Kronika 615
kiegoś żywszego życia naukowego. Narzucającym się we współczesnym świecie zjawiskiem jest również profesjonalizacja — i choć w końcu XIX w. na ziemiach polskich uczonych bez katedr i przynależności do jakiejś placówki naukowej było wielu, dziś hasło „pracownik nauki" oznacza zawód, a także łączność etatową z naukową instytucją. Specjalizacja działalności naukowej, ten nieodłączny proces od rozwoju nauki, narzuca się dzisiejszym obserwatorom życia naukowego jako zjawisko bardzo ważne, rodzące nowe problemy i spędzające często sen z oczu tym, którzy uczonych chcieliby widzieć encyklopedystami, erudytami, a dostrzegają ma-lejącą możność porozumienia się ludzi, ekspertów od poszczególnych zjawisk i tema-tów. Podkreślał więc referent, że: „Jako charakterystyczne zmiany w organizacji nauki nowoczesnej, szczególnie zaś nauki XX-wiecznej, socjologia nauki wskazuje postępującą instytucjonalizację, profesjonalizację i specjalizację działalności nau-kowej. Powstaje zagadnienie, w jakim stopniu i w jaki sposób [te] trzy wymienione procesy wpływają na modyfikację charakteru działalności naukowej i jej trzech poprzednio poznanych funkcji". Nazywając swe wystąpienie wstępem do dalszych przemyśleń, referent dał jednak słuchaczom sporą porcję informacji, która nie tylko posłużyła jako materiał do dyskusji, ale w każdym słuchaczu — jak mogę mniemać — wzbudziła chęć dalszych obserwacji polskiego życia naukowego pod kątem wyeksponowanych przez profesora kwestii.
Henryka Hołda-Róziewicz
POSIEDZENIE NAUKOWE
ZESPOŁU HISTORII NAUKI OKRESU OŚWIECENIA
W dniu 20 marca 1973 r. odbyło się w Krakowie posiedzenie Zespołu Historii Nauki Okresu Oświecenia, na którym doc. Andrzej Feliks Grabski przedstawił referat Argument z historii w polityce — Feliks Łojko. Był to fragment większej pracy referenta poświęconej głównym kierunkom polskiej myśli historycznej od połowy XVIII do połowy XIX w. Studium będzie traktowało o szeregu historyków z tego okresu; jednym z nich jest Łojko. Praca będzie miała charakter syntetyczny. Taki też charakter miał referat o Łojce, opracowany przede wszystkim na podsta-wie jego drukowanych prac. Nie wykorzystano w nim rękopisów Łojki, ponieważ — z uwagi na mniejszą recepcję — nie wpływały one na kształtowanie myślenia poli-tycznego i historycznego społeczeństwa.
Autor — w pierwszej części referatu — przedstawił argumentację państw za-borczych, która miała uzasadniać dokonane rozbiory Polski. Historia nie odgrywała w tej argumentacji roli najważniejszej. Najpierw posłużono się uzasadnieniami politycznymi, później historycznymi. Strona rosyjska powoływała się na anarchię i ucisk poddanych w Polsce. Z historii natomiast w pełni czerpał Fryderyk II. Memoriały uzasadniające udział Prus w rozbiorze Polski opracował graf von Herz-berg, nawiązując w nich do argumentów niemal z prehistorii naszego kraju. Doc. Grabski omówił szerzej postać Herzberga, jego rolę i koncepcje historyczne. W ślad za obszernymi i erudycyjnymi elaboratami Herzberga poszła pruska publicystyka. Wkrótce też Austria przedstawiła uzasadnienie swej polityki wobec Rzeczypospolitej.
W tych warunkach Polacy podjęli walkę o swe prawa do utraconych ziem. Akcji podjął się Feliks Łojko. W pismach swych, wydawanych po polsku, łacinie, francusku i niemiecku zakwestionował całość wywodów państw zaborczych. Doc. Grabski skoncentrował swe wywody wokół argumentów historycznych Łojki, nie zajmując się walorami wywodów prawnych. Ocenił on Łojkę jako historyka bardzo wysoko, podkreślając stosowanie przez niego metody krytycznej. Analiza t e j
me-616 Kronika
tody wskazała m.in. na p r e f e r o w a n i e przez Ł o j k ę źródeł aktowych, a nie n a r r a c y j -nych, wyróżnienie stopni wiarygodności źródeł i chronologii f a k t ó w oraz stosowania k o m p a r a t y s t y k i . Te wszystkie elementy n a d a j ą — według a u t o r a r e f e r a t u — b a r -dzo wysoką r a n g ę warsztatowi historycznemu Łojki. Na u w a g ę zasługuje też odwoływanie się przez tego uczonego do źródeł d r u k o w a n y c h , w k t ó r y c h czytelnik polski i obcy mógł sprawdzić wiarygodność wywodów.
