K ronika
437
P o z a tym w okresie m iędzyw ojen n y m ukazy-waly się jeszcze d w a czasopism a specjalistyczne: .¿Przegląd Fotogram etryczny”, w y d a w a n y przez P o lsk ie T o w a rz y stw o Fotogram etryczne, i „W iadom ości S łu żby G eo graficzn e j” — o rg a n W o js k o w e g o In stytutu Geograficznego.
„P rzegląd G eo d e zy jn y ”, którego n ak ład w y n o sił w 1968 r. ok. 3800 egz., słu ży przede wszystkim p rzekazow i in fo rm acji o postępie technicznym w geodezji, z w ła szcza w dziedzinach: autom atyzacji p om iarów , elektrom agnetycznych m etod pom ia ro w y ch , n a w ig a c ji m orskiej, geodezji astronom icznej i satelitarnej, techniki k a r tograficznej, elektronicznych m aszyn rach un ko w y ch itp. O k reso w o b y ły tam d ru k o w a n e ja k o dodatki trzy biu letyny: Instytutu G eodezji i K a rto g ra fii, Po lskiego T o w a rzy stw a Fotogram etrycznego i kartograficzny, a także „ P rz egląd D oku m entacyjn y G eod ezji i K a rto g ra fii”.
O becn ie oprócz „P rzegląd u G eo d ezyjn ego ” uk azu ją się cztery w y d a w n ic t w a spec jalistyczne o charakterze n au k o w y m : k w a rta ln ik K om itetu G eodezji P A N „G eodezja i K a r to g ra fia ”, zeszyty naiukowe „G eo dezja” w y d a w a n e pod tym sam ym tytułem w Politechnice W a rsz a w sk ie j i A k a d e m ii G ó rn iczo-H utn iczej w K ra k o w ie oraz „Prace Instytutu G eo d ezji i K a r to g ra fii”.
Kazim ierz Sawicki
S E S J A Z O K A Z J I C Z T E R E C H S E T L E C IA P O W O Ł A N I A K O M IS J I M O R S K IE J W dniu 27 listo p ada 1968 r. M inisterstw o Ż eglu gi, 'Instytut B ałty cki i K o m isja M o rsk a T o w a rz y stw a R o zw o ju Z ie m Z achodnich zorgan izow ały w G d a ń sk u sesję z okazji 400-lecia p ow o łan ia przez Z yg m u n ta A u g u s ta pierw szego w P o lsce urzędu m orskiego, zw anego w dzisiejszej historiografii K o m isją M orską. O prócz g łó w n ego re fera tu prof. W . C zaplińskiego w ygłoszono n a sesji trzy kom unikaty, z których d w a dotyczyły historii techniki: d r P. Sm o larek m ó w ił o technice o k rętow nictw a w X V I w., a m g r M . B oczar — o konstrukcji okrętu „Sm ok”, bu d o w an eg o w E lb lą g u w 1572 r., który m ia ł być zaczątkiem re g u la rn e j flo ty w o je n n ej Rzeczypospolitej. Trzeci kom unikat, p ro f. K . K u b ik a, dotyczył początków szkolnictwa m orskiego w Polsce 1.
Z yg m u n t Brocki
H I S T O R I A T E C H N I K I W U R O C Z Y S T O Ś C I A C H V I D N I A O D L E W N I K A W obchodzonym trad ycyjnie w dniach 7— 8 grud n ia 1968 r. V I D n iu O d le w n ik a znalazła się rów nież tem atyka historyczna, do czego okazją b y ła czterechsetna rocz nica p ierw szego druk u w języku polskim, związanego z technologią odlew nictw a. N a sesji n au k o w ej, k tó ra odbyła się w K ra k o w ie p ierw szego dnia obchodów, doc. J. P iask o w sk i w y gło sił odczyt O pierw szym polskim druku dotyczącym odlewnictwa: „A lek sego Pedem ontana Tajem nice” . K ra k ó w 1568, zw iązany z rocznicą w y d a n ia tego dzieła.
P o przedstaw ieniu pierw szych polskich d ru k ó w zaw ierających w zm ian k i o m e
1 R eferen t pow tórzył tutaj za A . B ru ckn erem ( Encyklopedia staropolska. W a r szaw a 1939, t. 2, szpalta 171) wiadom ość, że w p ierw szej p oło w ie X W H w . P olacy zorganizow ali szkołę żeglarską na Jenisieju. Tym czasem ju ż w 1956 r. zn aw ca h is torii kontaktów P o la k ó w z S y b erią W ito ld A rm o n w y k azał, że chodzi w tym w y p ad k u o szkołę p rzygotow u jącą do stanu duchownego, a nie do rzem iosła żeglarsk ie go; por.: W . A r m o n , Jaką szkołę założył na Syberii I. Kulczycki, czyli — jak pow stają legendy w nauce. „M ateriały z Z a k re su H istorii Techniki, G o sp o d ark i i T e r m inologii M o rsk ie j”, n r 8/1956, ss. 183— 184.
