Józef Kulisz
"Formen der politischen Theologie in
Polen", Czesław Stanisław Bartnik,
Regensburg 1986 : [recenzja]
Collectanea Theologica 57/2, 195-196
C z e s la w S ta n i s ł a w B A R T N IK , F o r m e n d e r p o l i t i s c h e n T h e o l o g i e i n P olen, R e g e n s b u rg 1986, V e rla g F r i e d r ic h P u s te t, s. 160 (E i c h s t ä t t e r M a t e r ia l ie n . S c h r i f t e n r e i h e d e r K a t h o l i s c h e n U n i v e r s i t ä t E i c h s t ä t t , t. 8, A b t e i l u n g P h i l o so p h i e u n d T h e o l o g i e — 4). K s. Cz. S. B a r tn i k , p r o f e s o r K a to lic k ie g o U n iw e r s y te tu L u b e ls k ie g o , k ie r o w n i k k a t e d r y h is to r ii d o g m a tó w , z n a n y je s t p o ls k ie m u c z y te ln ik o w i z w ie lu p ra c , z w ła s z c z a z z a k r e s u te o lo g ii h is to r ii, z lic z n y c h a r t y k u łó w s p e c ja lis ty c z n y c h d r u k o w a n y c h m . in . w „ C o lle c ta n e a T h e o lo g ic a ” , j a k te ż z w ie lu a r t y k u łó w p o p u la r n y c h . P r e z e n to w a n a k s ią ż k a , w y d a n a w ję z y k u n ie m ie c k im , k ie r o w a n a do c z y te l n ik a n ie p o ls k ie g o , ch o ć s a m t y t u ł — F o r m y teo l o g ii p o l i t y c z n e j w P o l sce — u m ie sz c z a j ą w ś ró d p r a c z z a k r e s u te o lo g ii p o lity c z n e j, je s t ró w n ie ż w a ż n y m i c e n n y m p rz y c z y n k ie m d la ro z w o ju i p o g łę b ie n ia te o lo g ii h is to rii. L e k t u r a k s ią ż k i ju ż od p o c z ą tk u w p r o w a d z a n a s w h is to r ię m y ś li c h r z e ś c ija ń s k ie j w P o lsc e . C h c ia ło b y się p o w ie d z ie ć , że a u t o r p rz e c in a „ tk a n i n ę ” h is to r i i t e j m y ś li od g ó ry , od n a s z y c h c z a só w w g łą b , a ż p o je j p o c z ą tk i i n a o d s ła n ia ją c e j się p ła s z c z y ź n ie p o z w a la ś le d z ić ro z w ó j i g łó w n e je j w ą tk i w p o s z c z e g ó ln y c h o k re s a c h . P o c z ą tk i m y ś li filo z o fic z n o -te o lo g ic z n e j p o ja w ia j ą się w P o ls c e w tr z y n a s ty m w ie k u . B liższe p o z n a n ie h is to r i i p o z w a la śle d z ić ro z w ó j i g łó w n e je j w ą tk i w p o s z c z e g ó ln y c h o k re s a c h . P o c z ą tk i m y ś li filo z o fic z n o -te o lo g ic z n e j p o ja w ia j ą się w P o ls c e w tr z y n a s ty m w ie k u . B liższe p o z n a n ie h is to r i i p o z w a la a u to r o w i w ż y w e j „ tk a n i n ie ” , ja k ą je s t n a r ó d p o ls k i ze s w ą k u lt u r ą , w y o d rę b n ić g łó w n e n u r t y te j m y ś li, n u r ty , k tó r e p r z e w ij a ją s ię p rz e z c a łą h is to r ię i d o c h o d z ą a ż do n a s z y c h d n i. A u to r w y m ie n ia ic h s ie d e m : P e r s o n a l i s m u s , S o z i a li tä t , I d e e d e r N a ti o n , H i s t o r i s m u s , M o r a l i m u s , P r a x e o l o g i s m u s , I d e a l i s m u s u n d M y s t i z i s m u s . K to k o lw ie k chce z ro z u m