Radosłowle kniazey Wytebskich - analiza porównawcza treści

„G en e a lo g ia ” 14, 2002

D ariusz D ą b ro w s k i Bydgoszcz

Radostowie kniazey Wytebskich — analiza porównawcza treści

1. Pierw szy w ydaw ca tak zwanej K roniki Bychow ca, Teodor N arbutt, w for­ mie dopisku do tegoż źródła um ieścił, stanow iący w edług w szelkiego praw dopo­ dobieństw a odrębną całość, tekst zatytułow any: A se j e s t radosłowle, kniazey W ytebskich1. Składa się on — łącznie z tytułem — z trzynastu zdań i rów now aż­ ników zdań. Z aw iera je d n ą roczną datę ślubu, im iona i otczestw a oraz, z trzem a w yjątkam i, roczne daty śm ierci trzynastu w ym ienionych książąt i dw óch księż­ nych. O soby te jakoby pełniły — zgodnie z brzm ieniem tytułu źródła — w ładzę w W itebsku2.

Rękopis kodeksu zaginął ju ż w czasach N arbutta, co uniem ożliw ia przepro­ w adzenie krytyki zew nętrznej źródła, a także przyczyniło się do pow stania opi­ nii kw estionujących jeg o autentyczność3. W literaturze przew ażył jed n ak osta­ tecznie pogląd, iż kronika ta je st autentykiem 4. N ależy przy tym dodać, że o ile

1 T eodor N a r b u tt, P o m n iki do dziejó w litew skich [...], W ilno 1846.

2 T am że, s. 81. P ełen tek st dop isk u brzm i: „N a sam ym k ońcu rękopisnej kroniki, w sposobie ja k b y p rzy p isk u p o łożono co następuje: »A se je s t radosłow le, k niazey W ytebskich: W ołodim ir w e- liki, Igorew icz, u m rę 1005 ro k u bożeho n arażen ia. Jaro sław I. W ołodim irow icz um rę 1054 roku. W sew o ło d Jaro sław icz — W ołodim ir reczen y M on o m ach W sew ołodow icz, um rę 1125 roku. M sty- sław l W ołodim irow icz, u m rę 1132 roku. Izjasław l M sty sław icz, u m rę 1154 roku. Jaro slaw l Izjasła- w icz. Izjasław l Jaro sław icz u m rę 1196. Jaroslaw l Izjasław icz, um rę 1231 roku. A n d rey Jarosław icz, u m rę 1265: żen a je h o N a stazja D a n iło w n a, kn iażn a H o lick aja, ona um rę 1277 roku. W asiley A n- drejew icz, u m rę 1297 roku. Jaroslaw l W asiliew icz, p o sled n iy kn iaź W ytebskiy, u m rę 1320 roku. M a ria Jaro sław n a, w y id e za m u ż za O lkherda kniazia K rew skoho, H ed y m in icza, 1318 roku, um rę w W ilni, 1346 ro k u « ” .

3 K azim ierz C h o d y n ic k i, Z e stu d ió w n a d d ziejopisarstw em n isko-litew skim (T. z. R ękopis Rau-

dań ski), „A ten eu m W ileń sk ie” 3, 1 9 2 5 -1 9 2 6 , s. 401; Janusz T a z b ir , Z d ziejó w fa łs z e r s tw h isto ­ ryczn ych w P o lsce w p ie r w s z e j p o ło w ie X I X w ieku, „P rzegląd H isto ry czn y ” 57, 1966, z. 4, s. 591.

4 O a u te n ty cz n o śc i tak zw anej K ro n ik i B ych o w ca pisali m ięd zy innym i: B o ris N. F l o r j a ,

O „ L eto p isce B yc h o vc a " , [w:] Isto ćn iki i istoriograflja sla vja n sko g o sr e d n e v e k o v ja , M o sk v a 1967,

s. 1 3 5 -1 4 4 ; Jerzy O c h m a ń s k i, N a d K roniką B ych o w ca , „S tu d ia Ź ró d ło zn aw cze” 12, 1967, s. 155 n.; Ju lia R a d z i s z e w s k a , W sp ra w ie auto rstw a tzw. L atopisu B ychow ca, „Z eszy ty N au k o w e W yż­ szej S zk o ły P edagogicznej w K atow icach. P race H isto ry czn e” 2, 1967, s. 4 7 7 3 ; M ecislovas Ju

-3 2 Dariusz Dąbrowski

w łaściw y jej tekst był badany w ielokrotnie, o tyle praw ie nie pośw ięcano uwagi analizie treści samego Radosłowla. Być m oże przyczyną takiego stanu rzeczy było pom inięcie tego rodow odu w w ydaniu tak zwanej Kroniki Bychowca w tom ie sie­ dem nastym Polnogo sobrania russkich leto p isej5 — uznaw anym do lat siedem ­ dziesiątych XX w ieku za najpopraw niejsze i niem al w yłącznie stosow anym . Ra­ dosłow le kniazey Wytebskich nie pozostało jed n ak całkiem niezauw ażone. W y­ korzystyw ano zaw arte w nim dane, m im o iż pojaw iały się głosy podw ażające, a naw et kw estionujące ich w iarygodność6.

ć a s , C hronika B ych o vca , [w:] L eto p isi i chroniki. S b o rn ik sta łej 1973 g ., M oskva 1974, s. 2 2 0 - - 2 3 1 ; N ikołaj N . U la ś c ik , Vvedenie v izućenie b elo ru ssko -lito vsko g o letopisanija, M o sk v a 1985, s. 6 6 - 7 4 . W tych p racach także starsza literatu ra przedm iotu.

5 C hronika B ych o vca (w ram ach: Z a p a d n o ru sskija lietopisi), [w:] P o ln o e so b ra n ie russkich

leto p isej (dalej: P S R L ), t. 17, Sankt P eterburg 1907, kol. 4 7 3 - 5 7 2 . K ronika B ych o w ca zo stała w y ­

dana w raz z R a d o sło w lem — nie licząc edycji N a rb u tta — dw ukrotnie. W 1966 ro k u u k aza ło się ro sy jsk ie tłu m aczen ie źródła ( C hronika B ychovca, M oskva 1966), a d ziew ięć lat później w ydanie ory g in ału jęz y k o w e g o — w obecnej chw ili najp o p raw n iejsze, zob. P S R L [5], t. 32, M o sk v a 1975, s. 1 2 8 -1 7 4 . W obu w y p a d k ac h cen n y k o m en tarz i o p raco w an ie au to rstw a N ik o łaja N. U laśćika.

6 W śró d au to ró w odw o łu jący ch się b ezp o śred n io i p ośrednio do inform acji R a d o sło w la kn ia ­

z e y W ytebskich i uzn ający ch w pełni ich w iary g o d n o ść w arto w y m ien ić p rzy k ład o w o : K azim ierz

S ta d n ic k i, B racia W ładysław a J a g iełły, L w ów 1867, s. 10 n.; te n ż e , O lgierd i K iejstut, syn o w ie

G edym ina w. księcia L itw y, L w ów 1870, przypis 288; V lad im ir E. D a n ile v ic , O ćerk istorii p o lo c - k o j z e m li do końca X I V sto letija, K iev 1896, s. 173; H enryk P a s z k ie w ic z , Ja g ie llo n o w ie a M o ­ skw a , t. 1. L itw a a M o skw a w X I I I i X IV w ieku, W arszaw a 1933, s. 251 i p rzy p is 2 z tej strony;

W łodzim ierz D w o r z a c z e k , G enealogia. Tablice, W arszaw a 1959, tablica 16; Z y g m u n t W d o w i- s z e w s k i, G en ea lo g ia J a g ie llo n ó w , W arszaw a 1968, s. 10; D etlev S c h w e n n i c k e , E u ro p ä isc h e

S ta m m ta feln . S ta m m ta feln z u r G esch ich te d er europäischen Staaten. N eu e F o lg e, t. 2, M arburg

1984, tab lica 125; H ien ad ź S a h a n o w ic z , H isto ria B iałorusi. O d cza só w na jd a w n iejszych do ko ń ­

ca X V III w ieku, L ublin 2001, s. 85.

K w estio n u ją, nie o d rzu cając jed n a k całkow icie w iarygodności p rzek azó w n aszeg o źródła, m ię ­ dzy innym i: J ó z e f W o lff, R ó d G edim ina. D o d a tki i p o p ra w k i do d ziel hr. К. Sta d n ickieg o : „ S y n o ­

w ie G ed ym in a ", , , O lgierd i K ie js tu t" i „ B racia W ładysław a J a g ie łły ”, K rak ó w 1886, s. 26 i p rzy ­

pis 3 n a tej stronie; M ecislo v as J u ć a s , O lgierd (A lgirdas), [w:] R o d o w ó d L itw y, u ło ży ła A ldona N e k r o s i e n e , K aunas 1991, s. 50 (O lg ierd około 1319 roku ożenił się z k się żn iczk ą w iteb sk ą M a­ rią); S tephen C. R o w e ll, L ith u a n ia ascending. A p a g a n em pire w ithin E a st-C en tra l E urope 1295-

-1 3 4 5 , C am b rid g e 1994, s. 88 i przypis 27 (autor p rzy jął po d an ą p rzez R a d o sło w le d atę zaw arcia

p rzez O lg ierd a W iteb sk ieg o m ałżeń stw a; ró w n o cześn ie stw ierd ził, że n o szo n e p rzez p o ślu b io n ą w ó w cz as p rzez G ied y m in o w ica żo n ę im ię M aria je s t w y tw o rem pó źn ej, p raw d o p o d o b n ie błędnej tradycji); Jan T ę g o w s k i, P ierw sze p o ko le n ia G iedym inow iczów , P o zn ań -W ro cław 1999 (= „B iblio­ teka G e n ealo g iczn a” pod red. M arka G ó r n e g o , t. 2), s. 4 8 - 5 1 .

