozrodu i masy
cia³a u wysokoplennych owiec rasy wrzosówka polska
ROMAN NI¯NIKOWSKI, WITOLD RANT, DOMINIK POPIELARCZYK, EWA STRZELEC, GABRIELA BRUDKA
Zak³ad Hodowli Owiec i Kóz Wydzia³u Nauk o Zwierzêtach SGGW, ul. Ciszewskiego 8, 02-786 Warszawa
Ni¿nikowski R., Rant W., Popielarczyk D., Strzelec E., Brudka G.
Influence of birth type and sex on reproductive indices and body weight growth in herds of high prolific Polish Heath sheep
Summary
The aim of the study was to compare reproductive traits and body weight growth in Polish Heath (Wrzosówka) breed sheep presently maintained in accordance with breeding standards from 1937. The study was carried out between 2003-2005 on 302 ewes and their lambs up to day 100 of life brought up in a flock under a conservation breeding program. Observations were conducted to define the potential of this breed to further improve, mainly in the direction of slaughter lamb production. The evaluated herd of Polish Heath ewes obtained a high level of reproductive features in accordance with breeding standards. The prolificacy, calculated as the number of lambs born per ewe, was 2.06 and the fertility index, evaluated as the relation of ewes lambed to ewes mated, reached 0.97. The litter size distribution showed 42.1% singles, 65.9% twins and 20% triplet litters and quadruplets. The lamb rearing index was considerably higher in the groups of singles and twins in comparison to triplet born litters. The sex of the lambs did not significantly influence the rearing traits, while in the case of body weight growth up to day 100 of life, rams were heavier than ewe lambs. Additionally, ram lambs had higher daily gains, mainly during the first 28 days of rearing. Generally, the accordance of the studied lambs with breed standards regarding reproductive performance, rearing traits and body weight growth indicates the high level of utility of the breed for slaughter lamb production. Further improvements in the breeding process should include increasing the proportion of twin litters born and reducing single and triplet births.
rozrodu maciorek i masy cia³a jagni¹t, której celem by³o porównanie ich wartoci ze wzorcem rasowym oraz wyznaczenie kierunków pracy hodowlanej na przysz³oæ.
Materia³ i metody
Badania wykonano w Dowiadczalnej Fermie Owiec i Kóz im. prof. Adama Skoczylasa w ¯elaznej, w latach 2003-2005. Materia³ zwierzêcy stanowi³o stado maciorek rasy wrzosów-ka polswrzosów-ka. Zwierzêta ¿ywione by³y wed³ug norm, przy wyko-rzystaniu pasz gospodarskich (22). Od pocz¹tku istnienia fermy zbierano informacje dotycz¹ce cech p³odnoci, plen-noci, prze¿ywalnoci do 7. dnia ¿ycia oraz odchowu jagni¹t. Dowiadczalna Ferma Owiec w ¯elaznej jest zlokalizowana oko³o 12 km na po³udnie od Skierniewic. Posiada gleby o nis-kiej wartoci rolniczej, g³ównie bielicowe. Przesuszenie gleby jest skutkiem stosunkowo niewielkiej iloci opadów. Teren jest lekko pofa³dowany.