ie ć , a n ie ty lk o p o z n a ć , p o ls k ą h is to r ię i p o ls k ie n a d z ie je ', n ie m o ż e le k c e w a ż y ć ty c h n u r tó w . T w o r z y ły o n e b o w ie m i tw o r z ą n a d a ł s p e c y fic z n ą h is to r y c z n ą i p o lity c z n ą św ia d o m o ść . G łó w n e tr e ś c i t e j ś w ia d o m o ś c i w y r a ż a ją się, z d a n ie m a u to r a , w ta k ic h id e a c h j a k id e a n a r o d u ro z u m ia n e g o ja k o w s p ó ln o ty p o d s ta w o w e j — p ie r w o tn e j, id e a n a r o d u c h r z e ś c ija ń s k ie g o , id e a je d n o ś c i n a r o d ó w w o ln o ś c i oso b y , to le r a n c ji, id e a o jc z y z n y w p o tr z e b ie r o d z ą c a się w s y t u a c ji h is to ry c z n e g o z a g ro ż e n ia ) o ra z id e a szcz e g ó ln e g o p o s ła n n ic tw a — m e s ja n iz m u . P o z n a w a n ie ty c h id e i — ś w ia d o m o ś c i w n ic h z a w a r t e j p o z w a la śle d z ić w z a je m n e p r z e n ik a n ie s ię K o śc io ła i n a r o d u , K o śc io ła i p a ń s tw a , p o z w a la d o s trz e c tw o r z e n ie się s p e c y fic z n e g o ty p u ży cia , h is to rii, k u l t u r y s p o łe c z e ń s tw a , po p r o s tu P o ls k i.
B a rd z o c ie k a w e s ą r o z d z ia ły p ią t y i szó sty . P ią t y p o ś w ię c o n y c h r y s to lo g ii p o ls k ie j, sz ó s ty zaś p o ls k ie j m a r io lo g ii i m a r y jn o ś c i. R o z d z ia ły te u k a z u ją ta je m n ic ę C h r y s t u s a i M a r y i w c ie lo n ą w k o n te k s t K o śc io ła lo k a ln e g o — w jeg o ję z y k , k u lt u r ę , h is to r ię . C h y b a p o r a z p ie r w s z y k s. p ro f. Cz. S. B a r t n ik w y d o b y w a z p o ls k ie j t r a d y c ji r e lig ijn o - te o lo g ic z n e j c h a r a k t e r y s t y c z n e ce c h y c h ry s to lo g ii i u k a z u je j a k w p rz e s z ło ś c i p rz e ż y w a liś m y ta je m n ic ę C h r y s tu s a . I s to tę p o ls k ie j c h ry s to lo g ii m o ż n a , z d a n ie m a u to r a , w y ra z ić w t a k i c h s f o r m u ło w a n ia c h - o b r a z a c h ja k C h r y s tu s n a s z P a n , C h r y s tu s — I k o n a O jc a , C z ło w ie k d ro g ą C h r y s tu s a , C h r y s tu s ja k o sen s. O c z y w iśc ie te s f o r m u ło w a n ia m o ż n a z n a le ź ć w te o lo g ii czy te ż t r a d y c j i in n y c h n a ro d ó w . J e d n a k ic h h is to ry c z n e o d c z y ta n ie w k o n te k ś c ie . p o ls k ie j k u l t u r y u k a z u je ic h p o ls k ą s p e c y f ik ę i o ry g in a ln o ś ć . C h ry s to lo g ia p o ls k a z w ią z a n a je s t b a r dzo ś c iśle z h is to r i ą n a r o d u , z je g o z a g ro ż e n ia m i i w z lo ta m i. R z e c z y w iśc ie C h r y s tu s b y ł d la n a sz e g o n a r o d u I k o n ą O jc a , b y ł p o m o s te m m ię d z y ty m , co t r a n s c e n d e n tn e a ty m , co im m a n e n tn e , m ię d z y je d n o s tk ą a w s p ó ln o tą . B y ł ż y c ie m i n a d z ie ją z m a r tw y c h w s ta n i a d la je d n o s tk i i c a łe g o n a ro d u . T y s ią c le tn ia h is to r i a c h r z e ś c ij a ń s tw a w P o ls c e z a w ie r a s z c z e g ó ln e m i e j sce d la M a r y i — M a tk i C h r y s tu s a . T en , k to p o m ija lu b le k c e w a ż y m a r y jn y c h a r a k t e r p o ls k ie j p o b o żn o ści, je j m a r io lo g ię , n ie z ro z u m ie a n i n a r o d u p o l is* R E C E N Z JE 1 9 5
