1 S. Coleman, J.G. Blumler, The Internet and democratic citizenship: theory, practice and policy, Cambridge, New York 2009, s. 12–13.
2 R.W. Neuman, B. Bimber, M. Hindman, The Internet and four dimensions of citizenship [w:] The Oxford
handbook of American public opinion and the media, red. L.R. Jacobs, R.Y. Shapiro, Oxford 2011, s. 22–42; C. Vaccari, Digital politics in western democracies: a comparative study, Baltimore 2013, s. 57–65.
3 E. Bakshy, S. Messing, L. Adamic, Exposure to ideologically diverse news and opinion on Facebook,
“Science”, Vol 348 (2015), nr 6239, s. 1130–1132. C.R. Sunstein, Echo chambers: Bush V. Gore, Impeachment and beyond, Princeton 2001; C.R. Sunstein, Republic.com 2.0, Princeton 2009; S. Flaxman, S. Goel, J. Rao, Filter bubbles, echo chambers, and online news consumption, “Public Opinion Quarterly” Vol. 80 (2016), s. 298–320; W. Quattrociocchi, A. Scala, C.R. Sunstein, Echo chambers on Facebook, SSRN Scholarly Paper, Rochester–New York 2016; H. Margetts i in., Political turbulence: how social media shape collective action, Princeton 2015.
R
ozwój internetu i mediów spoáecznoĞcio-wych umoĪliwiá ich uĪytkownikom roz-szerzenie kontroli nad procesem zdobywania informacji. ĩadne inne technologie – ani pra-sa, ani radio, ani telewizja – nie daáy wczeĞniej tak duĪych moĪliwoĞci wyboru dotyczących tego, kiedy zdobywaü informacje, na jaki temat i z jakich Ĩródeá, a takĪe moĪliwoĞci samodziel-nego ustalenia, jak bardzo dokáadne mają byü te informacje1. Biorąc pod uwagĊ relatywnie niski
koszt dostĊpu do internetu, moĪna byáoby przy-puszczaü, Īe przyczyni siĊ on do znacznego poszerzenia wiedzy i politycznego wyrobienia obywateli2. WĞród badaczy, którzy nie do
koĔ-ca podzielają tĊ optymistyczną wizjĊ, panuje jednak przekonanie, Īe swoboda wyboru moĪe mieü dla uĪytkowników niekorzystne konse-kwencje. UĪytkownik tworzy wáasne, indywi-dualnie dopasowane Ğrodowisko informacyjne przez samodzielny wybór treĞci, z którymi siĊ zapoznaje, wybór Ĩródeá, którym ufa, a takĪe
decyzje, z kim siĊ przyjaĨniü i kogo obserwo-waü za pomocą mediów spoáecznoĞciowych. W ten sposób z jednej strony uzyskuje zbiór informacji, które uwaĪa za najbardziej intere-sujące i najbardziej wiarygodne; z drugiej stro-ny ta subiektywna selekcja moĪe byü bardzo stronnicza i bĊdzie systematycznie wykluczaü informacje niezgodne z wczeĞniej posiadanymi przekonaniami. Rezultatem takiego scenariusza jest wykreowane przez uĪytkownika i dopaso-wane do jego potrzeb, a takĪe wizji Ğwiata, Ğro-dowisko informacyjne, tzw. komora pogáosowa (echo chamber)3. Innymi sáowy, taka osoba ma
stycznoĞü najczĊĞciej z tymi, którzy podzielają jej poglądy oraz z informacjami, które są z nimi zgodne.
W tym kontekĞcie naleĪy pamiĊtaü, Īe media spoáecznoĞciowe doprowadziáy teĪ do zmiany w sposobie produkcji i dystrybucji informacji, a to z kolei moĪe rzutowaü na jej jakoĞü w sieci. W przypadku internetu oraz mediów spo
áeczno-Wykorzystanie mediów
informacyjnych w dyskusjach
politycznych na Facebooku
4 P.E. Converse, The Nature of belief systems in mass publics [w:] Ideology and discontent, red. D. Apter, New York 1964, s. 206–261; R.R. Lau, Modele podejmowania decyzji [w:] Psychologia polityczna, red. D.O. Sears, L. Huddy, R. Jervis, Kraków 2008, s. 17–54; P. Visser, A.L. Holbrook, J.A. Krosnick, Knowledge and attitudes [w:] The SAGE handbook of public opinion research, red. W. Donsbach, M.W. Traugott, London 2008, s. 127–140; M.X. Delli Carpini, S. Keeter, What Americans know about politics and why it matters, New Haven 1997; L.M. Bartels, Beyond the running tally: partisan bias in political perceptions, “Political Behavior” Vol. 24 (2002), nr 2, s. 117–150; S.L. Popkin, The reasoning voter: communication and persuasion in presidential campaigns, Chicago 1994; J. Zaller, The Nature and origins of mass opinion, Cambridge 1992; M. Lodge, C.S. Taber, The rationalizing voter, Cambridge–New York 2013.
5 J.H. Kuklinski i in., Misinformation and the currency of democratic citizenship, “Journal of Politics” Vol. 62 (2000), nr 3, s. 792, za: R. Markowski, M. CzeĞnik, M. Kotnarowski, Demokracja, gospodarka, polityka. Perspek-tywa polskiego wyborcy, Warszawa 2015, s. 64.
6 J. Gainous, K.M. Wagner, Tweeting to power: the social media revolution in American politics, New York 2013, s. 5–7.
7 R.J. Klotz, The politics of internet communication, Lanham 2003. Ğciowych nie istnieje restrykcyjna kontrola nad
przekazywanymi treĞciami. Brakuje tzw. gateke-eperów weryÞ kujących prawdziwoĞü informacji, dziennikarzy, którzy są odpowiednio wyksztaá-ceni, posiadają umiejĊtnoĞü szukania rzetelnych informacji i postĊpują zgodnie z etyką dzienni-karską. RównieĪ brakuje lub istnieje nikáa od-powiedzialnoĞü karna za rozpowszechnianie niepewnych albo wrĊcz caákowicie faászywych informacji. Doprowadziáo to do sytuacji, Īe co prawda odbiorca ma dostĊp do olbrzymiej liczby zdywersyÞ kowanych informacji, lecz jednocze-Ğnie to na nim spoczywa peána odpowiedzialnoĞü za weryÞ kacjĊ jakoĞci i wiarygodnoĞci tego, z czym siĊ zapoznaje. Tylko od niego zaleĪy, jak duĪe znaczenie bĊdą one miaáy w procesie formuáowania siĊ przekonaĔ i postaw politycz-nych, a takĪe gromadzenia politycznej wiedzy4.
Warto mieü na uwadze, Īe „(…) ludzie czĊsto nie są niedoinformowani na temat danej polityki, jak podkreĞlają wciąĪ politolodzy, ale są celowo wprowadzani w báąd, są dezinformowani. Ludzie posiadają báĊdne informacje, ale są jednoczeĞnie pewni, iĪ są one prawdziwe niezaleĪnie od wska-zówek páynących z otoczenia, Īe tak nie jest. Za-tem problemem, przynajmniej w odniesieniu do postaw na temat polityki, nie jest to, Īe ludziom po prostu brakuje informacji, ale to, Īe trzymają siĊ mocno báĊdnych informacji i uĪywają ich do tworzenia swych preferencji”5.