Dane dotycz¹ce poziomu poszczególnych cech rozrodu opracowano na podstawie dokumentacji prowadzonej w DFOiK w ¯elaznej wed³ug metodyki Petersson i Danell (19). Stanówkê prowadzono systemem haremowym w mie-si¹cach wrzesieñ-padziernik ka¿dego roku, przydzielaj¹c pod stanowi¹ce tryki grupê maciorek. Tryki przed stanówk¹ oce-niano w zakresie jakoci nasienia, eliminuj¹c rozp³odniki nie spe³niaj¹ce norm w zakresie ruchliwoci plemników. Obser-wowano poziom cech rozrodu mierzonych wspó³czynnika-mi: p³odnoci i plennoci matek oraz prze¿ywalnoci i od-chowu jagni¹t. P³odnoæ maciorek oceniono przy wykocie na podstawie jego wyników, traktuj¹c jako p³odn¹ matkê, od któ-rej otrzymano potomstwo w porównaniu do uwzglêdnionych przy stanówce. Wyra¿ono ten wskanik w formie liczby ma-ciorek wykoconych przeliczonych w stadzie na jedn¹ maciorkê w³¹czon¹ do stanówki. Podobnie w odniesieniu do wskani-ka plennoci obliczano go jako wielkoæ miotu wyra¿onego w sztukach na maciorkê i wykot. Wskaniki odchowu i prze-¿ywalnoci jagni¹t do 7. dnia ¿ycia obliczano odpowiednio w dniu 7. i 100. po urodzeniu, wyra¿aj¹c go w sztukach w prze-liczeniu na 1 urodzone jagniê. Analizowano wp³yw nastêpu-j¹cych czynników na poziom cech rozrodu: roku wykotu, roku urodzenia, numeru (kolejnego w ¿yciu) wykotu w odniesie-niu do matek oraz wp³yw p³ci i typu urodzenia w odniesieodniesie-niu do jagni¹t. Potomstwo od wymienionych maciorek oceniono pod wzglêdem tempa rozwoju masy cia³a, oceniaj¹c masê cia³a jagni¹t w wieku: po urodzeniu, w 28., 56. i 100. dniu oraz dobowe przyrosty masy cia³a w okresach: 1-28, 1-56, 1-100, 28-56, 28-100 i 56-100 dniach ¿ycia. Ocenie poddano jagniê-ta, które by³y obecne w stadzie do 100. dnia ¿ycia z wyklu-czeniem poddanych ubojowi z koniecznoci oraz char³aczych. Analizowano wp³yw nastêpuj¹cych czynników na cechy roz-woju masy cia³a i przyrosty dobowe: roku wykotu, p³ci, typu urodzenia oraz interakcji dwuczynnikowych: rok wykotu × typ urodzenia, rok wykotu × p³eæ i typ urodzenia × p³eæ.
Ocenê wp³ywu badanych czynników i interakcji przepro-wadzono metod¹ najmniejszych kwadratów, których istotnoæ oceniano testem F (21). Poziom testowanych cech przedsta-wiono w formie rednich arytmetycznych i rednich najmniej-szych kwadratów (LSM) oraz odchyleñ standardowych i b³ê-dów standardowych redniej (Se), wraz z ocen¹ statystyczn¹ istotnoci wp³ywu uwzglêdnionych czynników. Obliczenia statystyczne wykonano przy u¿yciu programu SPSS (1) we-d³ug nastêpuj¹cych modeli:
dla wskaników p³odnoci i plennoci matek: Yijkl = m + ai + bj + ck + eijkl
dla prze¿ywalnoci i odchowu jagni¹t: Yjklmn = m + bj + ck + dl + fm + ejklmn
dla cech masy cia³a i przyrostów dobowych:
Yjklmn = m + bj + dl + fm + (bd)jl + (bf)jm + (df)lm + ejklmn, gdzie: Yijkl, Yjklmn wartoæ obserwowana cechy; m rednia arytmetyczna dla populacji; ai wp³yw roku urodzenia matki (i = 1996-2003); bj wp³yw roku wykotu (j = 2003-2005); ck sta³y wp³yw numeru wykotu (k = 1,..,8); dl wp³yw licz-by jagni¹t w miocie lub typu urodzenia (l = 1,..,3); fm wp³yw p³ci (m = 1, 2); (bd)jl interakcja rok wykotu × typ urodzenia; (bf)jm interakcja rok wykotu × p³eæ; (df)lm interakcja typ urodzenia × p³eæ; eijkl, eijklmn b³¹d.
W przypadku stwierdzenia istotnego wp³ywu liczby jagni¹t w miocie lub typu urodzenia oraz p³ci na badan¹ cechê stoso-wano ocenê istotnoci statystycznej ró¿nic miêdzy pozioma-mi czynnika przy u¿yciu wielokrotnego testu rozstêpu Dun-cana (21). Ponadto przedstawiono czêstotliwoæ wystêpowa-nia miotów pojedynczych, bliwystêpowa-niaczych i trojaczych w trak-cie prowadzonych obserwacji.
