Stanisław Lorenc (1943–2020) – geolog, rektor, podróżnik

Stanis³aw Lorenc (1943–2020) – geolog, rektor, podró¿nik

Julita Biernacka

, Andrzej Muszyñski

Stanis³aw Lorenc (1943–2020) – geologist, rector, voyager. Prz. Geol., 68: 628–635. A b s t r a c t. Professor Stanis³aw Lorenc (1943–2020) was a distinguished Polish geologist and Rector (President) of Adam Mickiewicz University in Poznañ (2002–2008). He graduated from the University of Wroc³aw, where he obtained MSc and PhD degrees, and completed his Habilitation thesis. Stanis³aw Lorenc studied sedimentary rocks, primarily carbonates. He exa-mined Upper Permian (Zechstein) carbonate and sulphate rocks of western Poland, and Cam-brian metacarbonates of the Kaczawa Mountains. In 1988, Stanis³aw Lorenc moved to Poznañ, where, after the reactivation of geological studies at the University, he co-organized the Institu-te of Geology. He participaInstitu-ted in many scientific marine cruises in the southern Pacific and the South China Sea, and taught marine geology at the University of Poznañ. He was also engaged in the studies on geohazards and promoted research on tsunami sediments. Stanis³aw Lorenc was an advocate of Polish-German scientific cooperation.

Keywords: history of geology, carbonate rocks, marine geology, University of Wroc³aw, University in Poznañ, Poland

W dniu 19 stycznia 2020 r. spo³ecznoœæ geologów opu-œci³ prof. dr hab. Stanis³aw Lorenc (ryc. 1) – petrolog, w latach 2002–2008 rektor Uniwersytetu im. Adama Mic-kiewicza w Poznaniu (UAM). W niniejszym artykule wspo-minamy jego drogê zawodow¹, osi¹gniêcia i podró¿e.

Stanis³aw Lorenc urodzi³ siê w 1943 r. w Radlinie w po³udniowej Wielkopolsce jako najstarszy syn Jadwigi i Stanis³awa, mia³ czworo rodzeñstwa. Rodzice, o ziemiañ-skim pochodzeniu, prowadzili du¿e w³asne gospodarstwo rolne. Rodzinê ³¹czy³y silne wiêzy, które pielêgnowali przez d³ugie lata. Stanis³aw by³ wzorowym uczniem I Liceum Ogólnokszta³c¹cego im. Tadeusza Koœciuszki w Jarocinie, a w 1961 r. rozpocz¹³ studia geologiczne na Wydziale Nauk Przyrodniczych Uniwersytetu Wroc³awskiego (UWr.). Ra-zem z nim naukê podjê³o 13 studentów. W latach 60. geolo-gia by³a kierunkiem strategicznym dla gospodarki roz-wijaj¹cego siê kraju i potrzeba bycia przydatnym, obok ciekawoœci, pchnê³a kandydatów do wybrania tego kierun-ku. Polska geologia na UWr. mia³a raptem kilkunastoletni¹ historiê, ale si³ê do rozwoju czerpa³a z pasji organizatorów i o¿ywczego mieszania siê ró¿nych szkó³ geologicznych (Grodzicki, 2003; Sachanbiñski, 2007). Z jednej strony korzystano z bogatej niemieckiej spuœcizny naukowej – nieodleg³y rejon Sudetów by³ przed wojn¹ dobrze rozpo-znany kartograficznie, litologicznie i stratygraficznie, z drugiej – do Wroc³awia trafili wybitni przedstawiciele szko³y lwowskiej, jak prof. Henryk Teisseyre, znawca tek-toniki Alp i Karpat. U pocz¹tków powojennej geologii wroc³awskiej sta³ prof. Józef Zwierzycki, geolog, eksplo-rator, podró¿nik, maj¹cy ponad 20-letnie doœwiadczenie pracy w holenderskiej S³u¿bie Geologicznej dla Indii Zachodnich (dzisiaj Indonezja). Studia w takim oœrodku zaostrza³y apetyt na podró¿e i poznawanie geologii na œwiecie. Stanis³aw Lorenc uczêszcza³ na zajêcia Henryka Teisseyre’a, Józefa Oberca, Wojciecha Grocholskiego, Kazimierza Maœlankiewicza. Ju¿ po pierwszym roku studi-ów zadziwi³ rodzinê, kiedy zaopatrzony w m³otek rozbija³ kamienie (czyli eratyki) na rodzinnych polach, o ka¿dym

maj¹c sporo do powiedzenia i entuzjastycznie dziel¹c siê zdobyt¹ wiedz¹. Promotorem pracy magisterskiej i doktor-skiej S. Lorenca by³ wywodz¹cy siê z Krakowa prof. K. Maœlankiewicz (ryc. 2), znawca kamieni szlachetnych, dyrektor Instytutu Geologicznego i prorektor Uniwersytetu Wroc³awskiego. Praca magisterska by³a poœwiêcona grani-tognejsem W¹dro¿a Wielkiego na bloku przedsudeckim (Lorenc, 1967). W latach 60. i d³ugo póŸniej genezê takich ska³ ³¹czono w Polsce z procesem granityzacji, metasoma-tycznego przeobra¿enia ³upków ³yszczykowych pod wp³ywem kr¹¿¹cych p³ynów. Praca magisterska odzwier-ciedla³a ówczesne pogl¹dy, ale autor szybko zostawi³ ska³y krystaliczne i podj¹³ badania ska³ osadowych. Pozosta³ im

1

Instytut Geologii, Uniwersytet im. A. Mickiewicza w Poznaniu, ul. B. Krygowskiego 12, 60-680 Poznañ; julbier@amu.edu.pl; anmu@amu.edu.pl

J. Biernacka A. Muszyñski

Ryc. 1. Stanis³aw Lorenc w latach 80. ub.w. Fotografia z archiwum rodzinnego

Fig. 1. Stanis³aw Lorenc in the 1980s. Photo courtesy of family

wierny do koñca swojej drogi zawodowej; je¿eli bada³ ska³y metaosadowe (np. marmury), to g³ówny problem zawsze definiowa³ jako odtworzenie cech osadowego protolitu.

Lata 60. i 70. to równie¿ okres gwa³townego poznawa-nia budowy geologicznej Polski, przedsiêbiorstwa geolo-giczne odwierca³y setki otworów. Jednym z najbardziej gor¹cych rejonów na mapie prac geologicznych by³a mo-noklina przedsudecka, obszar wystêpowania z³ó¿ miedzi i wêglowodorów. Stanis³aw Lorenc w tym czasie przygoto-wywa³ pracê doktorsk¹ zatytu³owan¹ Mineralogia i

petro-grafia oraz zró¿nicowanie facjalne serii wêglanowo-siar-czanowej dolnego cechsztynu wschodniej i œrodkowej czêœci monokliny przedsudeckiej. Pracowa³ na rdzeniach

wiertni-czych Przedsiêbiorstwa Poszukiwañ Naftowych w Pile i Zak³adów Górniczych Lubin, stosowa³ wiele metod badañ, takich jak mikroskopia, klasyczne analizy chemicz-ne, dyfraktometria rentgenowska, spektroskopia w podczer-wieni i analizy termiczne. Badania prowadzi³ sprawnie, praca by³a gotowa po 5 latach i w roku 1973 uzyska³ sto-pieñ naukowy doktora. Praca doktorska zosta³a niemal w ca³oœci opublikowana w czasopiœmie Geologia Sudetica (Lorenc, 1975).