Z ak w estio n o w a ł w iary g o d n o ść R a d o sło w la kn ia zey W ytebskich Tadeusz W a s ile w s k i, Trzy

m a łżeń stw a w ielkiego księcia L itw y O lgierda. P rzy c zyn e k do g e n ea lo g ii G iedym inow iczów , [w:] K u ltu ra śred n io w ieczn a i staropolska. Stu d ia ofiarow ane A leksa n d ro w i G ieysztorow i w p ię ć d z ie ­ się cio lec ie p ra c y naukow ej. W arszaw a 1991, s. 676 n. D ziw ne stan o w isk o p rzy jął w om aw ianej

spraw ie L eontij V ojtovic — uzn ał on za W asilew skim , że O lgierd b ył żonaty trzykrotnie. N atom iast ju ż z w łasn ej inicjatyw y, p o d ając dane drugiej żony G ie d y m in o w ica, u k raiń sk i b ad acz c zę śc io ­ w o o dw ołał się do inform acji znanych w yłącznie w R a d o slo w lu — chodzi m ian o w icie o m iano

R a d o sło w le kn ia zey W ytebskich — analiza porównawcza treści 3 3

O cechach zew nętrznych om aw ianego kodeksu da się pow iedzieć w zasadzie zaledw ie tyle, ile odnotow ał N arbutt. Tak w ięc o sam ym rodow odzie książąt w i­ tebskich w iadom o, że został przez przepisyw acza zapisany łacinką, być m oże w ciągu przypisów znajdujących się przy ruskim autografie, pism em daw nym , w spółczesnym w obec zasadniczej części kroniki7.

2. A by uzyskać dokładniejszy obraz R adosłow la i ustalić jeg o w artość jako źródła, należy przeprow adzić analizę p orów naw czą treści tekstu na podstaw ie m ateriału znajdującego się przede w szystkim w latopisach ruskich, co je s t zasad­ niczym zadaniem niniejszego artykułu. Porów nanie obejm ie dane biograficzne dynastów w ym ienionych w rodow odzie, a także ich zw iązki z W itebskiem . A na­ liza m a także rozpoznać cele przyśw iecające autorow i rodow odu, dla których je sporządził, a ponadto określić inicjatorów. Jednak podkreślam , że działania te m ają charakter wstępny, stanow ią prolegom ena do przeprow adzenia badań p o ­ rów naw czych nad litew sko-ruskim i i ruskim i rodowodam i.

D la uzyskania większej przejrzystości w yw odu dokonałem podziału tekstu Radosłow la na czternaście modułów. K ażdy z nich — z w yjątkiem ostatniego — zaw iera fragm ent rodow odu pośw ięcony jednej z w ystępujących w nim osób. N a podstaw ie takiego fragm entu je st skonstruow any w yw ód zaw ierający:

a) spraw dzenie danych biograficznych poszczególnych dynastów; b) ustalenie, czy m ieli oni coś w spólnego z W itebskiem .

Inform acje te są potrzebne do ustalenia stopnia praw dziw ości danych zaw ar­ tych w Radosłow lu.

A. „[...] W ołodim ir w eliki Igorew icz, um rę 1005 roku bożeho narożenia”

a) B łędnie podane otczestw o i data śm ierci. Bez w ątpienia chodziło tw órcy R adosłow la o W łodzim ierza Sw iatosław ow ica, zm arłego w B erestow ie pod K i­ jo w em 15 VII 1015 (6523) roku8. B ył on w nukiem , a nie synem Igora ( f 945).

i o tczestw o ojca k siężn iczk i w iteb sk iej, zob. L eontij V o jto v ic , U d il’n i knja zivstva R ju rik o v ic iv

i G ed im inoviâiv и X I I - X V I st. Tablici, L ’viv 1996, tab lica 30; te n ż e , K n ja z iv ’s k i d y n a s tii S ch id n o ï E vropi ( k in e c ’ I X - p o c a to k X V I st.). Sklad, su s p il'n a i p o litićn a r o i’. Isto riko -g en ea lo g icn e do- slid źe n n ja , L ’v iv 2000, s. 295. Z kolei Jerzy O c h m a ń s k i, H istoria L itw y, W roclaw 1982, s. 54,

zaak cep to w ał w y łączn ie podany p rzez R a dosłow le term in ożenku O lgierda ze sp ad k o b ierczy n ią W i­ tebska.

7 T. N a r b u t t, P o m n iki [1], s. 81.

8 Z arejestro w an e w cy tow anych latopisach w ersje P o w ieści m inionych lat ró ż n ią się c o k o l­ w iek od siebie, d latego od w o ły w a n ie się do ró żn y ch w arian tó w tego źródła. M oże się to okazać p rzy d atn e z p unktu w idzenia analizy treści R ad o sło w la i p róby ustalenia, skąd je g o autor m ógł czer­ pać info rm acje. Jeśli chodzi o datę zgonu W ło d zim ierza Ś w iatosław ow ica, zob. n a przykład: I p a t ’-

evska ja le to p is', [w:] P S R L [5], t. 2, S ankt P eterburg 1908 (reprint: M oskva 1962); P a lria rśa ja iii n iko n o vska ja le to p is ’, [w:] tam że, t. 9, S ankt P eterburg 1862 (reprint: M oskva 1965); N ovgorod- sk a ja p e r v a ja l e to p is ’ s ta rś e g o i m la d śe g o isv o d o v, M o sk v a-L en in g ra d 1950 (rep rin t: H ag u

3 4 Dariusz Dąbrowski

b) N iew ątpliw ie W łodzim ierz Św iatosław ow ic m oże zostać uznany za proto­

plastę późniejszych książąt w itebskich. Z jednej strony jak o przodek w szystkich zw iązanych z W itebskiem linii Rurykowiczów, a więc Izjasław ow iczów -W siesła- w ow iczów i Jarosław ow iczów -M onom achow iczów , z drugiej zaś — jak o w ład­ ca K ijow a i całej Rusi. Istniejący zapew ne co najm niej od połow y X w ieku w i­ tebski gród9 bezsprzecznie pozostaw ał pod panow aniem W ło dzim ierza10.

B. „Jarosław I. W ołodim irow icz um rę 1054 roku” .

a) Dane w łaściw e. Jarosław W łodzim ierzow ic M ądry zm arł w W yszogrodzie 20 II 1054 (6562) ro k u 11.

b) U rodzony praw dopodobnie około 978 ro k u 12 Jarosław W łodzim ierzow ic m oże być uznany za suw erena W itebska. Do 1021 roku Posiadał ten gród jako k siążę kijow ski w bezpośrednim w ładaniu. W tym że roku przekazał go w raz z U św iatem księciu połockiem u B riaczysław ow i Izjasław ow ico w i13. M im o iż

-P aris 1969); V ladim irskij letopisec, [w:] P S R L [5], t. 30, M oskva 1965, s. 40; N ico las de B a u m - g a r te n , G én éa lo g ies et m a riages o ccid en ta u x des R urikides R u sses du X e au X I I I e siè c le , „O rien- talia C h ristia n a ” 9, 1927 [druk: 1928], n r 1 (35), tab lica 1, s. 8, 83; W. D w o r z a c z e k , G enealogia [6], tab lica 21; Ju liu s F o r s s m a n , D ie B ezieh u n g en a ltru ssisch er F ü rsten g esch lech ter zu W esteuro­

pa. E in B eitra g z u r G eschichte O st- u n d N ordeuropas im M itte la lter, B ern 1970, ta b lica 1.

9 G eorgij V. Ś ty c h a u , G oroda p o lo ck o j ze m li ( I X - X I I I w .), M insk 1978, s. 31, 41. B yć m oże zało żen ie w iteb sk ieg o g ro d u w iąże się z k się żn ą re g en tk ą O lgą, k tó ra w 947 roku w y ru szy ła na p ó łn o c sw ego p ań stw a dla u sta le n ia dani. W łaśn ie za jej dzieło u zn ali po w stan ie W itebska m ie j­ scow i o siem n asto w ieczn i k ro n ik arze, P a n c y m y i A w erka. P odali oni w sw ym dziele, że w y d arze­ nie to m iało m iejsce w 974 roku, por. L e to p is ’ P a n cyrn o g o i A verki, [w :] P S R L [5], t. 32, M oskva 1975, s. 193. L eo n id A lek se ev i G eorgij Ś ty ch au w yrazili p rzek o n an ie, że in fo rm acja tego źródła je s t g o d n a zauw ażenia. O dnosi się ono je d n a k nie do ro k u 974, g d y ż O lga ju ż nie ży ła ( f 969), lecz do 947. O baj b ad acze sądzą, iż kro n ik arze po p ro stu przestaw ili podane w sy stem ie b izan ty ń ­ skim cyfry, zob. L eo n id V. A le k s e e v , P o lockaja z e m lja , [w:] D revnerusskie k n ja ïe s tv a , M oskva 1975, s. 222 i p rzy p is 91; G. V. Ś ty c h a u , G oroda [9], s. 31.

10 Z ob. m oduł B.

11 L a vren tievs kaja Ije to p is ’, [w:] P S R L [5], t. 1, Sankt P eterburg 1846, s. 69 п.; I p a t ’evskaja

le to p is ' [8], kol. 149 п.; N ovg o ro d ska ja p e rv a ja le to p is ' [8], s. 181 п.; P a tria rśa ja Hi n ikonovska- j a le to p is ’ [8], s. 85 п.; L je to p isn y j sbornik, im en u em yj tverskoju Ijeto p is'ju (T versko j sb o r n ik = Tverskaja le to p is'), [w:] P S R L [5], t. 15, S ankt P eterburg 1863 (reprint: M oskva 1965, t. 15b),

kol. 151 п.; N. de B a u m g a r te n , G énéalogies et m a ria g es [8], tab lica 1, s. 8, 77; W. D w o r z a c z e k ,

G en ea lo g ia [6], tab lica 21; J. F o r s s m a n , D ie B ezieh u n g en [8], tab lica 1; O leg M . R a p o v , K n ja źe - sk ie vla d en ija na R u si v X - p e r v o j p o lo vin e X III v., M oskva 1977, s. 37. V ladim irskij letopisec

[8], s. 46, p o d aje, że Jaro sław zm arł w p ierw szy m ty g o d n iu p ostu, w sobotę, n a św ięteg o T eodora T yrona 1053 (6561) roku.