ZagroĪenia wynikające ze sposobu wyko-rzystania mediów spoáecznoĞciowychw proce-sie inkorporowania niepewnych, zniekszta áco-nych lub wrĊcz faászywych informacji wydają siĊ byü bardzo realne. Przykáadowo, kaĪdy uĪyt-kownik Twittera moĪe opublikowaü dowolną, niekoniecznie prawdziwą informacjĊ, poprzeü ją nawet odpowiednio dobranym zdjĊciem lub Þ lmem i dotrzeü do takiej samej albo i nawet wiĊkszej liczby odbiorców, jak wieczorne te-lewizyjne serwisy informacyjne. Informacja ta nie jest jednak kontrolowana, tak jak w przy-padku Þ rm medialnych, które dysponując do niedawna wyáącznoĞcią na Ğrodki przekazu, sami decydowali o tym, co bĊdzie pokazane, jak czĊsto i w jakim kontekĞcie. W wyniku zmian, które zaszáy po rewolucji 2.0, to nie nadaw-ca (zazwyczaj wąska grupa ludzi), a odbiorca (masy) zacząá kontrolowaü treĞci. To odbiorca decyduje, co go interesuje i co warto przekazaü dalej w sieci6. JednoczeĞnie wĞród osób, które
same aktywnie wyszukują informacji roĞnie prawdopodobieĔstwo, Īe poĞwiĊcą im wiĊcej czasu, przeczytają je dokáadniej, a wiĊc bĊdą one silniej oddziaáywaáy na ich przekonania, niĪ informacje przypadkowe, na które moĪna natknąü siĊ np. oglądając wieczorem telewizjĊ7.
W rezultacie ta forma przyswajania informacji moĪe mieü istotne przeáoĪenie na przekonania jednostek.
W przedstawionym kontekĞcie szczególne znaczenie ma to, do jakich i jak bardzo zdywer-syÞ kowanych Ĩródeá odwoáują siĊ uĪytkownicy mediów spoáecznoĞciowych. Do badaĔ wybra-no doĞü specyÞ czny przypadek – strony fanow-skie na Facebooku najwiĊkszych polskich ugru-powaĔ politycznych oraz ich liderów. ZaáóĪmy Īe fanpage’e grupują przede wszystkim sympa-tyków danego ugrupowania, czyli są wzglĊdnie hermetyczne. Wynika to m.in. z tego, Īe polu-bienie strony, i tym samym zwiĊkszenie szans na napotkanie publikowanych na niej treĞci, jest aktem mogącym wywoáaü dysonans poznaw-czy u przeciwnika danego ugrupowania, a tak-Īe negatywne reakcje jego otoczenia. Wiątak-Īe siĊ to teĪ z faktem posiadania danej strony wĞród ulubionych, co jest widoczne dla sieci znajo-mych danego uĪytkownika8. Na przykáad osoba
związana z ruchami lewicowymi mogáaby bu-dziü kontrowersje wĞród swojego najbliĪszego otoczenia, gdyby na jej proÞ lu widniaáa infor-macja, Īe lubi np. stronĊ Ruchu Narodowego. Facebook dopuszcza moĪliwoĞü komentowania wpisów na fanpage’ach przez osoby, które nie mają ich dodanych ulubionych. Pojawia siĊ jednak w tym miejscu kwestia kontroli publiko-wanych treĞci. HermetycznoĞü strony jest zwią-zana z dziaáaniami podjĊtymi przez jej admini-stratorów, którzy dbają o to, co siĊ na niej poja-wi. Choü zakres tolerancji na nieprzychylne ko-mentarze jest zapewne zróĪnicowany, to moĪna zaáoĪyü, Īe czĊĞü osób ze wzglĊdu na swoje po-glądy lub wielokrotnie nieprzychylne dziaáania jest blokowana, co sprzyja hermetyzacji. Po-nadto ze wzglĊdu na jasno okreĞlony charakter tych stron (fanowskie), moĪna przypuszczaü, Īe komentarze przychylne bĊdą faworyzowane (bĊdą lajkowane i bĊdą spotykaáy siĊ z innymi pozytywnymi komentarzami) przez czáonków
danego fanpage’a, podczas gdy komentarze nieprzychylne bĊdą dyskryminowane (rzadziej lajkowane, bĊdą siĊ spotykaü z komentarzami negatywnymi od czáonków fanpage’a). Ten typ spoáecznej kontroli treĞci – jeĞli faktycznie wy-stĊpuje – powinien sprzyjaü utwierdzaniu siĊ sympatyków danego ugrupowania w swoich dotychczasowych przekonaniach.
Artykuá ma na celu zbadanie, czy przeciĊtny uĪytkownik w takim – sprzyjającym polaryzacji poglądów Ğrodowisku informacyjnym – przeja-wia tendencjĊ do tego, aby ograniczaü swoje Ĩródáa do tych preferowanych w danym poli-tycznym otoczeniu? W związku z powyĪszym autor formuáuje nastĊpującą hipotezĊ gáówną oraz dwie hipotezy szczegóáowe:
H1: Istnieje wyraĨny podziaá miĊdzy uĪyt-kownikami stron fanowskich poszczególnych ugrupowaĔ politycznych pod wzglĊdem tego, na informacje których mediów informacyjnych (gazet, magazynów, portali internetowych, sta-cji telewizyjnych, stasta-cji radiowych) siĊ powo-áują. Na fanpage’ach są preferowane informacje publikowane przez media bliskie ideologicznie z danym ugrupowaniem i jednoczeĞnie – dys-kryminowane pozostaáe Ĩródáa.
H1-1: UĪytkownik zamieszczający odsyáacz, który jest niezgodny z linią ideologiczną dane-go ugrupowania, napotyka na dyskryminacjĊ ze strony czáonków danego fanpage’a. Oznacza to, Īe komentarze zawierające preferowane Ĩródáa bĊdą czĊĞciej lubiane niĪ te, które zawierają Ĩródáa niepreferowane.
H1-2: UĪytkownik zamieszczający odsyáacz, który jest niezgodny z linią ideologiczną danego ugrupo-wania, uĪywa go w dyskredytującym kontekĞcie, wskazując, Īe jest to Ĩródáo niewiarygodne.
WiĊkszoĞü badaĔ nad informacją dotyczy przede wszystkim strony podaĪowej, a wiĊc
8 S. Asch, Studies in the principles of judgments and attitudes: II. Determination of judgments by group and
by ego standards, “The Journal of Social Psychology” Vol. 12 (1940), nr 2, s. 433–465; R.B. Cialdini, Wywieranie wpáywu na ludzi: teoria i praktyka, Sopot 2004, s. 110–121.
tego, co jest oferowane odbiorcom. Tekst ma na celu uzupeánienie luki i pokazanie drugiej stro-ny, tj. tego, jak informacja jest przez odbiorców faktycznie wykorzystywana.