Jako pierwszy w Polsce zastosowa³ nowe klasyfikacje ska³ wêglanowych i siarczanowych (wg Folka, Friedmana, Ognibena), co pozwoli³o na udokumentowanie zró¿nico-wania facjalnego wapieni i anhydrytów Werra na monokli-nie przedsudeckiej (Lorenc, 1975). Zauwa¿y³ obecnoœæ mi¹¿-szych wapieni mszywio³owo-algowych, które wyró¿ni³ jako lokalny poziom wapieni rafopodobnych; te pagórki rafowe ci¹gnê³y siê, wg Lorenca, ponad wyniesieniami pod³o¿a waryscyjskiego o kierunku WNW–ESE, wzd³u¿ linii ¯arków–Rawicz–Ostrzeszów. Dopiero sedymentacja an-hydrytów i soli kamiennej cyklotemu Werra doprowadzi³a do wyrównania morfologii dna morza cechsztyñskiego. Wszystko to stanowi³o nowe elementy w odkrywanej do dzisiaj historii morza cechsztyñskiego i jego osadów.

Ponadto Stanis³aw Lorenc (1975) potwierdzi³ znaczny sto-pieñ dolomityzacji wapienia cechsztyñskiego i przypisa³ mu wczesnodiagenetyczne pochodzenie. Udokumentowa³ te¿ poziom brekcji anhydrytowej, zinterpretowanej jako efekt rozpuszczania soli. Procesy krystalizacji i rekrystali-zacji siarczanów œledzi³ nie tylko na podstawie mikrostruk-tur, ale równie¿ zawartoœci Sr w ska³ach.

PIERWSZE WYJAZDY ZAGRANICZNE

Nie ulega w¹tpliwoœci, ¿e wyjazdy zagraniczne i miê-dzynarodowe kontakty naukowe s¹ inspiruj¹ce, poszerzaj¹ horyzonty i pog³êbiaj¹ wiedzê. Rok przed doktoratem Sta-nis³aw Lorenc odby³ kilkumiesiêczny sta¿ w Akademii Górniczej we Freibergu, gdzie przebywa³ pod opiek¹ dr. Manfreda Kurze’a, specjalizuj¹cego siê w petrografii ska³ osadowych. W roku akademickim 1975/1976 jako stypen-dysta DAAD przebywa³ w Technische Universität w Brun-szwiku u prof. Wolfganga Krebsa, znanego na œwiecie specjalisty od dewoñskich kompleksów rafowych i meta-licznej mineralizacji w ska³ach wêglanowych. Wykorzy-sta³ ten czas na nawi¹zanie serdecznych relacji z wieloma geologami niemieckimi, zosta³ cz³onkiem niemieckiego Stowarzyszenia Geologicznego (Geologische Vereinigung). Podczas pobytu na stypendium w Niemczech przygotowa³ skrypt do wyk³adów z petrografii ska³ osadowych, wydany dwa lata póŸniej przez Wydawnictwo Uniwersytetu Wroc-³awskiego (Lorenc, 1978). Ponad dwadzieœcia lat korzysta-li z niego studenci geologii we Wroc³awiu. W 1980 r. S. Lorenc odby³ nastêpny kilkumiesiêczny sta¿ w Ludwig--Maximilians Universität w Monachium u prof. Klausa Schmidta. Przyjacielskie relacje ³¹czy³y Lorenca z dr. Win-friedem Zimmerle, prof. Dietrichem Helingiem i dr. Roma-nem Kochem z Uniwersytetu w Heidelbergu, prof. Jörgiem Negendankiem z Uniwersytetu w Trierze (a póŸniej w Pocz-damie), prof. Paulem Wursterem z Uniwersytetu w Bonn, oraz dr. Helmutem Heinischem z Uniwersytetu w Mona-chium. W latach 80. i póŸniej wielokrotnie odwiedzali oni oœrodek wroc³awski i Instytut Geologii w Poznaniu, zapra-szani przez dyrektora Stanis³awa Lorenca. Poznawali geo-logiê Sudetów i Polski, przez wiele lat za ¿elazn¹ kurtyn¹, przy okazji wyg³aszaj¹c wyk³ady i dziel¹c siê swoj¹ wiedz¹. Lorenc by³ gor¹cym orêdownikiem wspó³pracy polsko--niemieckiej, ale te¿ podró¿owa³ s³u¿bowo do innych kra-jów – Szwecji, Czech, Austrii, Francji.

GRUPA KACZAWSKA

Poszukuj¹c tematu do habilitacji, Stanis³aw Lorenc przy³¹czy³ siê do swoich kolegów z roku, uzyskuj¹cych coraz ciekawsze wyniki z Gór Kaczawskich, jednej z naj-wiêkszych jednostek geologicznych Sudetów Zachodnich. Zdzis³awie Urbanek, Zdzis³awowi Baranowskiemu i Ada-mowi Haydukiewiczowi uda³o siê obaliæ twierdzenie o kaledoñskim pochodzeniu tej czêœci Sudetów (Urbanek, 1974, 1978; Baranowski, 1975; Urbanek i in., 1975; Hay-dukiewicz, 1977). Jednak zró¿nicowanie litologiczne i re-lacje tektoniczne w kompleksie kaczawskim s¹ tak skompli-kowane, ¿e wymaga³y dalszej pracy zespo³owej. Tak zawi¹za³a siê tzw. grupa kaczawska (ryc. 3), do której w póŸniejszym czasie przy³¹czyli siê Ryszard Kryza i Andrzej Muszyñski. Ka¿dy odpowiada³ za inny problem, wyniki dyskutowali wspólnie. W terenie pracowali dwójk-ami, Stanis³aw Lorenc ze Zdzis³awem Baranowskim. Zaj-mowa³ siê kambryjskimi ska³ami metawêglanowymi, Ryc. 2. 70 urodziny prof. Kazimierza Maœlankiewicza

œwiêto-wane w 1972 r. w Zak³adzie Mineralogii i Petrografii UWr. Od lewej: Stanis³aw Lorenc – jeszcze magister, Kazimierz Maœlan-kiewicz, Jerzy Stachowiak – fotograf instytutowy. Fotografia z archiwum rodzinnego

Fig. 2. The 70thbirthday of Prof. Kazimierz Maœlankiewicz ce-lebrated in 1972 at the Department of Mineralogy and Petro-graphy, University of Wroc³aw. From the left: Stanis³aw Lorenc – still as MSc, Kazimierz Maœlankiewicz, Jerzy Stachowiak – institute’s photographer. Photo courtesy of family

znanymi jako wapienie wojcieszowskie. Wspólnie z Bara-nowskim dowiedli, ¿e wapienie s¹ równowiekowe z ota-czaj¹cymi metabazaltami (zieleñcami) i ¿e dzia³alnoœæ podmorskiego wulkanizmu w kambrze stworzy³a warunki do rozwoju sedymentacji wêglanowej (Baranowski, Lo-renc, 1981). W 1982 r. Stanis³aw Lorenc uzyska³ stopieñ doktora habilitowanego na podstawie pracy Petrogeneza

wapieni wojcieszowskich (ze wzglêdu na wolny proces

wy-dawniczy ukaza³a siê drukiem w nastêpnym roku) (Lorenc, 1983). Przedstawi³ w niej zmiennoœæ facjaln¹ wapieni w kambrze, uwarunkowan¹ g³ównie zró¿nicowan¹ morfo-logi¹ dna morskiego, wywo³an¹ obecnoœci¹ wulkanów. Wyró¿ni³ laminowane osady p³ytkich lagun, budowle glo-nowe, osady oolitowe, a tak¿e bardziej g³êbokowodne osa-dy sp³ywów grawitacyjnych, przechodz¹ce oboczne w tufy wulkaniczne. Przyj¹³ wiek kambryjski, mimo ¿e twardych dowodów brakowa³o; konsekwentnie, na modelu bêd¹cym podsumowaniem badañ facjalnych zaznaczy³ niewielkie biohermy/biostromy. 25 lat póŸniej zespó³ z UWr. (D. Bia-³ek, P. Raczyñski, P. Sztajner, D. Zawadzki) odnalaz³ bra-kuj¹ce ogniwo – liczne archeocjaty tworz¹ce niewielk¹ strukturê rafow¹ (Bia³ek i in., 2007; Raczyñski, Bia³ek, 2013). Wapienie wojcieszowskie s¹ zmetamorfizowane w ni¿szym zakresie temperatur facji zieleñcowej, a efekty metamorfizmu zosta³y dok³adnie opisane w dysertacji S. Lorenca (1983).