196 R E C E N Z JE sk ieg o , a n i je g o h is to rii. M a r y ja b o w ie m , w r a z ze s w ą ta j e m n i c ą m a c ie r z y ń s tw a B ożego, w e s z ła b a rd z o g łę b o k o w p o b o ż n o ść n a r o d u , w s z tu k ę , w p o e zję, l i te r a t u r ę , li tu r g ię , w te o lo g ię . A u to r u k a z u je b a rd z o c ie k a w e ce c h y i e le m e n ty p o b o ż n o śc i m a r y jn e j , ja k te ż w p e w n y m s e n s ie i m a r io lo g ii p o l sk ie j. S ą to : o so b o w y ś w ia t M a ry i, M a r y ja M a tk ą c a łe g o C h ry s tu s a , M a r y ja w h i s to r ii z b a w ie n ia , M a r y ja M a tk ą K o śc io ła i n a ro d u . T a je m n ic e ż y c ia M a r y i — je j o fia ra , w a lk a ze złem , z w ią z a n e są ś c iśle z h is to r i ą n a r o d u p o lsk ie g o . O n a b y ła w r a z ze sw y m S y n e m u je g o p o c z ą tk ó w i je s t o b e c n a p rz e z cale jeg o d z ie je . O d w ie k ó w b y ła ż y w ą I k o n ą p ro w a d z ą c ą n a r ó d do sw e g o S y n a . M im o iż p o b o ż n o ść m a r y jn a i m a r io lo g ia z w ią z a n e są t a k śc iśle z h is to r ią n a sz e g o n a r o d u i z ty m co p o ls k ie , n ie m a j ą on e w so b ie n ic ze z n a m io n n a c jo n a liz m u . P rz e c iw n ie , są o tw a r t e d la w s z y s tk ic h , j a k o tw a r t e są rę c e M a r y i tr z y m a ją c e J e z u s a — ź ró d ło m o cy i je d n a n ia .
D o b rz e się sta ło , iż c z y te ln ik o b cy — z a c h o d n i — s p o tk a , w p r a c y k s. p ro f. Cz. S. B a r tn ik a , o p ra c o w a n ie n a t e m a t n a r o d u (p o ję c ie ) w k e r y g m a c ie K a r d y n a ła S te f a n a W y sz y ń s k ie g o — r o z d z ia ł sió d m y . J e s t to u ję c ie b a rd z o s y n te ty c z n e , p e w ie n z a ry s u k a z u ją c y ja s n o z a sa d n ic z e n u r t y m y ś li ty c z ą c e n a r o d u , p a ń s tw a , K o śc io ła , ic h w z a je m n y c h p o w ią z a ń i r e la c ji. A u to r po m is tr z o w s k u u k a z u je , j a k o r y g in a ln ą c h r z e ś c ija ń s k ą w iz ję n a ro d u , a w sz c z e g ó ln o śc i n a r o d u p o ls k ie g o , tw o r z y ł P r y m a s T y s ią c le c ia . W te j w iz ji p o z w a la d o s trz e g a ć w z a je m n e r e l a c je i z a le ż n o ś c i n a r o d u , p a ń s tw a , K o śc io ła , s łu ż e b n ą r o lę K o śc io ła i p a ń s t w a w o b e c n a r o d u i je d n o s tk i, a w o s ta te c z n o ści s łu ż b ę B o g u i c z ło w ie k o w i. P r a c ę k o ń c z y r o z d z ia ł z a ty tu ło w a n y : D u s z p a
s t e r s t w o n a r o d u w ło n i e E u r o p y w e d ł u g k e r y g m a t u J a n a P a w ł a II.