12 L a vren tievska ja le to p is ’ [11], s. 69 n.; Ip a tevska ja le to p is ’ [8], kol. 151; P a tria rśa ja iii ni-

ko n o vska ja le to p is ’ [8], s. 86. M ięd zy innym i w w ym ien io n y ch lato p isach p o d an a je s t inform acja,

że Jaro sław żył 16 lat.

13 P a tria rśa ja iii n iko n o vska ja le to p is ’ [8], s. 77; L e to p is n yj s v o d 1497 g ., [w:] P S R L [5], t. 28, M o sk v a-L en in g rad 1963, s. 20.

R a d o sło w le kn ia zey W ytebskich — analiza porów nawcza treści 3 5

B riaczysław starał się prow adzić politykę niezależną od K ijow a, w obliczu przy­ tłaczającej dysproporcji sił m usiał uznaw ać zw ierzchność Jarosław a M ąd rego 14. Tak więc należący od 1021 roku do dziedziny połockiej W itebsk podlegał w ła­ dzy księcia kijow skiego, uznaw anego (w w ypadku Jarosław a faktycznie od 1036 roku) za pana całej Rusi.

C. „W sew ołod Jarosław icz [...]”

a) B rak daty zgonu. O tczestw o podane w łaściw ie, gdyż bez w ątpienia chodzi o czw artego syna Jarosław a W łodzim ierzow ica15, W siew ołoda. Z m arł on 13 IV 1093 (6601) roku w K ijow ie16.

b) U rodzony w 1030 roku W siew ołod Jarosław ow ie17 nie w ładał bezpośred­ nio W itebskiem w chodzącym w skład księstw a połockiego. Jednak jak o książę kijow ski, którym został ostatecznie kilka dni po 3 X 1078 ro k u 18 — idąc za w zo­ rem poprzedników —- ingerow ał w sprawy w ładztw a W siesław a B riaczysław

o-14 L a to p is n iko n o w ski i Z w ó d o-1497 r. w sp o m in a ją , że B riaczy sław Izjasław o w ic ( f 1044) do k o ń ca sw y ch dni w alczy ł z Ja ro sła w em (P a tria rśa ja iii niko n o vska ja le to p is ’ [8], s. 77; L eto p isn yj

sv o d 1497 g. [13], s. 20). P o d o b n ą p o lity k ę w sto su n k u do Jaro sław a i je g o p o to m stw a p row adził

syn i n astęp ca B riaczy sław a, W siesław . Jednak dopóki K ijów był sto lic ą „całej R u si” , je g o p rz e ­ w ag a nad P o ło ck iem b y ła p rzy g n iatająca. A lek seev przep ro w ad za in te resu jąc ą a n alizę zależności p o m ięd zy w y p raw am i k siążąt k ijow skich n a L itw ę i Jaćw ież a stanem sto su n k ó w m ięd zy K ijo ­ w em i Połockiem . U zn aje, iż w ład cy R u si o rganizow ali ek spedycje na w sp o m n ian e teren y tylko w m o m en tach , kied y k sięstw o p o ło ck ie po zo staw ało w całkow itej zależn o ści od staroruskiej sto li­ cy albo też — k ied y sto su n k i po m ięd zy o b o m a ośro d k am i po lity czn y m i były p rzy jacielsk ie. R a­ d zieck i b ad acz w y m ien ia dw a p o ch o d y w o jsk Jaro sław a W ło d z im ierzo w ica n a L itw ę i Jaćw ież (1038 — Jaćw ież, 1040 lub 1044 — L itw a). M o żn a je zin terp reto w ać w łaśn ie ja k o d ow ód n a p o d ­ ległość ziem i p o łockiej w ład zy K ijow a, zob. L eonid V. A le k s e e v , P olockaja zem lja , M oskva 1966, s. 263 n.

15 O. M. R a p o v , K n ja żesk ie vladenija [11], s. 42, 46, o pierając się m ięd zy innym i n a in fo r­ macji L a to p isu now og ro d zkieg o p ier w sze g o (N o vgorodskaja p e rv a ja le to p is ’ [8], s. 470: „rodisja u Jaro slav a syn Ilia, i p o sad i i v N o v eg o ro d e i u m rę” ), uw aża, iż W siew o ło d b ył n ie czw artym , lecz piąty m synem Jaro sław a M ądrego. S ugestie rad zieck ieg o badacza, m im o iż sto ją w sp rzeczn o ­ ści z je d n o z n ac z n ie b rzm iący m i zap isk am i lato p isó w po d ający ch p o d 6538 ro k iem , że u ro d ził się W siew o ło d , czw arty syn Jaro sław a (La vren tievska ja le to p is ’ [11], s. 64; I p a t ’evska ja le to p is ' [8], kol. 137; P a tria rśa ja iii n iko n o vska ja le to p is ’ [8], s. 79; L jeto p isn yj sbornik, im en u em yj tverskoju

Ije to p is ’ju [11], kol. 182; V la d im irskij leto p isec [8], s. 44), n iek o n iecz n ie m u sz ą być u zn an e za

błędne.

16 L a vren tievska ja le to p is ’ [11], s. 92; I p a t ’evska ja le to p is ’ [8], kol. 207; S o fijska ja p e rv a ja

le to p is ’, [w:] P S R L [5], t. 5, S ankt P eterburg 1851, s. 149; L e to p is ’ p o V oskresenskom u spisku,

[w :] tam że, t. 7, S an k t P eterburg 1856, s. 6; L je to p isn yj sbornik, im en u em yj tversko ju Ije to p is ’ju [11], kol. 182; V ladim irskij leto p isec [8], s. 51; N. de B a u m g a r te n , G énéalogies et m a ria g es [8], tab lica 1, 5, s. 6; W. D w o r z a c z e k , G enea lo g ia [6], tab lica 21; J. F o r s s m a n , D ie B ezieh u n g en [8], tab lica 1, 7; О. M. R a p o v , K n ja żesk ie vladenija [11], s. 46 n.

17 L a vren tievska ja le to p is ’ [11], s. 64; Ip a tevska ja le to p is ’ [8], kol. 137.

3 6 Dariusz Dąbrowski

w ica19. W Pouczeniu W łodzim ierz M onom ach w spom ina o w ypraw ach skiero­ w anych przeciw niepokornem u i agresyw nem u w obec sąsiadów księciu połoc- kiem u. D w ie z nich m ożna odnieść do czasów, gdy w K ijow ie panow ał W siew o­ łod Jarosław ow ie. W 1078 roku M onom ach z czernihow cam i spustoszył ziem ią połock ą do Łukom la, Łohojska i „ku D rucku” , m szcząc się za najazd W siesław a na S m oleńsk20. Sześć lat później (1084 rok) W łodzim ierz W siew ołodow ic stoją­ cy na czele w ojsk czernihow skich, wspom aganych przez Połowców, obiegł i zdo­ był M ińsk21. W ypraw a ta złam ała siły księcia połockiego, który m im o sprzy­ jających okoliczności przestał od tego m om entu brać udział w w alkach dynastycz­ nych na R usi22. Tak w ięc pozostaje przyjąć, że W siew ołod Jarosław ow ie z racji spraw ow ania w ładzy nad K ijow em m oże zostać uznany za suw erena księstw a połockiego, a więc i W itebska.

D. „W ołodim ir reczeny M onom ach W sew ołodow icz, um rę 1125 ro k u ”

a) D ane praw idłow e. W łodzim ierz W asyl W siew ołodow ic M onom ach zm arł na A łcie 19 V 1125 (6633) roku23.

19 O sto sunkach Jaro sław a M ądrego z P o ło c k iem była ju ż m ow a. W arto w tym m iejscu przy­ po m n ieć, że Izjasław Jaro sła w o w ie — korzy stając z po m o cy braci, S w iato sław a i W siew o ło d a — w 1067 roku p o konał i u w ięził W siesław a B rjaczysław ow ica, a księstw o połockie na kilka lat w cielił do sw ojej d o m en y (I p a t ’evska ja le to p is ’ [8], kol. 155 n., 162, 164; N o v g o ro d sk a ja p e r v a ja le to p is ' [8], s. 17 n.; M ich ajlo G r u s e v s ’k ij, Isto rija U krainy - R usy, t. 2, L v o v 1905 (reprint: K y iv 1992), s. 53; O. M. R a p o v , K n ja że skie vladenija [11], s. 44). In n ą datację tych w y d a rze ń zn ajd u jem y w latopisie ław ren tiew sk im (L a vrentievskaja le to p is ’ [11], s. 72, 74). Vasilij T atisëev podaje, że W siesław p o n o w n ie i o stateczn ie ob jął w ład an ie w P ołocku dopiero w 1072 roku (Vasilij N. T a ­ t is ë e v , Isto rija rossijskaja, t. 2, M o sk v a-L en in g ra d 1963, s. 86 n.). In fo rm acją tę zaak cep to w ał R ap o v (K n ja że sk ie vladenija [11], s. 83 n.).

20 P o u ćen ije [W łodzim ierza M onom acha], [w:] P o vest vrem ennych let, w yd. O leg S. L ic h a - ë o v , t. 1, M o sk v a-L en in g rad 1950, s. 360 п.; L. V. A le k s e e v , P o lo cka ja ze m lja [14], s. 2 4 9 -2 5 9 . O leg R ap o v uw aża, iż w w y p ra w ie z 1078 ro k u brali tak że u d ział W siew o ło d Jaro sław o w ie i Sw ia- to p ełk Iz ja sław o w ic (K n ja że sk ie vla d en ija [11], s. 54). W ydaje się, że rad zieck i b a d ac z stap ia w je d n o k ilk a w y d arzeń . A n aliza P o u czen ia po zw ala p rzy p u szczać, iż w ciąg u k ilk u n astu m iesięcy p rzed o m aw ia n ą a k cją Jaro sław o w icze d w u krotnie w ystępow ali przeciw W siesław ow i. L atem 6584 roku W siew o ło d Jaro sław o w ie w raz z synem W ło d zim ierzem uderzyli na Połock. Ten sam gród b ył celem w y p raw y przed sięw ziętej p ra w d o p o d o b n ie z im ą 6584 roku, tym razem p rzez W ło d zi­ m ierza M o n o m ach a i Św iato p ełk a Izjasław ow ica (P o u ćen ije [20], s. 360). W taki sam sposób in­ terp retu je w iad o m o ści P o u czen ia L eo n id M a ch n o v ec ’ (L ito p is r u s ’k ij za I p a ts ’kim sp isk o m , przeł. i oprać. L eonid M a c h n o v e c ’, K iïv 1989, s. 458 п.).