Wyniki prac zespo³u kaczawskiego okaza³y siê kluczo-we dla zrozumienia polskiej czêœci orogenu waryscyjskie-go. Pierwszy zarys zupe³nie nowego podejœcia, pokazuj¹cy ewolucjê od inicjalnego ryftu w skorupie kontynentalnej i p³ytkiego morza w kambrze, przez oceaniczne formacje w sylurze i dewonie, po utworzenie pryzmy akrecyjnej i procesy subdukcji w karbonie, zosta³ zaprezentowany we wrzeœniu 1987 r. podczas Zjazdu PTG w Wa³brzychu (Ba-ranowski i in., 1987; Haydukiewicz, 1987) i mia³ szerokie

reperkusje w œrodowisku polskich geologów. Spo³ecznoœci miêdzynarodowej nowe wyniki zosta³y przybli¿one przez publikacjê w Neues

Jahrbuch für Geologie und Paläontologie

(Ba-ranowski i in., 1990). Niespodziewana œmieræ A. Haydukiewicza (twórcy koncepcji pryzmy akrecyjnej) w 1989 r., a póŸniej Z. Baranow-skiego w 1990 r. by³y bolesn¹ strat¹ dla grupy kaczawskiej, obaj byli jej filarami.

Oprócz zaanga¿owania w grupie kaczaw-skiej Lorenc wspó³pracowa³ równie¿ z innymi geologami nad wieloma ró¿nymi zagadnienia-mi. We wspó³pracy z J. K³apciñskim, M. Sachan-biñskim i C. Juroszkiem opisywa³ piaskowce i mu³owce karbonu monokliny przedsudeckiej (Górecka i in., 1978; K³apciñski, Lorenc, 1984). Razem z J. Mroczkowskim opublikowa³ artyku³ o kontrowersyjnych permskich wapieniach z oko-lic Kochanowa w niecce œródsudeckiej (Lorenc, Mroczkowski, 1978). Wraz z L. Kasz¹, C. Au-gustem, J. Janeczkiem, W. Zimmerle (i innymi) bada³ tonsteiny, przeobra¿one w kaolinit tufy wulkaniczne wystêpuj¹ce wœród mioceñskich osadów KWB Be³chatów (August i in., 1986; Lorenc, Zimmerle, 1993). Razem z A. Muszyñ-skim i grup¹ z Poznania Lorenc zajmowa³ siê dolnokarboñskimi ska³ami z Pomorza Zachod-niego (Muszyñski i in., 1996). Zbiera³ te¿ dane o czarnych ³upkach w Sudetach, jako potencjal-nych noœnikach metali ciê¿kich i pierwiastków promieniotwórczych (Lorenc, 1993). Zainicjowa³ i prowa-dzi³ cykl seminariów poœwiêconych diagenezie ró¿nych ska³ osadowych, kilkukrotnie gromadz¹c w Poznaniu specjalistów z ca³ej Polski. W roku 1994 uzyska³ tytu³ pro-fesora, a cztery lata póŸniej zosta³ powo³any na stanowisko profesora zwyczajnego.

REKTOR UAM

Niezwykle istotnym elementem drogi zawodowej Sta-nis³awa Lorenca by³a jego aktywnoœæ organizacyjna. Mia³ du¿e talenty logistyczne i umiejêtnoœci menad¿erskie, które przez ca³e ¿ycie rozwija³. Ju¿ jako student by³ aktyw-nym cz³onkiem Zrzeszenia Studentów Polskich, jako asy-stent dzia³a³ w Radzie Instytutu Nauk Geologicznych. W latach 1984–1988 by³ dyrektorem Instytutu Nauk Geo-logicznych UWr. Podczas drugiej kadencji dyrektorskiej da³ siê namówiæ prof. Jerzemu Fedorowskiemu z Poznania do przejœcia na Uniwersytet im. Adama Mickiewicza (UAM). W Poznaniu otworzy³a siê mo¿liwoœæ reaktywacji geologii jako osobnego kierunku studiów, ale wszystko trzeba by³o budowaæ niemal od zera. Stanis³aw Lorenc zostawi³ funkcjê dyrektora w ING we Wroc³awiu i z pe³nym zaanga¿owaniem zacz¹³ od podstaw wspó³organizowaæ Instytut Geologii w Poznaniu. Utworzy³ Zak³ad Mineralo-gii i PetroloMineralo-gii, œci¹gn¹³ z Wroc³awia kilka osób (Zdzis³awa Baranowskiego, Andrzeja Muszyñskiego, Juranda Wojewo-dê, Julitê Biernack¹, Stanis³awa Burligê, Jacka Michniewi-cza, Stanis³awa Koszelê). W roku 1991 Jerzy Fedorowski zostaje rektorem UAM, a Stanis³aw Lorenc dyrektorem Instytutu Geologii, któr¹ to funkcjê pe³ni³ przez dwie kadencje do 1996 r. W latach 1996–2002 by³ prorektorem, a w okresie 2002–2008, przez dwie kadencje, rektorem Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu (ryc. 4). Ryc. 3. Podczas s³onecznej wiosny 1986 r. grupa kaczawska opisywa³a rdzenie

ska³ metaosadowych/metawulkanicznych jednostki Che³mca w kopalni barytu w Stanis³awowie. Wyjazd by³ wielokrotnie wspominany, bo w tym samym czasie wybuch³ reaktor w Czarnobylu na Ukrainie. Na zdjêciu S. Lorenc, Z. Urbanek, student, Z. Baranowski i A. Haydukiewicz. Fot. A. Muszyñski

Fig. 3. During the sunny spring of 1986, the Kaczawa group was describing cores of metasedimentary/metavolcanic rocks from the Che³miec unit at the baryte mine in Stanis³awów. The trip was remembered because the Ukraine’s Chernobyl reactor exploded at that time. In the photo: S. Lorenc, Z. Urbanek, a student, Z. Baranowski, and A. Haydukiewicz. Photo by A. Muszyñski

W latach 2005–2008 przewodniczy³ Konferencji Rekto-rów Uniwersytetów Polskich.