Metodologia
Analizy zostaáy przeprowadzone na danych pobranych droga automatyczną z portalu Face-book i obejmują okres od 11 wrzeĞnia 2015 r., a wiĊc daty wskazania przez PaĔstwową Komi-sjĊ Wyborczą listy zarejestrowanych komitetów wyborczych, do 28 lutego 2017 r. Data ko Ĕco-wa nie jest związana z Īadnym wydarzeniem, a jedynie stanowi punkt, po którym zapadáa decyzja o tym, aby podjąü analizĊ. Badania ob-jĊáy oÞ cjalne fanpage’e wszystkich ugrupowaĔ politycznych i ich liderów, które przez okres po wyborach utrzymywaáy stabilne poparcie son-daĪowe powyĪej 1 procenta. WĞród nich zna-lazáy siĊ strony: Partii KORWiN9 (od pa
Ĩdzier-nika 2016 r. WolnoĞü) i Janusza Korwin-Mik-kego, Kukiz’15 i Pawáa Kukiza, Nowoczesnej i Ryszarda Petru, Prawa i SprawiedliwoĞci oraz Beaty Szydáo, Platformy Obywatelskiej i Grze-gorza Schetyny, PSL i Wáadysáawa Kosiniaka--Kamysza, Partii Razem i Adriana Zandberga (jako nieformalnego lidera), Sojuszu Lewicy Demokratycznej i Wáodzimierza Czarzastego. W okresie do 25 paĨdziernika 2015 r. uwzglĊd-niono w analizach takĪe stronĊ fanowską komi-tetu wyborczego Zjednoczonej Lewicy. W wi Ċk-szoĞci przypadków wyniki dla fanpage’u lidera i ugrupowania są przedstawiane áącznie i opa-trzone jedynie nazwą ugrupowania, np. podpis PiS na wykresie dotyczy wyników dla strony
PiS i Beaty Szydáo. W sumie zebrano dane obejmujące 2 337 852 komentarzy, wĞród któ-rych znajdowaáo siĊ 140 966 odsyáaczy. W ana-lizach uwzglĊdniono jedynie media informacyj-ne, do których uĪytkownicy odwoáywali siĊ co najmniej 10 razy (33 251 odsyáaczy).
Analiza materiaáu badawczego wymagaáa podjĊcia róĪnego rodzaju kroków przygoto-wawczych. Po pierwsze, Ĩródáa, na które po-woáują siĊ uĪytkownicy zostaáy wyodrĊbnione z tekstu wiadomoĞci w sposób automatyczny w Ğrodowisku R. Po drugie, analiza kontekstu, w jakim pojawiaáy siĊ linki internetowe, zostaáa oparta o algorytm iSAX10. WczeĞniej tekst zostaá
poddany standardowym w takich przypadkach procedurom: usuniĊto znaki interpunkcyjne, symbole, cyfry, liczby, wielokrotne odstĊpy oraz zaimki, áączniki, przyimki itp.11 W przypadku
tekstu pisanego przez zwykáych uĪytkowników powaĪnym problemem mogą byü róĪnego ro-dzaju báĊdy (np. literówki, ortograÞ czne). Z tego wzglĊdu wszystkie sáowa w komentarzach zosta-áy poprawione pod tym kątem za pomocą opra-cowanego przez autora narzĊdzia bazującego na Sáowniku jĊzyka polskiego. Ostatnim krokiem byáa lematyzacja, czyli sprowadzenie grupy wy-razów do jednej postaci, aby moĪna byáo trakto-waü je jako to samo sáowo. Oto przykáad komen-tarza przed i po opisanym procesie normalizacji.
Przed:
„jaki macie pomysl na rozwiązanie tego pro-blemu? moĪe zamiast patentów Þ rma która wynajdzie lek powinna dostawaü nagrodĊ a jej wysokosc uzaleĪniona od zapotrzebowania na ten lek”
9 W tekĞcie konsekwentnie uĪywano dawnej nazwy partii WolnoĞü (KORWiN), poniewaĪ funkcjonowaáa ona przez wiĊkszą czĊĞü okresu objĊtego badaniem.
10 A. Ceron, L. Curini, S.M. Iacus, iSA: a fast, scalable and accurate algorithm for sentiment analysis of social
media content, “Information Sciences” Vol 367–368 (2016), s. 105–124; A. Ceron, L. Curini, S. M. Iacus, Politics and Big Data: nowcasting and forecasting elections with social media, Abingdon–New York 2017.
11 W. Gogoáek, D. Jaruga, Z badaĔ nad systemem raÞ nacji sieciowej. IdentyÞ kacja sentymentów, “Studia Medioznawcze” 2016, nr 4 (67), s. 103–111; J. Grimmer, B.M. Stewart, Text as data: the promise and pitfalls of automatic content analysis methods for political texts, “Political Analysis” Vol. 21 (2013), nr 3, s. 267–297; B. Makhabel, Learning data mining with R, Birmingham 2015.
Po:
„mieü pomysá rozwiązaü problem patent Þ rma wynaleĨü lek powinien dostawaü nagroda wy-sokoĞü uzaleĪniü zapotrzebowanie lek”
Komentarze zawieraáy wiele wątków i ich caáoĞciowa analiza mogáaby doprowadziü do nadania sentymentu innego od tego, w jakim pojawia siĊ sam link. Z tego wzglĊdu odsyáacze zostaáy potraktowane jak tzw. sáupy12, zaĞ
sen-tyment byá badany na podstawie 10 sáów, które pojawiaáy siĊ po i przed nimi13. Na podstawie
analizy eksploracyjnej wydaje siĊ, Īe jest to za-kres wystarczający, ale teĪ nie za szeroki, aby wychwyciü sentyment wobec udostĊpnianego medium. Wáodzimierz Gogoáek i Dariusz Jaru-ga wykazują, Īe w praktyce granice są ustawia-ne na wartoĞü od 10 do 60 znaków, co pokrywa siĊ z analizami autora tekstu14.
Algorytm iSAX klasyÞ kuje komentarze na podstawie wstĊpnie zakodowanego materia-áu. Oznacza to, Īe najpierw naleĪy opracowaü czĊĞü materiaáu samodzielnie, dziĊki czemu algorytm jest w stanie rozpoznaü reguáy klasy-Þ kacji i zastosowaü je do zakodowania reszty materiaáu badawczego. Zakodowano rĊcznie 5000 wypowiedzi, co pozwoliáo na uzyskanie báĊdu standardowego dla proporcji wydĨwiĊku w okolicach jednego procenta.
Problematyczną kwestią okazaáa siĊ klasy-Þ kacja pod kątem ideologicznym15. Podziaáy
polityczne mogą zachodziü wokóá wielu osi,
które siĊ przecinają. Z tego wzglĊdu, na przy-káad, ta sama partia moĪe popieraü program gospodarczy wáaĞciwy dla socjaldemokracji, a w kwestiach norm i wartoĞci nawiązywaü do tradycji konserwatyzmu16. Podziaáu ugrupowaĔ
politycznych dokonano na podstawie spo áecz-nej percepcji partii politycznych na osi lewi-ca–prawica w badaniach Polskiego General-nego Studium Wyborczego przeprowadzoGeneral-nego po wyborach parlamentarnych 2015 r.17
Uczy-nienie podstawą podziaáu poglądów elektoratu, a nie programu partii, nie byáo przypadkowe. W analizowanym tu przypadku, gdy badana jest spójnoĞü miĊdzy poglądami uĪytkowników a ich wyborem Ĩródeá informacyjnych, wiĊksze znaczenie mają wáaĞnie ich przekonania, a nie oÞ cjalna linia programowa partii. W ten sposób jako ugrupowania o odchyleniu prawicowym zostaáy zakwaliÞ kowane: PiS (Ğrednia pozycja na skali „0 – lewica” – „10 – prawica” wy-niosáa 7,11), KORWiN (Ğrednia pozycja 5,09), ruch Kukiz’15 (Ğrednia pozycja 5,59). WĞród partii o odchyleniu lewicowym znalazáy siĊ: Nowoczesna (Ğrednia pozycja 4,82), PO (Ğred-nia pozycja 4,82), Razem (Ğrednia pozycja 2,82), PSL (Ğrednia pozycja 4,12), ZL (Ğrednia pozycja 1,41). Celowo uĪyto sformuáowania „odchylenie prawicowe/lewicowe”, poniewaĪ dla czĊĞci ugrupowaĔ wynik jest bardzo bli-ski Ğrodkowej wartoĞci (5) i w takich przy-padkach nieuzasadnione byáoby nadawanie
12 Por. W. Gogoáek, D. Jaruga, Z badaĔ nad systemem…, dz. cyt.
13 UĪytkownicy Facebooka w 38 proc. przypadków w ogóle nie opatrywali odsyáacza komentarzem. Takie sytuacje byáy sklasyÞ kowane jako neutralne w wydĨwiĊku.