Wyniki i omówienie
W tab. 1 zestawiono wyniki oceny dotycz¹ce wp³y-wu poszczególnych czynników i interakcji na cechy rozrodu i rozwoju masy cia³a. Rok wykotu nie wp³y-n¹³ istotnie na ¿adn¹ z ocenianych cech dotycz¹cych zarówno rozrodu, jak i masy cia³a oraz dobowych przy-rostów. Wynik ten wiadczy o wyrównanych warun-kach rodowiskowych, jakie uda³o siê utrzymaæ w trak-cie wszystkich trzech lat obserwacji, co czyni wnios-kowanie bardziej pewnym. Z kolei poziom ocenianych cech wyra¿ony redni¹ arytmetyczn¹ i miarami roz-proszenia wskazuje na znaczn¹ konsolidacjê, co w szczególnoci daje siê zauwa¿yæ w odniesieniu do cech rozrodu. Zarówno wskanik p³odnoci, jak i plen-noci znacznie przewy¿szaj¹ informacje przedstawio-ne w pracach Kiecia i Muszyñskiej-Warsiewicz (8) i Ni¿nikowskiego i wsp. (15), osi¹gaj¹c zarazem po-ziom tych cech opisany przez Czajê (2). Wskazuje to na osi¹gniêcie za³o¿eñ wzorca rasowego, do którego d¹¿ono ju¿ od 1978 r. (20, 25) tylko w jedynym sta-dzie tej rasy owiec w Polsce. Porównuj¹c wrzosówki ze stada w ¯elaznej z innymi rasami owiec w Polsce nale¿y stwierdziæ, ¿e znacznie przewy¿szaj¹ je w tym zakresie, za wyj¹tkiem ras wysokoplennych, którym w tym zakresie po prostu dorównuj¹. wiadcz¹ o tym wyniki oceny wartoci u¿ytkowej owiec wykazywane w raportach Polskiego Zwi¹zku Owczarskiego (23, 24). Rok wykotu matek nie wp³yn¹³ na oceniane cechy rozrodu. Z kolei wp³yw wieku matki okaza³ siê istot-ny tylko w odniesieniu do wskanika prze¿ywalnoci jagni¹t do 7. dnia ¿ycia. Podobne wyniki, wiadcz¹ce o oddzia³ywaniu tego czynnika na ¿ywotnoæ jagni¹t wykazali równie¿ inni autorzy (14, 15). Oddzia³ywa-nie liczby jagni¹t w miocie lub typu urodzenia okaza-³o siê istotne w przypadku wiêkszoci cech rozrodu i wzrostu z wyj¹tkiem dobowego przyrostu masy cia-³a w wieku od 56. do 100. dnia ¿ycia. P³eæ jagni¹t
wp³y-nê³a istotnie na wiêkszoæ cech rozwoju masy cia³a jagni¹t z wyj¹tkiem dobowego przyrostu w wieku 1-100, 28-100 i 56-100 dni. Wiêkszoæ ocenianych in-terakcji dwuczynnikowych okaza³a siê nieistotna sta-tystycznie. Jedynie w przypadku interakcji pomiêdzy rokiem wykotu a p³ci¹ wykazano istotne ich oddzia-³ywanie na dobowe przyrosty masy cia³a w wieku 28-100 i 56-100. Podsumowuj¹c wyniki przedstawio-ne w tab. 1 trzeba stwierdziæ, i¿ zakres oddzia³ywania badanych czynników i interakcji na cechy rozrodu i rozwoju masy cia³a by³ zgodny z wynikami prac in-nych autorów (5, 8-10, 14, 15, 17). Jagniêta wrzosów-kowe w porównaniu z innymi rasami krajowymi oraz mieszañcami po rasach miêsnych wykazuj¹ znacznie ni¿szy poziom zarówno masy cia³a, jak i dobowych przyrostów (5, 7, 11, 12, 23-25). Wynika³o to z faktu, i¿ wrzosówki charakteryzuj¹ siê ni¿sz¹ mas¹ cia³a zwierz¹t doros³ych, osi¹gaj¹cych niewiele ponad 50% wartoci tej cechy, w porównaniu do wiêkszoci ras krajowych wykorzystywanych w produkcji. Ponadto jest to rasa o u¿ytkowoci ko¿uchowej, a wiêc nie bê-dzie selekcjonowana w kierunku zwiêkszenia mas cia³a i przyrostów dobowych. Na szczególn¹ uwagê zas³u-guje jednak fakt wyrównania warunków
rodowisko-wych, jakie w DFOiK w ¯elaznej osi¹gniêto w latach obserwacji 2003-2005. Pozwoli³o to na zminimalizo-wanie zró¿nicowania pomiêdzy latami obserwacji, o czym wiadczy³ brak istotnego oddzia³ywania, za-równo roku wykotu, jak i roku urodzenia matki (w od-niesieniu do cech rozrodu) na poziom uzyskanych cech u¿ytkowych. Jednoczenie po raz pierwszy osi¹gniêto zgodny ze wzorcem rasowym (2) ustabilizowany po-ziom cech rozrodu u owiec wrzosówek.