Na lata jego dzia³alnoœci rektorskiej przypad³o apogeum liczby studentów – ponad 55 tys. m³odzie¿y kszta³ci³o siê na uniwersytecie w Poznaniu. Do swoich priorytetowych zadañ zaliczy³ zatem wspieranie potrzeb rozwojowych uczelni. Za swoje najwiêksze osi¹gniêcie uwa¿a³ zapew-nienie œrodków finansowych na rozbudowê nowego kam-pusu uniwersyteckiego na Morasku i na budowê niektó-rych obiektów poza Poznaniem. By³o to mo¿liwe dziêki finansowaniu przez bud¿et pañstwa (ustawie o programie inwestycyjnym Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w

Poz-naniu 2004–2011) oraz ze œrodków Unii Europejskiej

i w³asnych uniwersytetu. Do sta³ych zadañ rektora nale¿a³o przyjmowanie wizyt wybitnych przedstawicieli œwiata polityki, nauki, kultury i gospodarki. W gabinecie rektora Lorenca goœcili przedstawiciele parlamentu i rz¹du, amba-sadorowie wielu pañstw, prezydenci miast, œwiatowej s³awy naukowcy i artyœci. Rektor UAM patronowa³ licznym kon-gresom naukowym i koncertom odbywaj¹cym siê w Auli Uniwersyteckiej (Sprawozdania Rektora 2003–2008). Ca³¹ tê dzia³alnoœæ Stanis³aw Lorenc realizowa³ spokojnie i har-monijnie, wspó³pracuj¹c ze spo³ecznoœci¹ akademick¹. Ponadto jako pasjonat sportu, lubi¹cy graæ w siatkówkê i pi³kê no¿n¹, wspiera³ Akademicki Zwi¹zek Sportowy.

Kierowanie instytucj¹ tak potê¿n¹ jak uniwersytet, co wiêcej, zbudowan¹ na indywidualnoœciach z ró¿nych dzie-dzin, wymaga ponadprzeciêtnych umiejêtnoœci. Profesor Lorenc zjednywa³ sobie ludzi brakiem zapêdów autorytar-nych (mówiono o nim, ¿e miêkko d¹¿y do celu), umiejêtno-œci¹ s³uchania, doskona³¹ pamiêci¹, dyskrecj¹, pracowi-toœci¹ i dystansem do siebie. ¯artowa³, ¿e jest najlepszym geologiem wœród historyków. Niew¹tpliwie by³ dyplomat¹ umiejêtnie realizuj¹cym cele. Nigdy nie budowa³ swojej pozycji na konfliktach. Piêkne œwiadectwo wystawi³a mu prof. S³awomira Wronkowska-Jaœkiewicz, prawniczka:

Profesor Lorenc rozumia³ to, co w warstwie werbalnej brzmi tak zupe³nie banalnie, ¿e uniwersytet to jest wspól-nota (w filmie re¿yserii J. Malinowskiej pt. Wybitne posta-cie Uniwersytetu #34).

REJSY OCEANICZNE

Po przejœciu do Poznania profesor Stanis³aw Lorenc szuka³ nowych wyzwañ naukowych. Niespodziewan¹ szans¹ okaza³o siê zaproszenie na miêdzynarodowy rejs oceaniczny, które organizatorzy z Uniwersytetu Christiana Albrechta w Kilonii przes³ali na rêce rektora UAM prof. Jerzego Fedorowskiego. Lorenc do³¹czy³ do zespo³u Petera Stoffersa i w 1992 r. odby³ pierwsz¹ ze swoich oceanicz-nych podró¿y, na Wyspê Wielkanocn¹ po³o¿on¹ na po-³udniowym Pacyfiku. G³ównym celem rejsu statkiem badawczym RV Sonne (rejs SO80a) by³ wulkanizm wzd³u¿ linii gor¹ca (hotline) Pitcairn-Wyspa Wielkanocna, ale przy okazji zbierano informacje o osadach oceanicznych (Stoffers i in., 1992). I tak prof. Lorenc móg³ œledziæ zmia-ny w sk³adzie, uziarnieniu i strukturze osadów wzd³u¿ tran-sektu o d³ugoœci 5000 km, pocz¹wszy od sk³onu kontynen-talnego Ameryki Po³udniowej, poprzez dno oceaniczne odleg³e od kontynentów, po okolice Grzbietu Wschodnio-pacyficznego. Terygeniczne silikoklastyczne mu³y kilka-set kilometrów od brzegu kontynentu przechodzi³y w mu³y otwornicowe, a te z kolei by³y zastêpowane przez osady wulkanogeniczne w okolicach grzbietu œródoceanicznego (Lorenc, 1996). Doœwiadczenie ogromu wspó³czesnego Pacyfiku, œwiadomoœæ pionierskoœci badañ oraz entuzjazm miêdzynarodowej grupy badaczy by³y tak mocne, ¿e od tego czasu Stanis³awa Lorenca w pracy naukowej intereso-wa³y g³ównie wspó³czesne osady morskie. Rejsy w dalekie strony by³y spe³nieniem jego m³odzieñczych marzeñ. Oka-za³ siê odporny na nieustanne ko³ysanie, a pracowaæ móg³ nawet podczas bardzo silnych wiatrów (7 w skali Beaufor-ta). Zaanga¿owanie, pracowitoœæ i ¿yczliwoœæ Stanis³awa Lorenca podczas pierwszego rejsu zaowocowa³y zaprosze-niem na kolejny, tym razem na zachodni Ocean Indyjski. W czerwcu 1993 r. zespó³ pod przewodnictwem P. Stoffer-sa bada³ wulkanizm wyspy oceanicznej Réunion i, przy okazji, osady oceaniczne wokó³ wyspy. Podczas tego rejsu (SO87) Stanis³aw Lorenc przy opisie osadów wspó³praco-wa³ z prof. Karlem Statteggerem z uniwersytetu w Kilonii, a wspó³praca ta by³a tak zgodna, ¿e odt¹d wszystkie nastêp-ne rejsy oceanicznastêp-ne i morskie odbywali razem, pozostaj¹c do koñca w dobrych, przyjacielskich relacjach (ryc. 5). Pobrane próbki brekcji wulkanicznej oraz mu³ów hemipe-lagicznych i pehemipe-lagicznych stanowi³y nastêpnie przedmiot wnikliwych badañ mineralogicznych prowadzonych przez Agatê Duczmal-Czernikiewicz w ramach jej doktoratu (Duczmal-Czernikiewicz i in., 2003). Najd³u¿szym rejsem, w którym uczestniczy³ S. Lorenc, by³a 53-dniowa wypra-wa przez znaczn¹ czêœæ po³udniowego Pacyfiku, od wysp Fid¿i do Valparaiso w Chile (rejs SO100 pod przewodnic-twem C. Deveya). Wyprawê tê wspomina³ najczêœciej, gdy¿ 18-osobowej grupie badawczej uda³o siê skartowaæ i opró-bowaæ ok. 40 wulkanów, tworz¹cych ³añcuch podwodnych wzniesieñ Foundation, znany do tej pory jedynie z niskiej rozdzielczoœci danych opartych na altymetrii satelitarnej. Poszczególnym podwodnym wzniesieniom (seamounts) nadano nazwy upamiêtniaj¹ce s³ynnych przyrodników ró¿nych narodowoœci, reprezentowanych przez uczestników wyprawy. Dwie najwiêksze podwodne góry (seamounts), przekraczaj¹ce 4000 m powy¿ej dna morskiego, nosz¹ nazwy Kopernika (wczeœniej szczyt nr 25) i Curie (szczyt nr 10). W artykule opublikowanym po wyprawie (Devey i in., 1997) udokumentowano morfologiczne i chemiczne zró¿nicowanie wulkanów wzd³u¿ osi zachód–wschód: od wielkich budowli o p³askich szczytach i charakterystyce Ryc. 4. Przez dwie kadencje (2002–2008) Stanis³aw Lorenc by³

rektorem Uniwersytetu im. A. Mickiewicza w Poznaniu. Na zdjêciu otwarcie roku akademickiego 2004/2005 w Auli UAM. Obok siedz¹ B. Marciniak (po prawej) i K. Przyszczypkowski, pro-rektorzy. Fotografia z archiwum rodzinnego

Fig. 4. Stanis³aw Lorenc was the rector of Adam Mickiewicz University in Poznañ (AMU) for two terms (2002–2008). The ceremony of the opening of the 2004/2005 academic year at the AMU Auditorium. Sitting beside are vice-rectors: B. Marciniak (on the right) and K. Przyszczypkowski. Photo courtesy of family

zbli¿onej do bazaltów typu MORB, poprzez wewn¹trzp³yto-we, izolowane sto¿ki wulkaniczne o sk³adzie odpowia-daj¹cym bazaltom OIB, po wyd³u¿one grzbiety o poœredniej charakterystyce. Po raz pierwszy w tej czêœci Pacyfiku roz-poznano równie¿ kominy hydrotermalne.