14 Por. W. Gogoáek, D. Jaruga, Z badaĔ nad systemem…, dz. cyt., s. 107.
15 ProblematykĊ trudnoĞci tego typu klasyÞ kacji poruszaá m.in. N. Bobbio, Prawica i lewica, Kraków–Warsza-wa 1996; BudoKraków–Warsza-wanie demokracji: podziaáy spoáeczne, partie polityczne i spoáeczeĔstwo obywatelskie w postkomu-nistycznej Polsce, red. M. Grabowska, T. Szawiel, Warszawa 2001; J. Szacki, Socjaldemokracja i liberalizm [w:] Liberalizm i socjaldemokracja wobec wschodnioeuropejskiego wyzwania, red. P. Marciniak, A. Stadler, Warszawa 1991, s. 11–20; R. Scruton, Co znaczy konserwatyzm, PoznaĔ 2014; F. Hayek, Dlaczego nie jestem konserwatystą? [w:] MyĞl polityczna XIX i XX w.: liberalizm, red. B. Sobolewska, M. Sobolewski, Warszawa 1978, s. 572–585.
16 A. Kwiatkowska i in., Ideologiczna treĞü wymiaru lewica–prawica w Polsce w latach 1997–2015, „Studia Socjologiczne”, Vol. 223 (2016), nr 4, s. 97–130; B. Patkowska-Pająk, Wymiar lewica–prawica w Polsce – podzia-áy ideologiczne w polskim spoáeczeĔstwie, 2010, s. 79–96.
jednoznacznych kategorii. Tak jak w pytaniu zadanym przez PGSW wáaĞciwsze wydaje siĊ ujmowanie tych róĪnic w formie dwubieguno-wego kontinuum.
Bardziej problematyczna okazaáa siĊ kwe-stia zaklasyÞ kowania ideologicznego mediów. Podstawowym kryterium byáo formalne sa-mookreĞlenie siĊ (np. http://www.wsieci.pl/ o-tygodniku.html; http://krytykapolityczna.pl/ o-nas/historia) albo zaklasyÞ kowanie obec-ne w hasáach wikipedycznych poĞwiĊconych danemu medium. W odróĪnieniu od ugru-powaĔ politycznych media nie zawsze siĊ identyÞ kują z okreĞloną ideologią lub teĪ nie chcą byü z taką ideologią wiązane (np. por-tale internetowe wp.pl, onet.pl, dziennik.pl). W związku z tym dokonano podziaáu mediów na toĪsamoĞciowe, tj. takie, które identyÞ ku-ją siĊ z jakąĞ ideologią polityczną lub ugrupo-waniem politycznym oraz nietoĪsamoĞciowe, czyli takie, które nie identyÞ kują siĊ z Īad-ną ideologią lub ugrupowaniem. W ramach mediów toĪsamoĞciowych dokonano uprosz-czonej klasyÞ kacji ideologicznej na lewicowe i prawicowe, przy czym wziĊto pod uwagĊ jedynie róĪnice dotyczące sfery wartoĞci (po-mijając np. kwestie ekonomiczne). Ten spo-sób pozwoliá uniknąü dodatkowych kategorii mediów, które prawdopodobnie rzetelniej oddawaáyby rzeczywistoĞü, ale byáyby zbyt szczegóáowe do analiz statystycznych. Gáów-ne kryteria podziaáu przebiegają wokóá osi (po lewej – lewica, po prawej – prawica): laickoĞü vs religijnoĞü, emancypacja vs tradycja, inno-wacyjnoĞü vs zachowawczoĞü oraz równoĞü vs hierarchicznoĞü18. Peáen wykaz mediów wraz
z klasyÞ kacją znajduje siĊ w aneksie.
media tożsamościowe prawicowe lewicowe nietożsamościowe
Wyniki
Zebrane dane empiryczne wskazują, Īe okoáo 6 proc. wszystkich komentarzy zostawionych na fanpage’ach politycznych zawiera odwoáanie do jakiegoĞ Ĩródáa internetowego (wykres 1.). UwagĊ zwracają wyraĨne róĪnice miĊdzy uĪyt-kownikami na stronach poszczególnych liderów i ugrupowaĔ. Z analiz statystycznych wynika, Īe istotny statystycznie wynik powyĪej Ğredniej19
dotyczy fanpage’y PiS oraz PSL. Poza fanpage-’ami partii Nowoczesna oraz Ryszarda Petru we wszystkich pozostaáych przypadkach odsetek komentarzy byá poniĪej Ğredniej ogóáem.
Nie kaĪdy z tych odsyáaczy prowadzi do Ĩródeá informacyjnych, takich jak portale in-formacyjne, elektroniczne wydania prasy czy teĪ telewizyjne i radiowe serwisy informacyj-ne. Dotyczy to jednak co czwartego przypadku (wykres 2.). W tej puli nie zostaáy uwzglĊdnione odnoĞniki do serwisu YouTube, poniewaĪ for-mat linku (np. www.youtube.com/watch?v=LY-iAathvVYI) nie pozwala okreĞliü, do jakiego
18 Por. N. Bobbio, Prawica i lewica, Kraków 1996, s. 57–68.
19 Istnieje 95 proc. prawdopodobieĔstwa, Īe Ğrednia dla danych fanpage’y jest róĪna od Ğredniej ogóáem; pod-stawą obliczeĔ byáy jednoczeĞnie fanpage’e lidera i ugrupowania.
Rysunek 1. KlasyÞ kacja mediów
kanaáu (informacyjnego, rozrywkowego itp.) prowadzi. Sprawdzenie tego wymagaáoby od-tworzenia i manualnego oznaczenia kaĪdego Þ lmu. Biorąc jednak pod uwagĊ, Īe dotyczy to 43 663 przypadków (31 proc. wszystkich lin-ków), byáoby to zadaniem zbyt pracocháonnym w porównaniu do moĪliwych korzyĞci, jakie mogáyby z niego wyniknąü.
Powoáywanie siĊ na Ĩródáa informacyjne okazaáo siĊ czynnikiem istotnie róĪnicującym uĪytkowników poszczególnych fanpage’y. Najrzadziej do informacji odwoáywali siĊ uĪyt-kownicy stron partii KORWiN i Janusza Kor-win-Mikkego (17 proc. wszystkich odsyáaczy), zaĞ najczĊĞciej – uĪytkownicy stron PiS i Beaty Szydáo (35 proc. wszystkich odsyáaczy). Wynik powyĪej Ğredniej uzyskali jeszcze uĪytkownicy na stronach związanych ze Zjednoczoną Lewicą (32 proc.), PSL i SLD (oba po 31 proc.). Poza przypadkiem Partii Razem, której wynik okazaá
siĊ statystycznie nie mniejszy niĪ Ğrednia ogó-áem (przy 95 proc. prawdopodobieĔstwie), na pozostaáych fanpage’ach uĪytkownicy stosun-kowo najrzadziej uĪywali odnoĞników do Ĩró-deá informacyjnych.