438
Kronikatalach (by ły to dość często w X V I w. w y d a w a n e herbarze, począwszy od dzieła H . Falim ierza O ziołach i m ocy ich z 1534 r.) om ówiono polski przekład dzieła A le k sego Pedem on tana (G iro lam a R uscellego) D e secreti, w ydan ego po raz p ierw szy w W en ecji w 1555 lu b 1556 r. P rze k ła d u dokonał M arcin Siennik, dołączając go do sw ego dzieła Herbarz, to jest ziół tutecznych postronnych i zamorskich opisanie, w y danego w słynnej d ru k arn i M ik o ła ja S z arfen b erga w K ra k o w ie w 1568 r. Tajem nice Pedem on tana za w ie ra ją opis lek arstw na schorzenia różnych części ciała ludzkiego, od gło w y aż do stóp, a nadto porady d la rzem ieślników , m.in. d la o d lew n ik ów w y kon u jących d ro b n e odlew y artystyczne. T e ostatnie .przepisy zn ajd u ją się w dwóch rozdziałach: O czynieniu a przyprawianiu form do lania groszow wielkich (a lbo in nych obrazkow albo klenocikow ) bądź z kruszczyn jakich, z kryształu i ze szkła i O rzeczach należących ku laniu i tudzież nauka lania.
Szczegółowo analizując receptury m as form iersk ich i przepisy ich przyrządzania z piasku i „w ód k i m isternej” (aqua M agistri), doc. J. P iask o w sk i szczególną uw agę p ośw ięcił w y siłk o m daw n y ch o d le w n ik ó w dla uzyskania najw y ższej jakości odlew ów .
Równocześnie w D om u T ech nik a w K r a k o w ie przygotow ano d w ie w ystaw y, z czego jedn a C ztery w ieki polskiej książki odlew niczej poświęcona została tem a
tyce historycznej. N a 23 planszach przedstaw iono tu reproduk cje d aw nych dzieł, zaw ierający ch w iadom ości z zakresu o dlew n ictw a w ra z z odpowiednim i objaśnie niam i, m.in. pOlskie przekłady dzieła Pedem ontana i D iega U ffa n a , prace J. Osińskie go, J. Jakubowskiego, H. Ł abęck iego i A . M iecznikow skiego *, podręczniki A . A n - czyca, F. K uśm ierskiego, K. Paszkow skiego, K . Gierdziejewsfciego oraz w y b ra n e po zycje w y d a n e po 1945 r. P o lsk a odlewnicza b ib lio g ra fia książk ow a do 1918 r. liczy 8 pozycji, lata 1919— 1939 są reprezentow ane przez 12 książek, a lata 1945— 1965 przez 97 dzieł.
R ów nież i w drugiej w ystaw ie, poświęconej Jakości odlewów , znalazły się fr a g m enty n aw iązu ją ce do historii techniki. S tarania b o w iem o jakość o d le w ó w zilustro w an o fragm entem Historii naturalnej Pliniusza (receptury różnych b rą zó w ), opisem w a d w lu fach arm atnich z podręcznika U ffa n a i sposobami kontroli jakości tych lu f podane p rzez J. Jakubowskiego.
Uczestnicy V I D n ia O d le w n ik a otrzymali w y d a n ą przez Instytut O d lew n ictw a w K ra k o w ie 'książeczkę doc. J. Piasko w skiego Polska książka odlewnicza na prze strzeni w ieków 2
Ponadto Instytut O d le w n ic tw a przy w sp ó łp racy K a te d ry M etalozn a w stw a P o litechniki Śląskiej w G liw ic ach zorganizow ał w dniach 5— 12 X I I 1968 w y staw ę Pow iększenia struktur metali, które w y b ra ł zatrudniony w Instytucie plastyk J. B artkow icz. W y s t a w a została urządzona w lok alu G ru p y K ra k o w sk ie j w K rzyszto- fo ra c h i w y w o ła ła zainteresowanie w śró d m iejscow ych plastyków , czego w yrazem b y ła m.in. ż y w a d ysk usja członków G ru p y K ra k o w sk ie j z pracow nikam i Instytutu O dlew n ictw a.
Z okazji w y sta w y w y dan o k atalog z w p row ad zeniem doc. J. P iaskow skiego i m gra M . G u tow skiego. P ie rw sz y z au torów przedstaw ił w zarysie historycznym rozw ój m etod badań struktury m etalu, poczynając od doświadczeń P. P. A n o s o w a z 1831 r.; w sk az ał on równocześnie na różnice fo rm plastycznych w obrazach struktur m etalu uzyskiw an ych przy pomocy różnych technik badaw czych. W drugim o p racow aniu przedyskutow ano stosunek fo to grafii struktur m etalu do sztuki.
W szystkie te im prezy dowodzą dalszego w zrostu zainteresow ania historią tech niki w śród polskich odlew ników .
J. P.
1 Por. w nrze 3/1965 „ K w a rta ln ik a ” artykuł J. P iaskow skiego W setną rocznicę w ydania pierwszego polskiego podręcznika odlewnictwa.