DYDAKTYKA I STUDENCI

Pocz¹tkowo, we Wroc³awiu, profesor Lorenc wyk³ada³ petrografiê ska³ osadowych. W Poznaniu uczy³ petrografii, geologii z³ó¿, petrologii technicznej i geologii morza. Cho-cia¿ czêsto powtarza³ opiniê prof. Alfreda Majerowicza, ¿e nauczyciel akademicki powinien przejœæ przez nauczanie ka¿dego przedmiotu, to jego ulubionym pozosta³a petro-grafia. W trakcie wyk³adów nie tylko naucza³ o ska³ach i ich klasyfikacjach, ale z biegiem czasu w³¹cza³ opowieœci o uniwersytecie i jego historii. S¹ równie wa¿ne, mawia³. Legendarne by³y egzaminy u profesora. Niemal zawsze ust-ne, nawet je¿eli do egzaminu podchodzi³o 120 studentów, a profesor by³ zmuszony pytaæ od rana do wieczora przez kilka dni z rzêdu. Imiê i nazwisko ka¿dego studenta, pyta-nia i odpowiedzi skrupulatnie notowa³ w kolejnych notat-nikach; po latach potrafi³ odtworzyæ z detalami czyjeœ przygotowanie do egzaminu. Nie lubi³ stawiaæ ocen niedo-statecznych, cierpliwie odsy³a³ nieprzygotowanych i s³a-bych studentów, by lepiej przyswoili materia³. Ci s³absi mówili, ¿e wystarczy zacz¹æ odpowiadaæ na temat, a profe-sor dokoñczy odpowiedŸ.

Swoim uczniom profesor Lorenc zostawia³ du¿o wol-noœci, pozwala³ im dowolnie kszta³towaæ prace i iœæ za swoimi zainteresowaniami. By³ promotorem siedmiu prac doktorskich (Juranda Wojewody, Stanis³awa Koszeli, Ma³gorzaty Zió³kowskiej, Bernarda Cedro, Julity Biernac-kiej, Roberta Jagodziñskiego, Witolda Szczuciñskiego), dwóch kolejnych (Beaty Sternal, Weroniki Wachowiak) by³ wspó³promotorem.

PÓNA DZIA£ALNOŒÆ

Obowi¹zki prorektora, a póŸniej rektora Uniwersytetu im. A. Mickiewicza w Poznaniu odci¹gnê³y prof. Lorenca od udzia³u w dalszych systematycznych badaniach. Wzi¹³ jednak udzia³ w kilku rejsach organizowanych przez K. Statteggera na Morze Po³udniowochiñskie. Szelf sundajski i szelf wietnamski na Morzu Po³udniowochiñskim to naj-wiêkszy obszar szelfowy na œwiecie (1,8 mln km2), który ca³kiem niedawno, w póŸnym plejstocenie, by³ jeszcze l¹dem z wielkimi rzekami uchodz¹cymi do plejstoceñskie-go morza (Hanebuth, Stattegger, 2003). Szybkie podniesie-nie poziomu morza o ponad 100 metrów spowodowa³o zalanie ogromnych obszarów (Hanebuth i in., 2000). Kolejne wyprawy na pok³adzie RV Sonne (SO115, SO140, SO220) mia³y na celu szczegó³owe odtworzenie transgresji morskiej. Kontekstem wypraw by³o wspó³czesne ocieple-nie klimatu i mo¿liwe podnoszeocieple-nie poziomu morza. W rej-sie SO140 w 1999 r. udzia³ wziêli Robert Jagodziñski i Witold Szczuciñski, doktoranci prof. Lorenca. Pierwszy z nich zbiera³ materia³y do pracy doktorskiej poœwieconej petrografii i geochemii osadów powierzchniowych szelfu sundajskiego i wietnamskiego. W ten sposób prof. Lorenc budowa³ grupê zajmuj¹c¹ siê geologi¹ morza na uniwersy-tecie w Poznaniu. Rejs SO220 z 2012 r. na Morze Po-³udniowochiñskie by³ ostatnim, w którym uczestniczy³ Stanis³aw Lorenc (ryc. 6).

Oprócz pracy na statku badawczym na oceanach i szel-fach, profesor Lorenc pozna³ równie¿ specyfikê badania osadów fiordów Spitsbergenu. W latach 2001 i 2003 wzi¹³ udzia³ w dwóch ekspedycjach Wydzia³u Nauk Geograficz-nych i GeologiczGeograficz-nych UAM na Spitsbergen (ryc. 7). Ba-dania te by³y prowadzone we wspó³pracy z Instytutem Oceanologii PAN z wykorzystaniem statku RV Oceania i mniejszych ³odzi, a dotyczy³y wspó³czesnych procesów sedymentacyjnych w fiordach.

Po tragicznej w skutkach fali tsunami na Oceanie In-dyjskim 26 grudnia 2004 r. rektor Stanis³aw Lorenc wys³a³ na miejsce katastrofy dr. Witolda Szczuciñskiego oraz dr. Grzegorza Rachlewicza i zaproponowa³ pomoc eksperck¹ Ryc. 5. Razem z Karlem Statteggerem i jego ¿on¹ Heidi na

³aweczce Heliodora Œwiêcickiego, pierwszego rektora Uniwersytetu Poznañskiego (1919–1923), przed gmachem Collegium Minus w Poznaniu, czerwiec, 2010 r. Stanis³aw Lorenc wielokrotnie uczestniczy³ w rejsach morskich, których kierownikiem by³ prof. K. Stattegger z uniwersytetu w Kilonii. Fot. W. Szczuciñski

Fig. 5. Stanis³aw Lorenc, Karl Stattegger and his wife Heidi on the bench of Heliodor Œwiêcicki, the first rector of the University of Poznañ (1919–1923), in front of the Collegium Minus building in Poznañ. June, 2010. Stanis³aw Lorenc repeatedly participated in cruises led by Prof K. Stattegger from the University of Kiel. Photo by W. Szczuciñski

Ryc. 6. Stanis³aw Lorenc i Alyssa Peleo-Alampay z Filipin opróbo-wuj¹ osady z próbnika skrzyniowego podczas rejsu SONNE 220 na Morzu Po³udniowochiñskim w kwietniu 2012 roku. To by³ ostatni rejs morski, w którym uczestniczy³ S. Lorenc. Fot. W. Szczuciñski Fig. 6. Stanis³aw Lorenc and Alyssa Peleo-Alampay from the Philip-pines while sediment sampling from a box corer during the SONNE 220 cruise in the South China Sea in April 2012. It was the last cruise in which S. Lorenc participated. Photo by W. Szczuciñski

krajom dotkniêtym kataklizmem. By³ to pocz¹tek wielolet-niej wspó³pracy miêdzy UAM a s³u¿b¹ geologiczn¹ Taj-landii w zakresie oceny skutków œrodowiskowych i geo-logicznych fal tsunami. Seria publikacji, która powsta³a jako efekt interdyscyplinarnych badañ z zakresu geologii, chemii œrodowiska i ekologii, mia³a rekordow¹ cytowal-noœæ w dorobku S. Lorenca (Szczuciñski i in., 2005, 2007; Boszke i in., 2006). Sam profesor Lorenc wzi¹³ udzia³ w jednej z kolejnych ekspedycji do Tajlandii i aktywnie w³¹czy³ siê w prace terenowe i dyskusje (Jagodziñski i in. 2009; Szczuciñski i in., 2012; Yawsangratt i in., 2012). Coraz bardziej docenia³ prace z zakresu geozagro¿eñ. Po powodzi w maju i czerwcu 2010 r. w dolinie Warty w

rejo-nie Poznania by³ kierownikiem grantu poœwiê-conego skutkom powodzi (Skolasiñska i in., 2015).