UĪytkownicy Facebooka czĊĞciej odsyáali do mediów toĪsamoĞciowych niĪ nietoĪsamo-Ğciowych (odpowiednio 54,4 i 45,6 proc. odsy-áaczy). Z kolei na odsetek odsyáaczy do mediów toĪsamoĞciowych skáada siĊ 37,5 proc. odsyáa-czy do mediów prawicowych i 16,9 proc. od-syáaczy do mediów lewicowych. UĪytkownicy Facebooka powoáywali siĊ zatem na media pra-wicowe ponaddwukrotnie czĊĞciej. Dokáadne analizy okazaáy siĊ doĞü zaskakujące.
Do mediów nietoĪsamoĞciowych najczĊ-Ğciej odwoáywali siĊ uĪytkownicy na stronach fanowskich partii KORWiN (54 proc.), SLD (52 proc.), Kukiz’15 (48 proc.) i PiS (47 proc.). Z kolei wyniki poniĪej Ğredniej zanotowano na
100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% % w sz y st k ic h k o m en ta rz y
KORWiN Kukiz’15 Nowoczesna PiS PO PSL Razem SLD ZL
JK M K O R W iN Kukiz’15 P. Kukiz Nowoczesna Pe tr u Pi S Sz yd ło PO Sc he ty na Kosiniak-Kamysz PS L R az em Z an db er g C za rz as ty SLD ZL
Linki w komentarzach: brak linku link 95,19% 487 1 14 94,47% 87 308 95,46% 232 636 93,86% 384 396 89,57% 62 762 94,79% 352 933 89,72% 200 873 90,75% 166 507 98,10% 72 816 96,60% 5 1 16 95,40% 3 817 89,29% 3 260 95,35% 105 969 96,41% 5 317 98,02% 2 779 96,89% 16 627 96,13% 6 657 6,03% 5,53% 5 109 6,14% 25 125 10,43% 7 306 5,21% 19 396 10,28% 23 012 9,25% 16 965 10,71% 391
Wykres 1. Odsetek odsyáaczy w komentarzach
stronach Nowoczesnej (33 proc.), Zjednoczo-nej Lewicy (35 proc.), PSL (38 proc.), Razem (43 proc.) i PO (44 proc.)20.
NajczĊĞciej do prawicowych mediów odsy-áali komentujący na fanpage’ach Nowoczesnej (57 proc. odsyáaczy do Ĩródeá informacyjnych), Polskiego Stronnictwa Ludowego (50 proc.), Kukiz’15 (42 proc.) i Zjednoczonej Lewicy (41 proc.). Najrzadziej zaĞ uĪytkownicy na
fan-page’ach Razem (21,8 proc.), PiS (27 proc.) i PO (27 proc.)21.
Do Ĩródeá lewicowych odsyáali najczĊ-Ğciej uĪytkownicy na fanpage’ach Partii Razem (35 proc. odsyáaczy do Ĩródeá informacyjnych), PO (30 proc.), PiS (25 proc.) i SLD (24 proc.), a naj-rzadziej na stronach partii KORWiN (9 proc.), No-woczesnej (10 proc.), ruchu Kukiz’15 (10 proc.), PSL (12 proc.) i SLD (16 proc.)22.
20 Wynik dla PO, Razem i SLD nie róĪni siĊ istotnie od Ğredniej ogóáem przy zastosowaniu 95 proc. poziomu istotnoĞci. Wszystkie pozostaáe wyniki są istotnie statystycznie róĪne od Ğredniej ogóáem. Wykonano test Z dla proporcji.
21 Wynik dla Partii KORWiN, SLD i Zjednoczonej Lewicy nie róĪni siĊ istotnie od Ğredniej ogóáem przy zastosowaniu 95 proc. poziomu istotnoĞci. Wszystkie pozostaáe wyniki są istotnie statystycznie róĪne od Ğredniej ogóáem. Wykonano test Z dla proporcji.
22 Wynik dla PSL, SLD oraz Zjednoczonej Lewicy nie róĪni siĊ istotnie od Ğredniej ogóáem przy zastosowaniu 95 proc. poziomu istotnoĞci. Wszystkie pozostaáe wyniki są istotnie statystycznie róĪne od Ğredniej ogóáem. Wy-konano test Z dla proporcji.
100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% % wszystkich odsyłaczy
Odsyłacz do mediów: nie tak
KORWiN Kukiz’15 Nowoczesna PiS PO PSL Razem SLD ZL
15,69% 4 662 84,31% 25 057 23,59% 78,14% 28 271 76,83% 20 514 68,64% 27 442 80,80% 1 288 72,00% 414 76,80% 4 1 18 72,16% 425 69,03% 185 21,86% 7 900 23,17% 6 188 31,36% 12 535 19,20% 306 28,00% 161 23,20% 1 244 27,84% 164 30,97% 83
Wykres 2. Odsetek odsyáaczy do mediów informacyjnych
Biorąc pod uwagĊ przyjĊtą w zaáoĪeniach orientacjĊ ideologiczną poszczególnych ugru-powaĔ, naleĪy zaznaczyü, Īe czĊĞü materiaáu empirycznego przeczy hipotezie H1, zgodnie z którą na fanpage’ach preferowane są infor-macje publikowane przez media bliskie ideolo-gicznie z danym ugrupowaniem i jednoczeĞnie są dyskryminowane pozostaáe Ĩródáa. Dotyczy to partii Nowoczesna, PiS, PO, PSL, SLD, ZL. Na stronach fanowskich Nowoczesnej prze-waga mediów prawicowych nad lewicowymi wynosi 47 proc., na stronach PSL – 38 proc., ZL – 17 proc. i SLD – 16 proc.23. Z kolei
w przypadku danych ze stron PiS i PO róĪnice
w czĊstoĞci odsyáania do mediów prawicowych i lewicowych okazaáy siĊ nieistotne statystycz-nie. Na tych fanpage’ach oba typy mediów po-jawiaáy siĊ w odsyáaczach ze zbliĪoną czĊstoĞcią (PiS – lewicowe 25 proc., prawicowe – 27 proc.; PO – lewicowe 30 proc., prawicowe – 27 proc.). Podsumowując, w szeĞciu na dziewiĊü przypad-ków materiaá dowodowy okazaá siĊ inny niĪ to przewidziano w hipotezie.
Interesujące poznawczo moĪe byü okre-Ğlenie, w jaki sposób przypadki odsyáania do mediów prezentujących inny Ğwiatopogląd niĪ fanpage są odbierane przez daną spoáecznoĞü oraz w jakim kontekĞcie są one przywoáywane.