A u to r w y d a ją c sw ą p r a c ę z m y ś lą o o b c y m c z y te ln ik u , u k a z u ją c m y ś l c h r z e ś c ija ń s k ą w h is to r ii n a sz e g o n a r o d u , c h a r a k te r y s ty c z n e c e c h y p o ls k ie j te o lo g ii, p rz y c z y n ia s ię do z n ie s ie n ia w ie lu u p rz e d z e ń do teg o , co p o ls k ie i c h r z e ś c ija ń s k ie z a ra z e m . P o m a g a te ż le p ie j p o z n a ć i b a r d z ie j ro z u m ie ć n a s z ą h is to rię , k u l t u r ę i p o ls k ie c h rz e ś c ija ń s tw o . W re s z c ie p r a c a t a u k a z u je n a m cz y m je s t te o lo g ia h is to r i i i ja k je j m ą d r e u p r a w ia n i e i tw o rz e n ie m o że w z b o g a c ić n a s z ą w sp ó łc z e s n o ść . ks. J ó z e f K u l i s z S J , W a r s z a w a P . JO H N S O N , C iv i l i s a t i o n s o f t h e H o l y L a n d , L o n d o n 1979, W e id e n fe ld a n d N ico lso n , s. 224.
O Z ie m i Ś w ię te j p isz e się n a jc z ę ś c ie j a lb o w z w ią z k u z B ib lią , a lb o — d z is ia j — w z w ią z k u z k w e s tią p a le s ty ń s k ą . T y m c z a s e m k w e s tia p a le s ty ń s k a n a r a s t a ł a p rz e z d z ie s ią tk i, a n a w e t s e tk i la t, a co do h is to r ii b ib lijn e j, to i p rz e d n ią , i po n ie j is tn ia ły w a ż n e e p o k i h is to ry c z n e i c ie k a w e e ta p y c y w iliz a c y jn e , k tó r e a lb o ją p rz y g o to w y w a ły , a lb o k o n ty n u o w a ły lu b w k r a c z a ły n a je j m ie js c e . T o te ż c z y te ln ik , k tó r y p o z n a je je d y n ie c zasy b ib lijn e , a ty m b a r d z ie j je d y n ie s y t u a c ję d z is ie jsz ą , p o z n a je ty lk o c z ą s tk ę o b ra z u i, p r a w d ę m ó w ią c , tr u d n o m u n a w e t i tę c z ą s tk ę b ez sz e rsz e g o k o n te k s tu w ła ś c iw ie z ro z u m ie ć .
P. J o h n s o n s ta w ia so b ie w s w e j k s ią ż c e z a cel u k a z a n ie sz e rsz y m k r ę g o m c z y te ln ik ó w h is to r i i i c y w iliz a c ji (ale w ię c e j m ie js c a p o ś w ię c a h i s to rii) Z ie m i Ś w ię te j w c a ły m je j p rz e b ie g u od p ie r w s z y c h k u l t u r ro ln ic z o - - m ie js k ic h (np. J e r y c h o ) do d n ia d z isie jsz e g o . D o k ła d n ie j b io r ą c a u t o r k o n c e n tr u je się n a z a s a d n ic z y c h e ta p a c h i w je g o u ję c i u są to — w e d łu g t y tu łó w ro z d z ia łó w -—■ n a s t ę p u ją c e c y w iliz a c je lu b e p o k i h is to ry c z n e : 1. K a - n a n e j c z y c y i F e n i c j a n i e ; 2. C y w i l i z a c j a B i b l i i (ściśle p a tr z ą c ro z d z ia ł te n o b e jm u je ty lk o c z a sy S T u i to S T u w r o z u m ie n iu ż y d o w s k o - p r o t e s t a n c k im ,. a w ię c b ez o k r e s u M a c h a b e u s z ó w ); 3. G r e c y i M a c h a b e u s z e ; 4. C z a s y H e r o d a i J e z u s a ; 5. B i z a n t y j s k i e c h r z e ś c i j a ń s t w o ; 6. P o j a w i e n i e się i s l a m u ; 7. P i e l g r z y m i , k r z y ż o w c y i S a r a c e n i .