Po zakoñczeniu dzia³alnoœci rektorskiej Sta-nis³aw Lorenc wiele wysi³ku w³o¿y³ w utrzyma-nie Zamiejscowego Oœrodka Dydaktycznego UAM w Pile (obecnie Nadnotecki Instytut UAM). Przestrzenne collegium o nowoczesnej infrastrukturze dydaktycznej zosta³o zaplanowa-ne w czasach, kiedy na uczelniach studiowa³a m³odzie¿ wy¿u demograficznego. Po latach, po-mimo atrakcyjnego programu studiów, poten-cja³ jednostki pozosta³ niewykorzystany.

Dope³nieniem d³ugiej i owocnej drogi za-wodowej Stanis³awa Lorenca by³o cz³onkow-stwo w Centralnej Komisji ds. Stopni i Ty-tu³ów, Komitecie Nauk Mineralogicznych PAN, Komitecie Nauk Geologicznych PAN. Zosta³ odznaczony Medalem Edukacji Narodowej i Krzy¿em Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski.

Gdyby istnia³ geologiczny kwestionariusz Prousta, profesor Lorenc (ryc. 8) zapewne od-powiedzia³by tak: Ulubiona ska³a? Marmur! Ulubione miejsce geologiczne? Kamienio³om (meta)wapieni Gruszka w Wojcieszowie, z którego górnej czêœci widoczna jest panorama Gór Kaczawskich. Naj-wiêksza przygoda geologiczna? Rejs na Pacyfiku z wysp Fid¿i do Valparaiso w Chile. 53 dni na oceanie, z dala od l¹dów! Najwa¿niejszy proces geologiczny moim zdaniem to... tsunami!

Profesor Lorenc nie ¿y³ wy³¹cznie geologi¹. Intereso-wa³ siê polityk¹, w 2015 r. wszed³ do honorowego komitetu poparcia Bronis³awa Komorowskiego, a w 2017 r. uczest-niczy³ w demonstracjach w obronie niezale¿noœci s¹dow-nictwa. Bardzo kibicowa³ swoim wnuczkom, Anielce, któr¹ czasami zabiera³ na wspólne wyjazdy, i m³odszym Mariance i Teresce.

Ryc. 7. Stanis³aw Lorenc i m³odzi uczestnicy wyprawy na Spitsbergen w 2003 r. na morenie lodowca Ebba w otoczeniu bloków karboñskich wapieni formacji Ebbadalen. Fot. W. Szczuciñski

Fig. 7. Stanis³aw Lorenc and young participants of the 2003 Spitsbergen expedition on the Ebba glacier moraine composed mainly of Carboniferous limestone blocks of the Ebbadalen Formation. Photo by W. Szczuciñski

Ryc. 8. Stanis³aw Lorenc podczas prac terenowych. A – w 1992 r. w magazynie rdzeni PGNiG w Pile ze starym aparatem fotograficznym Praktica; B – w 2003 r. na Spitsbergenie z broni¹ i agregatem pr¹dotwórczym; C – w 2012 r. podczas rejsu SONNE 220 z notatnikiem terenowym. A – fot. A. Muszyñski; B, C – fot. W. Szczuciñski

Fig. 8. Stanis³aw Lorenc during field work. A – in 1992, with an old Praktica camera in the core storage facility in Pi³a; B – in 2003, on Spitsbergen with a weapon and a power generator; C – in 2012, with a notebook during the SONNE 220 cruise. Photo A by A. Muszyñski, photos B and C by W. Szczuciñski

W ostatnich latach ¿ycia profesor Stanis³aw Lorenc dyskretnie wycofa³ siê z centrum ¿ycia akademickiego, coraz wiêcej czasu spêdza³ sam w domu. Si³y fizyczne, zdrowie i fenomenalna pamiêæ, które s³u¿y³y mu przez d³ugie lata, s³ab³y, zacz¹³ ciê¿ko chorowaæ. Kilka osób regularnie i do koñca go odwiedza³o, nazywa³ je swoimi przyjació³mi.

Profesor Stanis³aw Lorenc spocz¹³ obok ¿ony Teresy na cmentarzu Naramowickim w Poznaniu. P³yta nagrobna jest marmurowa, a z miejsca spoczynku widaæ Instytut Geologii, który wspó³tworzy³.

Bardzo dziêkujemy Romanowi i Micha³owi Lorencom oraz Beacie Nadziei-Lorenc za wspomnienia o Stanis³awie Lorencu i udostêpnienie zdjêæ z archiwum rodzinnego. Jesteœmy wdziêcz-ni Zdzis³awie (Dzidce) Urbanek za opowieœci z okresu wroc-³awskiego, a Witkowi Szczuciñskiemu – z czasu wspólnych z profesorem Lorencem rejsów morskich.

Wybrane publikacje Stanis³awa Lorenca (wg daty publikacji)

LORENC S. 1975 – Petrografia i zró¿nicowanie facjalne wapieni i anhyd-rytów Werra monokliny przedsudeckiej. Geol. Sud., 10 (1): 59–101. LORENC S., MROCZKOWSKI J. 1978 – The sedimentation and petro-graphy of Zechstein and lowermost Triassic deposits in the vicinity of Kochanów (Intra-Sudetic Trough). Geol. Sud., 13 (2): 24–38.

BARANOWSKI Z., LORENC S. 1981 – Pozycja geologiczna wapieni wojcieszowskich wzglêdem serii zieleñcowej (spilitowo-keratofirowej) w SE czêœci Gór Kaczawskich. Geol. Sud., 16 (2): 49–59.

LORENC S. 1983 – Petrogeneza wapieni wojcieszowskich. Geol. Sud., 18 (1): 61–119.

BARANOWSKI Z., LORENC S. 1986 – A volcanic-carbonate association in the Góry Kaczawskie, Western Sudetes. Geol. Rund., 75: 595–599. BARANOWSKI Z., HAYDUKIEWICZ A., KRYZA R., LORENC S., MUSZYÑSKI A., SOLECKI A., URBANEK Z. 1990 – Outline of the geology of the Góry Kaczawskie (Sudetes, Poland). N. Jb. Geol. Paläont. Abh., 179: 223–253.

WINN K., LORENC S., SCHUMACHER W. 1992 – Sedimentology. [W:] Stoffers P. i in., Cruise Report SONNE 80a – Midplate III: Oceanic volcanism in the South Pacific. Berichte – Reports, Geol.-Paläont. Inst. Univ. Kiel., 58: 79–103.