23 Wszystkie pozostaáe wyniki są istotnie statystycznie przy zastosowaniu 95 proc. poziomu istotnoĞci. Wykonano test Z dla proporcji.
lewicowe nietożsamościowe prawicowe lewicowe nietożsamościowe prawicowe lewicowe nietożsamościowe prawicowe lewicowe nietożsamościowe prawicowe lewicowe nietożsamościowe prawicowe lewicowe nietożsamościowe prawicowe lewicowe nietożsamościowe prawicowe lewicowe nietożsamościowe prawicowe lewicowe nietożsamościowe prawicowe 60% 55% 50% 45% 40% 35% 30% 25% 20% 15% 10% 5% 0%
Podział mediów: lewicowe nietożsamościowe prawicowe
% o d sy ła cz y p ro w ad zą cy ch d o ź ró d eł i n fo rm ac y jn y ch
KORWiN Kukiz’15 Nowoczesna PiS PO PSL Razem SLD ZL
54,1% 2522 47,9% 3789 41,7% 3300 33,3% 2058 25,2% 3162 9,8% 604 10,4% 819 27,3% 3426 29,7% 91 26,8% 82 12,4% 20 37,9% 61 43,5% 133 35,3% 439 42,9% 534 52,4% 86 31,7% 52 34,9% 29 41,0% 34 24,1% 20 49,7% 80 47,4% 5947 57,0% 3526 36,8% 1714 16,9% 9,1% 426 15,9% 25 21,8% 271 37,6% 45,6%
Wykres 3. Podziaá mediów, na które powoáują siĊ komentujący
Dane na wykresie 4. oraz wyniki obliczeĔ statystycznych wskazują, Īe takĪe nie ma wy-starczających dowodów na poparcie hipotezy H1-1, zgodnie z którą powoáywanie siĊ na me-dia kojarzone z polityczną konkurencją spotyka siĊ z dyskryminacją, podczas gdy odsyáacze do Ĩródeá uznanych za sprzyjające bĊdzie nagra-dzane w postaci wiĊkszej liczby polubieĔ. Taka prawidáowoĞü dotyczy jedynie uĪytkowników na fanpage’ach SLD i Razem. Na fanpage’ach PiS najbardziej lubiane byáy Ĩródáa lewicowe.
W pozostaáych przypadkach nie otrzymano róĪ-nic istotnych statystycznie.
Podane wyniki są spójne z analizą kontek-stu, w jakim pojawiają siĊ odsyáacze. W za-ledwie 7,7 proc. przypadków jest to kontekst negatywny (np. „tak siĊ manipuluje”, „sorry za Ĩródáo”, „przepraszam, Īe z káamliwej wybor-czej”), a wiĊc uĪytkownik wyraĨnie sugeruje, Īe Ĩródáo, które wáaĞnie przytacza jest niewia-rygodne. W pozytywnym kontekĞcie byáo osa-dzonych 24,5 proc. przypadków (np. „zachĊcam Tabela 1. RóĪnice miĊdzy Ğrednimi polubieĔ pod komentarzami
Fanpage Rodzaj medium
w odsyáaczu ĝrednia
Odchylenie standardowe IstotnoĞü statystyczna w teĞcie Kruskala-Wallisa KORWiN lewicowe 0,7 2,43 p > 0,05 nietoĪsamoĞciowe 1,58 26,5 prawicowe 1,21 10,01 Kukiz’15 lewicowe 1,08 7,96 p > 0,05 nietoĪsamoĞciowe 0,87 5,62 prawicowe 0,86 8,74 Nowoczesna lewicowe 1,03 6,1 p > 0,05 nietoĪsamoĞciowe 0,81 3,95 prawicowe 0,83 6,83 PiS lewicowe 0,86 2,25 p > 0,05 nietoĪsamoĞciowe 0,65 1,55 prawicowe 0,76 4,12 PO lewicowe 1,14 1,9 p > 0,05 nietoĪsamoĞciowe 0,97 2,26 prawicowe 0,99 1,58 PSL lewicowe 0,5 1 p > 0,05 nietoĪsamoĞciowe 0,33 0,65 prawicowe 0,4 0,72 Partia Razem lewicowe 4,74 15,11 p > 0,05 nietoĪsamoĞciowe 3,43 14,39 prawicowe 2,22 7,77 SLD lewicowe 1,15 2,94 p > 0,05 nietoĪsamoĞciowe 0,5 1,11 prawicowe 0,21 0,78 ZL lewicowe 0,85 1,53 p > 0,05 nietoĪsamoĞciowe 0,31 0,66 prawicowe 0,24 0,43
do przeczytania”), a 67,8 proc. w kontekĞcie neutralnym (najczĊĞciej dotyczyáo to sytuacji, gdy w komentarzu nie byáo Īadnego tekstu poza linkiem). Oznacza to, Īe uĪytkownicy z duĪym prawdopodobieĔstwem Ĩródáa do których odsy-áali, traktowali jako wiarygodne.
Dyskusja i podsumowanie
Przeprowadzone analizy pozwalają na poczy-nienie kilku waĪnych spostrzeĪeĔ związanych z wykorzystaniem informacji medialnych w dys-kusjach na politycznych fanpage’ach. Odsy-áacze do dodatkowych treĞci pojawiają siĊ w komentarzach relatywnie czĊsto (w 6 proc. komentarzy). JednakĪe tylko 26 proc. z tych odsyáaczy dotyczyáo mediów informacyjnych, tj. stron internetowych prasy, radia, telewizji i portali, które peánią funkcje informacyjne wo-bec spoáeczeĔstwa.
W wyniku przeprowadzonych analiz uzy-skano wystarczające dowody, aby odrzuciü hipotezĊ gáówną wraz z hipotezami szczegó-áowymi. Po pierwsze, nie potwierdziáo siĊ, Īe
uĪytkownicy fanpage’y czĊĞciej powoáują siĊ na media bliĪsze Ğwiatopoglądowo temu ugru-powaniu, którego jest fanpage. Po drugie, nie potwierdziáo siĊ, aby uĪytkownicy fanpage’y czĊĞciej lubili komentarze, w których pojawia-ją siĊ odsyáacze do takich mediów. Po trzecie, w blisko 92 proc. przypadków linki pojawiaáy siĊ w pozytywnym bądĨ teĪ neutralnym kontek-Ğcie, co sugeruje, Īe jednak Ĩródáo byáo uzna-wane za wiarygodne.
Zgromadzone wyniki prowadzą do sformu-áowania dwóch zasadniczych wniosków: jed-nego – dotyczącego fanpage’y jako przykáadu komory pogáosowej, i drugiego – dotyczącego interakcji spoáecznych na tych stronach i konse-kwencji dla ewentualnej polaryzacji przekonaĔ politycznych.
W hipotezach byáo zawarte ukryte zaáoĪenie, Īe strony fanowskie ugrupowaĔ politycznych, a wiĊc takie, które skupiają ich sympatyków, stanowią dla nich swego rodzaju azyl – miej-sce, gdzie najáatwiej znaleĨü ludzi o podobnych poglądach czytających tĊ samą prasĊ,
ogląda-60 50 40 30 20 10 0 o d se te k negatywny pozytywny
Wydźwięk opisu odsyłacza
neutralny
Wykres 4. WydĨwiĊk* wokóá odsyáaczy
* wydĨwiĊk byá analizowany dla maksymalnie 10 sáów, które pojawiáy siĊ przed lub po odsyáaczu
24 Nawiązuje do relacji miĊdzy mikro- i makropoziomem zjawisk spoáecznych, opisanej m.in. przez T. Schellinga w Micromotives and macrobehavior, New York 2006.
25 P. Norris, A virtuous circle: political communications in postindustrial societies, Cambridge 2003, s. 121–122; R.J. Dalton, Citizen politics: public opinion and political parties in advanced industrial democracies, Washington, D.C 2008, s. 15–16.