y h c e C wRykooktu uroRdozeknia i k t a m i k t a m k e i W r e m u n ( ) u t o k y w t ¹ i n g a j a b z c i L b u l e i c o i m w a i n e z d o r u u p y t æ e ³ P t ¹ i n g a j a j c k a r e t n I n x s p y t * k o r a i n e z d o r u rok*p³eæ dzteynpiau*rop³-eæ a k s W nikp³odnoci ). tz s ( k e t a m n..i n..i n..i 302 120,97 0,34 a k s W nikplennoci )t o k y w /. tz s ( n..i n..i n..i 293 122,06 0,58 a k s W nikprze¿ywalnoci ). tz s ( t ¹ i n g a j n..i n..i X XX n..i 611 120,95 0,22 a k s W nikodchowu ). tz s ( t ¹ i n g a j n..i n..i n..i XX n..i 611 120,91 0,29 t ¹ i n g a j a ³ a i c a s a M ) g k ( u i n e z d o r u y z r p n..i XX XX n..i n..i n..i 526 122,87 0,04 t ¹ i n g a j a ³ a i c a s a M ) g k ( i n d 8 2 u k e i w w n..i XX XX n..i n..i n..i 526 127,18 0,10 t ¹ i n g a j a ³ a i c a s a M ) g k ( i n d 6 5 u k e i w w n..i XX XX n..i n..i n..i 526 111,49 0,16 t ¹ i n g a j a ³ a i c a s a M ) g k ( i n d 0 0 1 u k e i w w n..i XX XX n..i n..i n..i 526 116,58 0,26 y w o b o d t s o r y z r P ) g ( i n d 8 2 -1 u k e i w w n..i XX XX n..i n..i n..i 526 159,73 2,92 y w o b o d t s o r y z r P ) g ( i n d 6 5 -1 u k e i w w n..i XX XX n..i n..i n..i 526 156,76 2,73 y w o b o d t s o r y z r P ) g ( i n d 0 0 1 -1 u k e i w w n..i XX n..i n..i n..i n..i 526 137,86 2,48 y w o b o d t s o r y z r P ) g ( i n d 6 5 -8 2 u k e i w w n..i XX X n..i n..i n..i 526 153,89 3,17 y w o b o d t s o r y z r P ) g ( i n d 0 0 1 -8 2 u k e i w w n..i XX n..i n..i XX n..i 526 130,50 2,88 y w o b o d t s o r y z r P ) g ( i n d 0 0 1 -6 5 u k e i w w n..i n..i n..i n..i XX n..i 526 116,80 3,62
Tab. 1. Wp³yw wybranych czynników na cechy rozrodu i rozwoju masy cia³a u owiec rasy wrzosówka
Objanienia: X p < 0,05; XX p < 0,01; n.i. nieistotne
Ryc. 1. Czêstotliwoæ wystêpowania miotów ró¿nej wielkoci w stadzie owiec rasy wrzosówka (%)
Ocenê wp³ywu liczby karmionych jagni¹t na wyni-ki ich odchowu przedstawiono w tab. 2. Zarówno wskaniki prze¿ywalnoci, jak i odchowu jagni¹t po-chodz¹cych z urodzeñ pojedynczych i przede wszyst-kim bliniaczych osi¹ga³y wysokie wartoci w porów-naniu do trojaczków, co potwierdzaj¹ wyniki innych badañ (14, 15). Na ryc. 1 przedstawiono rozk³ad uro-dzeñ miotów o ró¿nej liczebnoci. Zdecydowanie do-minuj¹ urodzenia miotów bliniaczych, natomiast naj-mniej jest urodzeñ pojedynczych. Mioty z trojaczka-mi stanowi¹ jednak doæ du¿y udzia³ w puli ogólnej urodzeñ, co ze wzglêdu na ich znaczn¹ liczbê (prawie co pi¹ty wykot) mo¿e wyranie oddzia³ywaæ na wska-niki rozrodu ca³ego stada. Za niew¹tpliwie pozytywne osi¹gniêcie uznaæ nale¿y wyeliminowanie urodzeñ czworaczych, które stwierdzali inni autorzy (2, 15). Nale¿y to uznaæ za prowadzenie pracy hodowlanej we w³aciwym kierunku. Podsumowuj¹c stwierdziæ
mo¿-na, ¿e osi¹gniêty poziom cech rozrodu zgodny ze wzor-cem (2, 20, 25) nale¿y utrzymaæ, natomiast ich dalsze doskonalenie trzeba prowadziæ poprzez prace stabili-zuj¹ce poziom u¿ytkowoci na drodze zwiêkszenia udzia³u urodzeñ bliniaczych w ogólnej liczbie poro-dów w stadzie.