21 P o u ćen ije [20], s. 361; L. V. A le k s e e v , P o lo cka ja ze m lja [14], s. 250; О. M. R a p o v , K n ja ­

żesk ie vla d en ija [11], s. 54).

22 О. M. R a p o v , K n ja żesk ie vladenija [11], s. 54.

23 L a vren tievska ja le to p is ’ [11], s. 129; L e to p is ’ p o V oskresenskom u sp isku [16], s. 26; P a ­

tria rśa ja Hi n iko n o vska ja le to p is ’ [8], s. 152; L je to p isn y j sbornik, im en u em yj tverskoju Ije to p is ’ju

[11], kol. 194; V ladim irskij leto p isec [8], s. 58; N. de B a u m g a r te n , G énéalogies et m a riages [8], tab lica 5, s. 24; W. D w o r z a c z e k , G enealogia [6], tablica 21; J. F o r s s m a n , D ie B ezieh u n g en [8],

R a d o sło w le k n ia zey W ytebskich — analiza porównawcza treści 3 7

b) U rodzony w 1053 roku24, starszy syn W siew ołoda Jarosław ow ica, nigdy

bezpośrednio W itebskiem nie władał. Jednak bez w ątpienia w ielekroć angażow ał się w spraw y księstw a połockiego (a więc i W itebska), doprow adzając w końcu do jeg o całkow itego, choć czasow ego, podporządkow ania w ładzy Jarosław ow i- czów W siew ołodow iczów .

Pod koniec XI w ieku ziem ie kontrolow ane przez M onom acha graniczyły z w łościam i W siesław a B riaczysław ow ica od północy i w schodu. W 1095 roku N ow ogrodzianie posadzili u siebie M ścisław a W łodzim ierzow ica25. D w a lata później, po zjeździe w Lubeczu, w ręce M onom acha praw dopodobnie pow rócił S m oleńsk 26. W każdym razie przesłanki źródłow e p o zw alają stw ierdzić, że n ależał do niego najpóźniej na początku 1101 roku27. Jednak dopiero śm ierć W siesław a (14 IV 1101 )28, podział jeg o w ładztw a i nieporozum ienia pom iędzy W siesław ow icam i w yw ołały aktyw niejsze działania Jarosław ow iczów w ziem i połockiej29. W 1104 roku w ojska ów czesnego księcia kijow skiego Św iatopełka

tablice 7, 8, 9, 14, 15; O. M. R a p o v , K n ja żeskie vladenija [11], s. 137 -139. L a to p is ip a tiew ski przesu w a d a tę z g o n u W ło d zim ierza M o n o m ach a o rok, lokując błędnie to w y d arzen ie pod 19 V 6634 (1126) roku (I p a t ’evska ja le to p is ' [8], kol. 289).

24 I p a t ’evska ja le to p is ’ [8], kol. 149; N ovg o ro d ska ja p erv a ja le to p is ’ [8], s. 181; P atriarśaja

iii n iko n o vska ja le to p is ' [8], s. 85; L jeto p isn yj sbornik, im en u em yj tverskoju Ije to p is ’ju [11], kol.

151; N. de B a u m g a r te n , G énéalogies e t m a ria g es [8], tablica 5; О. М. R a p o v , K n ja żeskie vlade­

nija [11], s. 137.

25 I p a t ’evska ja le to p is ’ [8], kol. 219; N o vg o ro d sk a ja p e rv a ja le to p is ' [8], s. 470. M ścisław W łodzim ierzow ic pan o w ał pierw szy raz w N ow ogrodzie W ielkim w latach 1 0 8 8 -1 0 9 3 . Z ostał stam ­ tąd w y p arty p rzez D aw id a Ś w iato sław o w ica, który sied ział w g ro d zie nad Ilm eniem do 1095 roku (O. M . R a p o v , K n ja żeskie vladenija [11], s. 99, 139 n.).

26 Jako w ład ca sm oleński W ło d zim ierz W siew o ło d o w ic je s t w zm ian k o w an y p o raz p ierw szy w 1078 ro k u ( I p a t’evska ja le to p is ' [8], kol. 191; V. N. T a tis c e v , Isto rija ro ssijska ja [19], t. 2, s. 92). U tra cił zap ew n e ten gród n a rzecz D aw ida Ś w iato sław o w ica w 1095 roku. D aw id utrzy m ał się w S m oleńsku p raw d o p o d o b n ie do zjazdu w L ubeczu, zob. O. M. R a p o v , K n ja żeskie vladenija [11], s. 100, 138.

27 L a to p is ip a tiew ski po d aje pod 6609 rokiem , że W ło d zim ierz u fu n d o w ał w S m oleńsku cer­ k iew k a m ie n n ą pod w ezw an iem B o g u ro d z ic y ( I p a t’evskaja letopis ’ [8], kol. 250). V. N. T a tis c e v ,

Isto rija rossijska ja [19], t. 2, s. 122, u ściśla tę da tę na 3 V 1101 roku. Z kolei fakt zało żen ia przez

M o n o m ach a cerkw i w S m oleńsku L a to p is w o łyń ski kró tki p rzesu w a n a 7 III 6608 (1100) ro k u (Vo-

lyn ska ja kra tka ja le to p is ’, [w:] P S R L [5], t. 35, s. 119: „V o lo d im er’ M o n a m ach zalo żi cerk o v svja-

tyja B o g o ro d ica v S m o le n ’scie 7 m arta, n a sre d o k restie ” ). D atacja w y stęp u jąca w p rzytoczonej w z m ian ce w y d a je się słuszniejsza. W ielkanoc p rzy p ad a ła w 1100 roku ną 1 IV, czyli śro d ek W iel­ kiego P ostu, „ sred o k re stie ” (o ro z w iązan iu w sp o m n ian eg o term inu, zob. L eszek M o s z y ń s k i, N a ­

zw y św ią t chrześcija ń skich w najstarszych staro-cerkiew n o -slo w ia ń skich rękopisach ew angelijnych,

„A cta U n iv e rsita tis N icolai C o p em ici. F ilo lo g ia P o lsk a” 10, 1973, s. 111) — na 10 m arca. T ym ­ czasem w 1101 roku, ja k o że W ielkanoc w y p a d ała 21 kw ietnia, środek W ielkiego P o stu dopiero — 1 IV.

28 L a vren tievska ja le to p is ’ [11], s. 117; I p a t’evskaja le to p is ’ [8], kol. 250; N ovg o ro d ska ja p e r ­

vaja le to p is ’ [8], s. 19 (bez daty dziennej).

3 8 D ariusz Dąbrowski

Tablica 1. P rzo d k o w ie w itebskiej żo n y O lg ierd a G ied y m in o w ica w ed łu g R a d o sło w la kn ia zey Wy­

teb skich A. W łodzimierz Igoriewic t 1005 B. Jarosław I t 1054 C. W siew ołod D. W łodzimierz Monomach t U 25 E. M ścisław t 1132 F. Izjasław t 1154 G. Jarosław H. Izjasław t 1196 I. Jarosław t 1231

K. Anastazja D aniłów na oo J. Andrzej t 1277 i f 1265 L. Wasyl t 1297 Ł. Jarosław t 1320 M. Maria t 1346 Wilno

1318

,

R a d o sto w ie kn ia zey W ytebskich — analiza porów nawcza treści 3 9

Tablica 2. F iliacje osób w y stęp u jący ch w R a d o sło w lu kn ia zey W ytebskich p o tw ierd zo n e p rzez inne źródła

A. W łodzim ierz Swiatosławowic t 1015 B. Jarosław t 1054 C. W siewołod t 1093

Г

D. W łodzim ierz Monomach t 1125 I G . Jarosław Ing w ar H. Izjasław t 1196 Jerzy Dołgoruki

W siew ołod Wielkie Gniazdo Jarosław J. Andrzej t 1264 Daniel I. Jarosław t [1231] K. [Anastazja] t [1277] L. |W asyl]? t [1297]? Ł. [Jarosław]? t [1320]? U w ag a: 1) w naw ias k w a d rato w y ujęto I .

d an e w y stęp u jące tylko w R a d o sło w lu k n ia - M aria? oo O lgierd

z e y W ytebskich; 2) z n ak iem z ap y tan ia ozna- •)• [1346]? Giedyminowie c zo n o d an e m ało p raw d o p o d o b n e.

4 0 D ariusz Dąbrowski

Izjasław ow ica dow odzone przez tysięcznika Putiatę oraz oddziały Jaropełka W ło­ dzim ierzow ica i O lega Św iatosław ow ica bezskutecznie oblegały w M ińsku tam ­ tejszego księcia Gleba W siesław owica. W wypraw ie na G leba brał rów nież udział jeg o brat, książę połocki Daw id30. O pór księcia m ińskiego będącego wów czas, ja k się zdaje, głów nym w yrazicielem idei niezależności K ryw iczów od Kijowa udało się przełam ać dopiero W łodzim ierzow i W siew ołodow icow i, po dw uletnich w alkach, w 1117 roku31. Pokonany Gleb został uw ięziony w Kijowie, gdzie zmarł 13 IX 1119 roku32. Jego klęska spow odow ała całkow ite podporządkow anie po ­ zostałych W siesław ow iców księciu zw ierzchniem u Rusi, o czym najdow odniej św iadczą — znane co praw da w yłącznie z relacji W asyla Tatisceva — w ydarze­ nia roku 112133. M ożliw e, iż problem podległości W itebska w yglądał w sposób inny niż wyżej przedstawiony. Późny i bałam utny Latopis hustyński relacjonując przebieg w ypraw y Jarosław ow iczów na G leba M ińskiego z 1116 roku w spom i­ na jak o jed y n e źródło o tym , że D aw id Św iatosław ow ic C zem ihow ski i Jaro- pełk W łodzim ierzow ic książę perejasław ski, być m oże siedzący w ów czas także w Sm oleńsku, zajęli W itebsk34. Jest jed n ak m ało praw dopodobne, aby włość w i­ tebską przyłączono w łaśnie w tym m om encie do księstw a sm oleńskiego35. Jakby nie było, najpóźniej od 1117 roku W łodzim ierz W siew ołodow ic M onom ach jako książę kijow ski faktycznie spraw ow ał w ładzę zw ierzchnią nad W itebskiem .