LORENC S. 1993 – Rozprzestrzenienie, litologia i orientacyjne cechy geochemiczne czarnych ³upków Sudetów. Acta Univ. Wratisl., Pr. Geol.-Mineral., 33: 179–208.

LORENC S., ZIMMERLE W. 1993 – Miozäne Kaolin-Kohlentonsteine aus dem Braunkohlen-Tagebau von Be³chatów, SW von £ódŸ (Polen). Z. Dt. Geol. Ges., 144 (1): 187–223.

STATTEGGER K., LORENC S. 1994 – Sedimentology. [W:] Stoffers P. i in., Cruise Report SO87 – The Réunion hotspot. Berichte – Reports, Geol.-Paläont. Inst. Univ. Kiel., 65: 51–71.

MUSZYÑSKI A., BIERNACKA J., LORENC S., PROTAS A., URBANEK Z., WOJEWODA J. 1996 – Petrologia i œrodowisko sedy-mentacji dolnokarboñskich utworów wulkanoklastycznych w rejonie Dygowa i K³anina (strefa Koszalin-Chojnice). Geologos, 1: 93–126. DEVEY C.W., HEKINIAN R., ACKERMAND D., BINARD N., FRANCKE B., HEMOND C., KAPSIMALIS V., LORENC S., MAIA M., MOELLER H., PERROT K., PRACHT J., ROGERS T., STATTEGGER K., STEINKE S., VICTOR P. 1997 – The Foundation Seamount Chain: a first survey and sampling. Marine Geol., 137: 191–200.

STATTEGGER K., KUHNT W., WONG K.H., BÜHRING C., HAFT C., HANEBUTH T., KAWAMURA H., KIENAST M., LORENC S., LOTZ B., LÜDMANN T., LURATI M., MÜHLHAN N., PAULSEN A.-M., PAULSEN J., PRACHT J., PUTAR-ROBERTS A., HUNG N.Q., RICHTER A., SALOMON B., SCHIMANSKI A., STEINKE S., SZAREK R., NHAN N.V., WEINELT M., WINGUTH C. 1997 – Sequ-ence stratigraphy, Late Pleistocene-Holocene sea level fluctuations and high resolution record of the post-Pleistocene transgression of the Sunda Shelf. Cruse Report SONNE 115. Berichte – Reports, Geol.-Paläont. Inst. Univ. Kiel., 86: 1–211.

BARANOWSKI Z., HAYDUKIEWICZ A., KRYZA R., LORENC S., MUSZYÑSKI A., URBANEK Z. 1998 – Litologia i geneza zmetamorfi-zowanych ska³ osadowych i wulkanicznych jednostki Che³mca (Góry Kaczawskie). Geol. Sud., 31: 33–59.

SZCZUCIÑSKI W., NIEDZIELSKI P., RACHLEWICZ G., SOB-CZYÑSKI T., ZIO£A A., KOWALSKI A., LORENC S., SIEPAK J. 2005 – Contamination of tsunami sediments in a coastal zone inundated by the 26 December 2004 tsunami in Thailand. Environ. Geol., 49: 321–331. SZCZUCIÑSKI W., NIEDZIELSKI P., KOZAK L., FRANKOWSKI M., ZIO£A A., LORENC S. 2007 – Effects of rainy season on mobilization of contaminants from tsunami deposits left in a coastal zone of Thailand by the 26 December 2004 tsunami. Environ. Geol., 53: 253–264.

YAWSANGRATT S., SZCZUCIÑSKI W., CHAIMANEE N., CHAT-PRASERT S., MAJEWSKI W., LORENC S. 2012 – Evidence of proba-ble paleotsunami deposits on Kho Khao Island, Phang Nga Province, Thailand. Natural Hazards, 63: 151–163.

STERNAL B., SZCZUCIÑSKI W., FORWICK M., ZAJ¥CZKOWSKI M., LORENC S., PRZYTARSKA J. 2014 – Postglacial variability in near--bottom current speed on the continental shelf off south-west Spitsber-gen. J. Quat. Sci., 29: 767–777.

LITRATURA

AUGUST C., HA£USZCZAK A., JANECZEK J., LORENC S., SIAG£O H. 1986 – Mineralogical and petrographic features of kaolinite rock (tonstein) from “Be³chatów” brown coal mine. Mineral. Pol., 16 (1): 37–50.

BARANOWSKI Z. 1975 – Zmetamorfizowane osady fliszowe pó³nocnej czêœci Gór Kaczawskich (jednostka Rzeszówek-Jakuszowa). Geol. Sud., 10 (1): 119–151.

BARANOWSKI Z., LORENC S. 1981 – Pozycja geologiczna wapieni wojcieszowskich wzglêdem serii zieleñcowej (spilitowo-keratofirowej) w SE czêœci Gór Kaczawskich. Geol. Sud., 16 (2): 49–59.

BARANOWSKI Z., HAYDUKIEWICZ A., KRYZA R., LORENC S., MUSZYÑSKI A., URBANEK Z. 1987 – Rozwój struktury wschodniej czêœci Gór Kaczawskich na podstawie dotychczasowego rozpoznania stratygrafii, warunków sedymentacji i wulkanizmu. [W:] Przewodnik 58 Zjazdu PTG, Wa³brzych, 17–19 wrzeœnia 1987, Zak³ad Graficzny AGH: 61–73.

BARANOWSKI Z., HAYDUKIEWICZ A., KRYZA R., LORENC S., MUSZYÑSKI A., SOLECKI A., URBANEK Z. 1990 – Outline of the geology of the Góry Kaczawskie (Sudetes, Poland). N. Jb. Geol. Paläont. Abh., 179: 223–253.

BIA£EK D., RACZYÑSKI P., SZTAJNER P., ZAWADZKI D. 2007 – Archeocjaty wapieni wojcieszowskich. Prz. Geol., 55 (12/2): 1112–1116. BOSZKE L., KOWALSKI A., SZCZUCIÑSKI W., RACHLEWICZ G., LORENC S., SIEPAK J. 2006 – Assessment of mercury mobility and bioavailability by fractionation metod in sediments from coastal zone inundated by the 26 December 2004 tsunami in Thailand. Environ. Geol., 51: 527–536.

DEVEY C.W., HEKINIAN R., ACKERMAND D., BINARD N., FRANCKE B., HEMOND C., KAPSIMALIS V., LORENC S., MAIA M., MOELLER H., PERROT K., PRACHT J., ROGERS T., STATTEGGER K., STEINKE S., VICTOR P. 1997 – The Foundation Seamount Chain: A first survey and sampling. Marine Geol., 137: 191–200.

DUCZMAL-CZERNIKIEWICZ A., LORENC S., STATTEGGER K. 2003 – Mineralogy of deep-sea sediments around Réunion Island (Western Indian Ocean). Geologos, 6: 9–56.

GÓRECKA T., GRODZICKI A., JUROSZEK C., K£APCIÑSKI J., LORENC S., MIERZEJEWSKI M., PARKA Z., SACHANBIÑSKI M., ŒLUSARCZYK S., TEMPLIN L. 1978 – Utwory skalne pod³o¿a permu wschodniej czêœci monokliny przedsudeckiej. Pr. Nauk. Inst. Górn. PWroc. 25, Seria Monografie, 11: 1–142.

GRODZICKI A. (red.) 2003 – Historia nauk geologicznych na Uniwer-sytecie Wroc³awskim 1811–2003. Wyd. UWroc.