Oddzia³ywanie typu urodzenia na cechy masy cia³a i dobowych przyrostów od urodzenia do wieku 100 dni przedstawiono w tab. 2. Poza przyrostem dobo-wym masy cia³a w wieku 56-100 dni najwy¿sze po-ziomy stwierdzono u pojedynków, a najni¿sze u tro-jaczków, przy czym wszystkie grupy ró¿ni³y siê istot-nie miêdzy sob¹. Tendencja ta utrzymywa³a siê rów-nie¿ w przypadku dobowego przyrostu masy cia³a w wieku 56-100 dni, nie zosta³a jednak potwierdzona statystycznie. Pozwala to przypuszczaæ, ¿e w wieku powy¿ej 100 dni, typ urodzenia oddzia³ywaæ bêdzie na przyrosty dobowe w znacznie mniejszym zakresie, prowadz¹c do ograniczenia wp³ywu tego czynnika na rozwój masy cia³a u zwierz¹t starszych. Wskazuje to
y h c e C Typurodzenia ) A ( 1 2(B) 3(C) a k s W kni t ¹ i n g a j i c o n l a w y ¿ e z r p ). tz s ( n 42 391 178 M S L 0,96c 0,98C 0,92aB E S 0,05 0,04 0,04 a k s W nikodchowu ). tz s ( t ¹ i n g a j M S L 0,96C 0,94C 0,86AB E S 0,06 0,05 0,05 t ¹ i n g a j a ³ a i c a s a M ) g k ( u i n e z d o r u y z r p n 33 356 137 M S L 3,29BC 2,81AC 2,50AB E S 0,01 0,03 0,04 t ¹ i n g a j a ³ a i c a s a M ) g k ( i n d 8 2 u k e i w w M S L 8,28BC 7,04AC 6,23AB E S 0,25 0,07 0,11 t ¹ i n g a j a ³ a i c a s a M ) g k ( i n d 6 5 u k e i w w M S L 13,06BC 11,34AC 10,06AB E S 0,43 0,12 0,2 t ¹ i n g a j a ³ a i c a s a M ) g k ( i n d 0 0 1 u k e i w w M S L 18,41BC 16,52AC 14,82AB E S 0,68 0,19 0,31 y w o b o d t s o r y z r P ) g ( i n d 8 2 -1 M S L 184,62BC 156,49AC 138,08AB E S 7,69 2,12 3,52 y w o b o d t s o r y z r P ) g ( i n d 6 5 -1 M S L 177,66BC 155,10AC 137,51AB E S 7,19 1,98 3,3 y w o b o d t s o r y z r P ) g ( i n d 0 0 1 -1 M S L 151,95BC 137,69AC 124,04AB E S 6,56 1,81 3,01 y w o b o d t s o r y z r P ) g ( i n d 6 5 -8 2 M S L 170,96BC 153,75AC 136,96BC E S 8,37 2,31 3,84 y w o b o d t s o r y z r P ) g ( i n d 0 0 1 -8 2 M S L 141,72BC 130,96AC 118,92AB E S 7,61 2,1 3,49 y w o b o d t s o r y z r P ) g ( i n d 0 0 1 -6 5 M S L 125,15 117,05 108,28 E S 9,54 2,63 4,38
Tab. 2. Wp³yw liczby karmionych jagni¹t lub typu urodzenia na cechy odchowu i wzrostu owiec rasy wrzosówka
Objanienia: Ró¿nice z grup¹ wymienion¹ w nag³ówku przy: a, b, c p < 0,05; A, B, C p < 0,01
Tab. 3. Wp³yw p³ci jagni¹t rasy wrzosówka polska na ich wyniki odchowu i wzrostu