E. „M stysław l W ołodim irow icz, um rę 1132 roku”

a) D ata śm ierci i otczestw o podane właściw ie. M ścisław Fiodor H arald W ło­ dzim ierzow ic zm arł 15 IV 1132 (6640) roku36.

30 I p a t ’evska ja le to p is ' [8], kol. 256; P a tria rśa ja iii niko n o vska ja le to p is ’ (8 ], s. 140. 31 L avren tievska ja le to p is ' [11], s. 127; I p a t ’evskaja le to p is ’ [8], kol. 282 n.; P atria rśa ja iii

n iko n o vska ja le to p is ’ [8], s. 149; V. N. T a tis c e v , Isto rija rossijska ja [19], t. 2, s. 133 n. P rzebieg

w alk p o m ięd zy k o a lic ją zo rg an izo w an ą p rzez księcia kijo w sk ieg o a G lebem M ińskim p rzedstaw ia dok ład n ie L. A le k s e e v , P o lo c ka ja ze m lja [14], s. 2 5 5 -2 5 7 .

32 I p a t ’evska ja le to p is ’ [8], kol. 285.

33 Jak m i w iad o m o , je d y n ie Vasilij T a tis c e v , Isto rija rossijskaja [19], t. 2, s. 134, podaje, że w 1121 ro k u W ło d z im ierz W siew o ło d o w ic z jech ał do S m oleńska: „dla ra ssm o tren ija nesoglasij i u sm iren ija p o lo ck ich k n jaz e j” . L. V. A le k s e e v , P o lo cka ja zem lja [14], s. 257 n., słu szn ie uznaje tę in fo rm ację — o ile je s t praw d ziw a — za d ow ód pełn eg o u zależn ien ia W siesław o w ic ó w od K i­ jo w a . Sam d o b ó r m iejsca „są d u ” p o k azu je, iż M onom ach uw ażał książąt po ło ck ich za podleg ły ch sw ej w ładzy. D ecy d o w ał o losach w łości p o ło ck ie j, n a w et je j nie odw iedzając.

34 G u stinskaja letopis ’, [w:] P S R L [5], t. 2, S ankt P eterburg 1843, s. 291.

35 L. V. A le k s e e v , P olockaja zem lja [9], 1975, s. 232. T rudno jed n o z n ac z n ie pow iedzieć, który z sy n ó w M o n o m a ch a rząd ził w ó w cz as w S m oleńsku. M ógł to być W iaczesław , o sad zo n y n a tronie sm o leń sk im p rzez o jca w 1113 roku ( I p a t’evska ja le to p is ’ [8], kol. 2 76), później (w 1128 roku) w sp o m in a n y ja k o k sią żę tu ro w sk i (tam że, kol. 292). B yć m oże b ył nim ju ż od 1125 roku, zob. V. T. T a tis c e v , Isto rija rossijska ja [19], t. 2, s. 137.

aria-R a d o sto w ie kn ia ze y W ytebskich — analiza porównawcza treści 41

b) U rodzony w 1076 roku (być m oże 1 V I)37, najstarszy syn W łodzim ierza W siew o ło d o w ica M onom acha, bezsprzecznie był suw erenem W itebska. Jeśli uznać, że gród ten został w łączony w obręb księstw a sm oleńskiego, spraw a nie pozostaw ia w ątpliw ości. Sm oleńsk przynajm niej od początku XII w ieku przyna­ leżał do M onom acha i jeg o potom stw a. N ajpóźniej od 1127 roku siedział w nim syn M ścisław a, R ościsław 38. Rów nie czytelnie przedstaw ia się problem podle­ głości W itebska, jeśli przyjm ie się założenie, że w latach dw udziestych i trzy­ dziestych XII w ieku panow ali tam nie pozostający w zależności od Sm oleńska potom kow ie W siesław a B riaczysław ow ica39. Co praw da po śm ierci W łodzim ie­ rza W siew ołodow ica próbow ali oni zrzucić kijow ską zw ierzchność, jed n ak bez­ skutecznie. W ielka koalicyjna w ypraw a rzucona przez M ścisław a na ziem ię po- łocką w 1127 lub 1128 roku w ykazała przygniatającą przew agę Kijowa40. Będący, zdaje się, głów nym rzecznikiem separatyzm u D aw id W siesław ow ic, został wraz z synam i zm uszony do opuszczenia Połocka. Jego m iejsce zajął osadzony tam z ram ienia księcia kijow skiego R ogw ołod W siesław ow ic, który zm arł ju ż w na­ stępnym roku41. Fakt ten spow odow ał jakieś działania skierow ane przeciw p o ­

g e s [8], tab lica 5, s. 24; W. D w o r z a c z e k , G enealogia [6], tablice 21, 27; O. M. R a p o v , K n ja że ­ sk ie vladenija [11], s. 139 n. L a to p isy law rentiew ski i tw erski podają, że M ścisław zm arł 14 IV

1132 ro k u (L a vren tievska ja le to p is ’ [11], s. 132; L je to p isn yj sbornik, im en u em yj tverskoju Ijetopi-

s ’ju [11], kol. 196). L a to p isy s o fijs ki p ie r w szy i w o skresień ski u m ie sz cz a ją ten fak t pod 15 IV 1131

ro k u (S o fijsk a ja p e rv a ja le to p is ’ [16], s. 156; L e to p is ' p o V oskresenskom u sp isku [16], s. 29). La-

to p isiec w ła d ym irsk i zn a d atę 14 IV 1131 roku (V la d im irskij letopisec [8], s. 59), a L a to p is ip a ­ tie w ski — 15 IV 1133 roku ( I p a t’evska ja le to p is ’ [8], kol. 294). G rupa późn y ch latopisów , takich

ja k n a p rzy k ład ro g o żsk i i ch o lm o g o rsk i, p odaje w y łą cz n ie datę ro c z n ą — 1132 (R o g o źskij leto p i­

sec , [w:] PS R L [5], t. 15 (vy p u sk 1), P etrograd 1922 (reprint: M oskva 1965, t. 15a), kol. 20; C hol- m o g o rska ja le to p is ’, [w:] tam że, t. 33, L en in g rad 1977, s. 42.

37 I p a t ’evska ja le to p is ’ [8], kol. 190. D atę d zien n ą — 1 V I 1076 — w y m ien ia, o ile mi w ia ­ d om o, ja k o je d y n y V. N. T a tis c e v , Isto rija ro ssijskaja [19], t. 2, s. 91.

38 L a vren tievska ja letopis ' [11], s. 130. N ależy prz y p u szczać, iż R o ścisław M ścisła w o w ic zo ­ stał o sa d z o n y w S m oleńsku p rzez ojca ju ż w 1125 roku, w m om encie ob jęcia p rzez niego tronu k ijo w sk ieg o . S ied zący w S m oleńsku W iaczesław W ło d z im ierzo w ic zo stał zapew ne w ó w czas p rze­ n iesio n y do T urow a (patrz p rzy p is 35). R o ścisław ja k o książę sm o leń sk i je s t je d n a k w latopisach w sp o m n ian y po raz p ierw szy do p iero w 1127 roku (L a vren tievska ja le to p is ’ [11], s. 130; P a tr ia r­

śa ja iii n iko n o vska ja le to p is ’ [8], s. 155). T ym czasem V. N. T a tis c e v , Isto rija rossijska ja [19],

t. 2, s. 137, zap isał, że byl nim ju ż w 1125 roku.

39 Jed n o zn aczn e ro zw iązan ie tego p roblem u nie je s t m ożliw e z pow o d u całk o w iteg o m ilcze­ nia źródeł. R ad zieccy badacze, A lek seev i R apov, o p o w iad ają się za p rz y n ależn o ścią W itebska do księstw a sm o leń sk ieg o , zob. L. V. A le k s e e v , P olockaja ze m lja [9], 1975, s. 232 n.; O. M. R a p o v ,

K n ja żeskie vla d en ija [11], s. 56.

40 L a vren tievska ja le to p is ’ [11], s. 130 n.; I p a t ’e vskaja le to p is ’ [8], kol. 292 n.; P a tria rśa ja iii

n iko n o vska ja le to p is ’ [8], s. 154 n.; L. V. A le k s e e v , P o lockaja ze m lja [14], 1966, s. 258 n.

41 L a vren tievska ja le to p is ’ [11], s. 131; I p a t ’evskaja le to p is ’ [8], kol. 293; P a tria rśa ja iii n i­

k o n o vska ja le to p is ’ [8], s. 155. T ożsam ość R o g w o ło d a z B orysem starał się w y k azać L. V. A l e k ­

s e e v , P o lo c ka ja ze m lja [9], 1975, s. 230, m ięd zy innym i na p o d staw ie w zm ian k i L a to p isu hustyń-

4 2 Dariusz Dąbrowski

rządkow i ustalonem u przez M ścisław a W łodzim ierzow ica42. Reakcja tego k się­ cia była natychm iastow a. B untujący się W siesław ow ice zostali zesłani do K on ­ stantynopola43. W ich m iejsce w ładca K ijow a osadził w Połocku swego syna Izja- sława, w innych zaś grodach tej ziemi — nam iestników 44.

Jestem skłonny postaw ić hipotezę, m im o braku jej udokum entow ania źródło­ w ego, iż najpóźniej w tym w łaśnie m om encie W itebsk w szedł w stan zależności od Sm oleńska, co, oczyw iście, nie zm ienia faktu jego podległości M ścisław ow i jak o księciu kijow skiem u, suw erenow i całej Rusi.