W dalszym ciągu r e f e r a t u omówione zostały poszczególne prace, w których a r g u m e n t z historii odgrywał zasadniczą rolę, t j . te, k t ó r e zebrane zostały w Zbio-rze deklaracji oraz Wywód pZbio-rzeciw F r y d e r y k o w i II. W zakończeniu r e f e r a t u do-konał autor podsumowania i przedstawił znaczenie p r a c Łojki dla k r a j u i zagra-nicy, wskazał też na jego miejsce w dziejach polskiej n a u k i historycznej. Przeba-danie przez doc. Grabskiego d r u k o w a n y c h prac Łojki w s k a z u j e , że poglądy synte-tyczne tego uczonego dotyczyły raczej pewnych okresów i zagadnień niż całości dziejów Polski. Można przypuszczać, że Ł o j k o był raczej zwolennikiem teorii swoistości rozwoju Polski. Poglądy jego na przeszłość Rzeczypospolitej umieścił r e f e r e n t w k r ę g u t r a d y c j o n a l n y c h sarmackich wyobrażeń historycznych, natomiast z a p a t r y w a n i a uczonego na historię jako n a u k ę ocenił bardzo wysoko, n a z y w a j ą c je p r e k u r s o r s k i m i . Doc. Grabski podkreślił, że z wielkim uznaniem o polskim pole-miście wyrażał się t a k ż e J o a c h i m Lelewel.
W dyskusji doc. I. Stasiewicz-Jasiukowa wskazała Wymową i poezją Grzegorza Piramowicza, w k t ó r e j z n a j d u j ą się p e w n e f r a g m e n t y , poświęcone polskim ocenom roli Austrii w rozbiorze Polski.
Doc. H. Madurowicz poinformowała obszernie o wynikach swych długoletnich b a d a ń nad Łojką j a k o historykiem gospodarczym. Owocem ich było przestudiowa-nie i u p o r z ą d k o w a n i e olbrzymiej spuścizny rękopiśmiennej Łojki. Pozwoliło to określić w a r s z t a t historyczny tego polemisty. Rezultatem przeprowadzonych prac są: biogram w Polskim Słowniku Biograficznym i a r t y k u ł z bibliografią dzieł Łojki w Szkicach lignickich, k t ó r e się wkrótce ukażą. Doc. Madurowicz wysunęła propo-zycję, aby zbadać a u t o r s t w o różnych dzieł przypisywanych Łojce i zidentyfikować oraz ustalić prace zbiorowe, bezimienne itp. Bez tego nie można bowiem podejmo-wać dalszych badań, gdyż wiadomo, jak często mylnie przypisywane są Łojce różne prace. D y s k u t a n t k a podkreśliła konieczność przyjęcia metody k r y t y c z n e j nie tylko w odniesieniu do p r a c historycznych, lecz także i politycznych. Wskazała też na świetną znajomość u Łojki historiografii i zwróciła uwagę na jego a u t o r s t w o pew-nych a r t y k u ł ó w w „Monitorze". W dyskusji zabierali także głos doc. S. Grzybowski i dr J. Dybiec.
Julian Dybiec
POSIEDZENIE NAUKOWE
ZESPOŁU HISTORII NAUKI X I X WIEKU
Na posiedzeniu Zespołu Historii Nauki X I X wieku, k t ó r e odbyło się 28 marca 1973 г., m g r Stefan Zamecki wygłosił r e f e r a t Początki Szkoły Lwowsko-Warszaw-skiej. R e f e r a t poświęcony był zagadnieniom terminologicznym i metodologicznym przygotowywanej przez r e f e r e n t a r o z p r a w y doktorskiej na t e m a t Koncepcja nauki w Szkole hwowsko-Warszawskiej. Dotyczyły one m.in. p o j m o w a n i a t e r m i n u „szkoła Iwowsko-warszawska", sytuacji p a n u j ą c e j w środowiskach filozoficznych Lwowa i W a r s z a w y w okresie kształtowania się t e j szkoły (1895—1918), przemian instytu-cjonalnych i k a d r o w y c h tych środowisk i wreszcie ogólnej c h a r a k t e r y s t y k i s a m e j Szkoły L w o w s k o - W a r s z a w s k i e j . Najobszerniejsza część r e f e r a t u dotyczyła sytuacji