y h c e C Tryczki Maciorki a k s W nikprze¿ywalnocijagni¹t(stz). n 303 308 M S L 0,96 0,94 E S 0,04 0,04 a k s W nikodchowujagni¹t(stz). LSM 0,93 0,91 E S 0,05 0,05 ) g k ( u i n e z d o r u y z r p t ¹ i n g a j a ³ a i c a s a M n 264 262 M S L 2,98** 2,75 E S 0,05 0,05 ) g k ( i n d 8 2 u k e i w w t ¹ i n g a j a ³ a i c a s a M LSM 7,51** 6,85 E S 0,13 0,13 ) g k ( i n d 6 5 u k e i w w t ¹ i n g a j a ³ a i c a s a M LSM 12,00** 10,98 E S 0,22 0,22 ) g k ( i n d 0 0 1 u k e i w w t ¹ i n g a j a ³ a i c a s a M LSM 17,13* 16,04 E S 0,35 0,35 ) g ( i n d 8 2 -1 y w o b o d t s o r y z r P LSM 167,61** 151,85 E S 3,89 4,1 ) g ( i n d 6 5 -1 y w o b o d t s o r y z r P LSM 163,87** 149,64 E S 3,63 3,83 ) g ( i n d 0 0 1 -1 y w o b o d t s o r y z r P LSM 141,59 134,13 E S 3,32 3,5 ) g ( i n d 6 5 -8 2 y w o b o d t s o r y z r P LSM 160,28 147,5 E S 4,23 4,46 ) g ( i n d 0 0 1 -8 2 y w o b o d t s o r y z r P LSM 133,33 127,74 E S 3,84 4,06 ) g ( i n d 0 0 1 -6 5 y w o b o d t s o r y z r P LSM 118,11 115,54 E S 4,82 5,09 Objanienia: * p < 0,05; ** p < 0,01
na przydatnoæ do dalszego u¿ytkowania osobników pochodz¹cych z miotów mnogich, co sygnalizowano ju¿ w innych opracowaniach (4, 5, 7, 11, 12, 17). Uwzglêdniaj¹c jednak wyniki dotycz¹ce cech odcho-wu jagni¹t preferowaæ nale¿y jagniêta pochodz¹ce z urodzeñ bliniaczych, co stanowiæ bêdzie cel prac hodowlanych zaplanowanych na nastêpne lata.
Oddzia³ywanie p³ci na wyniki odchowu jagni¹t i ich tempo wzrostu przedstawiono w tab. 3. Nie wykazano wp³ywu tego czynnika na wskaniki prze¿ywalnoci jagni¹t do 7. dnia ¿ycia i wskaniki ich odchowu. Tym samym nie potwierdzono czêsto spotykanej w bada-niach przewagi w tym zakresie maciorek nad tryczka-mi (11). Wskazuje to na dobr¹ opiekê przy pracach produkcyjnych ze strony obs³ugi owczarni i nadzoru zootechnicznego nad zwierzêtami, dziêki czemu od-dzia³ywanie tego czynnika podobnie jak roku wykotu (tab. 1) zosta³o zminimalizowane. Natomiast stwier-dzono istotnie wy¿sz¹ masê cia³a tryczków w porów-naniu do maciorek we wszystkich kategoriach wieko-wych. Przyrosty dobowe masy cia³a by³y istotnie wy¿-sze u tryczków w porównaniu do maciorek w wieku 1-28 i 1-56 dni. Z danych przedstawionych w tab. 3 wynika, ¿e szczególnie silne zró¿nicowanie w zakre-sie tempa przyrastania ma miejsce w pierwszych 28 dniach ¿ycia, kiedy g³ównym pokarmem jagni¹t jest mleko matki. Ró¿nice s¹ tak wysokie, ¿e utrzymuj¹ siê równie¿ w przedziale wiekowym od 1. do 56. dnia, mimo braku potwierdzenia statystycznego ró¿nic w wieku 28-56 dni. Na szczególn¹ wagê tego okresu w produkcji jagni¹t rasy wrzosówka polska zwracali uwagê tak¿e inni autorzy (2, 5, 12). Wskazuje to na istotne znaczenie warunków odchowu jagni¹t w szcze-gólnoci w pierwszych 28 dniach ¿ycia, co owocuje póniejszymi dobrymi rezultatami produkcyjnymi, charakteryzuj¹cymi siê znaczn¹ liczb¹ pozyskiwanych jagni¹t.