F. „Izjasław l M stysław icz, um rę 1154 roku”

a) D ane w łaściw e. Izjasław M ścisław ow ic zm arł w K ijow ie 13 X I 1154 (6662) roku45.

b) U rodzony w edług odosobnionej inform acji Tatisceva około 1096 roku46, drugi syn M ścisław a W łodzim ierzow ica w W itebsku bezpośrednio nie panował. W roku 1127 lub 1128 jak o książę kurski brał udział w w ypraw ie przeciw W sie- sław ow icom 47. D w a lata później ojciec osadził go w Połocku, gdzie w ładał do 1132 roku48. Jego dzielnica raczej nie obejm ow ała W itebska, który — ja k wyżej w spom niałem — praw dopodobnie został podporządkow any księstw u sm oleńskie­ mu, rządzonem u przez trzeciego M ścisław ow ica, Rościsław a. Po śm ierci M ści­ sław a W łodzim ierzow ica kolejni panujący w K ijow ie przenosili Izjasław a z księ­

T ym czasem V la d im ir D an ilev ic, a za n im Ju lius F o rssm an , u zn aw ali, że B orys i R o g w o ło d to dw ie ró żn e osoby, zob. V. D a n i le v i c , O ć erk [6], tab lica g en ea lo g ic zn a 1; J. F o r s s m a n , D ie B ezie h u n ­

g e n [8], tab lica 2. N ie w ch o d zę tutaj w kw estię, k tóre z ty ch ro zw iązań n ależy uzn ać za słuszne.

42 L. V. A le k s e e v , P o lo cka ja ze m lja [14], 1966, s. 261 n.

43 L a to p is ip a tiew ski p odaje ja k o da tę z esłan ia k siążąt poło ck ich rok 1130 (I p a t ’evska ja leto­

p i s ’ [8], kol. 293, 303 n.). Z kolei L a to p isy la w ren tiew sk i i n iko n o w ski ro k 1129 (L a vren tievska ja le to p is ’ [11], s. 131; P a tria rśa ja iii niko n o vska ja le to p is ’ [8], s. 156). N a te m a t datacji w sp o m n ia­

nych w y d arzeń , zob. N ikołaj B e r e z k o v , C hronologija russkogo leto p isa n ija , M o sk v a 1963, s. 134. 44 I p a t ’evska ja leto p is [8], kol. 295, 304.

45 L a vren tievska ja le to p is ’ [11], s. 146; I p a t ’evska ja le to p is ' [8], kol. 468 n.; L e to p is ’ p o Vo-

sk resen sko m u sp isk u [16], s. 60; P a triarśaja iii n iko n o vska ja le to p is ’ [8], s. 198; V. T. T a tis c e v , Isto rija rossijska ja [19], t. 4, s. 244; N. de B a u m g a r te n , G énéalogies et m a ria g es [8], tab lica 5,

s. 25; W. D w o r z a c z e k , G en ea lo g ia [6], tab lica 27; J. F o r s s m a n , D ie B ezieh u n g en [8], tab lice 5, 7, s. 42, 141 n.; O. M. R a p o v , K n ja żesk ie vla d en ija [11], s. 146. La to p is tw erski i L a to p isiec w la-

d y m irsk i o d n o to w u ją śm ierć Izjasław a pod 13 X I 1155 ro k u (L jeto p isn yj sbornik, im e n u em yj tver­ sko ju Ije to p is ’ju [11], kol. 221; V ladim irskij leto p ise c [8], s. 66). L a to p is ch o lm o g o rski podaje, że

książę zm arł: „n a tu że o s e n ’ ” (C h o lm o g o rska ja le to p is ’ [36], s. 48).

46 V. N. T a tis c e v , Isto rija ro ssijskaja [19], t. 4, s. 244; O. M. R a p o v , K n ja że sk ie vladenija [11], s. 145.

47 L a vren tievska ja le to p is ’ [11], s. 130; P a triarśaja iii niko n o vska ja le to p is ’ [8], s. 155; V. N. T a tis c e v , Isto rija rossijska ja [19], t. 4, s. 186.

48 L je to p isn y j sbornik, im en u em yj tverskoju Ije to p is ’ju [11], kol. 197; V. N. T a tis c e v , Istorija

R a d o sto w ie kn ia zey W ytebskich — analiza porównawcza treści 4 3

stwa na księstw o49, przy czym przez pew ien czas posiadał on udział w ziem i po­ łockiej — M ińsk50. W w yniku zw ycięstw a nad Igorem O legow icem , 13 VIII 1146 roku Izjasław zasiadł na tronie kijow skim 51. Pozostał na nim —1 z dw iem a prze­ rw am i — do końca życia52.

W okresie rządów Izjasław a M ścisław ow ica niektórzy dynaści (na przykład Jerzy W łodzim ierzow ic Dołgoruki, O legow icze Czem ihow scy, W łodzim ierz Wo- łodarow ic H alicki) w ystępow ali przeciw niem u, nic kw estionując jed n ak zasady prym atu K ijow a — stolicy Rusi. Izjasław form alnie pozostaw ał więc ich suwe- renem , faktycznie nie m ógł z reguły sw ych prerogatyw w yegzekw ow ać. Inaczej rzecz się przedstaw iała z R urykow iczam i należącym i do obozu Izjasław a. Był w śród nich i R ościsław Sm oleński, zw ierzchni w ładca W itebska. W spółpraca m iędzy braćm i układała się bardzo dobrze. Izjasław w 1147 roku przyznał Ro- ścisław ow i spraw ow anie kontroli nad północno-zachodnią częścią państw a: zie­ m iam i sm oleńską, n o w ogrodzką i zapew ne p ołocką53. R ościsław zaś w edług w szelkiego praw dopodobieństw a uznaw ał nadrzędne stanow isko starszego brata. Tak więc m ożna uznać, iż Izjasław jak o książę kijow ski z form alnego punktu w idzenia był suw erenem W itebska.

G. „Jarosław l Izjasław icz”

a) B rak daty śm ierci. W łaściw e otczestw o. Inne źródła rów nież nie podają term inu zgonu Jarosław a, drugiego syna Izjasław a M ścisław ow ica. Po raz ostat­ ni dynasta ten został odnotow any w latopisach pod 6683 stylu ultram arcow ego, czyli 1174/1175 roku54.

49 O. M. R apov, K n ja żeskie vladenija [11], s. 145 n.

50 Izjasław p o siad ał M ińsk je s zc ze w 1135 roku. Tak m ożna zin terp reto w ać w z m ia n k ę zaw ar­ tą w lato p isach ław ren tiew sk im i n ikonow skim : „Togo że ljeta iz T urova ide Izjaslav к M iensku, i otto le ide к N o v u g o ro d u к b ra tii” (L a v ren tievska ja le to p is ' [11], s. 132; P a tria rśa ja iii n iko n o ­

vskaja le to p is ' [8], s. 158). T rudno stw ierdzić, k ied y Izjasław u tracił M ińsk. W iadom o w każdym

razie, że w ro k u 1151 p an o w ali tam G lebow ice, synow ie G leba W siesław o w ica (I p a t ’evska ja leto ­

p i s ’ [8], kol. 445; V. N. T a tis c e v , Isto rija rossijska ja [19], t. 4, s. 236).

51 L a vren tievska ja le to p is ’ [11], s. 136; I p a t ’e vskaja le to p is ’ [8], kol. 327; L jeto p isn yj sb o r­

nik, im en u em yj tversko ju I je to p is ju [11], kol. 206; V. N. T a tis c e v , Isto rija ro ssijskaja [19], t. 4,

s. 203.

52 Izjasław a M ścisław o w ica d w u krotnie w y p ierał z K ijow a je g o stryj, Jerzy W ło d zim ierz o w ic D o łg o ru k i, zob. M. G r u s e v s ’k ij, Isto rija [19], t. 2, s. 1 5 9 -1 6 8 .

53 I p a t ’evska ja le to p is ’ [8], kol. 359: „ reće Izjaslav b ratu svoem u R o stislav u b ratje tobje B og dal v erch n ju ju z em lju [...] a tam o u teb e S m olniane i N o v g o ro d ci i kto ro t’nikov tv o ic h ” . N iem al id en ty czn ie b rz m iąc y tek st o d n o to w a ł V. N. T a tis c e v , Isto rija ro ssijskaja [19], t. 4, s. 212: „Izja­ slav że reće R o stislav u : »B rate ty im eeś zem lju v e rchovuju, poidi ty v S m olensk к sobe i, tam o so b rav sm olnjany, n o v g o ro d cy i p o k o m ik o v tv o ich « ” ,

54 Ip a t ’evska ja leto p is ’ [8], kol. 600; L a vren tievska ja letopis [11], s. 156; L e to p is ’ p o Voskre-

4 4

b) Ź ródła nie w ykazują zw iązków Jarosław a z księstw em w itebskim . W iado­ mo, iż w 1146 roku został osadzony przez ojca w Turaw ie, w m iejsce w ygnane­ go W iaczesław a W łodzim ierzow ica55. N astępnie, od jesieni 1148 do 26 III 1154 roku, w ładał z w oli Izjasław a w N ow ogrodzie W ielkim 56. W ypędzony przez no- w ogrodzian otrzym ał po śm ierci stryja, Ś w iatopełka M ścisław ow ica, W ło dzi­ m ierz W ołyński. U trzym ał się tam zaledw ie kilka m iesięcy57. W 1155 roku w i­ dzim y Jarosław a siedzącego w raz ze starszym bratem M ścisław em w Ł ucku38. G dy w następnym roku M ścisław opanow ał W łodzim ierz W ołyński, Jarosław pozostał w Łucku, gdzie z przerw am i rządził zapew ne do śm ierci59. Dzięki p o ­ parciu sm oleńskich R ościsław ow iczów i Jarosław a W łodzim ierzow ica H alickie­ go zasiadł je sie n ią 1173 roku w K ijow ie60. Jednak po niedługim czasie został

im en u em yj tversko ju I je to p is ju [11], kol. 250; V ladim irskij leto p isec [8], s. 71. L a to p is h u styński

n o tu je u c ie cz k ę Jaro sław a z K ijow a pod 1174 rokiem ( G ustinskaja le to p is ' [34], s. 315). Jeśli ch o ­ dzi o d a ta cję om aw ian eg o w y d arzen ia, zob. N. G. B e r e z k o v , C hro n o lo g ija [43], s. 193. N ico las de B au m g arten i W ło d z im ierz D w o rzaczek tw ierd z ili, że Jaro sław zm arł p o m ięd zy 1174 a 1180 rokiem (N. de B a u m g a r te n , G énéalogies et m a ria g e s [8], tablice 5, 14, s. 26, 61; W. D w o r z a ­ c z e k , G en ea lo g ia [6], tablica 27). J. F o r s s m a n , D ie B ezieh u n g en [8], tablica 7, uzn aw a ł za datę zgonu księcia rok 1175. L. V o jto v ic , K n ja zivski d y n a stii [6], s. 223, lokow ał to w y d arzen ie na 1180 rok. Z kolei O. R a p o v , K n ja żeskie vladenija [11], s. 158, zad o w o lił się o d n o to w an iem ostat­ niej w zm ianki doty czącej tego dynasty.