26 Por. R. Boudon, Efekt odwrócenia. Niezamierzone skutki dziaáaĔ spoáecznych, Warszawa 2008. jących podobne programy telewizyjne czy
ko-rzystający z podobnych portali informacyjnych. W konsekwencji moĪna byáoby siĊ spodziewaü, Īe takie wirtualne przestrzenie mogą sprzyjaü budowaniu zamkniĊtych wspólnot, które sto-sunkowo dokáadnie selekcjonują przenikające do nich informacje. Innymi sáowy, tworzą siĊ komory pogáosowe. Okazaáo siĊ, Īe ponadrocz-na obserwacja nie dostarczyáa Īadnych dowo-dów, które poparáyby taką hipotezĊ. Na pozio-mie makro24 strony fanowskie pod wzglĊdem
mediów, na które powoáują siĊ uĪytkownicy, jawią siĊ jako niezwykle pluralistyczne. Bez wątpienia, jeĞli uznaü, Īe tworzą one jakiekol-wiek komory pogáosowe, to w najlepszym razie są one nieszczelne.
Biorąc pod uwagĊ uzyskane wyniki, uĪyt-kownicy mogliby uosabiaü demokratyczny ideaá obywatela i odbiorcy, który czerpie informacje z róĪnych Ĩródeá i poddaje je krytycznej ana-lizie25. JednakĪe ten zagregowany efekt wcale
nie musi oznaczaü, Īe nie są oni stronniczy i nie interpretują rzeczywistoĞci w tendencyjny spo-sób. Jednostkowe dziaáania mogą prowadziü do rezultatów sprzecznych z intencją lub teĪ wy-obraĪeniem podmiotów dziaáających26.
Ozna-cza to, Īe wiele jednostek o bardzo sprecyzo-wanych, ale odmiennych poglądach, i korzysta-jących z jednostronnych Ĩródeá (zgodnych z ich poglądami), w wyniku wzajemnych dziaáaĔ na tej samej stronie doprowadza do sytuacji, w któ-rej zagregowane statystyki wskazują na daleko idące zróĪnicowane w zakresie wykorzystywa-nych mediów informacyjwykorzystywa-nych. Nie Ğwiadczy to jednak o tym, Īe okreĞlona jednostka zaanga-Īowana w dyskusje obserwuje i wykorzystuje róĪne Ĩródáa.
Prawdopodobny jest nastĊpujący mecha-nizm, który moĪna zapisaü w postaci kilku wy-nikających z siebie twierdzeĔ.
1. Wprowadzono zaáoĪenie, Īe wiĊkszoĞü osób odwiedzających dany fanpage ugrupowania bądĨ lidera to jego zwolennicy (fanpage’e z deÞ nicji grupują wáaĞnie takie osoby). 2. Do fanpage’y politycznych mają dostĊp nie
tylko ich czáonkowie (osoby, które polubiáy stronĊ), ale wszyscy uĪytkownicy Facebooka. 3. WĞród osób, które odwiedzają fanpage’e znajdują siĊ sympatycy konkurencyjnych ugrupowaĔ, którzy wchodząc w dyskusjĊ, mogą powoáywaü siĊ na inne Ĩródáa, tak-Īe stawiające przedmiot dyskusji w innym Ğwietle. Táumaczyáoby to, dlaczego na stro-nach pojawiają siĊ media związane raczej z politycznymi przeciwnikami, np. najwy Ī-szy odsetek mediów prawicowych na fanpa-ge’ach partii Nowoczesna.
4. Przeciwnicy polityczni, którzy wchodzą w polemikĊ z sympatykami danego ugrupo-wania na ich fanpage’u powoáują siĊ na Ĩró-dáa, które są byü moĪe maáo popularne wĞród osób, z którymi dyskutują, ale przez nich samych są traktowane jako wiarygodne, po-niewaĪ taka jest logika sporu. Nie przytacza siĊ w dyskusji dowodów wspierających tezĊ w sposób, który je podwaĪa. Prawdopodob-nie z tego wáaĞnie wzglĊdu prawie wszystkie odsyáacze byáy umieszczone w pozytywnym lub neutralnym kontekĞcie.
5. Bardzo niewielkie substancjalne róĪnice miĊdzy polubieniami komentarzy odsyáa-jącymi do spójnych i niespójnych Ĩródeá z linią Ğwiatopoglądową partii i elektoratów mogą mieü związek z podziaáami na
sympa-27 Zgodnie z tym paradygmatem sam podziaá na grupy prowadzi do preferencji w dziaáaniach i wyborach gru-py wáasnej i dyskryminacji grupy obcej: H. Tajfel i in., Social categorization and intergroup behaviour, „European Journal of Social Psychology” Vol. 1 (1971), nr 2, 149–178.
28 C.R. Sunstein, #Republic. Divided democracy in the age of social media. Princeton 2017.
29 V. Price, Playing politics: the experience of e-participation [w:] Connecting democracy, red. S. Coleman, P.M. Shane, Cambridge–Massachusetts 2012, s. 125–148; C.R. Sunstein, Echo chambers..., dz. cyt.
tyków i oponentów danego ugrupowania. Komentarze, które odsyáają do mediów preferowanych przez sympatyków są przez nich wspierane w postaci polubieĔ. Sens takiego dziaáania spoáecznego moĪe byü związany m.in. z wyrazem ogólnego poparcia („X polubiá komentarz Y, ponie-waĪ zgadza siĊ z zawartą w nim tezą i/lub uznaje odsyáacz za wartoĞciowy”) lub po-parcia w dyskusji („X polubiá komentarz Y, aby wesprzeü Y w dyskusji z oponenta-mi”). Podobny mechanizm, zgodny z pa-radygmatem grupy minimalnej27, zachodzi
w przypadku osób spoza grona sympaty-ków, którzy próbują przeforsowaü odmien-ne stanowisko lub wprowadziü do dyskusji nowe informacje, podwaĪające przekona-nia sympatyków. Fani nie mogą w áatwy sposób zareagowaü na ten fakt, poniewaĪ w architekturze Facebooka brakuje opcji „nie lubiĊ” (jak np. w serwisie YouTube). W takim przypadku jedyna moĪliwoĞü wy-raĪenia dezaprobaty to napisanie negatyw-nego komentarza (w tym artykule ta kwe-stia nie byáa brana pod uwagĊ). Polubienia z kolei wcale nie muszą koniecznie pocho-dziü od fanów danego fanpage’a. Mogą byü zostawione przez uĪytkowników, którzy dane ugrupowanie atakują i jednoczeĞnie
wspierają kaĪdego, kto wnosi swój wkáad przeciwko temu ugrupowaniu.
Na zakoĔczenie naleĪy wyraĨnie pod-kreĞliü, Īe w artykule postawiono i miejmy nadziejĊ, Īe wystarczająco uargumentowano tezĊ, Īe fanpage’e polityczne nie są komora-mi pogáosowymi, w tym sensie, Īe nie two-rzą miejsca, gdzie dominuje jednostronna in-formacja. Natomiast autor tego artykuáu nie chciaáby, aby jego gáos byá interpretowany w kategoriach dowodu przeciwko polaryza-cji postaw i przekonaĔ, do których dyskusje w mediach spoáecznoĞciowych najprawdo-podobniej prowadzą28. Chce wiĊc przez to
powiedzieü, Īe choü w podanym rozumieniu polityczne fanpage’e na Facebooku nie są komorami pogáosowymi, to nie oznacza, Īe nie polaryzują przekonaĔ. JeĞli potraktowaü je jako arenĊ sporu miĊdzy osobami o doĞü utrwalonych postawach za i przeciw danej opcji politycznej, to moĪna spodziewaü siĊ, Īe toczące siĊ tam dyskusje raczej dopro-wadzą do utwierdzenia siĊ w pierwotnych przekonaniach niĪ do kompromisu29. Z tego
wzglĊdu, konkludując, naleĪy podkreĞliü, Īe w przypadku komór pogáosowych i polary-zacji przekonaĔ trzeba mówiü o odrĊbnych mechanizmach spoáecznych, które z koniecz-noĞci nie muszą wspóáwystĊpowaü.