Podsumowanie
Oceniane stado maciorek rasy wrzosówka polska osi¹gnê³o wysoki poziom cech rozrodu zgodny ze wzorcem rasowym (2). Uzyskano wskanik plennoci w wysokoci 2,06 jagniêcia w przeliczeniu na 1 wy-kocon¹ matkê przy wskaniku p³odnoci 0,97 matki wykoconej w stosunku do maciorek przeznaczonych do krycia. Rozk³ad czêstotliwoci wystêpowania mio-tów o ró¿nej liczbie urodzeñ wykaza³ 42,1% urodzeñ pojedynczych, 65,9% bliniaczych i 20% trojaczych, przy braku wystêpowania miotów czworaczych. W za-kresie cech odchowu jagni¹t stwierdzono znaczn¹ prze-wagê osobników pochodz¹cych z miotów pojedyn-czych i bliniapojedyn-czych w porównaniu do trojapojedyn-czych. Wp³yw p³ci na cechy odchowu jagni¹t okaza³ siê nie-istotny, natomiast w przypadku masy cia³a w wieku do 100 dni tryczki by³y ciê¿sze od maciorek. Zacho-wana zosta³a ich przewaga równie¿ w zakresie dobo-wych przyrostów masy cia³a g³ównie w trakcie pierw-szych 28 dni ¿ycia.
W ogólnej ocenie wykazano zgodnoæ wszystkich cech rozrodu, odchowu i rozwoju masy cia³a ze wzor-cem rasowym, co wskazuje na wysok¹ przydatnoæ tej rasy do produkcji jagni¹t rzenych. Proces dalszego doskonalenia tej rasy powinien dotyczyæ prac hodow-lanych zmierzaj¹cych do zwiêkszania udzia³u urodzeñ blini¹t i ograniczenia miotów trojaczych i pojedyn-czych.
Pimiennictwo
1.Anon.: Statistical Product and Service Solution base version 12.0 for Windows. SPSS inc. USA 2004.
2.Czaja M.: Studia nad wrzosówk¹. PTZ Warszawa 1937.
3.Doligalska M., Moskwa B., Ni¿nikowski R.: The repeatability of faecal egg counts in Polish Wrzosówka sheep. Vet. Parasitol. 1997, 70, 241-246. 4.Fiszdon K., Ni¿nikowski R.: Porównanie wyników pomiarów zoometrycznych
wybranych cech pokroju w stadzie podstawowym matek wrzosówkowych w DFO ¯elazna w latach 1981-1996. Zesz. Nauk. PTZ 1996, 23, 93-99. 5.Jagie³³o M., Ni¿nikowski R., Rant W., Sztych D.: Ocena jakoci tusz jagni¹t
polskich owiec nizinnych i wrzosówek w porównaniu do ich mieszañców po-chodz¹cych po trykach berrichon du cher. Rola i znaczenie hodowlane chronio-nych przed wyginiêciem ras i odmian owiec. Fundacja Rozwój SGGW, Warszawa 1997, 82-89.
6.Janik K.: Rozwój okrywy w³osowej jagni¹t owcy rasy wrzosówka. Rocz. Nauk. Zoot. Monogr. i Rozpr. 1980, 18, 183-202.
7.Koehler P., Kallweit E., Ni¿nikowski R.: Untersuchungen über rassenspezi-fische Fettsaurenmuster verschiedener Körperfette von Schafen. Martin--Luther-Universität Halle-Wittenberg, Forschung im Schafsektor 1999, (2) 34-42.
8.Kieæ W., Muszyñska-Warsiewicz W.: Wp³yw zmiany warunków utrzymania na produkcyjnoæ owiec rasy wrzosówka. Zesz. Nauk. PTZ 1999, 43, 378-380. 9.Krupiñski J., Kieæ W., Zalewska S., Janik K.: Cechy produkcyjne ko¿uchowej
owcy rasy wrzosówka w warunkach hodowli zachowawczej. Mat. 31 Zjazdu EAAP w Monachium 1980, s. 1-12.