55 I p a t ’evska ja le to p is ’ [8], kol. 330; P a tria rśa ja iii niko n o vska ja le to p is ’ [8], s. 170; L je to p i­

sn y j sbornik, im en u em yj tverskoju Ije to p is ju [11], kol. 206. N ie w łaściw ą d atę o sad zen ia Jaro sław a

w T urow ie p o d ał O leg Rapov. U zn ał on, że w y d arzen ie to m iało m iejsce w 1147 ro k u (K n ja żeskie

vla d en ija [11], s. 158 — z błędnym p o w o łan iem się n a kro n ik ę k ijo w sk ą ( I p a t’evskaja letopis ’ [8],

kol. 363).

56 N o vg o ro d ska ja p e r v a ja le to p is ’ [8], s. 214 n.; O. M. R a p o v , K n ja że sk ie vla d en ija [11], s. 158.

57 I p a t ’evska ja le to p is ’ [8], kol. 468; P atria rśa ja iii niko n o vska ja le to p is ’ [8], s. 198; L je to p i­

sn y j sbornik, im en u em yj tverskoju I je to p is ju [11], kol. 221; V. N. T a tis c e v , Isto rija rossijskaja

[19], t. 4, s. 244. Już w 1155 roku w id zim y n a tronie w e W ło d zim ierzu W ołyńskim stry ja Jaro sła­ w a, W ło d zim ierza M ścisław o w ica. O. R a p o v , K n ja że skie vladenija [ U ] , s. 147, u w aża, że książę ten o trzy m ał W ło d zim ierz b ezp o śre d n io po śm ierci Ś w iatopełka M ścisław ow ica. Tezie ra d zieck ie­ g o b ad acza p rz e c z ą zg o d n e in fo rm a cje p rzy to czo n y ch w yżej latopisów . W sp o m in a ją one, iż po śm ierci Ś w iato p ełk a Izjasław p o sła ł sw ego syna Jaro sław a na k n iażen ie do W ło d zim ierza. P rzy ­ p u szczam , że Ja ro sła w zo stał z m u szo n y z rezy g n o w ać z pan o w an ia w tym g ro d zie po śm ierci sw e ­ go o jca — w m om en cie, gdy tron k ijow ski zajął R o ścisław M ścisław ow ic.

58 I p a t ’evska ja le to p is ’ [8], kol. 479; P atria rśa ja iii niko n o vska ja le to p is ’ [8], s. 203. 59 I p a t ’evska ja le to p is ’ [8], kol. 484 n. M ścisław u trzy m ał się w e W ło d zim ierzu W ołyńskim m im o p rzep ro w ad zo n eg o je s z c z e w 1157 ro k u ataku koalicy jn y ch w o jsk k iero w an y ch p rzez Jerze­ go D o łg o ru k ieg o (tam że, kol. 4 8 5 - 4 8 8 ) . Ja ro sław je s t od tej p o ry w y m ien ian y ja k o k siążę łucki (tam że, kol. 491, 528, 538 n.).

60 I p a t ’evska ja le to p is ' [8], kol. 5 7 6 -5 7 8 ; L jeto p isn yj sbornik, im en u em yj tverskoju Ije to p is ’-

j u [11], kol. 249; P a tria rśa ja iii niko n o vska ja le to p is ’ [8], s. 247 (pod ro k iem 1172). V. N. T a ­

t is c e v , Isto rija ro ssijskaja [19], t. 4, s. 284, błęd n ie p odał, że Jaro sław w szedł do K ijo w a 20 XII 1174 roku. D o k ła d n ą a n alizę w y d a rzeń , któ re d o p ro w a d ziły do o b jęcia p rzez Ja ro sła w a w ład zy w K ijow ie, p rzep ro w ad ził N . G. B e r e z k o v , C h ronologija [43], s. 190.

R a d o sto w ie kn ia zey W ytebskich — analiza porównawcza treści

zm uszony do w ycofania się do Ł ucka61. Objęcie przez Jarosław a tronu kijow ­ skiego było nieznaczącym epizodem . W skutek em ancypacyjnych dążeń poszcze­ gólnych dzielnicow ych ośrodków politycznych w ładza zw ierzchnia książąt k i­ jo w sk ich po śm ierci Jerzego D ołgorukiego stała się iluzoryczna. D latego też Jarosław a Izjasław ow ica naw et form alnie trudno uznać za suw erena W itebska, który w czasie jeg o krótkotrw ałego panow ania w K ijow ie nadal pozostaw ał za­ leżny od S m oleńska62.

H. „Izjasław l Jarosław icz um rę 1196”

a) Dane w łaściw e. Izjasław Jarosław ow ie, w nuk Izjasław a M ścisław ow ica, zm arł w lutym 1196 (6704) roku63. Źródła, a za nim i opracow ania genealogicz­ ne, nie odnotow ują potom stw a tego księcia.

b) Latopisy w spom inają Izjasław a tylko raz, podając inform ację o jeg o śm ier­ ci. B ył on przypuszczalnie najm łodszym synem Jarosław a Izjasław ow ica64. P o­

61 Z ob. p rzy p is 54.

62 I p a t ’evska ja le to p is ' [8], kol. 5 2 5 -5 2 7 ; L e to p is ’ p o V oskresenskom u sp isk u [16], s. 78; L. V. A le k s e e v , P olockaja zem lja [14], s. 273; te n ż e , S m o len ska ja z e m lja , M oskva 1980, s. 213 n. N a p o czątk u 1175 roku k sią żę w łodzim ierski Jaropełk R ościsław o w ic w y słał do S m oleńska po żonę, có rk ę k sięcia w iteb sk ieg o W siesła w a (L a vren tievska ja le to p is ’ [11], s. 159; I p a t ’evskaja le­

to p is ' [8], kol. 598; L jeto p isn y j sbornik, im en u em yj tverskoju Ije to p is ju [11], kol. 256 (23 I 6684).

C o do d atacji tego w y d arzen ia, zob. N. G. B e r e z k o v , C h ronologija [43], s. 192. F akt ten m ożna in terp reto w ać ja k o dow ód, że w w ym ien io n y m czasie W itebsk był u zależn io n y o d S m oleńska.

63 G u stinskaja letopis ' [34], s. 325; Ip a t ’evska ja letopis ’ [8], kol. 690 (lu ty 6704 = 1196 rok); N. de B a u m g a r te n , G én éa lo g ies et m a ria g es [8], tablica 14; W. D w o r z a c z e k , G enea lo g ia [6], tablica 27; J. F o r s s m a n , D ie B ezie h u n g en [8], tablica 7; M. R a p o v , K n ja że sk ie vladenija [11], s. 178; L. V o jto v ic , K n ja zivski d y n a stii [6], s. 225 (luty 1195 roku).

64 M iejsce, które Izjasław zajm ow ał p o śró d braci, p o z w a la ją określić n astęp u jące przesłanki. W K ro m ce k ijo w skiej Jaro sław o w ice łu ccy są w sp o m n ian i k ilkakrotnie. N as b ęd zie interesow ało, że pod 6688 ro k iem w porządku: W siew ołod, Ingw ar (Ipat ’evskaja letopis ’ [8], kol. 616); pod 6691 rokiem : W siew o ło d , M ścisław (tam że, kol. 630 п.), a pod 6712 rokiem : Ingw ar, M ścisław (tam że, kol. 720). To sam o źródło, p o d ając w iad o m o ść o śm ierci Izjasław a Jaro sław o w ica, używ a zw rotu: „Toe ż e zim y p restav isja k n ja z ’ Izjaslav Ja ro sla v ic ’ m enśii m iesjaca fev ralja” (tam że, kol. 690). N a tej p o d staw ie p rzy jm u ję n astęp u jąc y u k ład starszeństw a Jarosław ow iców : W siew o ło d , Ingw ar, M ścisław , Izjasław . K olejność ta k ą u stalił ju ż M. G r u s e v s ’k ij, Isto rija U krainy - R u sy [19], t. 2, tab lica 5) i — zapew ne za nim — L. M a c h n o v e c ’, L ito p is r u s 'k ij [20], tab lica genealogiczna. N a to m ia st p rz y tłac z ając a w ięk szo ść badaczy, nie je s t dla m nie ja s n e, n a jak iej podstaw ie, p rzy jęła inny uk ład starszeń stw a Jarosław ow iców . Zob. n a przykład N. de B a u m g a r te n , G énéalogies et

m a ria g es [8], tab lica 14 (Ingw ar, M ścisław , W siew ołod, Izjasław ); W. D w o r z a c z e k , G enealogia

[6], tab lica 27 (Ingw ar, M ścisław , W siew ołod, Izjasław ); J. F o r s s m a n , D ie B ezieh u n g en [8], ta b li­ ca 7 (Ingw ar, Izjasław , M ścisław , W siew ołod); D. S c h w e n n ic k e , E uro p ä isch e Sta m m ta feln [6], t. 2, tab lica 136 (Ingw ar, Izjasław , M ścisław , W siew ołod); L a to p is k ijo w ski I I 5 9 -1 1 9 8 , „A cta U n i­ v e rsitas W ratislav ien sis. Slavica W ratislav ien sia” 40, 1988, tablica 7 (Ingw ar, M ścisław , W siew o ­ łod, Izjasław ); L. V o jto v ic , K n ja zivsk i d y n a stii [6], s. 225 (Ingw ar, W siew ołod, Izjasław , M ści­ sław ).