30 Analizowano tylko te media, które pojawiáy siĊ w odsyáaczach minimum 10 razy. Jest to wiĊc tylko wykaz mediów, do których odsyáali uĪytkownicy.
Aneks
Tabela 2. Podziaá mediów30 Media ToĪsamoĞciowe NietoĪsamoĞciowe Lewicowe Prawicowe Prasa chinadaily.com.cn gazeta.pl theguardian.com haaretz.com independent.co.uk krytykapolityczna.pl lemonde.fr, mirror.co.uk polityka.pl tygodnikprzeglad.pl wyborcza.pl wysokieobcasy.pl bibula.com dailymail.co.uk dorzeczy.pl dzienniknarodowy.pl gazetapolska.pl azetawarszawska.com gosc.pl, nczas.com naszdziennik.pl, rp.pl telegraph.co.uk tygodnikpowszechny.pl tygodniksolidarnosc.com tysol.pl, uwazamrze.pl warszawskagazeta.pl welt.de dw.com, dziennik.com dziennikbaltycki.pl dziennikzachodni.pl dziennikzwiazkowy.com dziennikpolski24.pl express.co.uk, fakt.pl forbes.pl, gazetaprawna.pl gazetabaltycka.pl gazetakrakowska.pl gazetalubuska.pl gazetawroclawska.pl komputerswiat.pl latimes.com lodzkagazeta.pl metrowarszawa.gazeta.pl national-geographic.pl nytimes.com, pb.pl polskatimes.pl, se.pl spiegel.de timesoÞ srael.com tygodnikkrag.pl washingtonpost.com wprost.pl
Radio tokfm.pl polskieradio.pl
radiomaryja.pl radiownet.pl eska.pl, radiokrakow.pl radio.opole.pl radioszczecin.pl radiowawa.pl rdc.pl, rmf24.pl, radiozet.pl classic105, polskalive.pl Telewizja foxnews.com telewizjarepublika.pl tvp.pl, tv-trwam.pl bbc.co.uk, polsat.pl superstacja.tv, tvn.pl Portal in-ternetowy lewica.pl lewicowo.pl natemat.pl racjapolskiejlewicy.pl trybuna.eu mygorszysort.pl breitbart.com dlapolski.pl dzienniknarodowy.pl prawicowyinternet.pl blastingnews.com cnsnews.com dailysignal.com dziennik-polityczny.com eprudnik.pl, fronda.pl gazetapolonii.com gazetatrybunalska.pl kontrowersje.net 300polityka.pl
4lomza.pl, biala24.pl, dziennik.pl dzienniklodzki.pl dziennikwschodni.pl echodnia.eu, esanok.pl expresselblag.pl expressilustrowany.pl fakty.elblag.pl ß eszdnia.com.pl gazetakrakowska.pl glosgminny.pl, gp24.pl interia.pl, jpost.com
magnapolonia.org newsweb.pl niezalezna.pl niezlomni.com odbudowarp.pl, pch24.pl politico.eu polskaniepodlegla.pl polskaracja.com polskasuwerenna.pl prawastronamedalu.pl prawapolityka.pl prawicowyinternet.pl prawy.pl, progressforpoland.com prostozmostu.net, salon24.pl wirtualnapolonia.com wolna-polska.pl wmeritum, wolnosc24.pl wpolityce.pl, wsensie.pl xportal.pl, wgospodarce.pl blizejprawdy.pl, deon.pl niedziela.pl, ndie.pl niepoprawni.pl, niezwykle.com piens.pl, wrealu24.pl kurierlubelski.pl londynek.net mediumpubliczne.pl metrocafe.pl, mpolska24.pl naszestrony.co.uk, neon24.pl
nowiny24.pl, nto.pl, o2.pl oko.press, onet.pl pap.pl, pikio.pl polishexpress.co.uk polityczek.pl, polskie-echo.com pomorska.pl, poranny.pl portalniezalezny.pl, studioopinii.pl thefad.pl, trojmiasto.pl wawalove.pl, wdolnymslasku.pl wp.pl, wspolczesna.pl bankier.pl, bankier.tv, biznes.pl
biznesalert.pl, biztok.pl businessinsider.com.pl, cire.pl, forsal.pl
mambiznes.pl magazynbusinessman.com, money.pl obserwatorÞ nansowy.pl strefainwestorow.pl, wnp.pl aferyprawa.eu, cannabisnews.pl, crowdmedia.pl defence24.pl, fastnews.pl, farmer.pl geekweek.pl, innpoland.pl, kresy.pl
kresy24.pl, kulisy24.com motofakty.pl, nf.pl, niewygodne.info.pl noizz.pl, parlamentarny.pl prisonplanet.pl, pressmix.eu prokapitalizm.pl, reporters.pl rt.com, skepticalscience.com sfora.pl, sport.pl, sputniknews.com
wikileaks.org, wirtualnemedia.pl yournewswire.com, zmienmy.to
ħródáo: opracowanie wáasne
BibliograÞ a
Allcott H., Gentzkow M., Social media and fake news in the 2016 election, Working Paper No. 23089, Na-tional Bureau of Economic Research 2017.
Barberá P., Birds of the same feather tweet together: bayesian ideal point estimation using Twitter Data, „Po-litical Analysis” 2015, nr 1 (23).
Barberá P., Jost J.T., Nagler J., Tucker J.A., Bonneau R., Tweeting from left to right is online political
com-munication more than an echo chamber?, „Psychological Science” 2015.
The SAGE handbook of social media, red. J. Burgess, A.E. Marwick, T. Poell, Thousand Oaks 2017.
Canon L., Self-conÞ dence and selective exposure to information [w:] Conß ict, decision, and dissonance, red. L. Festinger, Stanford 1964, s. 83–96.
Dandekar P., Goel A., Lee D.T., Biased assimilation, homophily, and the dynamics of polarization, „Proceed-ings of the National Academy of Sciences” 2013, nr 15 (110).
The SAGE handbook of online research methods, red. N.G. Fielding, R.M. Lee, G. Blank, Los Angeles 2016.
Gantz W., Trenholm S., Why people pass on news: motivations for diffusion, „Journalism Quarterly” 1979, nr 2 (56).
Gentzkow M., Shapiro J.M., Ideological segregation online and ofß ine, NBER Working Papers No. 15916, National Bureau of Economic Research 2010.
Knobloch-Westerwick S., Choice and preference in media use: advances in selective exposure theory and
research, New York–London 2015.
Messing S., Westwood S.J., Selective exposure in the age of social media: endorsements trump partisan source
afÞ liation when selecting news online, „Communication Research” 2014, nr 8 (41).
Sunstein C.R., #Republic: Divided democracy in the age of social media, Princeton 2017.
Swann W.B., Giuliano T., ConÞ rmatory search strategies in social interaction: how, when, why, and with what
consequences, „Journal of Social and Clinical Psychology” 1987, nr 4 (5).
Vicario M.D. i in. The spreading of misinformation online, „Proceedings of the National Academy of Sciences”, 2016, nr 3 (113).