10.Ni¿nikowski R., Kieæ W., B³ahuta B., Rant W.: Stan aktualny oraz wybrane za-gadnienia dotycz¹ce u¿ytkowania wrzosówek utrzymywanych w ramach pro-gramu hodowli zachowawczej. Rola i znaczenie hodowlane chronionych przed wyginiêciem ras i odmian owiec. Fundacja Rozwój SGGW Warszawa 1997, 48-61.
11.Ni¿nikowski R.: Badania nad wartoci¹ rzen¹ i jakoci¹ miêsn¹ wrzosówek w porównaniu z owcami innych genotypów. Rola i znaczenie hodowlane chro-nionych przed wyginiêciem ras i odmian owiec. Fundacja Rozwój SGGW Warszawa 1997, 70-81.
12.Ni¿nikowski R., Rant W., Sztych D., Daszkowska E.: The effect of crossbreeding of the Polish Lowland sheep of ¯elazna variety and Polish Wrzosówka sheep on the chosen performance traits of their progeny. Ann. Warsaw. Agricult. Univ. SGGW, Anim. Sci. 1997, 33, 69-77.
13.Ni¿nikowski R., Sztych D., Radzik-Rant A., Kunicka E., Rant W., Plago D.: Wstêpne porównanie wybranych cech okrywy i pomiarów cia³a wrzosówek polskich z owcami tego samego typu na Bia³orusi. Zesz. Nauk. ZHOiK KSHZ SGGW 1998, 2, 124-129.
14.Ni¿nikowski R., Kieæ W., Rant W., B³ahuta B.: Poziom i kierunki u¿ytkowania owiec rasy wrzosówka w Polsce. Zesz. Nauk. ZHOiK KSHZ SGGW 1999, 3, 177-186.
15.Ni¿nikowski R., Rant W., Zaliñska M., ¯abicka A., Stachowiak J.: Efekty pracy hodowlanej prowadzonej w kierunku doskonalenia cech rozrodu u wrzosówki polskiej. Rocz. Nauk Zoot. 2002, 29, 89-103.
16.Nowak W.: Wstêpne wyniki oceny mlecznoci owiec rasy wrzosówka karmi¹-cych jagniêta. Zesz. Nauk. PTZ 1993, 11, 43-51.
17.Nowak W.: Poziom wybranych cech produkcyjnych maciorek wrzosówki pol-skiej, ze szczególnym uwzglêdnieniem cech mlecznoci, na przyk³adzie jedne-go ze stad objêtych programem hodowli zachowawczej. Zak³ad Hodowli Owiec i Kóz SGGW. Praca dokt. (maszynopis) 1994.
18.Nowak W., Ni¿nikowski R.: Wp³yw wybranych czynników na cechy mlecznoci maciorek rasy wrzosówka karmi¹cych jagniêta. Zesz. Nauk. PTZ 1996, 23, 145--160.
19.Petersson C. J., Danell O.: Factors influencing lamb survival in four Swedish sheep breeds. Acta Agric. Scand. 1985, 35, 217-232.
20.Radomska M. J.: Owca wrzosówka. Zasady pracy hodowlanej nad wrzosówk¹. Wyd. I. Z.-Czechnica 1982, 34-40.
21.Ruszczyc Z.: Metodyka badañ zootechnicznych. PWRiL, Warszawa 1981. 22.Ry R.: Normy ¿ywienia zwierz¹t. PWRiL, Warszawa 1974, 31-50.
23.Wyniki oceny wartoci u¿ytkowej owiec i kóz w roku 2003. Polski Zwi¹zek Owczarski, Warszawa 2004.
24.Wyniki oceny wartoci u¿ytkowej owiec i kóz w roku 2004. Polski Zwi¹zek Owczarski, Warszawa 2005.
25.Zalewska S.: Owca rasy wrzosówka. Ramowy wzorzec rasy wrzosówka. Wyd. I. Z.-Czechnica 1982, 30-34.
Adres autora: prof. dr hab. Roman Ni¿nikowski, ul. Ciszewskiego 8, 02-786 Warszawa; e-mail: niznikowski@alpha.sggw.waw.pl