D ariusz Dąbrowski

siadał zapew ne jak ąś w łość w ziem i łuckiej. W życiu politycznym Rusi czynne­ go udziału nie brał. Jakichkolw iek zw iązków Izjasław a z W itebskiem w m ateria­ le źródłow ym nie da sie uchw ycić65.

I. „Jarosław l Izjasław icz, um re 1231 roku”

a) W tym m iejscu Radosłow la zostaje złam ana konsekw entnie do tego m o­ m entu stosow ana zasada następstw a pokoleń. Jarosław Izjasław o w ic, zm arły w 1231 roku, nie w ystępuje w źródłach poza Radosłow lem . N ie dysponujem y żadną inform acją na tem at ew entualnego potom stw a Izjasław a Jarosław ow ica. Praw dopodobnie autor Radosłow la m iał na m yśli nie jeg o syna, lecz synowca, Jarosław a Ingwarowica, o którym ostatnia w zm ianka pochodzi z roku 6735 (1227, faktycznie 12 2 8)66. Podany w rodow odzie term in zgonu tego księcia w ydaje się więc praw dopodobny. Latopisy nie przekazały inform acji o potom stw ie Jarosła­ wa Ingw arow ica.

b) Jaro sław Ingw arow ic — o ile o niego chodzi — był nie liczącym się w ogólnoruskiej polityce w ładcą dzielnicow ym . Jego aktyw ność polityczna ogra­ niczała się zapew ne w yłącznie do W ołynia i jeg o najbliższych okolic. W iadom o, że w 1227 roku — działając w espół z książętam i pińskim i — dokonał zaboru i podziału, obejm ującej Łuck i C zartoryjsk, dziedziny swego w ów czas zm arłego

65 W ydarzenia ro k u 1180 lub 1181 w y k a zu ją , iż W itebsk na krótki czas w y d o s ta ł się spod zw ierzch n ictw a S m o leń sk a (I p a t ’evskaja le to p is ’ [8], kol. 620 п.; V. N. T a tis c e v , Isto rija ro ssij­

sk a ja [19], t. 4, s. 296; V. D a n i le v i c , O ćerk istorii [6], s. 129; L. V. A le k s e e v , P o lo cka ja zem lja

[14], s. 2 8 0 - 2 8 2 ; te n ż e , S m o len ska ja ze m lja [62], s. 222 n.). Jednak ju ż pięć lat później udało się D a w id o w i R o śc isław o w ico w i S m o leń sk iem u p rzy n ajm n iej częścio w o o d b u d o w ać sw e w p ły w y w ziem i p o łockiej (L a vrentievskaja le to p is ' [11], s. 170; V. N. T a tis c e v , Isto rija ro ssijska ja [19], t. 4, s. 307; L. V. A le k s e e v , S m o len ska ja zem lja [62], s. 224). G dy zaś w 1196 ro k u — ju ż po śm ierci Izjasław a Jaro sła w o w ica — O leg o w icze C z em ih o w scy w sp ieran i p rzez p u łk po ło ck i u d e ­ rz y li n a W itebsk, g d zie w tym m om encie sied ział zięć D aw id a, ten sw em u p o w in o w atem u naty ch ­ m ia st w y słał p osiłki (L a vren tievska ja le to p is ’ [11], s. 174; I p a t ’e vskaja letopis ’ [8], kol. 6 9 1 -6 9 3 ;

L e to p is ’p o Voskresenskom u spisku [16], s. 105; P a triarśaja iii nikonovskaja le to p is ’ [8], [w:] PS R L

[5], t. 10, S ankt P eterburg 1885 (reprint: M oskva 1965), s. 27 п.; L. V. A le k s e e v , S m o len ska ja

ze m lja [62], s. 2 2 6 -2 2 8 ). In terp retu ję ten fa k t ja k o d ow ód p o d leg ło ści W itebska k sięstw u sm o leń ­

skiem u. N ie m a podstaw , aby tw ierd zić, że Izjasław Jaro sław o w ie b rał u d ział w o p isy w an y ch w y ­ darzeniach.

66 I p a t ’evska ja le to p is ’ [8], kol. 753. N. de B a u m g a r te n , G énéalogies et m a ria g es [8], tab li­ ca 14, u w ażał, że Jaro sła w In gw arow ic zm arł po 1229 roku. P ogląd ten p rzy jął L. V o jto v ië , K n ja ­

z iv s k i d y n a stii [6], s. 226. W. D w o r z a c z e k , G enealogia [6], tab lica 27 — być m oże m am y do c zy ­

n ien ia z p o m y łk ą m e c h a n ic z n ą — p rz esu n ął d atę śm ierci Jaro sław a n a ok res po 1239 roku. Jeszcze dalej po szed ł J. F o r s s m a n , D ie B ezieh u n g en [8], tab lica 7, tw ierdząc, iż k siążę ten zm arł po 1240 roku. T erm in zgonu Jaro sła w a p o d an y w R a d o sło w lu w y d aje się praw dopodobny. N iestety, nie ist­ n ieje m o żliw o ść p o tw ierd zen ia je g o praw d ziw o ści p o p rzez p o ró w n a n ie z innym i źródłam i.

R a d o sło w le kn ia zey W ytebskich — analiza porównawcza treści 4 7

stryjecznego brata, Iw ana, syna M ścisław a Jarosław ow ica N iem ego67. Jeszcze tego sam ego roku Daniel R om anow ie, którem u M ścisław N iem y przed śm iercią (f 1225) poruczył opiekę nad synem i księstw em 68, zajął Łuck i uw ięził Jarosła­ w a69. Starszy Ingw arow ic został uw olniony w 1228 roku dzięki interw encji swej siostry Grzym isław y, w dow y po Leszku Białym , pozostającej w ów czas w soju­ szu z księciem w łodzim ierskim 70. Daniel Rom anow ie osadził Jarosław a najpierw w P erem ylu, potem w M iędzyborzu71. D alsze losy tego dynasty nie są znane. W każdym razie nie m a podstaw, aby uznać go za w ładcę W itebska72.

J. „A ndrey Jarosław icz, um re 1265 roku”

a) W tym m iejscu R adosłow la następuje z kolei złam anie po raz pierw szy zasady przedstaw iania ciągu kolejnych przedstaw icieli jedn ej i tej sam ej linii R urykow iczów . Podane przez nasze źródło dane w skazują bow iem , że m am y do czynienia nie z reprezentantem w ołyńskich M onom achow iczów Izjasławowiczów, lecz w łodzim iersko-suzdalskich M onom achow iczów Juriew iczów W siew ołodo- wiczów. W ym ieniony w Radosłow lu Andrzej Jarosław ow ie to bez w ątpienia no ­

67 La to p is ip a tiew ski zag arn ięcie w łości Iw ana M ścisław o w ica p rzez Jaro sław a i k siążąt p iń ­ skich um ieszcza pod 6734 = 1226 rokiem (I p a t ’evskaja le to p is ’ [8], kol. 750). A n aliza ch ro n o lo ­ g iczn a zap isek tego w sk azu je, że w rzeczy w isto ści stało się to w 1227 roku, zob. M ichajlo G ru - s e v s ’k i j, C h r o n o l’og ija p o d ij G alie ’ko-Volins ’koi litopisi, „Z a p isk i N au k o v o g o T ovaristva imeni S ev cen k a” 41, 1901, z. 3, s. 21, 63 п.; V lad im ir T. P a ś u to , O ćerki p o isto rii G alicko-V olynskoj

R u si, M o sk v a 1950, s. 206; B ro n isław W ło d a r s k i, P o lska i R uś 1 1 9 4 -1 3 4 0 , W arszaw a 1966,

s. 98.

68 I p a t ’evska ja le to p is ’ [8], kol. 744, 750; M. G r u s e v s ’k ij, C h ro n o l'o g ija p o d ij [67], s. 21, 63.

69 I p a t ’evska ja le to p is ' [8], kol. 751. 70 B. W ło d a r s k i, P olska i R uś [67], s. 100. 71 I p a t ’evska ja le to p is ’ [8], kol. 752 n.

72 D z ieje W iteb sk a w o statnich latach X II w iek u i p ierw szy ch trzech d ziesięcio leciach stulecia n astęp n eg o są w zasad zie n iem o żliw e do z rek o n stru o w an ia ze w zg lęd u na n iem al całk o w ity brak źródeł. Z ac h o w a ł się zaled w ie je d e n do k u m en t — p o c h o d zący z 1229 ro k u układ han d lo w y p o ­ m ię d z y k upcam i z R ygi i G o tlandii a księciem sm oleńskim M ścisław em D aw id o w icem , rep rez en ­ tu jący m ró w n ież in teresy nie w ym ien io n y ch z im ien ia k siążąt p o ło ck ieg o i w iteb sk ieg o , por. Liv-,

E st- u n d K u rlä n d isch es U rkundenbuch (dalej: L E K U B ), w yd. F riedrich G eorg v o n B u n g e , t. 1,

R eval 1853 (reprint: A alen 1967), n r 101. D alej je s t cytow any także tom 6, R iga 1875 (reprint: A alen 1974). Ten sam d okum ent, w kilku w ariantach: Sm o le ń skie g ra m o ty X I I I - X I V vekov, M o ­ skva 1963, s. 1 8 -6 2 ). D la L eo n id a A lek seev a w sp o m n ian a um ow a h an d lo w a je s t św iad ectw em pew nej zależn o ści w ła d có w P ołocka i W itebska od księcia sm oleńskiego, zob. L. A le k s e e v , P o ­

lockaja zem lja [14], s. 288; te n ż e , Sm o len ska ja ze m lja [62], s. 233 n. Jest to stw ierd zen ie p ra w d o ­

p o d o b n e, sk o ro w iad o m o , że 17 I 1222 roku sm o leń szczan ie zdobyli P o ło ck (N o vg o ro d ska ja p e r ­

vaja letopis ' [8], s. 263; L. V. A le k s e e v , Sm o len ska ja zem lja [62], s. 233). Jed n ak nic nie w skazuje

na to, aby Jaro sław In g w aro w ic, drobny dy n asta w oły ń sk i, w opisy w an y ch w y d a rzen iach u czestn i­ czył.