HANEBUTH T.J., STATTEGGER K. 2003 – The stratigraphic evolution of the Sunda Szelf during the past fifty thousand years. [W:] Sidi F.H. i in. (red.), Tropical deltas of southeast Asia – sedimentology, stratigraphy, and petroleum geology. SEPM Spec. Publ., 76: 189–200.

HANEBUTH T.J., STATTEGGER K., GROOTES P.M. 2000 – Rapid flooding of the Sunda Szelf: A late-glacial sea-level record. Science, 288: 1033–1035.

HAYDUKIEWICZ A. 1977 – Litostratygrafia i rozwój strukturalny kom-pleksu kaczawskiego w zachodniej czêœci jednostki Jakuszowej i w jed-nostce Rzeszówka (Góry Kaczawskie). Geol. Sud., 12 (1): 7–68. HAYDUKIEWICZ A. 1987 – Melan¿e Gór Kaczawskich. [W:] Przewod-nik 58 Zjazdu PTG, Wa³brzych, 17–19 wrzeœnia 1987, Zak³ad Graficzny AGH: 106–112.

JAGODZIÑSKI R., STERNAL B., SZCZUCIÑSKI W., LORENC S. 2009 – Heavy minerals in the 2004 tsunami deposits on Kho Khao island, Thailand. Pol. J. Environ. Stud., 18 (1): 103–110.

K£APCIÑSKI J., LORENC S. 1984 – Osady karbonu z wierceñ na po³udnie od Poznania. Acta Univ. Wratisl., Pr. Geol.-Mineral., 9: 19–35.

LORENC S. 1967 – Zdjêcie geologiczne okolic W¹dro¿a Wielkiego ze szczególnym uwzglêdnieniem petrografii ska³ krystalicznych. Praca magisterska. Arch. ING UWr.

LORENC S. 1975 – Petrografia i zró¿nicowanie facjalne wapieni i anhydrytów Werra monokliny przedsudeckiej. Geol. Sud., 10 (1): 59–101.

LORENC S. 1978 – Petrografia ska³ osadowych. Wyd. UWr.: 1-176. LORENC S. 1983 – Petrogeneza wapieni wojcieszowskich. Geol. Sud., 18 (1): 61–119.

LORENC S. 1993 – Rozprzestrzenienie, litologia i orientacyjne cechy geochemiczne czarnych ³upków Sudetów. Acta Univ. Wratisl., Pr. Geol.-Mineral., 33: 179–208.

LORENC S. 1996 – Osady czwartorzêdu po³udniowo-wschodniego Pacyfiku. [W:] Kostrzewski A. (red.), Geneza, litologia i stratygrafia utworów czwartorzêdowych. Tom II. Wyd. Nauk. UAM: 189–198. LORENC S., MROCZKOWSKI J. 1978 – The sedimentation and petro-graphy of Zechstein and lowermost Triassic deposits in the vicinity of Kochanów (Intra-Sudetic Trough). Geol. Sud., 13 (2): 24–38.

LORENC S., ZIMMERLE W. 1993 – Miozäne Kaolin-Kohlentonsteine aus dem Braunkohlen-Tagebau von Be³chatów, SW von £ódŸ (Polen). Z. Dt. Geol. Ges., 144 (1): 187–223.

MALINOWSKA J. (re¿.) 2016 – Wybitne postacie Uniwersytetu #34 – prof. Stanis³aw Lorenc. Studio filmowe UAM. http://uam.platon-tv.pl/catalog?id=5650

MUSZYÑSKI A., BIERNACKA J., LORENC S., PROTAS A., URBANEK Z., WOJEWODA J. 1996 – Petrologia i œrodowisko sedy-mentacji dolnokarboñskich utworów wulkanoklastycznych w rejonie Dygowa i K³anina (strefa Koszalin-Chojnice). Geologos, 1: 93–126. RACZYÑSKI P., BIA£EK D. 2013 – Rafy archeocjatowe w morzu kam-bryjskim (Góry Kaczawskie) – hipoteza prof. Stanis³awa Lorenca po-twierdzona po latach. [W:] Materia³y Konferencji „Geologia morza”, 7–9 listopada 2013, Poznañ, Wyd. Nauk. Bogucki: 76–77.

SACHANBIÑSKI M. 2007 – Nauki geologiczne. [W:] Glabisz W. i in. (red.), Wroc³awskie œrodowisko akademickie. Twórcy i ich uczniowie 1945–2005. Ossolineum, Wroc³aw: 433–439.

SKOLASIÑSKA K., SZCZUCIÑSKI W., MITRÊGA M., JAGO-DZIÑSKI R., LORENC S. 2015 – Sedimentary record of 2010 and 2011

Warta River seasonal floods in the region of Poznañ, Poland. Geol. Quart., 59 (1): 47–60.

SPRAWOZDANIA Rektora z dzia³alnoœci Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza 2003–2008. Wyd. Nauk. UAM, Poznañ.

STOFFERS P., HEKINIAN R., ACKERMAND D., BINARD N., DEH-GHANI A., DEVEY C., FRANKE-BRUCKMAYER B., FRETZDORF S., GABLER K.-H., HAASE K., HEMOND C., LE ROY I., MAIA M., LO-BATO J., LORENC S., MUEHLHAN N., O'CONNOR J., PERBANDT S., ROGERS T., SCHMIDT P., SCHUMACHER W., UHLIG U., WINN K. 1992 – Cruise Report SONNE 80a – Midplate III: Oceanic volcanism in the South Pacific. Berichte - Reports, Geol.-Paläont. Inst. Univ. Kiel., 58, 1–128.

SZCZUCIÑSKI W., NIEDZIELSKI P., KOZAK L., FRANKOWSKI M., ZIO£A A., LORENC S. 2007 – Effects of rainy season on mobilization of contaminants from tsunami deposits left in a coastal zone of Thailand by the 26 December 2004 tsunami. Environ. Geol., 53: 253–264.

SZCZUCIÑSKI W., NIEDZIELSKI P., RACHLEWICZ G., SOB-CZYÑSKI T., ZIO£A A., KOWALSKI A., LORENC S., SIEPAK J. 2005 – Contamination of tsunami sediments in a coastal zone inundated by the 26 December 2004 tsunami in Thailand. Environ. Geol., 49: 321–331. SZCZUCIÑSKI W., RACHLEWICZ G., CHAIMANEE N., SAI-SUTTICHAI D., TEPSUWAN T., LORENC S. 2012 – 26 December 2004 tsunami deposits left in areas of various tsunami run up in coastal zone of Thailand. Earth, Planets and Space, 64: 5.

URBANEK Z. 1974 – On the occurrence of Upper Devonian rocks in the epimetamorphic complex of the Kaczawa Mts. (Western Sudetes). Bull. Acad. Polon. Sci., Sér. Sci. de la Terre, 22: 167–171.

URBANEK Z. 1978 – The significance of Devonian conodont faunas for the stratigraphy of epi-metamorphic rocks of north-eastern part of the Góry Kaczawskie. Geol. Sud., 13 (1): 7–30.

URBANEK Z., BARANOWSKI Z., HAYDUKIEWICZ A. 1975 – Geo-logiczne konsekwencje wystêpowania dewoñskich konodontów w meta-morfiku pó³nocnej czêœci Gór Kaczawskich. Geol. Sud., 10 (1): 155–169. YAWSANGRATT S., SZCZUCIÑSKI W., CHAIMANEE N., CHAT-PRASERT S., MAJEWSKI W., LORENC S. 2012 – Evidence of proba-ble paleotsunami deposits on Kho Khao Island, Phang Nga Province, Thailand. Natural Hazards, 63: 151–163.